Wys bron van Fluoor

<!-- Hierdie is die tabel met data gaan verby om die artikel te wysig. -->
{|  border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" style="margin-left: 0.5em"
|  colspan="2" cellspacing="0" cellpadding="2" |
{|  align="center" border="0"
|  colspan="2" align="center" | [[suurstof]] – '''fluoor''' – [[neon]]
|-
|  rowspan="3" valign="center" | &nbsp;<br />'''F'''<br />[[Chloor|Cl]]&nbsp;&nbsp;<br />&nbsp;<br />&nbsp;
|-
|  [[Lêer:F-TableImage.svg|250px|Fluoor in die periodieke tabel]]<br /><div align="right"><small>[[Periodieke tabel|Volledige tabel]]</small></div>
|}
|-
! colspan="2" align=center bgcolor="#ffff99" | '''{{kleur|green|General}}'''
|-
| [[Lys van elemente volgens naam|Naam]], [[Lys van elemente volgens simbool|Simbool]], [[Lys van elemente volgens getal|Getal]]
| Fluoor, F, 9
|-
| [[Chemiese reeks]]
| [[Halogeen|Halogene]]
|-
| [[periodieke tabel groep|Groep]], [[periodieke tabel periode|Periode]], [[periodieke tabel blok|Blok]]
| [[groep 17 element|17 (VIIA)]], [[periode 2 element|2]] , [[p-blok|p]]
|-
| [[Digtheid]], [[Mohs se hardheidskaal|Hardheid]]
| 1.696 [[kilogram per kubieke meter|kg/m<sup>3</sup>]] <small>(273[[kelvin|K]])</small>, NVT
|-
| [[kleur|Voorkoms]]
|  align="center" | bleek geel gas met groenerige tint<br />[[Lêer:F,9.jpg|125px|]]
|-
!  colspan="2" align="center" bgcolor="#ffff99" | '''{{kleur|green|Atoomeienskappe}}'''
|-
| [[Atoomgewig]]
| 18.9984 [[Atoom massa eenhede|ame]]
|-
| [[Atoomradius]] (ber.)
| 50 (42) [[picometer|pm]]
|-
| [[Kovalente radius]]
| 71 pm
|-
| [[van der Waals radius]]
| 147 pm
|-
| [[Elektronkonfigurasie]]
| <nowiki>[</nowiki>[[Helium|He]]<nowiki>]</nowiki>2s<sup>2</sup> 2p<sup>5</sup>
|-
| [[elektron|e<sup>−</sup>]] e per [[energievlak]]
| 2, 7
|-
| [[Oksidasietoestand]]e ([[Oksied]])
| -1 (sterk [[suur]])
|-
| [[Kristalstruktuur]]
| kubies
|-
!  colspan="2" align="center" bgcolor="#ffff99" | '''{{kleur|green|Fisiese eienskappe}}'''
|-
| [[Toestand van materie]]
| Gas ([[magnetisme|nie-magneties]])
|-
| [[Smeltpunt]]
| 53.53 [[Kelvin|K]] (−-219.62 °[[Celsius|C]])
|-
| [[Kookpunt]]
| 85.03 K (−-188.12&nbsp;°C)
|-
| [[Molêre volume]]
| 11.20 [[wetenskaplike notasie|×]]10<sup>−6</sup> [[kubieke meter per mol|m<sup>3</sup>/mol]]
|-
| [[Verdampingswarmte]]
| 3.2698 [[kilojoule per mol|kJ/mol]]
|-
| [[Smeltingswarmte]]
| 0.2552 kJ/mol
|-
| [[Dampdruk]]
| Geen Data
|-
| [[Spoed van klank]]
| Geen Data
|-
!  colspan="2" align="center" bgcolor="#ffff99" | '''{{kleur|green|Algemeen}}'''
|-
| [[Elektronegatiwiteit]]
| 3.98 ([[Pauling skaal]])
|-
| [[Spesifieke warmtekapasiteit]]
| 824 [[joule per kilogram-kelvin|J/(kg*K)]]
|-
| [[Elektriese geleidingsvermoë]]
| Geen Data
|-
| [[Termiese geleidingsvermoë]]
|  0.0279  [[watt per meter-kelvin|W/(m*K)]]
|-
| 1<sup>ste</sup> [[ionisasie potensiaal]]
| 1681.0 kJ/mol
|-
| 2<sup>de</sup> ionisasie potensiaal
| 3374.2 kJ/mol
|-
| 3<sup>de</sup> ionisasie potensiaal
| 6050.4  kJ/mol
|-
| 4<sup>de</sup> ionisasie potensiaal
| 8407.7  kJ/mol
|-
| 5<sup>de</sup> ionisasie potensiaal
| 11022.7 kJ/mol
|-
| 6<sup>de</sup> ionisasie potensiaal
| 15164.1 kJ/mol
|-
| 7<sup>de</sup> ionisasie potensiaal
| 17868 kJ/mol
|-
| 8<sup>ste</sup> ionisasie potensiaal
| 92038.1 kJ/mol
|-
| 9<sup>de</sup> ionisasie potensiaal
| 106434.3  kJ/mol
|-
!  colspan="2" align="center" bgcolor="#ffff99" | '''{{kleur|green|Mees stabiele isotope}}'''
|-
| colspan="2" |
{|  border="1" cellspacing="0" cellpadding="2" width="100%"
! [[Isotoop|iso]]
! [[natuurlike verspreiding|NV]]
! [[halfleeftyd]]
! [[vervalmodus|VM]]
! [[verval energie|VE]] [[mega|M]][[elektron volt|eV]]
! [[vervalproduk|VP]]
|-
| [[Fluoor-19|<sup>19</sup>F]]
| '''100%'''
|  colspan="4" | F is 'n  [[stabiele isotoop|stabiel]] met 10 [[neutron]]e
|}
|-
! colspan="2" align="center" bgcolor="#ffff99" | {{Kleur|green|[[SI]] eenhede & [[standaard temperatuur en druk|STD]] word gebruik tensy anders vermeld.}}
|}
<!-- Begin van artikel -->

'''Fluoor''' ([[Latyn]]: ''Fluere'', wat ''om te vloei'' beteken), is 'n [[chemiese element]] in die [[periodieke tabel]] met die simbool '''F''' en [[atoomgetal]] van '''9'''.

Dit is 'n [[giftig]]e bleek [[geelgroen]], univalente [[halogeen]]gas. In sy suiwer vorm is dit hoogs gevaarlik en kan ernstige chemiese brande met velkontak veroorsaak.

== Kenmerkende eienskappe ==
Suiwer fluoor is 'n korrosiewe gas en 'n kragtige [[oksidasie|oksideermiddel]]. Dit is die chemies mees reaktiewe en [[elektronegatiwiteit|elektronegatiewe]] element en vorm geredelik verbindings met die meeste ander elemente. Fluoor kombineer selfs met die [[edelgas]]se [[xenon]] en [[radon]]. Selfs in donker, koue toestande kan fluoor plofbaar met [[waterstof]] reageer. In 'n stroom fluoorgas brand [[glas]], [[metaal|metale]], [[water]] en ander stowwe met 'n helder vlam. Dit is veels te reaktief om in elementêre vorm in die natuur aangetref te word en dit toon 'n affiniteit vir die meeste elemente, veral [[silikon]], wat beteken dat dit nie voorberei of gestoor kan word in glashouers nie. In vogtige lug reageer dit met die water om ewe gevaarlike fluoorsuur te vorm.

In waterige oplossings, kom fluoor algemeen voor as die fluoriedioon F<sup>-</sup>. Ander vorms is die fluoro-[[kompleks (chemie)|komplekse]], byvoorbeeld [ [[Fe]][[F]]<sub>4</sub> ]<sup>–</sup> of [[H]]<sub>2</sub>[[F]]<sup>+</sup>.

[[Fluoried]]e is verbindings waar fluoor kombineer met 'n positiefgelaaide molekule. Hulle bestaan dikwels uit [[ioon|ione]]. Fluoorverbindings met metale is van die mees stabiele soute wat bestaan.

== Aanwendings ==
Fluoor word gebruik in die vervaardiging van lae wrywing plastieke soos [[Teflon]] en in [[haloon|halone]] soos [[Freon]]. Ander gebruike sluit in:

* [[Fluoorsuur]] (chemiese vergelyking [[H]][[F]]) word gebruik om glas in gloeilampe en soortgelyke produkte te ets.
* Mono-atomiese Fluoor word gebruik vir [[plasmaverassing]] in die vervaardiging van [[halfgeleier]]s.
* Saam met sy verbindings word Fluoor gebruik in die verryking van [[uraan]] (vanaf die heksafloried) en in meer as 100 verskillende kommersiële fluoro-chemikalieë, insluitend baie hoëtemperatuur plastieke.
* [[Hidrochlorofluorokoolstof|Fluorochloro-koolwaterstowwe]] word op groot skaal gebruik vir lugversorging en verkoeling. [[Chlorofluorokoolstof|Chlorofluorokoolstowwe]] is verbied vir hierdie aanwendings omdat daar vermoed word dat hulle 'n bydra lewer tot die vergroting van die osoongat. [[Swaelheksafluoried]] is 'n uiters inerte (buitengewoon vir 'n fluoor verbinding) nie-toksiese gas. Hierdie klas verbindings is kragtige kweekhuisgasse.
* [[Kalium]]heksafluoro[[Aluminium|aluminaat]], die sogenaamdie [[krioliet]], word gebruik vir die elektrolise van aluminium.
* [[Natriumfluoried]] is al gebruik as 'n insekdoder, veral teen [[kakkerlakke]].
* Ander fluoriede word dikwels by [[tandepasta]] bygevoeg en (ietwas omstrede) tot munisipale water om tandbederf te voorkom.
* Dit is in die verlede gebruik om gesmelte metaal meer vloeibaar te maak, vandaar die naam.

Sommige navorsers – insluitend V.S.A. ruimtewetenskaplikes het elementêre fluoorgas ondersoek as 'n moontlike [[vuurpylbrandstof]] vanweë sy buitengewoon hoë [[spesifieke impuls]]. Eksperimente het egter misluk aangesien fluoor uiters moeilik is om te hanteer.

== Geskiedenis ==
Fluoor ([[Latyn]]: ''fluere'' wat beteken vloei of fluks) in die vorm van [[vloeispaat]] (kalsiumfluoried) is in [[1529]] deur [[Georigius Agricola]] beskrywe vir gebruik as 'n [[smeltmiddel (metallurgie)]] wat 'n stof is wat gebruik word om die smelt van [[metaal|metale]] te bevorder. In [[1670]] het [[Schwandhard]] ontdek dat glas geëts word wanneer dit aan [[vloeispaat]], wat met [[suur]] behandel is, blootgestel word. [[Karl Scheele]] en baie ander latere navorsers, wat onder andere [[Humphry Davy]], [[Joseph Louis Gay-Lussac|Gay-Lussac]], [[Antoine Lavoisier]] en [[Louis Thenard]] insluit het met fluoorsuur geëksperimenteer wat maklik verkry kan word deur kalsiumfluoried (vloeispaat) met gekonsentreerde [[swaelsuur]] te behandel.

Daar is uiteindelik tot die besef gekom dat fluoorsuur 'n voorheen onbekende element bevat het. Hierdie element kon vir baie jare nie geïsoleer word nie vanweë sy uiters hoë reaktiwiteit. Dit kan baie moeilik van sy verbindings geskei word en val dan onmiddellik enige oorblywende materiale aan. Fluoor is uiteindelik in [[1886]] deur [[Henri Moissan]] geïsoleer na byna 74 jaar se deurlopende inspanning. Die poging het verskeie navorsers hulle gesondheid of selfs hul lewens gekos. Dit het egter gesorg dat Moissan die Nobelprys vir chemie in 1906 gewen het.

Die eerste kommersiële produksie van fluoor het nodig geword met die ontwikkeling van die [[atoombom]] deur die [[Manhattan-projek]] in die [[Tweede Wêreldoorlog]] waar die verbinding [[uraanheksafluoried]] (UF<sub>6</sub>) gebruik is om die isotope van [[uraan]] U-235 en U-238 van mekaar te skei.

Vandag gebruik beide die [[gasdiffusie]] proses en die [[gas sentrifuge]] proses (UF<sub>6</sub>) om [[verrykte uraan]] vir [[kernkrag]]toepassings te produseer.

== Verbindings ==
Fluoor kan dikwels [[waterstof]] verplaas soos dit in organiese verbindings voorkom. Deur hierdie meganisme is dit moontlik vir fluoor om 'n baie groot aantal [[chemiese verbinding|verbindings]] te vorm. Fluoorverbindings van die edelgasse is vir die eerste keer deur Howard Claassen, Henry Selig en John Malm in 1962 gesintetiseer – waarvan xenontetrafluoried die eerste was. Fluoriede van [[kripton]] en [[radon]] is ook al berei. Die element word ontgin vanuit [[fluoriet]], [[krioliet]] en [[fluoro-apatiet]].

Sien ook: [[Fluorokoolstof]], [[broompentafluoried]]

== Voorsorgmaatreëls ==
Beide fluoor en fluoorsuur (HF) moet met groot sorg gehanteer word en enige kontak met die [[vel]] en [[oë]] moet vermy word.

Beide elementêre fluoor en fluoriedione is hoogs toksies. Wanneer fluoor 'n vry element is het dit 'n karakteristieke skerp reuk wat bespeurbaar is teen konsentrasies so laag as 20 [[dele per biljoen|dpb]]. Die maksimum toelaatbare konsentrasie wat aanbeveel word vir 'n daaglikse tyd-geweegde 8 uur blootstelling is 1 [[deel per miljoen|dpm]] (laer as vir bv. [[waterstofsianied]]).

Veilige hanteringsprosedures maak dit egter moontlik om vloeibare fluoor in tonnemaat te vervoer.

== Verwysings ==
* [http://periodic.lanl.gov/elements/9.html Los Alamos National Laboratory – Fluorine]

== Eksterne skakels ==
{{CommonsKategorie|Fluorine|Fluoor}}
{{Wikt|fluoor}}
* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/F/index.html WebElements.com – Fluorine]
* [http://environmentalchemistry.com/yogi/periodic/F.html EnvironmentalChemistry.com – Fluorine]
* [http://education.jlab.org/itselemental/ele009.html It's Elemental – Fluorine]
* [http://www.chemie-master.de/pse/pse.php?modul=F Picture of liquid fluorine – chemie-master.de]
* [http://www.dhs.ca.gov/CDIC/cdcb/Medicine/OralHealth/Children's_Dental/documents/2006%20CDDPP%20PPT/Dave%20Nelson.ppt Waterfluoridasie – geloof en waarheid (PowerPoint-lêer)]{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} (Engels: ''WATER FLUORIDATION: Myths vs reality'')

{{Navigasie Periodieke tabel}}

[[Kategorie:Fluoor]]