Quälltext vu (1) Ceres aaluege

{{Dialekt|Markgräflerisch|Markgräflerisch|Markgräflerisch (Ebringe)}}
{{Infobox Asteroid|
| Name=(1) Ceres [[file:Ceres symbol (bold).svg|20px|⚳]]
| Bild=[[Datei:Ceres - RC3 - Haulani Crater (22381131691).jpg|250px]]
| Orbittyp=[[Asteroidengürtel|Hauptgürtelasteroid]]
| Große_Halbachse=2,766
| Perihel=2,544
| Aphel=2,987
| Exzentrizität=0,080
| Bahnneigung=10,586
| Umlaufdauer=4 [[Jahr|a]] 219 [[Tag|d]] 15 [[Stunde|h]]
| Umlaufgeschwindigkeit=17,909
| Durchmesser=975 x 909 km
| Masse=9,35 × 10<sup>20</sup>
| Dichte=2,077
| Rotationsperiode= 9 h 4 [[Minute|m]] 30 s
| Albedo=0,09
| Absolute_Helligkeit=3,34
| Spektralklasse=C-Typ
| Entdecker=[[Giuseppe Piazzi]]
| Entdeckungsdatum=1. Jänner 1801
| anderer_Name=–
}}

D' '''(1) Ceres''' (Sümbool: [[File:Ceres symbol (bold).svg|16px|⚳]])<ref>{{cite web |url= https://www.jpl.nasa.gov/infographics/what-is-a-dwarf-planet |author= JPL/NASA |date= 2015-04-22  |website= Jet Propulsion Laboratory |title= What is a Dwarf Planet? |access-date= 2022-01-19}}</ref> isch mit eme [[Äquator]]durmesser vu 975&nbsp;km dr gröscht [[Himmelskörper]] un dr einzig [[Zwergplanet]] vum [[Asteroidengürtel|Asteroide-Hauptgürtel]] mit sine zahlriiche [[Liste der Asteroiden|Objekte]]. D'Ceres isch am 1. Jänner 1801 vum [[Giuseppe Piazzi]] als erschter Chleiplanet entdeckt worre.

Bis 1850 isch d'Ceres as [[Planet]] zellt worre, deno as Planetoid/[[Asteroid]]. Mit dr am 24. August 2006 vu dr [[Internationale Astronomische Union]] verabschidete nöie Systematik vu dr Himmelskörper im [[Sonnensystem|Sunnesystem]] zellt d'Ceres zue dr nöie Kategori [[Zwergplanet]].

== Entdeckig ==
Scho dr [[Johannes Kepler]] het in dr „Lucke“ zwische dr Umlaufbahne vum [[Mars (Planet)|Mars]] un vum [[Jupiter (Planet)|Jupiter]] e [[Planet]] vermuetet, und d'Herleitig vu dr [[Titius-Bodesche Reihe|Titius-Bode-Reihe]] um 1770 het derartigi Vermuetige bestätigt. Die vu dr [[Astronom]]e [[Franz Xaver von Zach]] un [[Johann Hieronymus Schröter]] gründet „Himmelspolizey“ het sich ab 1800 doher ziilt uf d'Suech nooch em vermuetete Planet gmacht: Dr Beriich um d'[[Ekliptik]] isch in 24 Abschnitte deilt worre. Jeder vu sällene Abschnitte isch ere [[Sternwarte]] zuedeilt worre, wo ihn nooch em Planete het absueche solle. {{lit|Hoskin, 1993}} Im Piazzi, wo s'Objekt zuenächst fer e [[Komet]] ghalde het, isch si Entdeckig allerdings zuefällig glunge, während dr Überprüefig vum e [[Sternkatalog]] in dr [[Neujahr|Nöijohrsnacht]] 1801: er het nit zue dr „Himmelspolizey“ ghört. {{lit|Foderà et. al., 2002}}

[[Datei:Piazzi Cerere.jpg|thumb|left|Im Piazzi si Buech ''„Della scoperta del nuovo pianeta Cerere Ferdinandea“'' (1802)]]

Noochdem dr Piazzi dr nöi [[Himmelskörper]] ufgrund vu ere Erkrankig bal wiider us dr Auge verlore het, het dr [[Carl Friedrich Gauß]] e völlig nöii Methode fer d'[[Bahnbestimmung|Bahnbestimmig]] entwicklet, wodur d'Ceres am 7. Dezember 1801 dur vu Zach het wiider ufgfunde werre chänne. {{lit|Brosche, 2002}} Wie sich rusgstellte het, beweggt sich d'Ceres datsächlich zwischem Mars un em Jupiter, genau im vu dr Titius-Bode-Reihe vorhergsaite Abstand, um d'Sunne. D'Ceres isch doher, wie dr 1781 entdeckt [[Uranus (Planet)|Uranus]], zue dr Planete grechnet werre, womit sich d'Azahl vu dr Planete im [[Sonnensystem|Sunnesystem]] zuenächst uf acht erhöht het. Erst wie d'Zahl vu dr zwische Mars un Jupiter gfundene Himmelskörper um 1850 rasch agstiige isch, hän sich fer sälli Objekte d'Bezeichnige „Chleini Planete“, „Chleiplanete“, „Planetoide“ oder „Asteroide“ durgsetzt, womit au d'Ceres ihr Status als Planet erst emol wiider verlore het.

=== Benennig ===
Dr Piazzi het dr vu ihm entdeckt Himmelskörper zuenächst '''Ceres Ferdinandae''' [[Benennung von Asteroiden und Kometen|daift]], nooch dr [[Ceres]], dr römische Götti vum Ackerbau un Patroni vu dr Insle Sizilie, un zue Ehre vum Chönig [[Ferdinand IV. (Neapel)|Ferdinand IV]] vu Neapel, wo 1798 vor dr Franzose nooch Palermo gflohe gsi isch. In [[Deutschland|Dytschland]] het dr [[Johann Elert Bode]] dr Namme '''Juno''' vorgschlage (wo no fer dr dritt Asteroid, [[(3) Juno]], ufgriffe worre isch), fer churzi Zitt isch au dr Namme '''Hera''' in Gebruuch gsi (wo später an [[(103) Hera]] vergä worre isch). Von Zach het aber chlargstellt, dass 'dr „Herr Prof. Piazzi nunmehr sein eigenes Kind getauft hat, [...] wozu er als erster Entdecker offenbar das Recht hat“''. {{lit|Schmadel, 2003}} Wil d'Ehrig vum Chönig Ferdinand in andere Natione aber uf Widerständ gstosse isch, isch säller Nammensdeil bal falle glo worre.

Anno 1803, also zwei Johr nooch dr Entdeckig vu dr Ceres, isch s'[[Chemie|chemisch Element]] [[Cer]] entdeckt un nooch em Asteroid benennt worre.

== Umlaufbahn ==
D'Ceres beweggt sich in dr Middi vum Asteroidegürtel, ime middlere Abstand vu 2,77&nbsp;[[Astronomische Einheit|AE]], in 1.682 Däg um d'[[Sonne|Sunne]]. D'[[Perihel]]distanz betrait 2,54&nbsp;AE, d'[[Aphel]]distanz 2,99&nbsp;AE. D'[[Umlaufbahn]] isch um 10,6° gege d'[[Ekliptik]] gneigt, d'[[Exzentrizität (Mathematik)|Bahnexzentrizität]] betrait 0,080.

D'[[synodische Periode]] vu dr Ceres lit bi 467 Däg. Während dr [[Opposition (Astronomie)|Opposition]] isch si zwische 1,59&nbsp;AE un 2,00&nbsp;AE vu dr [[Erde (Planet)|Erde]] entfernt un erreicht e [[scheinbare Helligkeit|schinbari Helligkeit]] vu bis zue 6,7<sup>mag</sup>. Ceres kann doher scho mit eme [[Fernglas]] oder eme chleine [[Teleskop]] ufgsuecht werre

== Beschaffeheit ==

=== Grössi un Masse ===
D'Ceres isch dr einzig Zwergplanet im innere [[Sonnensystem|Sunnesystem]]. Fer d'Masse isch e Wert vu 9,35×10<sup>20</sup>&nbsp;[[Kilogramm|kg]] publiziert worre. {{lit|Michalak, 2000}} D'Ceres het demit circa 3,5&nbsp;mol meh Masse wie dr schwerscht Asteroid im Hauptgürtel, d'[[Vesta (Asteroid)|(4) Vesta]], un vereinigt ebba 30% vu dr Gsamtmasse vum Asteroidegürtel in sich.

Beobachtige mit em [[Hubble Weltraumteleskop|Hubble Weltruumteleskop]] hän zeigt, dass d'Ceres beinah chugelförmig isch, mit eme Äquatorradius vu 487&nbsp;km un eme Polarradius vu 455&nbsp;km (±5&nbsp;km). {{lit|Parker et. al., 2004}} D'[[Rotationsperiode]] betrait 9,075 Stunde, die middler [[Dichte|Dichti]] wird mit 2,077±0,036&nbsp;[[Gramm|g]]/[[Kubikzentimeter|cm<sup>3</sup>]] agnumme.

=== Oberflächi ===
Ceres besitzt e dunkli [[Kohlenstoff|chohlestoffriichi]] Oberflächi mit ere [[Albedo]] vu 0,09. [[Radarastronomie|Radarbeobachtige]] hän ergä, dass die gsamt Oberflächi gliichmässig vu pulverigem [[Regolith]] bedeckt z'si schint. {{lit|Mitchell et. al., 1996}} Herusragendi oder isolierti Oberflächemerkmole sin erst anno 2001 nooch Beobachtige mit em Hubble Weltruumteleskop festgstellt worre: Es het sich e dunkle Fleck mit eme Durmesser vu ebba 250&nbsp;km zeigt, wo zue Ehre vum Entdecker vu dr Ceres „Piazzi“ daift worre isch {{lit|Parker et. al, 2002}}. Witteri Beobachtige mit Hubble anno 2003 un 2004 hän d' Erstellig vu ere Charte ermöglicht, wo näbe „Piazzi“ un eme uffällige, helle Fleck mit rund 400&nbsp;km Durmesser zahlriichi chleineri Oberflächemerkmole zeigt, wo dr Ursprung noch ubekannt isch. {{lit|Li et. al., 2005}}

=== Zämmesetzig ===
[[Datei:Ceres Cutaway.jpg|thumb|Innerer Ufbau]]
D'Messige vum Hubble-Weltruumteleskop len au Ruckschlüss uf d'Zämmesetzig vu dr Ceres zue: Mer goht devu us, dass es sich um e [[Differenzierung|differenzierte]] Asteroid mit eme steinige Chern sowie eme Mantel und ere Chruste us liichtere [[Mineralien|Mineralie]] un [[Wassereis|Wasseriis]] handelet. {{lit|Thomas et. al., 2005}} D'Differenzierig goht vermuetlich uf die bim [[Radioaktivität|radioaktiv]]e Zerfall vum [[Aluminium]]-[[Isotop]] <sup>26</sup>Al freigsetzt [[Wärme|Wärmi]] zruck, wodur sich scho in dr Früehzitt vum Sunnesystems e Mantel us flüssigem [[Wasser]] bildet ha dürfte. Die ussere zehe Kilometer sin allerdings nit ufgschmolze, sundern hän e festi Chruste us Iis bildet, während sich schwers Material ([[Silikat]]e, [[Metall]]e) im Chern gsammlet hän. Insgsamt dürft d'Ceres zue 17 bis 27 [[Gewichtsprozent|Gwichtsprozent]] us Wasser bestoh {{lit|McCord et. al., 2005}}. D'[[Süßwasser|Süesswassermengi]] uf dr Ceres wird uf ebba s'fümffach vu dr uf dr Erde verfüegbare Süesswasservorrät gschätzt.

Trotzem [[Terrestrischer Planet|planeteähnliche Ufbau]] isch us dr Ceres kei grössere Planet worre. D'Ceres isch witus chleiner wie dr [[Pluto (Planet)|Pluto]]. Vermuetlich het die starch [[Gravitation]] vum benoochberte Jupiter verhinderet, dass d'Ceres gnüegend [[Masse]] het asammle chänne um sich vume [[Planetesimal]] zue eme grosse Planet z'entwickle.

== Sichtbarkeit ==
	
In dr folgende Tabelle isch d'Sichtbarkeit vu dr Ceres bis anno 2021 agä. Die schinbar Helligkeit un d'Entfernig zue dr Erde beziege sich debi uf dr Zitpunkt vu dr Opposition, wenn dr Asteroid dr Erde am nächste isch un demit au am hellste erschint.

{| {{prettytable}}
|- align="center" style="align:center; background:#ffc0c0"
! Stationär, no ruckläufig || Opposition|| Entfernig|| Helligkeit || Stationär, no rächtläufig|| Konjunktion (Astronomie)|Konjunktion zue dr Sunne
|-
| 26. Juni 2006 || 12. August 2006 || 1,983 AE || 7,6 mag || 27. November 2006 || 22. März 2007
|-
| 20. September 2007 || 9. November 2007 || 1,837 AE || 7,2 mag || 1.Jänner 2008 || 28. Juni 2008
|-
| 17. Jänner 2009 || 24. Februar 2009 || 1,585 AE || 6,9 mag || 16. April 2009 || 31. Oktober 2009
|-
| 28. April 2010 || 18. Juni 2010 || 1,820 AE || 7,0 mag || 9. August 2010 || 30. Jänner 2011
|-
| 31. Juli 2011 || 16. September 2011 || 1,992 AE || 7,7 mag || 12. November 2011 || 26. April 2012
|-
| 30. Oktober 2012 || 17. Dezember 2012 || 1,688 AE || 6,7 mag || 4. Februar 2013 || 17. August 2013
|-
| 1. März 2014 || 15. April 2014 || 1,633 AE || 7,0 mag || 7. Juni 2014 || 10. Dezember 2014
|-
| 6. Juni 2015 || 25. Juli 2015 || 1,943 AE || 7,5 mag || 16. September 2015 || 3. März 2016
|-
| 1. September 2016 || 20. Oktober 2016 || 1,908 AE || 7,4 mag || 15. Dezember 2016 || 5. Juni 2017
|-
| 21. Dezember 2017 || 31. Jänner 2018 || 1,595 AE || 6,8 mag || 20. März 2018 || 7. Oktober 2018
|-
| 9. April 2019 || 29. Mai 2019 || 1,748 AE || 7,0 mag || 20. Juli 2019 || 14. Jänner 2020
|-
| 13. Juli 2020 || 28. August 2020 || 1,999 AE || 7,7 mag || 23. Oktober 2020 || 7. April 2021
|}

== Usblick ==
D'[[Raumsonde|Ruumsonde]] [[Dawn (Raumsonde)|Dawn]] soll im August 2015 d'Ceres erreiche, in e Umlaufbahn ischwenke un dr Planetoid deno mehreri Munät lang erchunde. Mer erwartet sich vu sällere Mission witteri Informatione iber dr Ufbau un d'Entwicklig vu dr Ceres. D'Dawn wird vor ihrer Achumft bi dr Ceres scho dr Asteroid Vesta erforscht ha, so dass e Vergliich zwische dr isige Ceres un dr felsige Vesta möglich si wird.

== Literatur ==
# M. Hoskin: ''Bode's Law and the Discovery of Ceres'', in ''Astrophysics and Space Science Library'', Vol. 183, Seite 35 [http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?bibcode=1993pssc.symp...35H&amp] (1993)
# S. G. Foderà, A. Manara, P. Sicoli: ''Giuseppe Piazzi and the Discovery of Ceres'' in ''Asteroids III'', William Bottke, Alberto Cellino, Paolo Paolicchi, und Richard P. Binzel, (Editoren), Univ. of Arizona Press (2002), ISBN 0-8165-2281-2
# P. Brosche: ''The rediscovery of Ceres in 1801'', in ''Acta Historica Astronomiae'', Vol. 14, Site 80-88 (2002) [http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?bibcode=2002AcHA...14...80B&amp]
# L. D. Schmadel, ''Dictionary of Minor Planet Names'', Springer Verlag (5. Auflage, 2003), ISBN 3-540-00238-3
# G. Michalak: ''Determination of asteroid masses - I. (1) Ceres, (2) Pallas and (4) Vesta'' in ''Astronomy and Astrophysics'', Vol. 360, Seiten 363-374 (08/2000) [https://web.archive.org/web/20160304091959/http://aa.springer.de/papers/0360001/2300363/small.htm]
# J. W. Parker, P. C. Thomas, E. F. Young, M. R. Sykes, L. A. McFadden, C. T. Russell, S. A. Stern: ''Ceres Observations with HST: First Results'' in ''American Astronomical Society, DPS meeting #36, #28.01'' (11/2004) [http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?bibcode=2004DPS....36.2801P&amp]
# D. L. Mitchell, S. J. Ostro, R. S. Hudson, K. D. Rosema, D. B. Campbell, R. Vélez, J. F. Chandler, I. I. Shapiro, J. D. Giorgini, D. K.. Yeomans: ''Radar Observations of Asteroids 1 Ceres, 2 Pallas, and 4 Vesta'' in ''Icarus'', Vol. 124, Issue 1, Seiten 113-133 (11/1996) {{doi|10.1006/icar.1996.0193}}
# J. W. Parker, S. A. Stern, P. C. Thomas, M. C. Festou, W. J. Merline, E. F. Young, R. P. Binzel, L. A. Lebofsky: ''Analysis of the First Disk-resolved Images of Ceres from Ultraviolet Observations with the Hubble Space Telescope'' in ''The Astronomical Journal'', Vol. 123, Issue 1, Seiten 549-557 (01/2002) {{doi|10.1086/338093}}
# J.-Y.	Li, L. A. McFadden, J. W. Parker, E. F. Young, P. C. Thomas, C. T. Russell, S. A. Stern, M. V. Sykes: ''HST Photometry and Surface Mapping of Asteroid 1 Ceres'' in ''36th Annual Lunar and Planetary Science Conference'', Abstract No.1345 (03/2005) [http://www.lpi.usra.edu/meetings/lpsc2005/pdf/1345.pdf]
# P. C. Thomas, J. W. Parker, L. A. McFadden, C. T. Russell, S. A. Stern, M. V. Sykes, E. F. Young: ''Differentiation of the asteroid Ceres as revealed by its shape'' in ''Nature'', Vol. 437, Issue 7056, Site 224-226 (9/2005) {{doi|10.1038/nature03938}}
# T. B. McCord, C. Sotin: ''Ceres: Evolution and current state'' in ''Journal of Geophysical Research'', Vol. 110, Issue E5 (5/2005) {{doi|10.1029/2004JE002244}}

== Lueg au ==
* [[Liste der Asteroiden|Liste vu dr Asteroide]]

== Weblink ==
* [https://web.archive.org/web/20051120030646/http://www.wissenschaft.de/wissen/news/257399.html Informatione um Ufbau (2005)]
* [http://www.swri.org/9what/releases/2001/ceres.htm Hubble-Beobachtige (2001)] (Englisch)
* [http://hubblesite.org/newscenter/newsdesk/archive/releases/2005/27/ Nöii Hubble-Beobachtige (2003/04)] (Englisch)
* [https://web.archive.org/web/20041103164118/http://neo.jpl.nasa.gov/cgi-bin/db?name=1 Java-Applet vu dr Umlaufbahn vu Ceres] (Englisch)
* [http://www.heavens-above.com/asteroid.asp?TZ=CET&mpid=1 Ufsuechcharte fer Ceres]{{Toter Link|date=2017-09 |bot=InternetArchiveBot |url=http://www.heavens-above.com/asteroid.asp?TZ=CET&mpid=1}} (Englisch)
* [http://hamilton.dm.unipi.it/cgi-bin/astdys/astibo?objects:Ceres;main Bahndate vu Ceres] (Englisch)

== Fueßnote ==
<references />

{{Übersetzungshinweis|de|(1)_Ceres|dütsch}}

{{SORTIERUNG:Ceres}}
[[Kategorie:Asteroid]]