Izvorni kôd stranice Sudan

{{dobar članak}}
{{Infokutija država
| zvanično_ime                   = Republika Sudan
| izvorno_ime                    = جمهورية السودان {{Simboli jezika|ar|arapski}}<br />Republic of the Sudan {{Simboli jezika|en|engleski}}
| ime_genitiv                    = Sudana
| zastava                        = Flag of Sudan.svg
| zastava_širina                 = 
| grb                            = Emblem of Sudan.svg
| grb_širina                     = 
| vrsta_simbola                  = 
| uzrečica                       = النصر لنا <br /><small>([[bosanski jezik|bs]]: ''Pobjeda je naša'')</small>
| himna                          = نحن جند لله جند الوطن <br />[[Nahnu Jund Allah Jund Al-watan]]{{Center|[[Datoteka:Sudanese national anthem, performed by the U.S. Navy Band.oga]]}}
| mapa                           = Sudan_(orthographic_projection)_highlighted.svg
| glavni_grad                    = [[Kartum]] 
| glavni_grad_kordinati          = {{coord|15|38|N|32|32|E}}
| najveći_grad                   = Kartum
| službeni_jezik                 = [[Arapski jezik|arapski]], [[engleski jezik|engleski]]<ref name="ustaveng"/>
| etničke_grupe                  = 
| državno_uređenje               = [[Federacija|Federalna]] predsjednička ustavna republika
| vrsta_prve_vlasti              = Predsjednik
| vladar_prva_vlast              = [[Abdel Fattah al-Burhan]]
| vrsta_druge_vlasti            =    Predsjednik vlade|	
vladar_druga_vlast              = [[Abdalla Hamdok]]
| vrsta_treće_vlasti             =
| vladar_treća_vlast             =
| nezavisnost                    = od [[Velika Britanija|Velike Britanije]] i [[Egipat|Egipta]]
| nezavisnost_priznato           = [[1. januar]] [[1956.]] 
| površina                       = 1.886.068
| po_površini_na_svijetu         = 16.
| procenat_vode                  = -
| stanovnika                     = 30.894.000 
| stanovnika_godina              = 2008.
| po_broju_stanovnika_na_svijetu = 40.
| gustoća                        = 16,4
| po_broju_gustoće_na_svijetu    = 
| bdp_ukupno                     = 93,760 milijardi US$<ref name="mmfsud" />
| bdp_godina                     = 2014.
| po_broju_bdp_na_svijetu        =
| bdp_per_capita                 = 2.657,92 US$<ref name="mmfsud" />
| hdi                            = 0,408
| hdi_godina                     = 2014.
| hdi_nivo                       = {{Gubitak}} nizak
| po_broju_hdi_na_svijetu        = 171.
| gini                           = 35,3
| gini_godina                    = 2009.
| po_broju_gini_na_svijetu       =
| valuta                         = [[Sudanska funta]] (SDG)
| vremenska_zona                 = [[UTC]] +3
| najveća_tačka_ime              = [[Deriba Caldera]]
| najveća_tačka_metara           = 3.042
| najveće_jezero_ime             =
| najveće_jezero_površina        =
| najveća_rijeka_ime             = [[Nil]]
| najveća_rijeka_dužina          = ?
| nacionalni_dan                 =
| internetski_nastavak           = [[.sd]]
| pozivni_broj                   = +249
| komentar                       = 
}}
'''Sudan''' ({{jez-ar|السودان}}; {{jez-en|Sudan}}), zvanično '''Republika Sudan''' ({{jez-ar|جمهورية السودان|linkovi=ne}}; {{jez-en|Republic of the Sudan|linkovi=ne}}), jest država u sjeveroistočnoj [[Afrika|Africi]] koja izlazi na [[Crveno more]]. Na sjeveru se graniči sa [[Egipat|Egiptom]], na istoku sa [[Eritreja|Eritrejom]], na jugoistoku sa [[Etiopija|Etiopijom]], na jugu sa [[Južni Sudan|Južnim Sudanom]], na jugozapadu sa [[Srednjoafrička Republika|Srednjoafričkom Republikom]], na zapadu sa [[Čad]]om i na sjeverozapadu sa [[Libija|Libijom]]. Sa površinom od preko 1,8 milion km<sup>2</sup>, Sudan je treća država po površini na afričkom kontinentu.<ref>Do proglašenja nezavisnosti Južnog Sudana 9. jula 2011, Sudan je bio najveća afrička država po površini.</ref>

Republika Sudan je nezavisna od 1. januara 1956. od [[Ujedinjeno Kraljevstvo|Ujedinjenog Kraljevstva]]. Od 9. jula 2011, [[Južni Sudan]] je nakon održanog referenduma o nezavisnosti odvojio se od Sudana kao nezavisna država.

== Etimologija ==
Ime države je skraćeno ime srednjevjekovnog arapskog naziva ''Bilād as-Sūdān,'' (bos. ''zemlja crnaca''), čime je u konkretnom slučaju označavano kršćansko carstvo u [[Nubija|Nubiji]]. ''Sudan'' je također naziv i za [[Sudan (regija)|istoimenu regiju]], zbog čega može doći do određenih zabuna.

== Geografija ==
{{Glavni|Geografija Sudana}}
Nalazi se na sjeveroistoku Afrike. Sudan jednim dijelom pripada [[Sudan (regija)|istoimenoj regiji]] i zoni [[Sahel]]a. Njegov [[Reljef (geografija)|reljef]] određen je dolinom rijeke [[Nil]] i okolnim planinskim lancima. Tako se na sjeveroistoku uzdiže gorje [[Džibalul-Bahr]] al-Ahmar u [[Al-Bahrul-Ahmar (pokrajina)|istoimenoj saveznoj državi]] na obali [[Crveno more|Crvenog mora]], koje doseže nadmorsku visinu 2.259&nbsp;m. Jugozapadnu granicu doline Nila čine sjevernoekvatorski i srednjoafrički prag, koji su ujedno i [[vododijelnica|vododijelnicu]] između riječnih sistema Nila i [[Kongo (rijeka)|Konga]]. Na zapadu Sudana nalazi se [[bazalt]]no gorje na platou [[Marra]], čije je najviše uzvišenje ugašeni vulkan [[Marra (vulkan)|Marra]] s 3.042&nbsp;metra ujedno i najviši vrh Sudana te čini geografsku granicu prema dolini Čada. U centralnom dijelu zemlje uzdiže se gorje [[Nuba]], nadmorske visine između 500 i 1.325&nbsp;m. Na sjeveru krajolik s obje strane Nila prelazi u [[Sahara|Saharsku pustinju]], pri čemu se dio zapadno od Nila smatra dijelom [[Libijska pustinja|Libijske]], a dio istočno od Nila dijelom [[Nubijska pustinja|Nubijske pustinje]]. U području [[Kartum]]a, gdje spajanjem [[Bijeli Nil|Bijelog]] i [[Plavi Nil|Plavog Nila]] nastaje Nil, nalazi se široka ravnica, pretežno sastavljena od gline.

=== Klima ===
Visoke temperature i ljetne kiše, naročito na jugu zemlje obilježje su [[tropska klima|tropske klime]] Sudana. U kišnom periodu između aprila i novembra količina padavina iznosi od 1.500&nbsp;mm na jugu do manje od 100&nbsp;mm na sjeveru zemlje. Srednje mjesečne temperature iznose od 24 do 32&nbsp;°C.<ref name="brockhaus" /> Pritom zbog utjecaja pustinjske klime ponekad na sjeveru Sudana temperature dosežu i do 41&nbsp;°C po danu, dok se noću spuštaju na samo 4&nbsp;°C.

=== Flora i fauna ===
Vegetacija se kreće od najoskudnijih biljaka u sjevernim [[pustinja]]ma i polupustinjama preko [[savana]] prekivenih trnovitim žbunjem u zoni [[Sahel]]a, suhih savana sa visokom travom, do vlažnih savana. Površina pokrivena šumom je smanjena za 1,4% u periodu od 1990. do 2000. godine.<ref name="FWA2006" /> Raznolikost životinjskog svijeta ogleda se naročito u centralnom Sudanu gdje žive [[afrički slon]]ovi, [[afrički bivo]]li, [[žirafa]], [[antilopa]], [[hijena]], [[lav]], [[nilski konj]] i [[krokodili]] kao i mnogobrojne ptice grabljivice i vodene ptice.

=== Nacionalni parkovi ===
U Sudanu postoji tri nacionalna parka (stanje 2014) i tri zaštićena vodena područja. Pored njih, sistem zaštićenih područja obuhvata i prirodne rezervate i zašićene rezervate za ptice. Planina [[Barkal]] sa historijskim gradom [[Sanam]] stavljeni su na [[Spisak mjesta Svjetske baštine u Africi#Sudan|UNESCO-ov spisak svjetske baštine]] i zajedno čine [[Napata|Napatu]], antičku prijestolnicu [[Kraljevstvo Kuš|kraljevstva Kuš]].

== Historija ==
[[Datoteka:Statue, claimed to depict Natakamani found in Tabo on the isle of Argo.jpg|thumb|lijevo|Statua Natakamani, jednog nubijskog kralja]]
{{Glavni|Historija Sudana}}
Historija Sudana seže u prošlost do vremena [[faraon]]a. Za [[stari Egipat]], Nubija je bila važna kao izvor [[zlato|zlata]] i robova, a početkom 12. dinastije (od 1991. do 1785. p.n.e) spojena je sa Egiptom. Kao posljedica raspadanja novog Egipatskog carstva u 12. vijeku p.n.e., nastalo je u Nubiji u 9. vijeku p.n.e. [[kraljevstvo Kuš]] koje se održalo sve do 4. vijeka. U periodu od 712. do 664. p.n.e. kušitska dinastija vladala je cijelim Egiptom.

Otprilike istovremeno sa pokrštavanjem ovog područja do 6. vijeka formirala su se tri nubijska kraljevstva Nobatija, Makurija i Alodija. Godine 651. Nubija potpisuje mirovne sporazume sa islamskim Egiptom, kojim u to vrijeme Arapi. Sve do 14. vijeka među među njima vladaju relativno stabilni odnosi. U centralnom Sudanu nastali su sultanati [[Darfur]] i [[Sultanat Sannar|Sannar]], koji su imali određeni značaj sve do 18. vijeka. Poslije pokrštavanja i nastanka kršćanskog kraljevstva, Sudan je u periodu od 14. do 16. vijeka, uz izuzetak juga, postao gotovo u potpunosti [[islam]]ski.

Početkom 19. vijeka [[Osmanlijsko carstvo|osmanlijski]] namjesnik [[Egipat za vrijeme Osmanlijske vladavine|Egipta]] počeo je osvajanje Sudana. Protiv egipatske okupacije od 1881. do 1889. godine pod vodstvom islamsko-političkog vođe [[Muhammed Ahmed|Muhammeda Ahmeda]], samoprozvanog [[Mehdi]]ja, trajao je ustanak, poznat kao ''Mehdijev ustanak''. On je važio kao jedan od najuspješnijih ustanaka neke afričke zemlje protiv [[kolonijalizam|kolonijalizma]] te je krajem 19. vijeka doveo do stvaranja vlastite države. Takozvani ''Halifat Omdurman'' postojao je 15 godina a uništen je 1898. godine od strane anglo-egipatske vojske nakon bitke kod Omdurmana. Nakon ponovnog osvajanja Sudana 1899. osnovan je britansko-egipatski kondominij. [[De facto]], Sudan je postao britanska kolonija sve do 1953. godine.

Nakon što je egipatski kralj Faruk I svrgnut tokom [[Revolucija u Egiptu 1952.|revolucije 1952.]] godine i određenog vakuuma u pripremi za promjenu vlasti u Egiptu, Sudan je iskoristio šansu za pripremu svoje nezavisnosti. Sporazumom sa Egiptom i Velikom Britanijom okončana je vlast Egipta nad Sudanom i proglašena nezavisnost Sudana 1. januara 1956. godine. Na prvim parlamentarnim izborima kao pobjednik izašla je nacionalna unijska stranka (''Umma'') a njen predsjednik Ismail al-Azhari postao je prvi premijer Sudana. Već iste godine zbog unutarstranačkih razlika na mjesto premijera došao je njegov rival Abudullah Halil. Došlo je političke nestabilnosti te je 1958. izvršen vojni udar. General Abud se suprotstavio nezadovoljstvima, zavjerama te građanskim ratom u Južnom Sudanu. I pored njegove ostavke 1964. i predaje vlasti civilnim vlastima pod premijerom Sir al-Hatim al-Halifom, nije došlo do političke stabilnosti ni u narednim godinama. Do 1969. na mjestu premijera bile su čak četiri osobe.

[[Datoteka:Gaafar Nimeiry detail DF-SC-84-10022.jpg|mini|desno|200px|Džafar an-Numairi]]
Situaciju je iskoristila vojska te je [[pukovnik]] [[Džafar Muhammed an-Numairi]] izvršio u maju 1969. novi vojni udar.<ref name="moseley" /> Numairijeva politika se orijentirala na njen egipatski uzor u liku [[Gamal Abdel Nasser|Nassera]] te su provedene neke socijalističke i panarapske reforme. Na vlast je dovedena Sudanska socijalistička unija (SSU) kao jedina stranka u državi. Kratkotrajno 1971. godine udarom je svrgnuta komunistička partija, da bi vrlo brzo ponovno došla na vlast. Numairi je izabran za premijera te je 1972. godine uspio okončati 17-togodišnji građanski rat između vlade i pobunjenika u Južnom Sudanu. Godine 1981. vlada preobražava državu u islamsku, te je 1983. godine proglašen [[šerijat]]ski zakon u cijeloj zemlji, kao i u, tada autonomnom, južnom Sudanu. Poništavanjem sporazuma iz Addis Abebe nasilno je ukinuta autonomna južnosudanska vlada. To je izazvalo novi građanski rat u junu 1983. godine.<ref name="melha" /> Politički nemiri u zemlji su ponovno doveli do vojnog udara 1985. pod zapovjedništvom generala Abdurrahmana Suvar ad-Dahaba. Međutim, šerijat je i dalje ostao na snazi. Na mjesto premijera 1986. ponovno je izabran Sadik al-Mehdi.

Do novog vojnog udara došlo je 1989. zbog političke nestabilnosti u zemlji kada general-poručnik Omer Hasan Ahmed al-Bašir preuzima vlast i uvodi politiku po uzoru na Numairijevu. Iako je od tada suvereno vladao zemljom kao predsjedavajući ''Nacionalnog vijeća komande za spas nacije'', neuspješno je pokušavao povratiti vlast nad jugom zemlje. U periodu 1983. do 2005. u Sudanu se bez prestanka vodio [[građanski rat]]. Napokon 2005. godine dolazi do mirovnog sporazuma između vlade u Kartumu i pobunjenika na jugu. Njime je zagarantovana autonomija Južnog Sudana i predviđen referendum koji je održan od 9. do 15. januara 2011. godine. Nakon referenduma, [[Južni Sudan]] je proglasio nezavisnost u 9. jula 2011. godine.

== Vlada ==
Zvanično, politika Sudana odvija se u okvirima federalne predsjedničke [[Demokratija|demokratske]] republike sa višestranačkim političkim sistemom, gdje je predsjednik Sudana istovremeno šef države, šef vlade i vrhovni komandant sudanskih narodnih oružanih snaga. Zakonodavna moć je podijeljena na vladu i dvodomni parlament sa donjim domom Nacionalnom skupštinom Sudana kojeg čini 450 zastupnika i gornjim Vijećem država Sudana sa 50 članova, svi izabrani na mandat od šest godina. Sudska vlast je nezavisna a na njenom čelu je Ustavni sud Sudana.<ref name="CIA-WFB" />

Međutim, nakon drugog sudanskog građanskog rata (1983-2005) i današnjeg rata u Darfuru, istina manjeg intenziteta, Sudan se u međunarodnoj politici uglavnom smatra kao autoritarna država u kojoj svu efektivnu političku moć ima predsjednik [[Omer al-Bašir]] i vladajuća Nacionalna kongresna stranka Sudana. Od 1993. godine Sudan je transformiran u islamsku jednostranačku državu kada je al-Bašir rasformirao revolucionarno komandno vijeće i osnovao Nacionalni islamski front (NIF) sa novim parlamentom i vladom sastavljenom isključivo od članova NIF-a. Istovremeno, struktura regionalnih uprava zamijenjena je stvaranjem 26 saveznih država sa guvernerima na čelu čime je Sudan postao federalna republika. Izvršne funkcije su podijeljene između NCP, SPLA, sudanskog Istočnog fronta i frakcija Umma stranke i Demokratske unionističke stranke (DUP).

Omer al-Bašir je bio kandidat na predsjedničkim izborima 2010. godine, što su bili prvi slobodni izbori sa učešćem više političkih stranaka nakon 24 godine.<ref name="splmkiir" /><ref name="eastern" /> Njegov politički rival bio je potpredsjednik Salva Kiir Mayardit, vođa SPLA i trenutni predsjednik nezavisne države [[Južni Sudan]].<ref name="kiirpres" />

== Političke podjele ==
[[Datoteka:Map of Sudan (New).jpg|thumb|Politička podjela Sudana. Trougao [[Trougao Hala'ib|Hala'ib]] je pod administracijom Egipta od 2000.]]
Sudan je podijeljen na 18 saveznih država (''vilajeta'', jedn. ''vilajet'', {{ArJ|ولایت}}). Oni se dalje dijele na 133 distrikta.
{{Kolone |width=12em
| col1 =
* [[Al Džazirah (savezna država)|Al Džazirah]]
* [[Al Kadarif (savezna država)|Al Kadarif]]
* [[Plavi Nil (savezna država)|Plavi Nil]]
* [[Centralni Darfur]]
* [[Istočni Darfur]]
* [[Kasala (savezna država)|Kasala]]
| col2 =
* [[Kartum (savezna država)|Kartum]]
* [[Sjeverni Darfur]]
* [[Sjeverni Kurdufan]]
* [[Sjeverni Sudan|Sjever]]
* [[Crveno more (savezna država)|Crveno more]]
* [[Rijeka Nil (savezna država)|Rijeka Nil]]
| col3 =
* [[Senar (savezna država)|Senar]]
* [[Južni Darfur]]
* [[Južni Kurdufan]]
* [[Zapadni Darfur]]
* [[Zapadni Kurdufan]]
* [[Bijeli Nil (Sudan)|Bijeli Nil]]
}}

== Stanovništvo ==
Svi podaci o stanovništvu prije 2011. godine odnose se na Sudan prije otcjepljenja Južnog Sudana 9. jula 2011. godine. Zbog toga navedeni su različiti podaci. Oni se kreću u zavisnosti od različitih izvora od 30,9 miliona stanovnika (procjena oktobar 2013, ministarstvo vanjskih poslova Njemačke<ref name="diplode" />), preko 36.163.778 (procjena 2013, PopulationData.net<ref name="wg" />) do 45.047.502 stanovnika. Posljednja cifra iz jula 2011. godine odnosi se na Sudan prije otcjepljenja Južnog Sudana. Za 2012. godine po publikaciji ''CIA World Fact Book'', broj stanovnika nekadašnjeg cjelokupnog Sudana iznosio je 34.204.710, dok se 8.260.490 stanovnika odnosilo samo na [[Južni Sudan]]. Po toj procjeni, na današnji (sjeverni) Sudan otpadalo je nakon otcjepljenja juga tek nešto manje od 26 miliona stanovnika.<ref name="CIA-WFB" />

Oko 38,9% Sudanaca 2003. godine živjelo je u gradovima;<ref name="CIA-WFB" /> sa centrom naseljenosti u Kartumu. Oko 39,5% stanovnika iste godine bilo je mlađe od 15 godina.<ref name="CIA-WFB" /> Stopa rasta stanovništva iznosila je 2,48% godišnje (stanje 2011).<ref name="CIA-WFB" /> Prosječna starost stanovništva iznosi 18,3 godine (stanje 2006).<ref name="CIA-WFB" /> Prosječna očekivana starost iznosi 62,57 godina, pri čemu se za muškarce iznosi 60,58 godina a za žene 64,67 godina (stanje 2012).<ref name="CIA-WFB" /> Stanovništvo brzo raste u širem području glavnog grada [[Kartum]]a (Kartum-Omdurman-Sjeverni Kartum) u kojem živi od 6–7 miliona ljudi, uključujući i 2 miliona izbjeglica iz područja na jugu zemlje i poljoprivrednih zona pogođenih sušom.

[[Datoteka:Sudan woman with headcovering 1mar2005.jpg|mini|desno|160px|Žena iz Sudana]]
Veći dio stanovništva koncentrisan je u dolini Nila i dolinama njegovih pritoka. Naročito je velika gustoća naseljenosti u glavnom [[pamuk|pamučnom]] području zemlje, sjevernom dijelu međuriječja Bijelog i Plavog Nila. Pustinjski predjeli na sjeveru i sjeverozapadu gotovo su nenaseljeni.

Osim aglomeracije glavnog grada veličinom se ističe i [[Port Sudan]] na obali [[Crveno more|Crvenog mora]].

=== Religija ===
[[Islam]] je državna religija Sudana. Do jula 2011. u Sudanu, koji je obuhvatao i današnji Južni Sudan, oko 70% stanovništva bili su [[Sunitski islam|sunitski muslimani]], oko 25% [[Animizam|animisti]] i oko 5% [[Kršćanstvo|kršćani]].<ref name="CIA-WFB" /> Nemuslimani žive uglavnom na jugu države i u glavnom gradu. [[Šerijat]]ski zakoni i danas su na snazi i dio su državnog projekta [[Islmaizacija|islamizacije]] zemlje. Pristalice nekadašnjeg samoprozvanog Mehdija ([[Muhammed Ahmed|Muhammeda Ahmeda]]) danas su u političkoj pozadini. Među muslimanskim stanovništvom rašireni su različiti [[Sufizam|sufijski redovi]] ([[tarikat]]i). Tu spadaju [[Kadirije]], te od 19. vijeka raširena bratstva [[Samanija]] i [[Katimija]]. Protivno zvaničnim islamskim stajalištima, u liberalnom sudanskom društvu rašireni su neki tradicionalni narodni rituali i kultovi kao što je ''kult cara''.

Kršćani su većinski pripadnici [[Rimokatolička crkva|rimokatoličke crkve]] u Sudanu, koja se počela širiti na jugu oko 1900. godine u području [[Vau]] istovremeno sa britanskom [[Anglikanska crkva|anglikanskom crkvom]] i njenim misionarima oko južnosudanskog grada [[Bor (Južni Sudan)|Bor]]. Američka [[prezbiterijanska crkva]] dobila je kod [[Nuer]]a na području gornjeg Nila jedno groblje za svoje pripadnike. Od kraja građanskog rata na jugu se jako šire američko-evangelističke misije i grupe.<ref name="marina" /> Na sjeveru postoji i jedna [[Kopti|koptska zajednica]], koja uglavnom potiče iz Egipta. Na jugu Sudana zastupljene su i tradicionalne religije kao što je ''[[dinka]]''. [[Ateizam|Ateisti]] i nereligiozne osobe su vrlo rijetke.

== Privreda ==
{{Glavni|Privreda Sudana}}
[[Datoteka:Sudan Map Oelgas.png|thumb|lijevo|Koncesije nafte i [[zemni plin|prirodnog gasa]] u Sudanu 2004. godine]]
Po procjenama iz 2010. godine, Sudan se smatrao 17. najbrže rastućom ekonomijom<ref name="gossorg" /> svijeta, a brzi razvoj države zasnovan uglavnom na visokim prihodima od [[nafta|nafte]], čak i pored međunarodnih sankcija, zapažen je i opisan u jednom članku ''The New York Timesa'' iz 2006. godine.<ref name="jeffrey" /> U periodu od četiri godine do 2014, budžet sudanske vlade iznosio je oko 140 miliona funti na godišnjem nivou, a britansko odjeljenje za međunarodni razvoj (UKaid) dalo je od 30 do 54 miliona funti pomoći.<ref name="govuk" /> Zbog otcjepljenja Južnog Sudana, gdje se nalazilo preko 80% naftnih polja Sudana, ekonomski razvoj Sudana nakon 2011. godine i dalje je vrlo neizvjesan. Međutim, i prije otcjepljenja juga, ekonomija zemlje se suočavala sa brojnim problemima, mada je rasla vrlo niskim stopama sa vrlo niske baze. U posljednjih deset godina, rast je bio vrlo spor i po podacima Svjetske banke ukupni rast BDP-a u 2010. godini iznosio je 5,2% u odnosu na rast u 2009. godine od 4,2%.<ref name="CIA-WFB" />

Iako je historijski [[poljoprivreda]] bila osnovni izvor prihoda, zapošljavajući preko 80% Sudanaca i sačinjavajući oko trećine privrednog sektora, ipak je naftna industrija nakon 2000. godine najviše uticala na razvoj Sudana. Danas, MMF zajedno sa vladom u Kartumu radi na implementaciji kvalitetnije [[Makroekonomija|makroekonomske]] politike. Ovo je uslijedilo nakon turbulentnog perioda 1980tih kada je dug Sudana prema MMF-u i Svjetskoj banci eksponencijalno narastao kulminirajući konačno suspenzijom države iz MMF-a.<ref name="brownpc" /> Program pomoći je na snazi od početka 1990tih, kao i kontrola deviznih kurseva i rezervi stranih valuta.<ref name="CIA-WFB" />

Stopa inflacije u Sudanu u 2013. godini iznosila je 32,1% (po indeksu potrošačkih cijena). Nezaposlenost je 2012. godini iznosila je 13,7% dok je oko 9% stanovništva je bilo ispod praga siromaštva.

== Saobraćaj ==
=== Cestovni ===
Do 1970. godine postojala je samo jedna [[asfalt]]irana cesta između Kartuma i [[Vad Madani]]ja. Do 1980. uz pomoć drugih država i u etapama asfalirani su drugi pravci preko [[Kasala|Kasale]] do Port Sudana (oko 1.200&nbsp;km). Oko 1990. od 20-25.000&nbsp;km ukupne mreže puteva u Sudanu bilo je tek 3.000-3.500&nbsp;km asfaltirano. Podaci iz 1996. godine navode 11.900&nbsp;km neasfaltiranih puteva i 4.320 asfaltiranih. Od 2000. godine zahvaljujući poboljšanju u privredi i velikim prihodima od izvoza nafte, ubrzana je izgradnja i modernizacija svih cesta u sjevernom Sudanu. Krajem 2008. putna mreža između gradova u području El-Obeida na zapadu preko Kasale i Port Sudana na istoku nanovo je asfaltirana. Asfaltirane su i poprečne ceste od Port Sudana preko Atbare i Merove do Dunkule.

U Južnom Sudanu tek od 2005. je bilo moguće početi sa modernizacijom i izgradnjom puteva nakon što su okončana neprijateljstva i građanski rat. Prije izgradnje puteva, do tada makadamski putevi su prvo morali biti očišćeni od [[Kopnena mina|mina]]. Najvažniji putni pravci na jugu su prema Guluu u Ugandi, koji je do 2008. godine bio u vrlo lošem stanju, a objavljeni su planovi o završetku makadamskog puta od Džube (Južni Sudan) preko Vaua do Kartuma.<ref name="jubaroad" />

=== Željeznički ===
[[Datoteka:Kosti locomotive.jpg|thumb|lijevo|Željeznička stanica [[Kusti]] na ušću Nila. Robe namijenjene za Južni Sudan ovdje se pretovaraju na riječne teglenice]]
Željeznički saobraćaj u Sudanu do danas nije dovoljno razvijen i ne igra značajniju ulogu u saobraćaju u državi. Međutim do 1960tih on je imao gotovo potpuni transportni monopol u zemlji. Pored nacionalne mreže u Kapspuru postoji još i mreža uskotračnog kolosijeka od 610&nbsp;mm, takozvana Džazira željeznica, koja je nastala u sklopu Džazira projekta a ima samo regionalni značaj.

=== Aviosaobraćaj ===
U Sudanu postoji 16 asfaltiranih aerodroma (stanje 2013.<ref name="CIA-WFB" />) od čega su dva [[aerodrom]]a sa pistama preko 3.047m, 10 aerodroma sa pistama od 2.438m do 3.047m, i 4 aerodroma sa pistama kraćim od 2.437m. Osim ovih, u Sudanu postoji i 58 aerodroma bez asfaltiranih pista i 6 [[heliodrom]]a.

== Kultura ==
Sudan je snažno obilježen prisutnošću dviju različitih kulturnih tradicija – arapske na sjeveru i afričke na jugu. Unutar svake od njih postoje stotine etničkih, plemenskih i jezičnih grupa što otežava efikasnu međusobnu saradnju.

Veći dio zemlje zauzimaju sjeverne pokrajine u kojima se nalazi i većina urbanih središta. Stanovništvo je ondje uglavnom [[Islam|muslimansko]], a uz [[Arapski jezik|arapski]] govore se i mnogi domaći jezici.

Kultura je ranije bila veoma razvijena. Na sjeveru postoje piramide koje su više strmaste nego egipatske. Također južni je dio imao određene veze s Bizantijom. Pjesništvo i književnost su se razvijali s nadolazećim uticajima arapske kulture. Kultura je također bila inspirisana ustancima i ratovima. Poslije [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]] dolazi do razvoja moderne književnosti. Godine 1910. napisana je prva sudanska drama.

=== Sport ===
U Sudanu je dva puta održan [[Afrički kup nacija]] u [[nogomet]]u: [[Afrički kup nacija 1957.|1957.]] i [[Afrički kup nacija 1970.|1970.]] godine. Upravo 1970. kao domaćin, reprezentacija Sudana je po prvi i, do danas, jedini put postala šampion Afrike.

== Filatelija ==
[[Datoteka:1951 stamps of Sudan.jpg|lijevo|thumb|[[Poštanska marka|Redovne marke]] Sudana iz 1951.]]
[[Datoteka:Sudan Camel.jpg|desno|thumb|Marka anglo-egipatskog Sudana iz 1927. godine nominalne vrijednosti 10 pijastera sa likom poštara na devi]]
Prve moderne pošte u Sudanu otvorene su 1867. godine u Suakinu i Vadi Halfi, te 1873. u Dongoli, Berberu i [[Kartum]]u, te 1877. godine u Senaru, Karkuku, Fazoglu, Elkedarefu, El Obejdu, Al-Fašeru i Fašodi (danas Kodok).<ref name="gisburn" /> Zbog Mehdijevog ustanka koji je započeo 1881. godine, sve egipatske poslovnice pošte su zatvorene do 1884. godine. Nakon što su se Egipćani i Britanci povukli iz Sudana, zemlja je ostala bez poštanske službe sve do ponovnog osvajanja Sudana 1896. godine. Kada je kampanja osvajanja započela u martu 1896. godine, poštanska služba je bila dostupna samo vojsci ali poštanske marke nisu korištene.<ref name="pastnote" />

Do izdavanja prvih sudanskih maraka 1897. godine, korištene su egipatske marke. Količina poštanskih pošiljki bila je mala pa je korišten vrlo mali broj maraka. Između marta i jula 1885. godine u Suakinu su se koristile britanske poštanske marke od 2½ i 5d. Indijske marke su se također koristile u istom području, sa oznakon Sawakin ili Suakin između 1884. i 1899. godine.<ref name="gisburn" /> Od 1. marta 1897. godine tadašnje egipatske marke sa preštampanim nazivom ''<small>SOUDAN</small>'' na francuskom i arapskom, postale su dostupne u poštama Sudana. Vrijednosti maraka bile su od 1, 2, 3 i 5 millieme i 1, 2, 5 i 10 pijastera. Preštampavanje naziva izvršila je štamparija ''Imprimerie Nationale, Boulaq'' iz [[Kairo|Kaira]].<ref name="gisburn" />

== Reference ==
{{refspisak|2|refs=
<ref name="ustaveng">[https://web.archive.org/web/20070609150809/http://www.mpil.de/shared/data/pdf/inc_official_electronic_version.pdf 2005 constitution in English"]</ref>
<ref name="mmfsud">[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=43&pr.y=10&sy=2011&ey=2018&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=732&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a= "Sudan"]. Međunarodni monetarni fond.</ref>
<ref name="brockhaus">''Brockhaus - die Enzyklopädie''. 21, STAM - THEL., izd. 1998, {{ISBN|9783765331008}}</ref>
<ref name="FWA2006">''Fischer Weltalmanach 2006'', 1. izd., {{Simboli jezika|de|njemački}} {{ISBN|978-3596720064}}</ref>
<ref name="moseley">Ann Mosely Lesch (1999): ''The Sudan: Contested National Identities'', James Currey Publishers, str. 45, {{ISBN|9780852558232}}</ref>
<ref name="melha">Melha Rout Biel (2003): ''[http://www.socwork.net/sws/article/view/260/430 The Civil War in Southern Sudan and Its Effect on Youth and Children] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150409233947/http://www.socwork.net/sws/article/view/260/430 |date=9. 4. 2015 }}'', Thüringer Deutsch-Afrikanische Gesellschaft e.V.,</ref>
<ref name="CIA-WFB">{{Cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/su.html |title=CIA The World Fact Book |access-date=19. 7. 2014 |archive-date=5. 2. 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190205154022/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/su.html |url-status=dead }}</ref>
<ref name="splmkiir">{{Cite web |url=http://www.sudantribune.com/spip.php?article28034 |title=SudanTribune article : SPLM Kiir to run for president in Sudan 2009 elections |access-date=23. 4. 2010 |archive-date=24. 4. 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210424154507/https://www.sudantribune.com/spip.php?article28034 |url-status=dead }}</ref>
<ref name="eastern">{{Cite web |url=http://www.sudantribune.com/spip.php?article28067 |title=SudanTribune article : Eastern Sudan Beja, SPLM discuss electoral alliance |access-date=23. 4. 2010 |archive-date=5. 5. 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100505052330/http://www.sudantribune.com/spip.php?article28067 |url-status=dead }}</ref>
<ref name="kiirpres">[http://www.sudantribune.com/spip.php?article28034 ''SPLM Kiir to run for president in Sudan 2009 elections''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210424154507/https://www.sudantribune.com/spip.php?article28034 |date=24. 4. 2021 }}, Sudan Tribune, 27. juli 2008</ref>
<ref name="diplode">[http://www.diplo.de/Sudan Auswärtiges Amt zum Sudan]</ref>
<ref name="wg">PopulationData.net: ''[http://www.populationdata.net/index2.php?option=pays&pid=202&nom=soudan Sudan]''</ref>
<ref name="marina">Marina Peters: ''Zur Rolle der Religionen.'' u: Bernhard Chiari (ur.): ''Wegweiser zur Geschichte. Sudan.'' Paderborn 2008, str. 157</ref>
<ref name="gossorg">{{cite web |archive-url= https://web.archive.org/web/20110713221231/http://www.goss-online.org/magnoliaPublic/en/about/economicalsummary.html |url= http://www.goss-online.org/magnoliaPublic/en/about/economicalsummary.html |autor=Vlada Južnog Sudana |title=Economy |datum=20. 10. 2009 |archive-date=13. 7. 2011}}</ref>
<ref name="jeffrey">{{Cite news |author=Gettleman, Jeffrey |url= http://www.nytimes.com/2006/10/24/world/africa/24sudan.html?_r=0 |work=The New York Times |title=War in Sudan? Not Where the Oil Wealth Flows |date=24. 10. 2006}}</ref>
<ref name="govuk">[https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/209587/Sudan2.pdf DfID Sudan: "Operational Plan 2011-2015"]</ref>
<ref name="brownpc">{{cite book|author=Richard P. C. Brown|title=Public Debt and Private Wealth: Debt, Capital Flight and the Imf in Sudan|year=1992|izdavač=Macmillan Press|isbn=978-0-333-57543-7}}</ref>
<ref name="jubaroad">{{Cite web |url=http://www.sudantribune.com/spip.php?article29427 |title=''Khartoum and Juba connected by road after decades.'' Sudan Tribune, 30.11.2008 |access-date=20. 7. 2014 |archive-date=9. 7. 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140709135533/http://www.sudantribune.com/spip.php?article29427 |url-status=dead }}</ref>
<ref name="gisburn">Gisburn, Harold G. D. i Thompson, G. Seymour, ''Stamps and Posts of the Anglo-Egyptian Sudan'', Stanley Gibbons, 1947, str. 18-20.</ref>
<ref name="pastnote">{{Cite web |url=http://www.stampnotes.com/Notes_from_the_Past/pastnote406.htm |title=Sudan's First Stamps |access-date=19. 7. 2014 |archive-date=21. 9. 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160921165319/http://www.stampnotes.com/Notes_from_the_Past/pastnote406.htm |url-status=dead }}</ref>
}}

== Vanjski linkovi ==
{{Commons}}
{{Commonscat}}
{{wikiatlas}}
* {{službeni website|http://www.sudan.gov.sd/index.php/en}} Vijeća ministara Sudana]
* [https://web.archive.org/web/20100611193953/http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/sudan.htm Sudan] na stranici biblioteke University of Colorado–Boulder
* {{CIA World Factbook link|su|Sudan}}
* [http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-14094995 Sudan] na [[BBC|BBC News]]

{{Države Afrike}}
{{Afrička unija}}
{{Arapska liga-dno}}
{{OIK}}

[[Kategorija:Sudan|*]]
[[Kategorija:Države svijeta]]
[[Kategorija:Države članice Organizacije islamske konferencije]]
[[Kategorija:Države članice Ujedinjenih nacija]]
[[Kategorija:Države i teritorije osnovane 1956.]]
[[Kategorija:Države arapskog govornog područja]]
[[Kategorija:Države engleskog govornog područja]]
[[Kategorija:Države članice Afričke unije]]