Gweld cod am Trethiant Cymru

{{Gwleidyddiaeth Cymru}}
Mae '''Trethi Cymru''' fel arfer yn cynnwys taliadau i un neu fwy o’r tair lefel wahanol o lywodraeth: llywodraeth [[Llywodraeth y Deyrnas Unedig|y DU]] ( Cyllid a Thollau Ei Mawrhydi ), [[Llywodraeth Cymru]], a llywodraeth leol.

Ym [[Blwyddyn ariannol|mlwyddyn ariannol]] 2017–18, rhagwelwyd y byddai cyfanswm refeniw llywodraeth Cymru yn £27.1 biliwn, neu 38.3 y cant o [[Cynnyrch mewnwladol crynswth|CMC]], gyda TAW net, treth incwm, a chyfraniadau Yswiriant Gwladol yn £15.8 biliwn. <ref>{{Cite web|url=https://www.cardiff.ac.uk/__data/assets/pdf_file/0004/1540498/Government-Expenditure-and-Revenue-Wales-2019.pdf|title=Government Expenditure and Revenue Wales 2019}}</ref>

Cafodd Llywodraeth Cymru y pŵer i amrywio treth incwm ar y gyfran o 10% y mae’n ei chasglu yn 2019, ond nid yw wedi dewis gwneud hynny. <ref>{{Cite web|url=https://www.step.org/news/wales-will-not-increase-income-tax-rate-year|title=Wales will not increase income tax rate this year {{!}} STEP|website=www.step.org|access-date=2020-01-12}}</ref>

== Hanes ==
Nid oedd trethiant yng Nghymru wedi'i ddogfennu fel o [[Cyfraith Hywel|Gyfraith Hywel]] nac yn yr amser ar ei ôl.<ref name=":0">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=IkE9zxH7AX8C|title=The Rough Guide to Wales|last=Le Nevez|first=Catherine|last2=Whitfield|first2=Paul|publisher=Rough Guides|year=2012|isbn=9781409359050|location=London|pages=468–469}}</ref> Daeth concwest y Normaniaid ar Loegr â rhai ardaloedd o Gymru dan reolaeth [[Wiliam I, brenin Lloegr|Gwilym Goncwerwr]], ond ychydig o lwyddiant a [[Llyfr Dydd y Farn|ddengys Llyfr Domesday]] i sefydlu fframwaith trethiant i Gymru.<ref name=":0" /> Er i ardaloedd o Bowys ddechrau gweld perchnogaeth tir yn cael ei chofnodi ar gyfer trethiant yn y dyfodol, ychydig iawn o’r sir honno, heb sôn am weddill Cymru, a gofnodwyd erioed.<ref name=":0" />

Daeth goncwest [[Edward I, brenin Lloegr|Edward I]] o [[Goresgyniad Edward I|weddill Cymru]] erbyn 1283 â chyflwyno cyfraith gwlad Lloegr dros y wlad gyfan. Parhaodd cyfraith Cymru mewn grym hyd at atodiad ffurfiol Cymru drwy [[Deddfau'r Cyfreithiau yng Nghymru 1536 a 1542|Ddeddfau Cyfreithiau Cymru 1535–1542]].<ref>{{Cite web|url=http://www.nationalarchives.gov.uk/utk/wales/welsh.htm|title=Uniting the Kingdoms?|publisher=The National Archives|language=en-GB|access-date=2020-01-12}}</ref>

Datblygodd trethiant Cymreig o'r pwynt hwnnw yn unol â datblygiad trethiant yn Lloegr . Gan fod Lloegr (ac yn ddiweddarach y Deyrnas Unedig) yn wladwriaeth unedol, roedd trethu materion Cymreig yn gyfrifoldeb Senedd y Deyrnas Unedig a'i Llywodraeth.<ref name=":1">{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/uk-wales-politics-40947872|title=The evolution of devolution in Wales|last=Browne|first=Adrian|date=2017-09-18|access-date=2020-01-12|language=en-GB}}</ref> 

'''Datganoli gallu i ddeddfu'''

Cafodd Cynulliad Cenedlaethol Cymru, a sefydlwyd Yn dilyn Deddf [[Deddf Llywodraeth Cymru 1998|Llywodraeth Cymru 1998]], y pŵer i ddeddfu ar faterion a ddatganolwyd iddo, yn amodol ar gymeradwyaeth Senedd y DU yn San Steffan.<ref name=":1" /> Yn dilyn refferendwm datganoli 2011, daeth sefydlwyd cymhwysedd deddfu llawn i'r Senedd, heb fod angen cymeradwiaeth llywodraeth y DU.<ref name=":1" /> Datganolodd [[Deddf Cymru 2014]] reolaeth ar drethi penodol, yn ogystal â’r pŵer i greu trethi newydd, gyda chymeradwyaeth Senedd y DU; a symudodd [[Deddf Cymru 2017]] Gymru i’r un model materion a gadwyd yn ôl ag sy’n berthnasol i’r Alban, datganoli awdurdod cyfyngedig dros drethi incwm Cymru, a chreu [[Awdurdod Cyllid Cymru]] . Ar 1 Ebrill 2018, daeth y dreth trafodiadau tir, sy’n disodli’r dreth stamp yng Nghymru, y dreth unigryw Gymreig gyntaf ers bron i 800 mlynedd.

Ailenwyd y Cynulliad yn [[Senedd Cymru]] ym mis Mai 2020.

== Datganoli treth ==
Rheolir gweinyddiaeth trethi datganoledig yng Nghymru gan [[Awdurdod Cyllid Cymru]] . <ref>{{Cite web|url=https://www.gov.uk/government/news/tax-is-changing-in-wales|title=Tax is changing in Wales|website=GOV.UK|language=en|access-date=2020-01-12}}</ref>

=== Trethi lleol ===
Mae pwerau deddfwriaethol dros drethi lleol, gan gynnwys y dreth gyngor ac ardrethi annomestig (busnes), wedi’u datganoli i Gymru ers 1999.

=== Treth trafodiadau tir a threth gwarediadau tirlenwi ===
Ers mis Ebrill 2018, mae’r dreth trafodiadau tir (a ddisodlodd y dreth stamp i Gymru) a’r dreth gwarediadau tirlenwi wedi bod yn gyfrifoldeb i Lywodraeth Cymru. <ref>{{Cite web|url=https://www.litrg.org.uk/tax-guides/tax-basics/what-devolution#toc-which-taxes-are-devolved-in-wales-|title=What is devolution?|publisher=Low Incomes Tax Reform Group|access-date=2020-01-12}}{{Dolen marw|date=February 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>

=== Treth incwm ===
Rhoddwyd cyfrifoldebau rhannol dros dreth incwm yng Nghymru i Lywodraeth Cymru gan ddechrau gyda’r flwyddyn dreth Ebrill 2019, yn dilyn datganoli’r mater yn Neddf Cymru 2014. <ref name=":2">{{Cite web|url=https://www.assembly.wales/en/bus-home/research/financial-scrutiny/Pages/TaxFuture.aspx|title=Future of Tax Devolution in Wales|website=National Assembly for Wales|language=en-GB|access-date=2020-01-12|archive-date=2020-01-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20200112224126/https://www.assembly.wales/en/bus-home/research/financial-scrutiny/Pages/TaxFuture.aspx|url-status=dead}}</ref> O dan y mesur, bydd 10 ceiniog o bob punt ym mhob braced treth yn mynd i Lywodraeth Cymru. <ref name=":2" />

* Ar gyfer y gyfradd dreth sylfaenol o 20%, bydd 10% yn mynd i Lywodraeth Cymru a 10% yn mynd i Lywodraeth y DU. <ref name=":3">{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/uk-wales-politics-47787228|title=Welsh income tax powers to take effect|date=2019-04-05|access-date=2020-01-12|language=en-GB}}</ref>
* Ar gyfer y gyfradd uwch (£31,786–150,000) rhennir y dreth 40% ar 10% i Lywodraeth Cymru a 30% i Lywodraeth y DU. <ref name=":3" />
* Ar y gyfradd dreth ychwanegol (dros £150,000), rhennir y gyfradd o 45% 10% i Lywodraeth Cymru a 35% i Lywodraeth y DU. <ref name=":3" />

Mae Deddf Cymru 2014 hefyd yn caniatáu i’r Senedd greu trethi newydd. Gwnaeth [[Sefydliad Bevan]] nifer o gynigion ar gyfer trethi posibl yn y dyfodol yng Nghymru yn ei brosiect 'Tax for Good'. <ref>{{Cite web|url=https://41ydvd1cuyvlonsm03mpf21pub-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2016/06/Tax-for-Good-Devolved-taxes-for-a-better-Wales.pdf|title=Tax for Good: Devolved taxes for a better Wales|date=13 June 2016|website=[[Sefydliad Bevan]] |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200112222926/https://41ydvd1cuyvlonsm03mpf21pub-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2016/06/Tax-for-Good-Devolved-taxes-for-a-better-Wales.pdf|archivedate=12 January 2020|access-date=12 January 2020}}</ref>

== Gweinyddiaeth ==

=== Llywodraeth leol ===
Daw refeniw [[Llywodraeth leol yng Nghymru|Llywodraeth Leol Cymru]] yn bennaf o grantiau Llywodraeth Cymru, Trethi Annomestig (Busnes), [[Treth y cyngor|Treth y Cyngor]], ac yn gynyddol o ffioedd a thaliadau megis y rhai ar gyfer parcio ar y stryd . <ref>{{Cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/news/2019/06/28/councils-make-record-1-billion-parking-charges/|title=Councils to make record £1 billion from parking charges|last=Dixon|first=Hayley|date=2019-06-29|work=The Telegraph|access-date=2020-01-12|language=en-GB|issn=0307-1235}}</ref>

=== Llywodraeth Cymru ===
Ers datganoli, mae Cynulliad Cymru wedi cael caniatâd i ddeddfu ar drethi lleol megis y dreth gyngor ac ardrethi busnes, yn ogystal â phennu lefelau grant. <ref>{{Cite web|url=https://www.ageuk.org.uk/globalassets/age-cymru/documents/information-guides-and-factsheets/fs21w.pdf|title=Council Tax in Wales – information about the tax and help you might get towards your bill|date=1 July 2019|website=Age Cymru|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200112221855/https://www.ageuk.org.uk/globalassets/age-cymru/documents/information-guides-and-factsheets/fs21w.pdf|archivedate=12 January 2020|access-date=12 January 2020}}</ref>

Rhoddodd [[Deddf Cymru 2014]] gyfrifoldeb i Lywodraeth Cymru i weinyddu’r dreth stamp a’r dreth dirlenwi am y tro cyntaf. Trosglwyddwyd y rhain i Fae Caerdydd am y tro cyntaf ym mis Ebrill 2018. <ref>{{Cite web|url=https://www.lawgazette.co.uk/practice-points/a-new-welsh-tax-one-year-on/5069439.article|title=A new Welsh tax – one year on|last=March 2019|first=Sean Bradley4|website=Law Gazette|language=en|access-date=2020-01-12}}</ref>

Dechreuodd [[Deddf Cymru 2017]] y broses o ddatganoli pŵer dros dreth incwm yn rhannol i Lywodraeth Cymru, a daeth y newidiadau hyn i rym ym mis Ebrill 2019. <ref name=":4">{{Cite web|url=https://gov.wales/public-understanding-tax-devolution-baseline-report|title=Public understanding of tax devolution: baseline report|website=GOV.WALES|language=en|access-date=2020-01-12}}</ref> Mae pob refeniw arall yn parhau i gael ei reoli gan Lywodraeth y DU, fodd bynnag, gan gynnwys treth incwm, TAW, treth alcohol, trethi hedfan, a threth olew hydrocarbon (treth tanwydd). <ref name=":4" />

== Refeniw ==
Yr asesiad mwyaf diweddar a chynhwysfawr o drethi yng Nghymru yw adroddiad gan ganolfan Dadansoddi Cyllid Cymru [[Prifysgol Caerdydd]] . <ref name=":5">{{Cite web|url=https://www.cardiff.ac.uk/__data/assets/pdf_file/0004/1540498/Government-Expenditure-and-Revenue-Wales-2019.pdf|title=Government Expenditure and Revenue Wales 2019|last=Ifan|first=Guto|last2=Siôn|first2=Cian|date=25 July 2019|website=Cardiff University - Wales Fiscal Analysis|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200112222514/https://www.cardiff.ac.uk/__data/assets/pdf_file/0004/1540498/Government-Expenditure-and-Revenue-Wales-2019.pdf|archivedate=12 January 2020|access-date=12 January 2020|last3=Poole|first3=Ed Gareth}}</ref> Dan y teitl ''Gwariant a Refeniw Llywodraeth Cymru 2019'', canfu fod refeniw’r sector cyhoeddus yng Nghymru yn £27.1 biliwn ar gyfer y blynyddoedd 2017–18. <ref name=":5" /> Mae hyn yn cynrychioli dim ond 3.6% o refeniw cyfan y DU o £751.8 biliwn. <ref name=":5" />

Mae refeniw’r Llywodraeth y pen yng Nghymru yn £8,650, o’i gymharu â £11,350 yn y DU gyfan. <ref name=":5"/>

Amcangyfrifwyd bod refeniw fel canran o CMC yn 38.3%, mewn cyferbyniad â ffigur o 36.4% ar gyfer gweddill y DU. <ref>{{Cite web|url=https://www.cardiff.ac.uk/__data/assets/pdf_file/0004/1540498/Government-Expenditure-and-Revenue-Wales-2019.pdf|title=Government Expenditure and Revenue Wales 2019|last=Ifan|first=Guto|last2=Siôn|first2=Cian|date=25 July 2019|website=Cardiff University - Wales Fiscal Analysis|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200112222514/https://www.cardiff.ac.uk/__data/assets/pdf_file/0004/1540498/Government-Expenditure-and-Revenue-Wales-2019.pdf|archivedate=12 January 2020|access-date=12 January 2020|last3=Poole|first3=Ed Gareth}}</ref> Roedd awduron yr adroddiad yn priodoli hyn i’r ffaith bod gan Gymru GDP amcangyfrifedig is na’r DU gyfan. <ref>{{Cite web|url=https://www.cardiff.ac.uk/__data/assets/pdf_file/0004/1540498/Government-Expenditure-and-Revenue-Wales-2019.pdf|title=Government Expenditure and Revenue Wales 2019|last=Ifan|first=Guto|last2=Siôn|first2=Cian|date=25 July 2019|website=Cardiff University - Wales Fiscal Analysis|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200112222514/https://www.cardiff.ac.uk/__data/assets/pdf_file/0004/1540498/Government-Expenditure-and-Revenue-Wales-2019.pdf|archivedate=12 January 2020|access-date=12 January 2020|last3=Poole|first3=Ed Gareth}}</ref>

Mae cyfanswm refeniw y pen Cymru wedi bod yn is na rhannau eraill o’r DU bob blwyddyn a astudiwyd er 1999–2000. <ref>{{Cite web|url=https://www.cardiff.ac.uk/__data/assets/pdf_file/0004/1540498/Government-Expenditure-and-Revenue-Wales-2019.pdf|title=Government Expenditure and Revenue Wales 2019|last=Ifan|first=Guto|last2=Siôn|first2=Cian|date=25 July 2019|website=Cardiff University - Wales Fiscal Analysis|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200112222514/https://www.cardiff.ac.uk/__data/assets/pdf_file/0004/1540498/Government-Expenditure-and-Revenue-Wales-2019.pdf|archivedate=12 January 2020|access-date=12 January 2020|last3=Poole|first3=Ed Gareth}}</ref>

Y ffynonellau mwyaf o refeniw Llywodraeth Cymru, mewn trefn, yw TAW (£6.4 biliwn), Treth Incwm (£4.9 biliwn) a chyfraniadau Yswiriant Gwladol (£4.5 biliwn). <ref>{{Cite web|url=https://www.cardiff.ac.uk/__data/assets/pdf_file/0004/1540498/Government-Expenditure-and-Revenue-Wales-2019.pdf|title=Government Expenditure and Revenue Wales 2019|last=Ifan|first=Guto|last2=Siôn|first2=Cian|date=25 July 2019|website=Cardiff University - Wales Fiscal Analysis|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200112222514/https://www.cardiff.ac.uk/__data/assets/pdf_file/0004/1540498/Government-Expenditure-and-Revenue-Wales-2019.pdf|archivedate=12 January 2020|access-date=12 January 2020|last3=Poole|first3=Ed Gareth}}</ref>

Fel canran o CMC, mae TAW a threth ecséis yn casglu cyfran fwy o refeniw yng Nghymru na gweddill y DU, tra bod cyfrannau Treth Incwm a Threth Gorfforaeth yn is. <ref>{{Cite web|url=https://www.cardiff.ac.uk/__data/assets/pdf_file/0004/1540498/Government-Expenditure-and-Revenue-Wales-2019.pdf|title=Government Expenditure and Revenue Wales 2019|last=Ifan|first=Guto|last2=Siôn|first2=Cian|date=25 July 2019|website=Cardiff University - Wales Fiscal Analysis|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200112222514/https://www.cardiff.ac.uk/__data/assets/pdf_file/0004/1540498/Government-Expenditure-and-Revenue-Wales-2019.pdf|archivedate=12 January 2020|access-date=12 January 2020|last3=Poole|first3=Ed Gareth}}</ref>

== Cyfeiriadau ==
{{cyfeiriadau}}

{{Economi Cymru}}{{Datganoli Cymru}}{{Cymru}}

[[Categori:Trethiant yng Nghymru]]
[[Categori:Tudalennau gyda chyfieithiadau heb eu gwirio]]