Redaktado de Bangladeŝo

{{Informkesto lando
| nomoenlokalingvo = গণ প্রজাতঁত্রী বাংলাদেশ
| transskribo = Gan Prajātantrī Bānglādesh
| eonomo = Bangladeŝo
| eonomo alternative = Popolrespubliko Bangladeŝo
| flago = Flago-de-Bangladeŝo.svg
| blazono = Coat of arms of Bangladesh.svg
| nacia himno = [[Amar Shonar Bangla]] <br /> Mia ora bengalo
| nacia devizo = 
| lokigo-bildo = [[Dosiero:Bangladesh (orthographic projection).svg|270ra|Lokigo]]
| lingvoj = [[Bengala lingvo|Bengala]]
| ĉefurbo = [[Dako]]
| religio = [[Islamo|Islamanoj]] (88,3%) kaj [[Hinduismo|Hinduoj]] (10,5%).
| km2 = 144.000
| akvo = 7.0
| loĝantoj = Bengaloj
| loĝantaro = {{WikidataLoĝantaro}}
| loĝantaro-jaro = {{WikidataLoĝantaroDato}}
| loĝdenso = 998.6
| valuto = [[bangladeŝa tako]]
| valuta kodo = BDT
| horzono = +6 <br />(en somero +6)
| ttt = bd
| landkodo = BD
| tel = 880
| politika sistemo = [[Parlamento|Parlamenta]] [[respubliko]]
| ŝtatestro = [[Prezidento]] [[Mohammed Shahabuddin]]
| ĉefministro = [[Ŝejĥo|Ŝejĥino]] [[Hasina Oaĝed]]
| nacia tago = [[26-a de marto]]
| sendependeco = [[26-a de marto]] [[1972]] (de [[Pakistano]])
| esperanto-asocio = 
}}
'''Bangladeŝo''' ({{lang-bn|বাংলাদেশ|t=Bāṃlādeś}}) estas lando en suda [[Azio]], kies najbaroj estas [[Barato]] kaj [[Birmo]]. En la sudo ĝin limigas la [[golfo de Bengalo]]. Bangladeŝo troviĝas en la orienta parto de la historia regiono [[Bengalo]], kiu estis disigita de Barato en [[1947]] pro la islama plimulto de la loĝantaro kaj iĝis sub la nomo ''Orienta Pakistano'', nome parto de la ŝtato [[Pakistano]]. En [[1971]] sendependiĝis Orienta Pakistano post la liberiga bangladeŝa milito kaj elektis la nomon Bangladeŝo. La nomo de la lando signifas ''lando de la [[bengalo]]j''.

== Historio ==
=== Komenca kaj mezepoka periodoj ===
[[Dosiero:Coin of Rajabhata LACMA M.77.55.1 (2 of 2).jpg|eta|maldekstre|Ora monero (ĉirkaŭ 670) el la regno de la reĝo Rajabhata de la dinastio Ĥaĝa.]]
Iloj de la [[Ŝtonepoko]] trovitaj en Bangladeŝo indikas homan setladon dum ĉirkaŭ 20 000 jaroj,<ref name="Bharadwaj2003">{{Citaĵo el libro|titolo=History of Bengal|familia nomo=Bharadwaj|persona nomo=G|jaro=2003|ĉapitro=The Ancient Period|eldoninto=B.R. Publishing Corp|redaktinto=Majumdar, RC}}</ref> kaj restaĵoj el setlejoj de la [[Kuprepoko]] datas reen el 4 000 jaroj.<ref name="Bharadwaj2003"/> Antikvaj Bengaloj estis setlitaj de [[Aŭstralazia lingvaro|Aŭstralazianoj]], [[Tibetobirma grupo|Tibet-Birmanoj]], Dravidianoj kaj [[Rigvedo|Hind-Arjanoj]] en sinsekvaj tajdoj de migrado.<ref name="Bharadwaj2003" /><ref name="congress">{{cite book |last=Blood |first=Peter R. |year=1989 |chapter=Early History, 1000 B.C.-A.D. 1202 |chapter-url=http://countrystudies.us/bangladesh/4.htm |editor1-last=Heitzman |editor1-first=James |editor2-last=Worden |editor2-first=Robert |title=Bangladesh: A Country Study |url=http://countrystudies.us/bangladesh/ |location=Washington, D.C. |publisher=Federal Research Division, Library of Congress |page=4}}</ref> [[Arkeologio|Arkeologia pruvaro]] konfirmas ke ĉirkaŭ la 2a jarmilo a.K., [[rizo]]-kultivantaj komunumoj loĝis en la regiono. Ĉirkaŭ la 11a jarcento homoj loĝis en sisteme linigitaj [[loĝejo]]j, entombigis siajn mortintojn, kaj fabrikis elkuprajn ornamaĵojn kaj nigran kaj ruĝan [[ceramiko]]n.<ref name="google5">{{Citaĵo el libro|url=https://books.google.com/books?id=gKhChF3yAOUC|titolo=The Rise of Islam and the Bengal Frontier, 1204–1760|alirdato=7a de Januaro 2017|aŭtoro=Eaton, R.M.|dato=1996|eldoninto=University of California Press|ISBN=9780520205079}}</ref> La riveroj [[Gango]], [[Bramaputro]] kaj [[Meghna]] estis naturaj vojoj por komunikado kaj transportado,<ref name="google5"/> kaj la [[estuaro]]j en la Golfo de Bengalo ebligis [[Akva transporto|maran komercon]]. Dum la komenco de la [[Ferepoko]] okazis la disvolvigo de la produktado de metala armilaro, de [[monero]]j, [[agrikulturo]] kaj [[irigacio]].<ref name="google5"/> Ĉefaj urbaj setlejoj formiĝis dum la fino de la Ferepoko, en la mezo de la [[1-a jarmilo a.K.]],<ref name=":0">{{Citaĵo el libro|url=https://books.google.com/books?id=5lH40gT7xvYC&pg=PA42|titolo=Bangladesh: Politics, Economy and Civil Society|familia nomo=Lewis|persona nomo=David|dato=2011|eldoninto=Cambridge University Press|ISBN=978-1-139-50257-3|paĝo=42}}</ref> kiam disvolviĝis la kulturo de la Norda nigra polurceramiko.<ref name="PierisRaven2010">{{cite book |last1=Pieris |first1=Sita |last2=Raven |first2=Ellen |date=2010 |title=ABIA: South and Southeast Asian Art and Archaeology Index |volume=Volume Three – South Asia |url=https://books.google.com/books?id=fCL8pjd0JVMC&pg=PA116 |publisher=BRILL |pages=116– |isbn=90-04-19148-8}}</ref> En 1879, [[Alexander Cunningham]] identigis [[Mahasthangarh]] kiel la ĉefurbo de la [[Pundra Regno]] menciita en la ''[[Rigvedo]]''.<ref>{{cite book |last=Alam |first=Shafiqul |year=2012 |chapter=Mahasthan |chapter-url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=Mahasthan |editor1-last=Islam |editor1-first=Sirajul |editor1-link=|editor2-last=Jamal |editor2-first=Ahmed A. |title=Banglapedia: National Encyclopedia of Bangladesh |edition=Second |publisher= Asiatic Society of Bangladesh }}</ref><ref>{{cite book |last=Ghosh |first=Suchandra |year=2012 |chapter=Pundravardhana |chapter-url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=Pundravardhana |editor1-last=Islam |editor1-first=Sirajul |editor1-link= |editor2-last=Jamal |editor2-first=Ahmed A. |title=Banglapedia: National Encyclopedia of Bangladesh |edition=Second |publisher= Asiatic Society of Bangladesh }}</ref>

[[Grek-romia mondo|Grekaj kaj Romiaj]] registroj de la antikva regno [[Gangaridaj]], kiu (laŭ la legendo) haltigis la invadon de [[Aleksandro la Granda]], estas ligitaj al la fortikaĵa urbo de la ruinoj de Ŭari-Bateŝŭar.<ref name="thedailystar1">{{cite news |last=Hossain |first=Emran |date=19a de Marto 2008 |title=Wari-Bateshwar one of earliest kingdoms |url=http://www.thedailystar.net/news-detail-28431 |newspaper=The Daily Star}}</ref> La loko estis ankaŭ identigita kun la prospera komerca centro de Souanagoura listita en la mondomapo de [[Ptolemeo]].<ref name="google1">{{Citaĵo el libro|url=https://books.google.com/books?id=efaOR_-YsIcC&pg=PA6|titolo=Between the Empires: Society in India 300 BCE to 400 CE|familia nomo=Olivelle|persona nomo=Patrick|dato=2006|eldoninto=Oxford University Press|ISBN=978-0-19-977507-1|paĝoj=6–}}</ref> Romiaj geografoj notis grandan [[marhaveno]]n en sudorienta Bengalo, koresponda al la nuntempa regiono [[Ĉitagongo (regiono)|Ĉitagongo]].<ref>{{cite book |last1=Ring |first1=Trudy |last2=Salkin |first2=Robert M. |last3=La Boda |first3=Sharon |date=1994 |title=International Dictionary of Historic Places: Asia and Oceania |url=https://books.google.com/books?id=vWLRxJEU49EC&pg=PA186 |publisher=Taylor & Francis |pages=186– |isbn=978-1-884964-04-6}}</ref>

Antikvaj ŝtatoj [[Budhismo|Budhismaj]] kaj [[Hinduismo|Hinduismaj]] kiuj regadis Bangladeŝon inkludis regnojn kiel Vanga, Samatata kaj Pundra, la [[Maŭrja imperio|Maŭrja]] kaj [[Gupta imperio]]j, la Varma dinastio, la Ŝaŝanka regno, la Ĥadga kaj la Kandra dinastioj, la [[Pala Dinastio]], la Sena dinastio, la Harikela regno kaj la Deva dinastio. Tiuj ŝtatoj havis bone disvolvigitajn valutojn, bankadon, ŝipkonstruadon, arkitekturon kaj arton, kaj la antikvajn universitatojn de Bikrampur kaj Mainamati kiuj estis hejmo de fakuloj kaj studentoj el aliaj partoj de Azio. [[Ŝjuanzango]] el Ĉinio estis fama fakulo kiu loĝis en [[Somapura Mahavihara]] (la plej granda monaĥejo de la antikva Hindio), kaj Atisa veturis el Bengalo al [[Tibeto]] por prediki Budhismon. La plej antikva formo de la [[Bengala lingvo]] ekaperis dum la 8a jarcento.

==== Islamigo ====
[[Dosiero:Shait Gumbad Mosque (28116770771).jpg|eta|alt=Exterior of a low mosque with many domes and entrances|maldekstra|La 15a-jarcenta [[Sesdekkupola Moskeo]] konstruita dum la Bengala Sultanlando estas nune [[Monda heredaĵo de Unesko]].]]
[[Dosiero:Atia terracotta.jpg|eta|La murĉizaĵoj de la Atia Moskeo de la 17-a jarcento konstruita dum la [[Mogola Imperio]].]]
La komencaj islamaj esploristoj kaj misiistoj alvenis en Bengalo fine de la [[unua jarmilo]]. La islama konkero de Bengalo komencis per la invado en 1204 fare de Baĥtiar Ĥilji; post aligi Bengalon al la [[Delhia Sultanlando]], Ĥilji iniciatis militan kampanjon en [[Tibeto]]n. Bengalo estis regata de la Delhia Sultanlando dum unu jarcento fare de guberniestroj el la Ĥilji, Mamluka, Balbana kaj Tughluka dinastioj. Dum la 14a jarcento, sendependa [[Bengala Sultanlando]] estis establita fare de ribelaj guberniestroj. Regantaj dinastioj de la sultanlando estis ekzemple Ilĝas Ŝahi, tiuj de Jalaluddin Muhammad Ŝah, Hussain Ŝahi, [[Suria imperio|Suri]] kaj Karrani, kaj en tiu epoko okazis la enkonduko de diferenca moskea arkitekturo<ref>{{Citaĵo el libro|url=https://books.google.com/books?id=Uunyz4qFZwEC&pg=PA32|titolo=Sultans and Mosques: The Early Muslim Architecture of Bangladesh|familia nomo=Hasan|persona nomo=Perween|jaro=2007|eldoninto=I. B. Taurus|ISBN=978-1-84511-381-0|paĝo=32}}</ref> kaj de la valuto taka. La regiono Arakan venis sub Bengala hegemonio. La Bengala Sultanlando estis vizitita de esploristoj [[Ibn Batuta]], [[Ĉeng He]] kaj [[Niccolo de Conti]]. Dum la fino de la 16a jarcento, la Baro-Bhuĝanoj (konfederacio de islamaj kaj hinduaj aristokratoj) regadis orientan Bengalon; ties estro estis Mansad-e-Ala,<ref>"Isa Khan – Banglapedia". en.Banglapedia.org. [http://en.banglapedia.org/index.php?title=Isa_Khan] alirita la 9an de februaro 2018.</ref> titolo tenita de Isa Ĥan kaj de lia filo Musa Ĥan. La dinastio Ĥan estas konsiderata lokaj herooj ĉar rezistis Nord-hindiajn invadojn per siaj riverŝipoj.

La [[Mogola Imperio]] kontrolis Bengalon ĉirkaŭ la 17a jarcento. Dum la regado de la imperiestro [[Ĝalaluddin Muhammad Akbar|Akbar]], la Bengala agrara kalendaro estis reformita por faciligi la impostkolektado. La Mogoloj establis Dakon kiel fortikaĵa urbo kaj komerca metropolo, kaj ĝi estis la ĉefurbo de [[Mogola Bengalo]] dum 75 jaroj.<ref>{{Cite web|url=https://www.britannica.com/place/Dhaka|title=Dhaka – national capital, Bangladesh|author=|date=|website=Britannica.com|access-date=19a de Septembro 2017}}</ref> En 1666, la Mogoloj elpelis la Arakananojn el Ĉitagong. Mogola Bengalo allogis eksterlandajn komercistojn por iliaj varoj el [[muslino]] kaj [[silko]], kaj la [[Armenoj en Bangladeŝo|Armenoj]] estis elstara komerca komunumo. Portugala setlejo en [[Ĉitagongo]] floris en la sudoriento, kaj nederlanda setlejo en Rajŝahi ekzistis en la nordo. Dum la 18a jarcento, la [[Naŭabo de Bengalio|Naŭaboj de Bengalio]] iĝis la ''[[de facto]]'' regantoj de la regiono. La Naŭaboj forĝis aliancojn kun eŭropaj koloniaj kompanioj, kio helpis fari la regionon relative prospera en la komenco de la jarcento.

La loĝantaro de [[Bengalaj islamanoj]] estis produkto de konvertoj kaj religia evoluo,<ref>{{Cite web|url=https://books.google.com/books?id=gKhChF3yAOUC&printsec=frontcover&dq=islam+and+the+bengal+frontier&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiS3eec0q7VAhULro8KHd-jAcQQ6AEIJDAA#v=onepage&q=islam+and+the+bengal+frontier&f=false|title=The Rise of Islam and the Bengal Frontier, 1204–1760|first=Richard M.|last=Eaton|date=31a de Julio 1996|publisher=University of California Press|access-date=19a de Septembro 2017|via=Google Books}}</ref> kaj iliaj antaŭ-islamaj kredoj inkludis elementojn de [[Budhismo]] kaj [[Hinduismo]]. La konstruo de moskeoj, islamaj lernejoj ([[madraso]]j) kaj [[Sufiismo|Sufiismaj]] [[monaĥejo]]j (ĥankah-oj) faciligis konverton, kaj la islama [[kosmologio]] ludis gravan rolon en la disvolvigo de la Bengalia islama socio. Fakuloj teoriigis ke Bengaloj estis allogitaj al Islamo pro ties egalisma socia ordo, kiu kontrastis kun la kastosistemo de Hinduismo.<ref name="Roy1999">{{Citaĵo el libro|url=https://books.google.com/books?id=2e44ZHj_fsQC&pg=PA72|titolo=The Bengalees: Glimpses of History and Culture|aŭtoro=Samaren Roy|jaro=1999|eldoninto=Allied Publishers|ISBN=978-81-7023-981-9|paĝo=72}}</ref> Ĉirkaŭ la 15a jarcento, islamaj poetoj estis verkantaj en [[Bengala lingvo]]. Elstaraj mezepokaj Bengalaj islamaj poetoj estis Daulat Kazi, Abdul Hakim kaj Alaol. [[Sinkretismo|Sinkretismaj]] kultoj, kiaj la movado Baul, aperis en la randoj de la Bengala islama socio. La [[Persa|persiigita]] kulturo estis grava en Bengalio, kie urboj kiaj Sonargaon iĝis la plej orientaj centroj de Persia influo.<ref>{{Cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/bengal|title=BENGAL – Encyclopaedia Iranica|first=|last=electricpulp.com|date=|website=www.IranicaOnline.org|access-date=19a de Septembro 2017}}</ref><ref>http://en.banglapedia.org/index.php?title=Persian</ref>

=== Brita Imperio ===
{{Ĉefartikolo|Brita Hindio}}
<!--[[Dosiero:Muslimleague.jpg|eta|300ra|alt=Large group photo|La Tuthindia Muhammada Edukkonferenco de 1906 en Dako, Orienta Bengalo kaj Asamo.]]-->
Post la [[Batalo de Palaŝi]] de 1757, Bengalio estis la unua regiono de la [[Hindia subkontinento]] kiu estis konkerita de la [[Brita Orienthinda Kompanio]]. Tiu kompanio formis la Prezidentecon de Fort William, kiu administraciis la regionon ĝis 1858. Elstara aspekto de la kompania regado estis la Permanenta Setlejo, kiu establis la [[feŭdismo|feŭdan sistemon]] de ''zamindar''. Nombraj malsategoj, kiel tiu de [[1770]], okazis dum la kompania regado. Kelkaj ribeloj eksplodis dum la komenco de la 19a jarcento (inklude unu estrita de Titumir), sed la Britia regado forigis la islaman regantan klason. [[Konservismo|Konservisma]] islama kleriko, Haĝi Ŝariatullah, klopodis la forigon de la Britoj propagante la islaman revivismon. Kelkaj urboj de la nuna Bangladeŝo partoprenis en la [[Ribelo de sipajoj|Hindia Ribelo]] kaj plendis aliancon al la lasta Mogola imperiestro, [[Bahadur Ŝah Zafar]], kiu estis poste ekzilita al la najbara Birmo.

[[Dosiero:Bengal PMs.png|eta|maldekstra|300ra|alt=Three Bengali Prime Ministers|[[Ĉefministro]]j de [[Bengalio]] nome A. K. Fazlul Huk, [[Ĥaŭaĝa Nazimuddin]] kaj [[Husejn Ŝahed Suhravardi]].]]
La defio farita al la kompania regado fare de la Hindia Ribelo kondukis al la kreado de la [[Brita Hindia Imperio]] kiel [[Kronkolonio]], kaj la unua [[fervojo]] estis konstruita en 1862.<ref>{{Cite web|url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=Railway|title=Railway – Banglapedia|author=|date=|website=en.Banglapedia.org|access-date=19a de Septembro 2017}}</ref> Sjed Ahmed Ĥan kaj Ram Mohan Roj stimulis modernan kaj liberalan [[edukado]]n en la subkontinento, inspirante la movadon Aligarho kaj la komenco de la [[Bengalia Renesanco]]. Dum la fino de la 19a jarcento, romanistoj, sociaj reformistoj kaj feministoj aperis en la islama Bengalia socio. [[Elektro]] kaj municipaj akvosistemoj estis enkondukitaj en la [[1890-aj jaroj]]; [[kinejo]]j malfermiĝis en multaj urboj dum la komenco de la 20a jarcento. La ekonomio de [[plantejo]]j de Orienta Bengalio estis grava por la Brita Imperio, partikulare tiuj de [[juto]] kaj [[teo]]. La Britoj establis senimpostajn [[riverhaveno]]jn, kiaj la Haveno de Naraĝanganj, kaj grandajn marhavenojn kiel tiu de [[Ĉitagongo]].

Sociaj tensioj pliiĝis ankaŭ sub Britia regado, partikulare inter riĉaj Hinduoj kaj la islam-majoritata loĝantaro. La Permanenta Setlejo faris milionojn da islamaj kamparanoj posedantoj de eks-Hinduaj bienoj, kaj la malkontento de Hinduoj kreskiĝis.<ref name="Chatterjee2010">{{Citaĵo el libro|url=https://books.google.com/books?id=lAR1D0Wi2rsC&pg=PA218|titolo=A Story of Ambivalent Modernization in Bangladesh and West Bengal: The Rise and Fall of Bengali Elitism in South Asia|aŭtoro=Pranab Chatterjee|jaro=2010|eldoninto=Peter Lang|ISBN=978-1-4331-0820-4|paĝo=218}}</ref> Subtenita de la islama aristokrataro, la Britia registaro kreis la provincon de [[Orienta Bengalio kaj Asamo]] en 1905; la nova provinco ricevis pliiĝantan investadon en edukado, transporto kaj industrio. Tamen, la [[Dispartigo de Bengalio (1905)|unua dispartigo de Bengalio]] kreis skandalon en [[Kalkato]] kaj en la medio de la [[Barata Nacia Kongreso]]. Responde al la kreskanta Hindua naciismo, la [[Tuthindia Islama Ligo]] formiĝis en Dako dum la Tuthindia Muhammada Edukkonferenco de 1906. La Britia registaro reorganizis la provincojn en 1912, reunuiĝinte Orientan kaj Okcidentan Bengalion kaj farante [[Asamo]]n dua provinco.

[[Dosiero:All India Muslim League Working Committee Lahore 1940.jpg|eta|dekstra|alt=Group photo outside a building|La Laborkomitato por la Lahora Rezolucio de la Tuthindia Islama Ligo, en kiu Bengalio estis reprezentita de A. K. Fazlul Huk kaj Ĥaŭaĝa Nazimuddin.]]
Brita Hindio estis malrapida por permesi memregadon en la kolonia subkontinento. Ĝi establis la Bengalan Leĝofaran Konsilantaron en 1862, kaj la konsilantara indiĝena bengalia reprezentado pliiĝis dum la komenco de la 20a jarcento. La Bengalprovinca Islama Ligo estis formita en 1913 por defendi la plenumadon de [[civilaj rajtoj]] por la Bengaliaj islamanoj ene de konstitucia kadro. Dum la 1920-aj jaroj, tiu ligo estis dividita en frakcioj kiuj subtenis la Ĥilafatan movadon kaj favoris la kunlaboradon kun la Britoj por plenumi la memregadon. Tavoloj de la Bengalia elito subtenis la [[Sekulareco|sekularajn]] fortojn de [[Mustafa Kemal Ataturk]].<ref>Kennedy, Bernard (Decembro 2005). "Ambassador Rezaqul Haider: Mediating for commerce". Diplomat. Ankara, Turkey. "After the First World War when the great leader Mustafa Kemal Atatürk started his war of independence, the people of Bengal were very spontaneous in giving all sorts of support. To the extent that there is evidence that the womenfolk donated their own bangles and gold ornaments, and the funds were used for the establishment of a bank, the construction of the parliament building and the purchase of armaments and ammunitions to help the war of liberation. As you know our national poet, Nazrul Islam, was the first foreigner to write an epic poem about Mustafa Kemal." [http://www.diplomat.com.tr/sayilar/s14/yazilar/s14-3.htm] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20171010140515/http://www.diplomat.com.tr/sayilar/s14/yazilar/s14-3.htm|date=2017-10-10}} Alirita la 9an de februaro 2018.</ref> En 1929, formiĝis la Tutbengala Asocio de Luantoj en la Bengala Leĝofara Konsilantaro por kontraŭi la influon de la Hinduaj posedantoj, kaj la [[Hindia sendependiga movado]] kaj la [[Pakistana Movado]] plifortiĝis dum la komenco de la 20a jarcento. Post la reformoj Morley-Minto kaj la epoko de duarkio en Brita Hindio, la Britia registaro promesis limigitan provincan aŭtonomecon en 1935. La Bengala Leĝofara Asembleo, nome plej granda leĝofara asembleo en Brita Hindio, estis establita en 1937.

Kvankam ĝi atingis majoritaton de sidlokoj en 1937, la Bengala Kongreso bojkotis la regotempon. A. K. Fazlul Huk de la Partio Kriŝak Praja estis elektita kiel unua [[Ĉefministro de Bengalio]]. En 1940 Huk subtenis la Lahoran Rezolucion, kiu antaŭvidis sendependajn ŝtatojn en la nordokcidentaj kaj orientaj islam-majoritataj regionoj de la subkontinento. La unua regotempo de Huk, kiel koalicio kun la Bengala Provinca Islama Ligo, daŭris ĝis 1941; ĝi estis sekvata de koalicio de Huk kun la Hindua dekstra partio Mahasabha kiu daŭris ĝis 1943. Huk estis sukcedita de [[Ĥaŭaĝa Nazimuddin]], kiu devis barakti kontraŭ la efikoj de la Birma Kampanjo, la [[malsatego]] de [[1943]] kaj la Hindia Aŭgusta movado. En 1946, la Bengalprovinca Islama Ligo venkis en la provinca balotado, atingante 113 de 250-sidloka asembleo (la plej granda regotempo de la Islama Ligo en Brita Hindio). H. S. Suhraŭardi, kiu faris finan malsukcesan klopodon por Unuiĝinta Bengalio en 1946, estis la lasta ĉefministro de Bengalio.

=== Dispartigo de Bengalio ===
{{Ĉefartikolo|Dispartigo de Bengalio (1947)}}
La 3an de Junio 1947 la Plano Mountbatten skizis la manieron por la [[Dispartigo de Hindio]]. La 20an de Junio, la Bengala Leĝofara Asembleo decidis la dispartigon de Bengalio. Je la dekomenca kunsido, oni decidis (120 voĉdonoj kontraŭ 90) ke se la provinco restus unuiĝinta ĝi aliĝus al la Konstitucifara Asembleo de Pakistano. Je aparta kunsido de leĝofarantoj el [[Okcidenta Bengalo]], oni decidis (58 voĉdonoj kontraŭ 21) ke la provinco estu dispartigita kaj Okcidenta Bengalo aliĝu al la Konstitucifara Asembleo de Barato. Je alia kunsido de leĝofarantoj el [[Orienta Bengalo]], oni decidis (106 voĉdonoj kontraŭ 35) ke la provinco ne estu dispartigita kaj (107 voĉdonoj kontraŭ 34) ke Orienta Bengalo aliĝu al la Konstitucifara Asembleo de Pakistano se Bengalio estas dispartigita.<ref name="Mukherjee1987">{{Citaĵo el libro|url=https://books.google.com/books?id=Bhd-_1RE04MC&pg=PA230|titolo=Sir William Jones: A Study in Eighteenth-century British Attitudes to India|aŭtoro=Soumyendra Nath Mukherjee|jaro=1987|eldoninto=Cambridge University Press|ISBN=978-0-86131-581-9|paĝo=230}}{{404|date=January 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> La 6an de Julio, la [[Silheto (regiono)|Silheta regiono]] de Asamo voĉdonis per [[referendumo]] aliĝi al Orienta Bengalio.

[[Cyril Radcliffe]] ricevis la taskon skizi la landlimojn de Pakistano kaj Barato, kaj la Linio Radcliffe establis ankaŭ la limojn de la nuntempa Bangladeŝo. La [[Dominio de Pakistano]] estis kreita la 14an de Aŭgusto 1947.

=== Unuigo kun Pakistano (1947–1971) ===
{{Ĉefartikolo|Orienta Bengalio|Orienta Pakistano}}
[[Dosiero:Dominion of Pakistan & Indian Controlled Kashmir (orthographic projection).svg|eta|alt=Map of the world, with Pakistan in 1947 highlighted|La [[Dominio Pakistano]] en 1947, kun [[Orienta Bengalio]] ties orienta parto.]]
Orienta Bengalio, kun Dako kiel ĉefurbo, estis la plej loĝata provinco de la [[Pakistano|Pakistana federacio]] de 1947 (estrita de la [[Ĝenerala Guberniestro de Pakistano|Ĝenerala Guberniestro]] [[Muhammad Ali Jinnah]], kiu promesis religiliberon kaj nereligian demokration en la nova ŝtato).<ref name="Ispahani2017">{{Citaĵo el libro|url=https://books.google.com/books?id=o36uDQAAQBAJ&pg=PA8|titolo=Purifying the Land of the Pure: A History of Pakistan's Religious Minorities|aŭtoro=Farahnaz Ispahani|jaro=2017|eldoninto=Oxford University Press|ISBN=978-0-19-062165-0|paĝo=8}}</ref><ref name="Saikia2011">{{Citaĵo el libro|url=https://books.google.com/books?id=YdQaz1ddI-wC&pg=PA34|titolo=Women, War, and the Making of Bangladesh: Remembering 1971|aŭtoro=Yasmin Saikia|dato=10a de Aŭgusto 2011|eldoninto=Duke University Press|ISBN=0-8223-5038-6|paĝo=34}}</ref> Orienta Bengalio estis ankaŭ la plej kosmopolita provinco de Pakistano, hejmo de popoloj de diferencaj religioj, kulturoj kaj etnaj grupoj. La dispartigo havigis pliiĝantajn ekonomiajn oportunojn al Orientaj Bengalanoj, produktis urban loĝantaron dum la [[1950-aj jaroj]].<ref>{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2017/08/16/opinion/bangladesh-bengali-muslims-partition.html|title=Opinion – Why Do Bangladeshis Seem Indifferent to Partition?|first=K. Anis|last=Ahmed|date=16a de Aŭgusto 2017|publisher=|access-date=19a de Septembro 2017|via=www.NYTimes.com}}</ref><ref>{{cite news |author=Abdul Hannan |date=28a de Aŭgusto 2017 |title=How Partition helped Muslims |url=http://www.dhakatribune.com/opinion/op-ed/2017/08/28/partition-helped-muslims/ |newspaper=Dhaka Tribune |type=Opinion |access-date=19a de Septembro 2017}}</ref>

[[Ĥaŭaĝa Nazimuddin]] estis unua ĉefministro de Orienta Bengalio kaj Frederick Chalmers Bourne estis ties guberniestro. La Tutpakistana Aŭami Islama Ligo estis formita en 1949 kiel centra-maldekstra alternativo al la centra-dekstra Tutpakistana Islama Ligo. En 1950, la Orientbengala Leĝofara Asembleo aprobis [[Agrara reformo|agraran reformon]], abolante la Permanentan Setlejon kaj la sistemon de la aristokrataj terposedantoj ''zamindar''-oj.<ref>Baxter, p. 72</ref> La [[Movado por bengala lingvo]] de 1952 estis la unua signo de malkonsento inter la du geografie separataj branĉoj de la lando. La Aŭami Islama Ligo estis renomita kiel pli nereligia simple Aŭami Ligo en 1953.<ref name="LewisSagar1992">{{Cite book|author1=David S. Lewis|author2=Darren J. Sagar|title=Political Parties of Asia and the Pacific: A Reference Guide|url=https://books.google.com/books?id=S4uyAAAAIAAJ|year=1992|publisher=Longman|isbn=978-0-582-09811-4|page=36}}"ts present name in December 1953"</ref> La unua konstitucifara asembleo estis dissolvita en 1954; tio estis defiita de sia orientbengala proparolanto, Maulvi Tamizuddin Ĥan. La koalicio de la Unuiĝinta Fronto forbalais la eblojn de la Islama Ligo en landoskua venko en la Orientbengala leĝofara balotado de 1954. La posta jaro, Orienta Bengalio estis renomita kiel Orienta Pakistano kiel parto de la programo Unu Unuo kaj la provinco iĝis ŝlosila parto de la [[Sudorientazia Traktatorganizo]].

[[Dosiero:21 Feb 1953 Dhaka University female students procession.png|eta|maldekstra|alt=Female students, dressed in white, march down a street.|Studentino marŝas defie de la malpermeso de la Sekcio 144 pri asembleoj dum la Bengallingva Movado en la komenco de 1953.]]
Pakistano adoptis sian unuan konstitucion en 1956. Tri Bengalanoj estis ties ĉefministroj ĝis 1957: [[Nazimuddin]], [[Mohammad Ali Bogra]] kaj [[Suhravardi]]. Neniu el la tri kompletigis siajn regotempojn, kaj rezignis el la posteno. La [[Pakistana Armeo]] faris [[Pakistana puĉo de 1958|militistan puĉon en 1958]], kaj [[Aĝub Ĥan]] estis la forta estro de la lando dum 11 jaroj. Politika subpremado pliiĝis post la puĉo. Ĥan enkondukis novan konstitucion en 1962, anstataŭante la Pakistanan parlamentan sistemon per prezidenta kaj guberniestra sistemo (bazita sur elektoj laŭ balotejo) konata kiel Baza Demokratio. En 1962 Dako iĝis la sidejo de la [[Nacia Asembleo de Pakistano]], faro vidita kiel trankviligo de pliiĝanta Bengalia naciismo.<ref>{{Citaĵo el libro|url=https://books.google.com/books?id=qWx9AwAAQBAJ&pg=PA291|titolo=Architecture, Power and National Identity|familia nomo=Vale|persona nomo=Lawrence|eldoninto=Routledge|ISBN=978-1-134-72921-0|paĝo=291}}</ref> La Pakistana registaro konstruis la polemikigan Akvobaraĵon de Kaptai, kaj forigis la [[Ĉakma-oj]]n el siaj indiĝenaj hejmlandoj en la [[Ĉitagongaj Montetareoj]].<ref>{{Citaĵo el libro|url=https://books.google.com/books?id=WW8xCgAAQBAJ&pg=PA28|titolo=Development-Induced Displacement and Resettlement|familia nomo=Terminski|persona nomo=Bogumil|jaro=2014|eldoninto=Columbia University Press|ISBN=978-3-8382-6723-4|paĝo=28}}</ref> Dum la prezidenta balotado de 1965, [[Fatima Jinnah]] malvenkis antaŭ Aĝub Ĥan spite la subtenon el la alianco de la Kombinita Opozicio (kiu inkludis la Aŭami-an Ligon).<ref name="Ahmed2004p157">{{Citaĵo el libro|url=https://books.google.com/books?id=Szfqq7ruqWgC&pg=PA157|titolo=Bangladesh: Past and Present|aŭtoro=Salahuddin Ahmed|jaro=2004|eldoninto=APH Publishing|ISBN=978-81-7648-469-5|paĝo=157}}</ref> La [[Barat-Pakistana Milito de 1965]] blokis la translimajn transportajn ligojn kun la najbara Barato en kio estis priskribita kiel dua dispartigo.<ref>{{cite news |author=Zafar Sobhan |date=17a de Aŭgusto 2007 |title=Tragedy of errors |url=http://www.thedailystar.net/news-detail-318 |newspaper=The Daily Star |type=Editorial |access-date=19a de Septembro 2017}}</ref> En 1966, la estro de la [[Aŭamia Ligo]] nome [[Ŝeiĥ Muĝibur Rahman]] anoncis [[Sespunkta Movado|sespunktan movadon]] por federala parlamenta demokratio.

[[Dosiero:Maulvi Tamizuddin Khan and US Chief Justice.jpg|eta|alt=Earl Warren and Maulvi Tamizuddin Khan shake hands as a third man looks on|La prezidanto de la [[Supera Kortumo de Usono]] nome Earl Warren renkontas Maulvi Tamizuddin Ĥan, la plendinto en la kazo de la Federacio Pakistano kontraŭ Maulvi Tamizuddin Ĥan.]]
Laŭ iamaj funkciuloj de la [[Monda Banko]], Pakistano praktikis etenda ekonomian [[diskriminado]]n kontraŭ Orienta Pakistano: pli grandaj registaraj elspezoj en [[Okcidenta Pakistano]], financaj transigoj el Orienta al Okcidenta Pakistano, uzado de orientpakistanaj plusoj pro eksterlanda komerco por financigi la importojn de Okcidenta Pakistano, kaj malakcepto fare de la centra registaro liveri fondusojn atrobuitaj al Orienta Pakistano kun ekskuzo antaŭa elspezo subbuĝeta;<ref name="google.co.nz">{{Citaĵo el libro|url=https://books.google.com/books?id=yZ5zCQAAQBAJ&pg=PT72|titolo=Investing in Peace: How Development Aid Can Prevent or Promote Conflict|familia nomo=Muscat|persona nomo=Robert J.|jaro=2015|eldoninto=Routledge|ISBN=978-1-317-46729-8}}</ref> Orienta Pakistano generis 70 % el la Pakistana proeksporta enspezo el [[juto]] kaj [[teo]].<ref>{{Citaĵo el la reto|url=http://countrystudies.us/bangladesh/15.htm|titolo=Bangladesh – The "Revolution" of Ayub Khan, 1958–66}}</ref> Ŝeiĥ Muĝibur Rahman estis arestita pro perfido en la kazo de la Agartala Konspiro, kaj estis liberigita dum la ribelo de 1969 en Orienta Pakistano kiu rezultis en la rezigno de Aĝub Ĥan. La generalo [[Ĝahĝa Ĥan]] surprenis povon, kaj reenmetis la [[militjuro]]n.

Etna kaj lingva diskriminacio estis ofta en Pakistanaj civilaj kaj militistaj servoj, en kiuj Bengalanoj estis sub-reprezentitaj. Nur ĉirkaŭ 15 % el la postenoj de la Pakistana centra registaro estis okupitaj de Bengalanoj, kiuj simile formis nur 10 % el militistaro.<ref>{{Citaĵo el la reto|url=https://books.google.com/books?id=L7UOyPGYBkwC&pg=PA336|titolo=Statehood and the Law of Self-Determination}}</ref><ref>{{Citaĵo el la reto|url=https://books.google.com/books?id=WSW7zbSeq_gC&pg=PA16|titolo=Suppression of the Muslims}}</ref> Okazis ankaŭ kultura diskriminacio, kio faris ke Orienta Pakistano formos distingan politikan identecon.<ref>{{Citaĵo el la reto|url=https://books.google.com/books?id=9L6ZayN27PAC&pg=PA322|titolo=Yugoslavia Unraveled}}</ref> Pakistano malpermesis la Bengalajn literaturon kaj muzikon en la ŝtataj amaskomunikiloj, inklude la verkojn de la [[Nobel-premio]] [[Rabindranath Tagore]].<ref>{{cite news |author=Syed Badrul Ahsan |date=[[2-a de junio]] [[2010]] |title=The sky, the mind, the ban culture |url=http://archive.thedailystar.net/newDesign/news-details.php?nid=140968 |newspaper=The Daily Star |type=Editorial }} {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20151222114353/http://archive.thedailystar.net/newDesign/news-details.php?nid=140968 |date=2015-12-22 }}</ref> [[Uragano|ciklono]] ruinigis la marbordon de Orienta Pakistano en 1970, kaj mortigis ĉirkaŭ 500,000 personojn,<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1483615/Bangladesh-cyclone-of-1991 Bangladesh cyclone of 1991]. Britannica Online Encyclopedia.</ref> kaj la centra registaro estis kritikita pro sia malforta reago.<ref name="countrystudies.us1">{{Citaĵo el la reto|url=http://countrystudies.us/bangladesh/16.htm|titolo=Bangladesh – Emerging Discontent, 1966–70}}</ref> Post la balotado de Decembro 1970, alvokoj por la sendependigo de Orienta Bengalio iĝis pli laŭta;<ref>{{Citaĵo el la reto|url=https://books.google.com/books?id=TCxKAgAAQBAJ&pg=PA129|titolo=Bengal Politics in Britain}}</ref> la Bengal-naciisma Avamia Ligo atingis 167 el la sidlokoj el 169 de Orienta Pakistano en la Nacia Asembleo. La Ligo postulis rajton por formi registaron kaj disvolvigi novan konstitucion, sed tio estis forte kontraŭita de la Pakistana militistaro kaj de la [[Pakistana Popola Partio]] (estrita de [[Zulfikar Ali Bhutto]]).

=== Sendependiga Milito ===
{{Ĉefartikolo|Bangladeŝa Liberigo-Milito}}
La Bengala loĝantaro koleriĝis kiam oni evitis la enpostenigon de la elektita ĉefministro [[Ŝeiĥ Muĝibur Rahman]].<ref>Baxter, pp. 78–79</ref> [[Civila malobeo]] eksplodis tra tuta Orienta Pakistano, kun alvokoj al sendependigo.<ref>{{Citaĵo el la reto|url=https://books.google.com/books?id=zJYCgVkIwAwC&pg=PT116|titolo=India's Foreign Relations, 1947–2007}}</ref> Rahman diskursis por sendependeco añ preskaŭ 2 milionoj da perosnoj en [[Dako]] la 7an de Marto 1971, kiam li diris, "Tiun fojon la lukto estas por nia libereco. Tiun fojon la lukto estas por nia sendependeco." La [[Flago de Bangladeŝo]] estis hisita por la unua fojo la 23an de Marto, kiu estas la Pakistana Respublika Tago.<ref>{{Citaĵo el la reto|url=https://books.google.com/books?id=I9OyQ9mEpxkC&pg=SL1-PA125|titolo=The Pearson General Knowledge Manual 2012}}</ref> Dum la nokto de la 25a de Marto, la Pakistana [[Militreĝimo|militista junto]] estrita de [[Ĝahĝa Ĥan]] lanĉis la Operacon ''Searchlight'' aŭ ''reflektoro'' (konstanta militatako kontraŭ Orienta Pakistano)<ref>{{Citaĵo el libro|titolo=The Blood Telegram: Nixon, Kissinger, and a Forgotten Genocide|familia nomo=Bass|persona nomo=Gary Jonathan|jaro=2014|eldoninto=Alfred A. Knopf|citaĵo=That night [25 March] ... The Pakistani military had launched a devastating assault on the Bengalis.|ISBN=978-0-307-70020-9|paĝo=50}}</ref><ref>{{Citaĵo el la reto|url=https://books.google.com/books?id=BAJNBQAAQBAJ&pg=PA111|titolo=Politics in South Asia}}</ref><ref>{{Citaĵo el la reto|url=https://books.google.com/books?id=R5p7cRyK748C&pg=PA575|titolo=Blood and Soil}}</ref> kaj metis Rahman en milita aresto.<ref>{{Citaĵo el la reto|url=https://books.google.com/books?id=fXjdAAAAQBAJ&pg=PA191|titolo=Subalterns and Raj}}</ref><ref>{{Citaĵo el la reto|url=https://books.google.com/books?id=ZBws32j4zwYC&pg=PT70&dq=sheikh+mujibur+rahman+prime+minister+elect+pakistan&hl=en&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=sheikh%20mujibur%20rahman%20prime%20minister%20elect%20pakistan&f=false|titolo=In the Line of Fire}}</ref><ref>{{Citaĵo el la reto|url=https://books.google.com/books?id=LFYiAgAAQBAJ&pg=PT112|titolo=Four Miles to Freedom}}</ref> Ŝeiĥ Muĝibur tamen, antaŭ sia aresto faris la Proklamon de la Bangladeŝa Sendependeco la 26an de Marto. La [[Pakistana Armeo]], kun helpo el subtenaj milicoj, masakris Bengalajn studentojn, intelektulojn, politikistojn, civilservantojn kaj militajn dizertulojn en la [[Bangladeŝa genocido]].<ref>{{Citaĵo el la reto|url=https://books.google.com/books?id=crJ7ai7GJH0C&pg=PA47|titolo=Plight and Fate of Women During and Following Genocide|alirdato=21a de Decembro 2015}}</ref> Kelkaj milionoj da rifuĝintoj fuĝis al la najbara Barato. Ĉirkaŭkalkuloj de la nombro de mortintoj dum la milito gamas el 300,000 al tri milionoj.<ref>{{Citaĵo el la reto|url=http://www.aljazeera.com/news/asia/2010/03/2010325151839747356.html|titolo=Bangladesh sets up war crimes court}}</ref> La tutmonda publika opinio turniĝis kontraŭ Pakistano kiam la novaĵoj de la masakroj disvastiĝis;<ref name="google.com.bd1">{{Citaĵo el la reto|url=https://books.google.com/books?id=f19hVb54_s8C&pg=PA190|titolo=The International Law of Occupation}}</ref> la Bangladeŝa movado estis subtenita de elstaraj politikaj kaj kulturaj figuroj en Okcidento, kiel [[Ted Kennedy]], [[George Harrison]], [[Bob Dylan]], [[Joan Baez]], [[Victoria Ocampo]] kaj [[Andre Malraux]].<ref>{{Citaĵo el la reto|url=http://edition.cnn.com/2009/POLITICS/08/27/bangladesh.kennedy.impact/|titolo=In Bangladesh, Ted Kennedy revered}}</ref><ref>{{Citaĵo el la reto|url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/bangladesh/9620324/Bangladesh-to-honour-Bob-Dylan-and-George-Harrison.html|titolo=Bangladesh to honour Bob Dylan and George Harrison|dato=19-a de oktobro 2012|verko=Telegraph.co.uk}}</ref><ref>{{Citaĵo el la reto|url=http://opinion.bdnews24.com/2012/04/10/joan-baez-singing-heroine-of-1971-left-out-of-shommyanona-list/|titolo=Joan Baez: Singing heroine of 1971 left out of Shommyanona list|verko=The Opinion Pages|alirdato=2018-02-09|arkivurl=https://web.archive.org/web/20151222095924/http://opinion.bdnews24.com/2012/04/10/joan-baez-singing-heroine-of-1971-left-out-of-shommyanona-list/|arkivdato=2015-12-22}}</ref> La [[Koncerto por Bangladeŝo]] okazis en la [[Madison Square Garden]] en Novjorko por akiri fondusojn por bangladeŝaj rifuĝintoj. La unua ĉefa [[bonfara koncerto]] en la historio, ĝi estis organizita de Harrison kaj la baratbengala sitaristo [[Ravi Shankar]].<ref>{{Citaĵo el la reto|url=https://books.google.com/books?id=xWRyBAAAQBAJ&pg=PA200|titolo=Beatles Encyclopedia, The: Everything Fab Four}}</ref>
[[Dosiero:Front sight view of the National Parliament House of Bangladesh.jpg|eta|Fronta vido de la Nacia Parlamento de Bangladeŝo]]
[[Dosiero:Sahbag.jpg|eta|190ra|Protestoj de Ŝahbag postulante mortopunon por militkrimuloj de la Bangladeŝa Liberigo-Milito de 1971.]]
Dum la Bangladeŝa Liberigo-Milito, Bengalaj naciistoj deklaris sendependecon kaj formis la [[Mukti Bahini]] (nome Bangladeŝa Nacia Liberiga Armeo). La Provizora Registaro de Bangladeŝo estis establita en la 17a de Aprilo 1971, konvertinte la 469 elektitajn membrojn de la Pakistana nacia asembleo kaj de la orientpakistana provinca asembleo en Konstitucifara Asembleo de Bangladeŝo. La provizora registaro publikigis la Proklamon de la Bangladeŝa Sendependeco, kiu estis provizora konstitucio de la lando kaj deklaris "egalecon, homan dignecon kaj socian justicon" kiel fundamentaj principoj. Pro la aresto de Rahman, la fakta prezidento estis Sjed Nazrul Islam. Tajuddin Ahmad estis la unua Bangladeŝa ĉefministro. La militista branĉo de laProvizora Registaro estis la [[Bangladeŝaj Fortoj]]. Estritaj de la generalo M. A. G. Osmani kaj dekunu sektoraj komandantoj, tiuj fortoj okupis la Bengalan teritorion dum la milito kaj estris la ampleksajn [[Gerilo|gerilajn operacojn]] kontraŭ la Pakistanaj fortoj. Najbara Barato kaj ties estro, [[Indira Gandhi]] (dum longa malamikego de Pakistano), havigis ŝlosilan subtenon al la Bangladeŝaj Fortoj kaj intervenis en apogo de la Provizora Registaro la 3an de Decembro 1971. [[Sovetunio]] kaj Usono sendis marfortojn al la Golfo de Bengalo en epizodo de la [[Malvarma Milito]] dum la [[Barat-Pakistana Milito de 1971|Barat-Pakistana Milito]]. La naŭ-monata milito finis per la kapitulaco de Pakistano al la Bangladeŝ-Barataj Aliancaj Fortoj la 16an de Decembro 1971.<ref name="laporte">{{cite journal |doi=10.1525/as.1972.12.2.01p0190a |last=LaPorte |first=R |year=1972 |title=Pakistan in 1971: The Disintegration of a Nation |journal=Asian Survey |volume=12 | issue = 2|pages=97–108 | issn = 0004-4687}}</ref><ref name="Rummel-8-2">Rummel, Rudolph J. (1997) [http://www.hawaii.edu/powerkills/SOD.CHAP8.HTM "Statistics of Democide: Genocide and Mass Murder Since 1900"]. Transaction Publishers, Rutgers University. {{ISBN|3-8258-4010-7}}, Chapter 8, [http://www.hawaii.edu/powerkills/SOD.TAB8.2.GIF Table 8.2 Pakistan Genocide in Bangladesh Estimates, Sources, and Calculations].</ref> Pro internacia premo, Pakistano liberigis Rahman el enprizonigo la 8an de Januaro 1972 kaj li flugis per [[Royal Air Force]] al milion-kvanta bonvenigo en Dako.<ref>{{Citaĵo el la reto|url=https://books.google.com/books?id=u6gQCgAAQBAJ&pg=PT247|titolo=1971|alirdato=21s de Decembro 2015}}</ref><ref>Sheikh Mujib's Return to Bangladesh – 10a de Januaro, 1972. NBC. 23a de Decembro 2013. [https://www.youtube.com/watch?v=PsTOIiJr7so] Alirita la 10an de februaro 2018 – via Centre for Bangladesh Genocide Research.</ref> La Barataj trupoj estis retiritaj ĉirkaŭ la 12a de Marto 1972, tri monatojn post la militfino.<ref>{{Citaĵo el libro|url=https://books.google.com/books?id=vLwOck15eboC&pg=PA192|titolo=Conflict Between India and Pakistan: An Encyclopedia|familia nomo=Lyon|persona nomo=Peter|jaro=2008|eldoninto=ABC-CLIO|ISBN=978-1-57607-712-2|paĝo=192}}</ref>

La Bangladeŝa memregado estis agnoskita tra la tuta mondo.<ref name="google.com.bd1"/> En la momento de ties akcepto kiel membro de [[Unuiĝintaj Nacioj]] en Aŭgusto 1972, la nova ŝtato estis jam agnoskita de 86 landoj.<ref name="google.com.bd1"/> Pakistano agnoskis Bangladeŝon en 1974 post premo el plej el la [[Islama Mondo]].<ref>{{Citaĵo el novaĵo|url=http://archive.thedailystar.net/suppliments/2006/15thanniv/bangladesh&theworld/bd_world21.htm|titolo=Bangladesh and the OIC|alirdato=21a de Decembro 2015|aŭtoro=Syed Muazzem Ali|dato=19a de Februaro 2006|eldoninto=The Daily Star|verkaĵo=15th Anniversary Special}}</ref>

== Geografio ==
Bangladeŝo tuŝas la baratajn federaciajn ŝtatojn [[Okcidentbengalo]], [[Asamo]], [[Meghalajo]], [[Tripura]] kaj [[Mizoramo]] (horloĝdirekten de la okcidento), kaj [[Birmo]]n kaj la [[Golfo de Bengalo|golfon de Bengalo]] (parto de la [[Hinda oceano]]). La longo de la landlimoj mezuras entute 4.246&nbsp;km, el kiuj 193&nbsp;km kun Birmo kaj 4.053&nbsp;km kun Barato. La marbordo estas entute 580&nbsp;km longa.

[[Dosiero:Baridhara DOHS during 2004 flood.JPG|eta|maldekstra|Strato de [[Dako]], [[inundo]] de la jaro [[2004]].]]
La plej granda parto de Bangladeŝo konsistas el la [[delto]] de la riveroj [[Bramaputro]], [[Gango]] kaj [[Meghna]]; plata regiono kun multegaj riverfluoj, kiun minacas ofte [[inundo]]j, ĉar pro la [[senarbarigo]] de [[Himalajo]] la riveroj devas enteni pli kaj pli grandajn akvomasojn. La ĉefurbo [[Dako]] situas nur je ses metroj super la marnivelo (normala nulo).
Ĉe maraltiĝo de unu metro kaj sen protekto de la marbordoj ĉirkaŭ 25.000&nbsp;km² da landareo (17&nbsp;procentoj de la tuta areo de Bangladeŝo) estus subakvigataj.<ref name="Nicholls 1995">Robert J. Nicholls: [http://www.survas.mdx.ac.uk/pdfs/nicholls.pdf ''Synthesis of vulnerability analysis studies''] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20070926220351/http://www.survas.mdx.ac.uk/pdfs/nicholls.pdf |date=2007-09-26 }} (PDF, 1,1 MB). In: Ministry of Transport, Public Works and Water Management, the Netherlands (Hrsg.): ''Proceedings of WORLD COAST 1993''. 1995, p. 181-216</ref>
Laŭ la kutimaj scenaroj tamen probablas malpligranda maraltiĝo inter 18 kaj 59 centimetroj, kies sekvoj eviteblas per efika marbordprotektado, kies kosto korespondus al ĉirkaŭ 0,1% de la [[malneta enlanda produkto|Malneta enlanda produkto (MEP)]].<ref name="NichollsTol2006">Robert J. Nicholls kaj Richard Tol: ''Impacts and responses to sea-level rise: a global analysis of the SRES scenarios over the twenty-first century.'' En: ''Phil. Trans. R. Soc. A'', volumo 364, numero 1841, aprilo 2006, p. 1073-1095. {{DOI|10.1098/rsta.2006.1754}}</ref>
Ĉe la marenfluejo de la [[Gango]] kaj [[Bramaputro]] ekzistas grandaj [[mangrovo]]j. Pro la plata larĝa bordostrio antaŭ Bangladeŝo la [[cunamo]] sekve de la [[Tertremo en Hinda Oceano en 2004|tertremo en la Hinda Oceano en 2004]] apenaŭ atingis la marbordon.

73 elcentoj de la areo de Bangladeŝo estas [[plugebla tero]].

La plej grandaj urboj estas la ĉefurbo [[Dako]] (9,60 milionoj da loĝantoj) kaj [[Ĉitagongo]] (3,35 milionoj) (nombroj el la jaro [[2000]]).

== Teritoria organizado ==
{{Ĉefartikolo|Teritoria organizado de Bangladeŝo}}
[[Dosiero:Bg-map.png|eta|Mapo de Bangladeŝo.]]
La '''nacia teritorio de Bangladeŝo''' estas dividita en sep regionoj, nomataj ''dividaĵoj'': [[Bengale]] ili nomiĝas বিভাগ (singularo), latinliterigite ''bibhag'', angle uzatas la termino ''division''.<ref>Noton pri la esperantlingva traduko de la termino vidu en la diskutpaĝo.</ref> Ĉiu el ili havas la nomon de la respektiva regiona [[ĉefurbo]]:

# [[Raĵŝaho (regiono)|Raĵŝaho]]
# [[Dako (regiono)|Dako]]
# [[Silheto (regiono)|Silheto]]
# [[Ĥulno (regiono)|Ĥulno]]
# [[Barizalo (regiono)|Barizalo]]
# [[Ĉitagongo (regiono)|Ĉitagongo]]
# [[Rangpuro (regiono)|Rangpuro]]

== Loĝantaro ==
[[Dosiero:EinwohnerRangabaliBangladesch.jpg|eta|maldekstra|Loĝantoj de Rangabali]]
En 2024 la loĝantaro kreskis ĝis 171,2 milionoj<ref>(en) ''[https://bti-project.org/en/reports/country-dashboard/BGD Overview Bangladesh]'', BTI Transformation Index</ref>.

Ĉirkaŭ 25 elcento de la loĝantoj estas [[urbo|urbanoj]]. La loĝantaro kreskas je 1,59 elcento jare. Ĉirkaŭ 8,73 el 1.000 homoj mortas ĉiujare. Ĉirkaŭ 71,66 el 1.000 beboj mortas. Virinoj havas mezaveraĝe 2,85 filojn. La meza vivodaŭro estas 60,16 jaroj (60,4 jaroj por viroj, 59,91 jaroj por virinoj). (Indicoj el la jaro [[2000]]).

Ĉirkaŭ 98 elcento de la loĝantoj estas [[bengaloj]]. Laŭ religio ĉirkaŭ 88,3 elcento apartenas al [[islamo]], 10,5 elcentoj al [[hinduismo]]. Laŭ la lingvoj, ĉirkaŭ 3 milionoj da loĝantoj povas paroli la [[angla lingvo|anglan]]. Nur 38,1 elcento de la loĝantoj (49,4 elcento de la viroj, 26,1 elcentoj de la virinoj) scipovas skribi kaj legi (indico el la jaro [[1995]]).

=== Urboj ===
La ĉefurbo [[Dako]], antaŭ Ĉitagongo kaj Kulno la plej granda urbo, laŭ la [[popolnombrado]] de la [[22-a de januaro]] [[2001]] havis en la urbo mem 5.378.023 loĝantojn (9.912.908 en la urbo kaj ĉirkaŭo). Nuntempe oni taksas la nombron de loĝantoj je ĉirkaŭ 12 milionoj.<ref>Auswärtiges Amt.de: [http://www.auswaertiges-amt.de/diplo/de/Laenderinformationen/01-Laender/Bangladesch.html ''Bangladesch'']</ref>
Preskaŭ la duono inter ili loĝas en malriĉulaj kvartaloj. Dako estas unu el la tutmonde plej rapide kreskantaj urboj.

La plej grandaj urboj laŭ la [[popolnombrado]] de [[2001]] estas:

# [[Dako]]: 5.378.023 loĝantoj
# [[Ĉitagongo]]: 2.095.846 loĝantoj
# [[Kulno]]: 773.216 loĝantoj
# [[Rajŝahi]]: 383.655 loĝantoj
# [[Silhet]]: 285.308 loĝantoj
# [[Tongi]]

== Politiko ==
{| class="infobox borderless"
|+ Oficialaj naciaj simboloj<br />de Bangladeŝo
|-
! '''ŝtata besto'''
|
| [[Dosiero:Panthera tigris.jpg|50ra]]
|-
! '''ŝtata birdo'''
|
| [[Dosiero:Oriental Magpie Robin (Copsychus saularis)- Male calling in the rain at Kolkata I IMG 3746.jpg|50ra]]
|-
! '''ŝtata arbo'''
|
| [[Dosiero:Mango blossoms.jpg|50ra]]
|-
! '''ŝtata floro'''
|
| [[Dosiero:Nymphaea pubescens (9149867657).jpg|50ra]]
|-
! '''ŝtata akva mamulo'''
|
| [[Dosiero:PlatanistaHardwicke.jpg|50ra]]
|-
! '''ŝtata reptilio'''
|
| [[Dosiero:Gavial-du-gange.jpg|50ra]]
|-
! '''ŝtata frukto'''
|
| [[Dosiero:(Artocarpus heterophyllus) Jack fruits on Simhachalam Hills 01.jpg|50ra]]
|-
! '''ŝtata fiŝo'''
|
| [[Dosiero:Ilish.JPG|50ra]]
|-
! '''ŝtata moskeo'''
|
| [[Dosiero:Baitul Mukarram (Arabic, بيت المكرّم; Bengali, বায়তুল মুকাররম; The Holy House).jpg|50ra]]
|-
! '''ŝtata templo'''
|
| [[Dosiero:Hindu Temple in Dhaka.jpg|50ra]]
|-
! '''ŝtata rivero'''
|
| [[Dosiero:Boat on Jamuna River.jpg|50ra]]
|-
! '''ŝtata monto'''
|
| [[Dosiero:Keokradong.jpg|50ra]]
|-
|}

La partia sistemo en Bangladeŝo konsistas el du ĉefaj partioj, la AL kaj BNP. Ambaŭ partioj estas dinastiaj en naturo. AL estas nuntempe gvidita fare de ŝejko Hasina, filino de ŝejko Mujibur Rahman, kiu estis la gvidanto de la sendependecmovado. Kelkajn jarojn post lia atenco en 1975, lia filino Sheikh Hasina ekkontrolis kaj kontrolis la partion iam-ajna poste. La opozicio BNP estis fondita de generalo Ziaur Rahman, kiu iĝis prezidanto en 1977. Li estis mortigita meze de malsukcesa puĉo en 1981. Lia vidvino Begum Khaleda Zia kaj lia filo Tarique Rahman gvidas la partion nun<ref name=":1">(en)  [https://bti-project.org/en/reports/country-report/BGD Bangladeŝa Landa Raporto 2024], BTI Transformation Index</ref>.

Bangladeŝo estas paneinta [[demokratio]] depost [[1991]]. Validas nuntempe la [[konstitucio]] akceptita la [[4-an de novembro]] [[1972]], laste ŝanĝita en [[1996]]<ref name=":0" />.

El 2015 okazis murdaj atakoj fare de ĝihadistoj el [[Al Kajda]], la [[Islama Ŝtato]] aŭ la loka grupo ABT kontraŭ aktivuloj, bloganoj, intelektuloj kaj profesoroj ĉu laikaj ĉu ne akceptintaj la trudeman ideologion de [[ĝihadismo]]. Ĝis mezo de 2016 oni kalkulis dekon da tiaj murdoj.<ref>Felipe Sánchez, ''La yihad del machete atenaza Bangladés'', [[El País]], [[Madrido]], 27a de Aprilo 2016, [http://internacional.elpais.com/internacional/2016/04/27/actualidad/1461757579_718055.html] Alirita la 27an de Aprilo 2016.</ref>

Bangladeŝo havas longan historion de civilsocia aktivismo. Ekzistas forta socia fido ene de la loĝataro. La civilaj asocioj aktive partoprenas agadojn ligitajn al temoj de regado, sano, virina [[Aŭtonomigo|enpovigo]], homaj rajtoj kaj la vivmedio. Pluraj internacie famaj [[Ne-registara organizaĵo|NRO]]-oj, inkluzive de la Nobel-premiita [[Grameen Bank]] kaj BRAC, okupiĝas pri temoj kiel ekzemple mikrokredito, [[klimata ŝanĝo]] kaj edukado<ref name=":1" />.

=== Ekstera politiko ===
Ekde komenco de la 21a jarcento Barato konstruadas per [[pikdrato]] sekurigatan limmuregon, por malhelpi la eksterleĝan enmigradon el Bangladeŝo laŭ la 4.000 kilometrojn longa landlimo. En Barato loĝas jam ĉirkaŭ 20 milionoj da bangladeŝanoj.

=== Administracio ===
[[Dosiero:Bangladesh divisions english.png|eta|Administraciaj unuoj en Bangladeŝo]]
Bangladeŝo konsistas el sep administraciaj unuoj nomataj divizioj aŭ dividaĵoj, kiuj denove estas ordigitaj je 64 distriktoj. La sep divizioj estas:

* [[Bariŝal (Bangladeŝo)|Bariŝal]]
* [[Ĉitagong (Bangladeŝo)|Ĉitagong]]
* [[Daka (Bangladeŝo)|Daka]]
* [[Kulna (Bangladeŝo)|Kulna]]
* [[Rajŝahi (Bangladeŝo)|Rajŝahi]]
* [[Rangpur (Bangladeŝo)|Rangpur]]
* [[Silhet (Bangladeŝo)|Silhet]]

== Eventoj ==
La [[Bangladeŝa Sendependeca Tago]] (bengale স্বাধীনতা দিবস Ŝadhinôta Dibôs), nome la [[26a de marto]], estas nacia ferio. Ĝi rememoras la landan deklaron de sendependeco de Bangladeŝo el Pakistano en la finaj horoj de la [[25a de marto]] [[1971]] fare de la "Patro de la Lando" nome Bongobondhu Ŝejĥo Mujibur Rahman antaŭ li estis arestita de fortoj de Pakistano.

== Ekonomio ==
Kiel en multaj aliaj malriĉaj nacioj ankaŭ en Bangladeŝo la ekonomio solide kreskas. En la lastaj jaroj la kresko atingis meze 5% kaj en [[2005]] eĉ 6,2%.

[[Agrikulturo]] estas daŭre grava, sed laboras por ĝi nur jam 56 procento el ĉiuj laborantoj. Ĝia parto de [[MEP]] estas nur 23 %, dum tiu de industrio estas 25 % kaj tiu de la servosektoro 52%. Ĉefaj produktoj de agrikulturo estas [[rizo]] kaj [[juto]]. Kreskas produktado de [[tritiko]], [[maizo]] kaj [[legomoj]]. Aliaj produktoj estas [[sukerkano]], [[ligno]] kaj [[teo]]. Juto estis grava eksportaĵo kaj anstataŭas ĝin kiel pakmaterialo pli kaj pli plastaĵoj.

Grava problemo por la lando estas la sezonaj [[inundo]]j pro la [[musono]]j. Tio okazigas grandajn perdojn ĉefe de loĝejoj, aliaj konstruaĵoj kaj servoj, sed ankaŭ malfacilon por agrikulturo, [[brutobredado]] kaj aliaj sektoroj. Tamen paradokse, la inundoj ankaŭ kreas ofte favotrajn kondiĉojn por agrikulturo (novaj grundoj, [[sedimento]]j) kaj [[fiŝkaptado]]. La revuo "Kuriero" de [[Unesko]] dediĉis sian numeron n-ro 1 de januaro-marto 2019 al la temo de [[indiĝenaj lingvoj]] okaze de la proklamo de 2019 kiel Internacia Jaro de Indiĝenaj Lingvoj.<ref>"Kuriero" de Unesko, n-ro 1 de januaro-marto 2019, ISSN 2521-7356 60 paĝoj.</ref> Kelkaj el ties artikoloj temas pri kiel la diversaj indiĝenaj [[komunumo]]j frontas la minacojn de la [[klimata ŝanĝo]] pere de tradicia sciaro. Tiukadre la artikolo ''En la lando de furiozaj riveroj'', kun fotoj de Protick Sarker kaj teksto de Katerina Markelova, temas pri kiel la loĝantoj ĉefe de la [[Ganga Delto]] kaj aliaj inundeblaj teroj frontas la minacojn de la inundoj.<ref>''En la lando de furiozaj riveroj'', fotoj de Protick Sarker kaj teksto de Katerina Markelova, "Kuriero" de Unesko, n-ro 1 de januaro-marto 2019, paĝoj 30-37.</ref>

Bangladeŝo posedas [[tergaso]]n kaj [[karbo]]n. Industrio en Bangladeŝo produktas ĉefe [[teksaĵo]]jn, [[juto]]n kaj jutaĵojn, [[ledo|ledaĵojn]] kaj [[ceramikaĵo]]n. La internacie funkcianta flugkompanio ''Biman Bangladesh Airlines'' apartenas 100 procente al la ŝtato.

Pro [[Malneta enlanda produkto|MEP]] de ĉirkaŭ 460 usonaj dolaroj en la jaro [[2007]] Bangladeŝo estas unu el la plej malriĉaj landoj de la mondo. Ĝi tenas la 140-an rangon inter 177 landoj rilate al la [[indekso de homa disvolviĝo]].

Granda problemo de la popola ŝato estas la alta grado de [[korupto]]. Bangladeŝo staris en [[2009]] je la 139-a rango el 180 en la [[Indico de perceptata korupto|vico de perceptata korupto]] publikigata de ''[[Transparency International]]''.

En 2016 en vilaĝo Rooppur (Ishwardi Upazila, Pabna distrikto) sur areo je 429,78 hektaroj rusia korporacio [[Rosatom]] komencis konstruadon de la nuklea elektrostacio pova je 2,4 gigavatoj. La projekto kostas 12,65 miliardojn da usonaj dolaroj, el kiuj 90% estis pruntedonitaj de la rusia registaro por garantii produktadon de malmultekosta energio surbaze de modelo konstruado-posedado-operaciado. La du elektrogeneratoraj blokoj devos ekfunkcii en 2023-2024. Rusio liveros nuklean fuelon por ilia funkciado. Ĝi konsentis ankaŭ trejni lokajn fakulojn kaj repreni nukleajn rubojn por posta pritraktado<ref>{{citaĵo el la reto
| url = https://eo.globalvoices.org/2021/12/12376/
| titolo = Rooppur: Eta Rusio en Bangladeŝo
| titolo-aldono = "Rooppur aŭ Russpur? Kontrolu denove la aktualan neoficialan nomon"
| alirdato = 2023-10-31
| alirmonatotago = 
| alirjaro = 
| aŭtoro = Rezwan
| familia nomo = 
| persona nomo = 
| aŭtoroligilo = 
| kunaŭtoroj = 
| redaktinto = 
| dato = 2021-12-02
| jaro = 
| monato = 
| formato = 
| verko = 
| eldoninto = [[Tutmondaj Voĉoj]]
| paĝoj = 
| lingvo = eo
| lingvo2 = 
| lingvo3 = 
| arkivurl = https://web.archive.org/web/20230827024359/https://eo.globalvoices.org/2021/12/12376/
| arkivdato = 2023-08-27
| citaĵo = 
}}</ref>.

== Lingvoj kaj kulturo ==

=== Lingvoj ===
La [[bengaloj]] parolas la [[Bengala lingvo|bengalan]] (ankaŭ nomata ''Bangla''), kiu estas skribita en alfabeto simila al [[Nagario|nagaria skribo (''devanagari'')]]. La bengala estas oficiala lingvo de la lando. La angla ankaŭ estas daŭre uzata, ĉefe en trejnaj institutoj kaj en registaro. Krome, la plej multaj ne-bengalaj islamanoj parolas la urduan. Tio ankaŭ estis la lingvo trudita de Okcidenta Pakistano antaŭ la sendependiĝo. De ĉi tiu fono, Bangladeŝo donas grandan gravecon al la lingva libereco.  La lando celebras ĉiujare (21-an de februaro) la ''[[Internacia Tago de la Gepatra Lingvo|Internacian Tagon de la Gepatra Lingvo]] (angle: International Mother Language Day)'' proklamita de [[Unesko]] kaj la koincidan ''Tagon de la Lingva Movado (angle: 'Language Movement Day','' bengale: ভাষা আন্দোলন দিবস - ''Bhasha Andolôn'' ''Dibôs'' aŭ la [[Tago de la Lingva Movado|Tago de la Lingvaj Martiroj]] (angle: ''State Language Day of Language Martyrs' Day,'' bengale: শহীদ দিবস Shôhid Dibôs), estas inkluzivigitaj en la kalendaron de naciaj festotagoj kaj memorceremonioj.

=== Eduksistemo ===
* [[Universitato de Dako]]
* [[Universitato Jahangirnagar]]

=== Kulturo ===
[[Dosiero:Laddu.JPG|eta|maldekstra|Dolĉaĵoj ''[[Ladu]]'']]
Nova ŝtato kaj malnova nacio, Bangladeŝo havas kulturon kun elementoj kaj novaj kaj malnovaj.

==== Kuirarto ====
La kuirarto de Bangladeŝo estas tre forte ligata al tiu de Hindujo kaj de la Mezoriento. [[Rizo]] kaj [[kareo]] estas la bazaj ingrediencoj. Bangladeŝanoj preparas [[dolĉaĵo]]jn el [[lakto|laktaĵoj]]; inter la plej konata estas la ''roŝogola'', ''ĉomĉom'', ''kalojam'' kaj ''ladu''.

==== Literaturo ====
La [[bengala lingvo]] posedas riĉan literaturan heredaĵon, kiun Bangladeŝo dividas kun la hinda ŝtato [[Okcident-Bengalo]]. La plej malnova literatura bengala teksto estas la ''Ĉarjapada'' el la [[7-a jarcento]]. En la [[mezepoko]] la bengala literaturo konsistis el religiaj tekstoj (la ''Ĉandidas'') aŭ el adaptoj el aliaj lingvoj (''Alaol''); ĝi vere evoluiĝis nur en la [[19-a jarcento]]. Inter la majstroj troviĝas la [[poeto]]j [[Rabindranath Tagore]] kaj [[Kazi Nazrul Islam]].

Bangladeŝo havas ankaŭ longan tradicion de literaturo popola, inter kiuj troviĝas verkoj kiel la ''Maimansinga Gitika'', la ''Takurmar Juli'' aŭ fabeloj pri ''Gopal Bar''.

==== Filmoj ====
{| class="wikitable float-right" style="text-align:center; width:20em"
|+Kinofilma produktado en Bangladeŝo<ref>[http://www.fafo.at/download/WorldFilmProduction06.pdf Monda filmprodukta raporto (partoj)] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20070927030420/http://www.fafo.at/download/WorldFilmProduction06.pdf |date=2007-09-27 }}, Screen Digest, junio 2006, p. 205–207 (vidita la 15-an de junio 2007)</ref>
|-
! Jaro
! Nombro
|-
| 1975 || 34
|-
| 1985 || 63
|-
| 1995 || nekonata
|-
| 2005 || 102
|}
La filmindustrio de Bangladeŝo havas sian centron en la ĉefurbo [[Dako]]. Antaŭ la disiĝo de Hindujo en la jaro [[1947]] filmoj en la [[bengala lingvo]] estis produktitaj ĉefe en [[Kolkato]]. La plej multaj bangladeŝaj filmoj estas distraj filmoj en la tipa sudazia stilo kun danco kaj kantopartoj. La filmistoj pleje observataj de kritikistoj estas [[Zahir Raihan]], [[Alamgir Kabir]], [[Humayun Ahmed]], [[Tanvir Mokammel]] kaj [[Tareque Masud]]. Ekde [[2003]] la lando transdonis filmojn por la [[Oskar-premio]] en la kategorio ''plej bona fremdlingva filmo''.

== Vidu ankaŭ ==
* [[Movado por bengala lingvo]]
* (eo) [[International Mother Language Institute]]
* [[Flago de Bangladeŝo]]
* [[Blazono de Bangladeŝo]]
* [[Rohinĝoj]]
* [[Listo de urboj en Bangladeŝo]]
* [[Konataj Bangladeŝoj]]

== Rilataj artikoloj ==

* [[Hector Pieterson]], lingva martiro por iuj afrikaj lingvoj en Sud-Afriko
* [[Potti Sreeramulu]], lingva martiro por la [[telugua lingvo]] (loke: ''Telugu'')
* [[Rokeya Sakhawat Hussain]], lingva martiro por la [[bengala lingvo]] (loke: ''bangla'')
* [[Albert Razin]], lingva martiro por la [[udmurta lingvo]]
* [[Oleksa Hirnyk]], lingva martiko por la [[ukraina lingvo]]

== Referencoj ==
{{Referencoj|2}}

== Cititaj fontoj ==
* Ahmed, Salahuddin (2004). Bangladesh: Past and Present. APH Publishing. ISBN 9788176484695.
* Baxter, C (1997). Bangladesh, from a Nation to a State. Westview Press. ISBN 0-8133-3632-5. OCLC 47885632.
* Lewis, David (2011). Bangladesh: Politics, Economy and Civil Society. Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-50257-3.

== Eksteraj ligiloj ==
{{Projektoj
|commons=Bangladesh
|commonscat=Bangladesh
|wikinewscat=Bangladeŝo
|s=Kategorio:Bangladeŝo
|ReVo=banglade
}}
* [http://www.sos-arsenic.net/english/cooking/cooking.html Bengala kuirarto] ({{en}})
* [http://www.bangladesh.gov.bd oficiala retejo de la ŝtata registaro]
* [http://www.parliamentofbangladesh.org oficiala retejo de la ŝtata parlamento] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20050123150610/http://parliamentofbangladesh.org/ |date=2005-01-23 }}

{{Komunumo de Nacioj}}
{{Ŝtatoj en Azio}}

{{Havenda artikolo|Bangladeŝo}}
{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Bangladeŝo| ]]
[[Kategorio:Membroj de la Komunumo de Nacioj]]
[[Kategorio:Administraj unuoj fonditaj en 1971]]