Besjoch de boarne foar Titus Brandsma

{{Ynfoboks hillige
| ôfbylding                   = TitusBrandsma1932.jpg
| ôfbyldingstekst             = Titus Brandsma as rektor fan de KU Nymwegen (1932)
| ôfbyldingsbreedte           = 
| namme                       = Titus Brandsma
| bertenamme                  = Anno Sjoerd Brandsma
| nasjonaliteit               = {{NEDnasj}}
| bertedatum                  = [[23 febrewaris]] [[1881]]
| berteplak                   = [[Oegekleaster]]
| stjerdatum                  = [[26 july]] [[1942]]
| stjerplak                   = [[Dachau (konsintraasjekamp)|Dachau]]
| etnisiteit                  = {{FRLetn}}
| regionale identiteit        = 
| berop                       = 
| kleasteroarder              = [[karmeliten|karmelyt]]
| funksjes                    = 
| titels                      = 
| prizen                      = 
| funksje1                    = 
| amtsperioade1               = 
| foargonger1                 = 
| opfolger1                   = 
| funksje2                    = 
| amtsperioade2               = 
| foargonger2                 = 
| opfolger2                   = 
| funksje3                    = 
| amtsperioade3               = 
| foargonger3                 = 
| opfolger3                   = 
| funksje4                    = 
| amtsperioade4               = 
| foargonger4                 = 
| opfolger4                   = 
| sillich ferklearre          = [[3 novimber]] [[1985]]
| hillich ferklearre          = [[15 maaie]] [[2022]]
| fereare troch               = 
| hjeldei                     = [[27 july]]
| hillichdom                  = 
| attributen                  = 
| patroan fan                 = [[Fryslân]],<br>[[Sjoernalist|Sjoernalisten]],<br>[[Sigarewinkel]]s
| tradysje                    = 
| wichtichste wurken          = 
| webside                     = 
}}
[[Ofbyld:TitusBrandsma.jpg|thumb|Brandsma]]
[[Ofbyld:Nimègue, statue Titus Brandsma.JPG|thumb|Stânbyld fan Titus Brandsma yn Nymwegen.]]
[[Ofbyld:Nimègue, Souvenir de Titus Brandsma, un texte en frison.JPG|thumb|Kado fan Titus Brandsma: in tekst yn it Frysk.]]
[[Ofbyld:Titus Brandsma, Manuscrit de sa biographie sur Thérèse d'Avila, écrit en prison..JPG|thumb|Titus Brandsma, manuskript fan syn biografy fan Theresia van Avila, skreaun yn de finzenis.]] 
[[Ofbyld:Oss, statue Titus Brandsma.JPG|thumb|Stânbyld fan Titus Brandsma yn Oss.]]

'''Titus Brandsma''' ([[Oegekleaster]], [[23 febrewaris]] [[1881]] – [[Dachau (konsintraasjekamp)|Dachau]], [[26 july]] [[1942]]) wie de kleasternamme fan de [[Fryslân|Fries]] '''Anno Sjoerd Brandsma''', heechlearaar yn de [[filosofy]], [[Roomsk-katolike tsjerke|roomsk-katolyk]] [[teolooch]] en [[karmeliten|karmelyt]]. Hy wie yn de [[Twadde Wrâldkriich]] aktyf as fersetsman. Op [[3 novimber]] [[1985]] waard hy troch [[Paus Johannes Paulus II]] sillich ferklearre. Op 25 novimber 2021 waard bekend dat [[paus Fransiskus]] de pater karmelyt [[hillichferklearring|hillich ferklearje]] soe, eat wat op 15 maaie 2022 syn beslach krige.

== Libbensrin ==
=== Iere libben ===
Titus Brandsma waard yn [[Wûnseradiel]] berne as soan fan feehâlder [[Titus Brandsma sr|Titus Brandsma]] en Tjitje Postma. Brandsma gie nei skoalle yn [[Boalsert (stêd)|Boalsert]] en dêrnei, yn [[1892]], nei it [[gymnasium]] by it Minderbruorrenkleaster St. Antonius fan Padura yn [[Megen]], [[Noard-Brabân]]. Hjir, by de karmeliten, krige hy de kleasternamme ''Titus''. Yn [[1905]] waard hy ta preester weide. Fan [[1906]] oant [[1909]] studearre hy oan de [[Pontificia Università Gregoriana]] yn [[Rome]], dêr’t hy nei in skritflik en mûnling eksamen promovearre ta doktor yn de wiisbegearte.

=== Dosint en sjoernalistyk ===
Werom yn [[Nederlân]] joech Brandsma les yn de [[filosofy]], [[sosjology]] en tsjerkeskiednis oan it filosofysk kolleezje fan de karmeliten yn [[Oss]]. Mei trije oare bruorren begûn hy oan in [[Nederlânsk]]e oersetting fan it wurk fan [[Teresia fan Avila]]. It earste part waard folslein troch Brandsma oersetten. Fan it tredde part, dat yn [[1926]] útkaam, soarge hy foar it meastepart fan it mystike wurk fan de hillige, ''Het kasteel der Ziel''.

Hy waard ek haadredakteur fan in nijsblêd en stifte in katolyk [[HBS]] en lêsseal, alle trije yn deselde stêd. As lid fan it haadbestjoer fan de oarde spile Titus in wichtige rol by de fernijingsbeweging ûnder de karmeliten yn Nederlân. As geastlik adviseur fan de Nederlânske Roomsk-Katolike Sjoernalistenferiening hie hy in grut oandiel yn de modernisearring fan de katolike deiblêdparse yn Nederlân en yn bettere arbeidsfoarsjennings foar katolike sjoernalisten. Syn foarstellen ta it stiftsjen fan in sjoernalistenoplieding waard pas nei syn dea realisearre.

=== Karmelitaanske mistyk ===
Brandsma ûntwikkele him ta in grut kenner fan de karmelitaanske en midsiuwske-Nederlânske mystyk. Hy wie de meistifter fan it wichtichste spirituele tiidskrift “Ons Geestelijke Erf”. Syn bysûndere samling kopyen fan midsiuwske mystike hânskriften hat oan de basis stien fan it hjoeddeiske [[Titus Brandsma Ynstitút]] yn [[Nymwegen]]. Kearn fan syn opfetting oer mistyk wie: ''Alles is yn God en God is yn alles''. Dêrom stiet de mystikus net los fan it deistige libben, mar hy of sy stiet der júst folslein yn.

Brandsma wie sels mystikus, al huld hy syn spirituele libben strang ferstoppe foar de bûtewacht. De minsken by wa’t hy yn de kunde wie kinden him as in from, behelpsum, opwekt en ynteger persoan.

=== Heachlearaar wêzen ===
Yn [[1923]] waard Brandsma heachlearaar oan de yn dat jier stifte [[Katolike Universiteit Nimwegen]], de hjoeddeiske [[Radboud Universiteit]]. Hy wie spesjalisearre yn de skiednis fan de mystyk, hy joech les yn de wiisbegearte en de ‘skiednis fan it fromwêzen’, of wol, de mistyk. Brandsma hie tal fan akademyske funksjes en wie yn de tiid fan it kolleezjejier 1932/1933 [[rektor magnifikus]]. Yn dizze funksje huld hy in taspraak oer it godsbegryp yn de nijmoadrige tiid dy’t in soad omtinken krige. It skaaimerke de mandéligens fan syn leauwe-oertsjûging wêryn sawol progressive tinkbylden as ‘rike roomske’ ortodoksy in plak hawwe.

=== Njonkenfunksjes ===
Njonken syn universitêre warberens wie Brandsma belutsen by tal fan roomsk-katolike organisaasje, ûnder oar as foarsitter fan it Bûn fan Bestjoeren foar it Roomsk-katolike Tariedend Heger en Middelber Underwiis, en as bestjoerslid fan it R.K. Fredesbûn en fan it Apostolaat der Weriening. Ek wie hy lid fan de katolike feriening fan [[Esperanto|esperantisten]] yn Nederlân.

Brandsma spile in wichtige rol by de emansipaasje fan de katoliken yn Fryslân en by de yntroduksje fan it [[Frysk]] yn it lesprogram fan it leger ûnderwiis yn de provinsje. Hy joech stipe oan it meitsjen fan Frysktalige ferhalen, lieten, devoasjeprintsjes en gebedeboeken. Ut en troch skreaun hy sels ek yn it Frysk, ek huld hei Frysktalige missen. As bestjoerslid fan de Feriening foar Heger Underwiis yn it Frysk (de lettere Provinsjale Underwiisrie fan Fryslân) ivere hy foar in learstoel Frysk. Hy wie lid fan it [[Fryske Gea]] en meistifter en earste sekretaris fan it [[Roomsk Frysk Boun]] en fan de [[Fryske Akademy]] (1938).

=== Ferset ===
Al betiid warskôge Brandsma yn wurd en skrift foar de gefaren fan it [[nasjonaal-sosjalisme]], [[antysemitisme]], [[Rasisme|rassehaat]] en opstokelderij. Hy feroardielde de anty-Joadske maatregels fan it Hitlerregear sawol foar as yn de tiid fan de besetting. Sa wie er om [[1936]] hinne in skoftke lid fan it troch Nederlânske gelearden en keunstners stifte ''Comité van Waakzaamheid tegen het nationaal-socialisme''. Yn de [[Twadde Wrâldoarloch]] fersette hy him tsjin it fuortheljen fan Joadske learlingen en bekearlingen fan katolike middelbere skoallen en wie hy de arsjitekt fan it ferbod dat de Utertske ierdsbiskop [[Jan de Jong]] útfeardige tsjin it opnimmen fan [[Nasjonaal-Sosjalistyske Beweging|NSB]]-advertinsjes yn de Roomsk-Katolike deiblêden. As lanlik adviseur fan de katolike deiblêdskriuwers kaam Brandsma yn de pine te sitten.

=== Arrestaasje en ferstjerren ===
As gefolch fan syn ferset waard Brandsma op [[19 jannewaris]] [[1942]] troch de [[Gestapo]] arrestearre. Mei in tocht lâns de ‘Oranje’-finzenis yn [[Skeveningen]], [[Kamp Amersfoart]] en de straffinzenis fan Klees bedarre hy úteinlik yn it beruchte konsintraasjekamp [[Dachau (konsintraasjekamp)|Dachau]]. Ek dêr wie, sa sizze de eardere kampgenoaten fan him, dizze ‘gewoane’ mystikus in grutte morele, spirituele en wiere steun foar de oare finzenen. Under minne omstannichheden moast hy twangarbeid ferrjochtsje en waard hy foltere en mishannele. Hy waard útputte en deasiik yn it kamphospitaal opnommen. Mei in deadlike spuit makke in kampdokter op [[26 july]] [[1942]], om 13:50 oere in ein oan syn libben. Neffens syn dea-oarkonde fan in dokter út it kamp stoarn Brandsma oan de gefolgen fan in búkgryp. 

== Neitins en ferearing ==
Nei dat bekend waard dat Brandsma dea wie ûntstie der al gau in devoasje om syn neitins dy’t uteinlik laad yn syn [[sillichferklearring]] troch [[Paus Johannes Paulus II]] yn 1985. Syn oantinsdei falt op [[27 july]]. Der rint op it stuit in proses om him ek [[Hillichferklearring|hillich]] ferklearre te krijen. 

Yn de rin fan de tiid waard Brandsma as fersetsstrider, kristen, katolyk en Fries op ferskate plakken betocht. Sa binne der ferskate skoalgebouwen nei him neamd. Skoallen yn [[Boalsert (stêd)|Boalsert]], [[Brunssum]], [[Doardt]], [[Delft]], [[Hengelo (Oerisel)|Hengelo]], [[Hegefean]], [[Fenlo]] en [[Oss]] binne der skoalgebouwen nei him neamd. Yn [[Amstelfean]] is in Titus Brandsmatsjerke. Der is yn [[Breukelen]], provinsje Utert in Titus Brandsmastrjitte. Yn [[De Haach]] bestiet sûnt [[1 july]] [[2007]] de Titus Brandsma Parochy. Oan de ein fan [[2005]] waard Titus Brandsma troch de ynwenners útrôpen ta de ''Grutste Nymweger aller tiden''. Yn Nymwegen stiet ek de Titus Brandsma Oantinstsjerke, wêryn troch de keuntsners Arie Trum en Coen Tuerlings ûntwurpen muorrepanelen oer it libben en de geastlike wei fan Titus Brandsma te sjen binne, lykas dêrmei gearhingjende útstalkasten mei foarwerpen en dokuminten út syn libben.

Syn neitins beheind him net allinnich ta Nederlân. Sa hinget yn in tsjerke fan de Karmeliten yn [[Gdansk]], [[Poalen]] it portret fan Titus Brandsma oan de muorre. Yn [[Frankryk]] is in strjitte yn [[Nantes]] dy’t syn namme hat, de Allée Titus Brandsma, en yn [[Lyon]] is der in centre catholique Titus Brandsma. Ek is dêr in ''Prix Titus Brandsma'' ynstelt, dy’t iens yn de trije jier tasein wurdt oan 'in sjoernalist, in publikaasje of in ynstelling, dy’t te leien hân hat fan bedrigings of ferfolgings fanwegen syn/har belutsenheid yn de media foar de geunst fan in wichtich minsklik of kristlik ûnderwerp'.<ref>{{fr}}: [http://www.ucip.ch/fre/aw Prix internationaux de journalisme]</ref> De Ynternasjonale Feriening fan katolike esperantisen, IKUE hat fan Titus Brandsma ien fan syn patroanen makke. <ref>{{fr}}: [http://nominis.cef.fr/contenus/saint/10123/Bienheureux-Titus-Brandsma.html  Frânske hiemside IKUE]</ref>.

Iepenbier ferfierders [[Veolia]] en [[Arriva]] hawwe treinen nei Brandsma neamd. <ref>''Veolia heeft nog wel dertig namen voorradig.'' De Gelderlander, 21 novimber 2007.</ref><ref>[http://www.arriva.nl/met-de-trein/onze-treinen/bijzondere-namen/groningen-friesland/ Bijzondere namen], Arriva.nl (sjoen op 18 desimber 2009)</ref>

== Underskiedings ==
Begjin [[1939]] waard hy troch keninginne Wilhelmina ta [[Ridder yn de Oarder fan de Nederlânske Liuw]] beneamd. Nei de [[Twadde Wrâldkriich]] krige hy fan Prins Bernhard, postúm, it [[Fersetskrús]].

== Literatuer ==
* ''Titus Brandsma'', Meijer, Brocardus o.carm., Bussum 1951
* ''Het leven van Titus Brandsma'', [[Henk Aukes|Aukes, HWF]], Boalsert 2003 {{ISBN|9789027471598}}
* ''Titus Brandsma, De man achter de mythe - de nieuwe biografie'', Crijnen, T, Valkhof Pers, Nymwegen, 2008 {{ISBN|978 90 5625 278}}

== Keppelings om utens ==
* {{fy}} [http://www.11en30.nu/global/fri/Artikel/57/ Titus Brandsma yn de kanon fan de Fryske skiednis]
* {{nl}} [http://www.titusbrandsmamuseum.nl Titus Brandsma Museum, Boalsert]
* {{nl}} [http://www.titusbrandsmamemorial.nl Titus Brandsma Memorial Nymwegen]
* {{nl}} [http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/BWN/lemmata/bwn1/brandsma BRANDSMA, Anno Sjoerd (1881-1942)], Instituut voor Nederlandse Geschiedenis
* {{de}} [https://portal.d-nb.de/opac.htm?query=atr%3D11867322X+OR+nid%3D11867322X&method=simpleSearch Literatuer fan en oer Brandsma], yn de Katalog der Deutschen Nationalbibliothek

{{boarnen|boarnefernijing=
* [http://www.11en30.nu/global/fri/home Kanon fan de Fryske skiednis]
<references/>
----
{{commonscat|Titus Brandsma}}
}}

{{DEFAULTSORT:Brandsma, Titus}}
[[Kategory:Frysk mûnts]]
[[Kategory:Frysk teolooch]]
[[Kategory:Frysk heechlearaar]]
[[Kategory:Frysk fersetsstrider yn de Twadde Wrâldkriich]]
[[Kategory:Frysk publisist]]
[[Kategory:Frysk misdieslachtoffer]]
[[Kategory:Frysk hillige]]
[[Kategory:Frysk taalaktivist]]
[[Kategory:Nederlânsk mûnts]]
[[Kategory:Nederlânsk teolooch]]
[[Kategory:Nederlânsk heechlearaar]]
[[Kategory:Nederlânsk fersetsstrider yn de Twadde Wrâldkriich]]
[[Kategory:Nederlânsk publisist]]
[[Kategory:Nederlânsk hillige]]
[[Kategory:Nederlânsk misdieslachtoffer]]
[[Kategory:Roomsk-katolyk preester]]
[[Kategory:Karmelyt]]
[[Kategory:Esperantist]]
[[Kategory:Moardslachtoffer]]
[[Kategory:Persoan omkommen yn Dachau]]
[[Kategory:Nederlânsk persoan fan Frysk komôf]]
[[Kategory:Persoan berne yn Boalsert]]
[[Kategory:Ridder yn de Oarder fan de Nederlânske Liuw]]
[[Kategory:Persoan berne yn 1881]]
[[Kategory:Persoan stoarn yn 1942]]