Ver o código fonte de "Cataratas Victoria"

{{Xeografía física}}
As '''Cataratas Victoria''' ([[Lingua lozi|Lozi]]: ''Mosi-oa-Tunya'', "O fume que trona") é unha  [[catarata]] no sur de [[África]] no [[río Zambeze]] na fronteira entre [[Zambia]] e [[Cimbabue]].

==Orixes do nome==

Crese que [[David Livingstone]], o misioneiro e explorador escocés, foi o primeiro europeo en ver as cataratas Victoria o 16 de novembro de 1855, do que hoxe se coñece como Illa Livingstone, unha das dúas masas terrestres no medio do río, inmediatamente augas arriba das cataratas preto da costa de Zambia.<ref name="LTA">{{Cita web | title = Livingstone Tourism Association, Victoria Falls, Zambia |location= Livingstone, Zambia | author =  | work = livingstonetourism.com | date =  | accessdate = 2018-08-07 | url = http://www.livingstonetourism.com/ | language =   | quote =  }}</ref> Livingstone nomeou o seu avistamento en honra á [[Vitoria do Reino Unido|Raíña Vitoria do Reino Unido]], pero o nome indíxena [[Lozi]], ''Mosi-oa-Tunya'' - "O Fume que trona " tamén continúa no uso común. A Lista do [[Patrimonio da Humanidade]] recoñece oficialmente os dous nomes.<ref name="WW">"[http://www.world-waterfalls.com/index.php] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070714073724/http://www.world-waterfalls.com/index.php |date=14 de xullo de 2007 }}| Archived copy". Archived from the original on 14 de xullo de 2007. Consultado o 11 de marzo de 2007</ref>. Livingstone tamén cita un nome máis antigo, "Seongo" ou "Chongwe", que significa "O Lugar do Arco da Vella". como resultado da constante auga pulverizada.<ref name="Wellington1955">{{Cita libro|last=Wellington|first=John H. |title=Southern Africa: A Geographical Study|url=https://books.google.es/books?id=mFoBAAAAMAAJ|volume=Vol. 1|year=1955|publisher=University Press|location=Cambridge|page=392}}</ref>

O próximo parque nacional de Zambia chámase ''Mosi-oa-Tunya'', mentres que o parque nacional e a cidade da costa de Zimbabue son nomeados como Victoria Falls (cataratas Victoria).<ref>{{Cita web|title=Medium Term Plan (MTP): xaneiro 2010 – decembro 2015|publisher=Government of Zimbabwe|url=http://www.kubatana.net/docs/econ/goz_medium_term_plan_100706.pdf|accessdate=15 de maio de 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131029195908/http://www.kubatana.net/docs/econ/goz_medium_term_plan_100706.pdf|archive-date=29 de outubro de 2013|urlmorta=yes}}</ref>

== Tamaño ==
[[Ficheiro:Cataratas Victoria, Zambia-Zimbabue, 2018-07-27, DD 07.jpg|miniatura|Vista aérea]]
[[Ficheiro:Victoria falls.ogv|title=Victoria Falls Dry Season|miniatura| Cataratas Victoria vista de Zimbabwe en xullo.]]

Aínda que non é a catarata máis alta nin a máis ancha do mundo, as Cataratas Victoria están clasificadas como as máis grandes, en función da súa combinación de 1.708 m.<ref>Southern Africa Places (2009). Victoria Falls. Consultado o 18 de maio de 2009 from [http://www.places.co.za/html/vicfalls.html Victoria Falls] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120406195828/http://www.places.co.za/html/vicfalls.html |date=06 de abril de 2012 }} – South Africa Places</ref> de ancho e 108 m.<ref name="WDL">{{Cita web |url = https://www.wdl.org/en/item/550/ |title = Victoria Falls |work = [[World Digital Library]] |date = 1890–1925 |accessdate = 1 de xuño de 2013 }}</ref> de altura, resultando a maior folla de auga caendo do mundo. As cataratas Victoria teñen aproximadamente o dobre da altura das [[Cataratas do Niágara]] de Norteamérica e moito máis que o dobre das [[cataratas Horseshoe]]. En altura e anchura, as Cataratas Vitoria so teñen un rival na [[Arxentina]], as [[Cataratas do Iguazú]].<ref>name="WW">{{Cita web |url=http://www.world-waterfalls.com/index.php |title=Archived copy |access-date=11 de marzo de 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070714073724/http://www.world-waterfalls.com/index.php |archive-date=14 de xullo de 2007 |urlmorta=yes }}</ref>

Durante unha considerable distancia augas arriba das cataratas, o Zambeze flúe sobre unha folla de basalto, nun val pouco profundo, delimitado por outeiros baixos e distantes. O curso do río está salpicado de numerosas illas cubertas de árbores, que aumentan en número mentres o río se achega ás cataratas. Non hai montañas, [[escarpa]]s nin vales profundos, só unha meseta plana que se estende centos de quilómetros en todas as direccións.

As cataratas fórmanse cando a anchura total do río cae en picado nunha única caída vertical nun ancho abismo transversal 1708 m., tallado polas súas augas ao longo dunha zona de fractura no planalto de basalto. A profundidade do abismo, chamado '''Primeira [[Garganta (xeomorfoloxía)|Garganta]]''', varía desde os 80 m. no seu extremo occidental a 108 m. no centro. A única saída da primeira garganta é un ancho oco de 110 m. aproximadamente a dous terzos da distancia a través do ancho das cataratas desde o extremo occidental.

Todo o volume do río vértese nas gargantas das cataratas Victoria dende esta estreita fenda.<ref name="readersnatural">{{Cita libro|title=Natural Wonders of the World|publisher=Reader's Digest Association, Inc|year=1980|isbn=0-89577-087-3|editor-last=Scheffel|editor-first=Richard L.|location=United States of America|pages=402–403|quote=|editor-last2=Wernet|editor-first2=Susan J.|url=https://books.google.es/books?id=5gopAQAAMAAJ}}</ref>

Hai dúas illas na crista das cataratas que son o suficientemente grandes como para dividir a cortina de auga mesmo en plena inundación, a illa de Boaruka (ou illa Catarata) preto da beira occidental e a illa de Livingstone preto do medio, o punto desde o que Livingstone viu por primeira vez as cataratas. A menos que suceda unha gran inundación, illotes adicionais dividen a cortina de auga en fluxos paralelos separados. Os fluxos principais son nomeados, en orde desde Zimbabue (oeste) ata Zambia (ao leste): ''Catarata do diaño''<ref name="readersnatural" /> (chamada ''Auga saltando'' por algúns), ''Main Falls'' 8catarata principal), ''Rainbow Falls'' (Catarata arco da vella, a máis alta) e ''Catarata Oriental''.

O río Zambeze, río arriba das cataratas, experimenta unha tempada de choivas entre finais de novembro e principios de abril, e unha estación seca o resto do ano. A tempada anual de [[inundación]]d do río é de febreiro a maio cun pico en abril,<ref name="WCD">[http://www.dams.org/docs/kbase/studies/cszzanx.pdf World Commission on Dams website:] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070701005448/http://www.dams.org/docs/kbase/studies/cszzanx.pdf |date=01 de xullo de 2007 }} "Case Study – Kariba Dam-Zambezi River Basin" Annex 13 & 14 Victoria Falls Mean Monthly Flows. Consultado o 1 de marzo de 2007. This website gives mean monthly flow rates in cubic metres per second (i.e., the total volume of water passing in each calendar month divided by the number of seconds in the month), the standard measure used in hydrology to indicate seasonal variation in flow. A figure of around 9,000 m<sup>3</sup>/s (318,000 cu ft) is quoted by many websites for Victoria Falls but this is the mean maximum instantaneous rate, which is only achieved for a few days per year. The figure of 536 million m<sup>3</sup>/minute (18.9 billion cu ft/min) on some websites (e.g. ZNTB) is an error for 536 million litres/minute (equivalent to 9100 m<sup>3</sup>/s or 142 million U.S. gallons/min). The '10-year maximum' is the mean of the maximum monthly rate returned in a ten-year period.</ref> A auga pulverizada das cataratas ascende normalmente a unha altura de máis de 400 m. e ás veces ata o dobre de altura, e é visible de ata a 48&nbsp;km.. Durante a lúa chea, pódese ver un "arco de lúa" na auga pulverizada en lugar do arco da vella habitual. Durante a tempada de inundacións, con todo, é imposible ver o pé das cataratas e a maior parte da súa fronte, e os paseos ao longo do cantil oposto a ela son unha ducha constante e esta envolto en néboa. Preto do bordo do cantil, a auga pulverizada sobe cara a arriba como a choiva invertida, especialmente na ponte Knife-Edge de Zambia.<ref name="Spectrum1996">{{Cita libro|title=Spectrum Guide to Zambia|url=https://books.google.com/books?id=xlUwAQAAIAAJ|year=1996|publisher=Camerapix Publishers International|location=Nairobi|isbn=978-1-86872-012-5|via=Struik Publishers}}</ref>

A medida que avanza a estación seca, os illotes da crista fanse máis amplos e máis numerosos, e de setembro a xaneiro ata a metade da cara rochosa das cataratas pódese secar e pódese ver o fondo da primeiragarganta en case toda a súa lonxitude. Neste momento faise posible (aínda que non necesariamente seguro) camiñar por algúns tramos do río na crista. Tamén é posible camiñar ata o fondo do primeiro desfiladeiro do lado zimbabuense. O fluxo mínimo, que ocorre en novembro, rolda a décima parte da cantidade de abril, esta variación de fluxo é maior que a doutras importantes cataratas, e fai que o caudal medio anual das Cataratas Victoria sexa menor do que podía esperarse en función do caudal máximo.<ref name="Spectrum1996" />

== Gargantas ==
[[Ficheiro:Cataratas Victoria, Zambia-Zimbabue, 2018-07-27, DD 36-43 PAN.jpg|miniatura|left| Primeiro desfiladeiro, do lado zambiano]]
Todo o volume do río Zambeze cae pola ampla saída de 110 m. da primeira garganta nunha distancia de aproximadamente 150 m., despois entra nunha serie de desfiladeiros en zigzag chamadas pola orde en que lles chega o río. A auga que entra na "segunda garganta" fai unha curta curva á dereita e esculpiu unha profunda piscina no que se chama o "pote de ebulición". Chégase a través dun empinado carreiro dende o lado zambiano, ten uns 150 metros. Con pouca auga súa superficie é lisa, pero con moita auga ten enormes e lentos remuíños e fortes turbulencias de ebulición.<ref name="Spectrum1996" /> Obxectos e seres humanos son arrastrados polas cataratas, incluíndo ocasionalmente [[hipopótamo]]s ou [[crocodilo]]s, atópanse frecuentemente arrastrados ou depositados pola corrente no extremo nordés da Segunda Garganta. É aquí onde se atoparon os corpos da señora Moss e Mr Orchard, mutilados polos crocodilos, despois de que dúas canoas fosen envorcadas por un hipopótamo en Long Island augas arriba das cataratas.<ref name="NRJ4">{{Cita publicación periódica|first=B. L.|last=Hunt|url=http://www.nrzam.org.uk/NRJ/V4N1/V4N1.html|title=Kalomo to Livingstone in 1907|journal=The Northern Rhodesia Journal|volume=IV|issue=1|date=1959|p=16|quote=Mr Moss and Mrs Orchard and the eight Lozi paddlers managed to swim to the island, one of the paddlers saving the Orchards' year-old baby|data-acceso=25 de xullo de 2019|dataarquivo=08 de marzo de 2022|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20220308063231/http://nrzam.org.uk/NRJ/V4N1/V4N1.html}}</ref>
 
[[Ficheiro:VictoriaFalls2018d.jpg|miniatura|upright|Cataratas Victoria do lado de Zimbabwe]]
As principais [[Canón (xeoloxía)|gargantas]] son
* ''' Primeira [[Canón (xeoloxía)|garganta]]''': na que o río divídese nas cataratas Victoria
* '''Segunda garganta''': 250 m. ao sur da catarata, 2.15&nbsp;km de longo, atravesada pola ponte das Cataratas Victoria.
* '''Terceira Garganta''': 600 m. ao sur, 1´95&nbsp;km. de longo, contén a estación de enerxía das cataratas Victoria.
* '''Cuarta Garganta''': 1´15&nbsp;km. ao sur, 2´25&nbsp;km. de longo.
* '''Quinta Garganta''': 2´25&nbsp;km. ao sur, 3´2&nbsp;km.de longo
* '''Garganta de Songwe''': 5´3&nbsp;km. ao sur, o nome do pequeno río Songwe que vén do nordés, e o máis profundo con 140 m., o nivel do río varía até 20 m. entre a estación húmida e seca.<ref name = "Spectrum1996" />

== Formación ==
[[Ficheiro:Victoria Falls National Park marker.jpg|miniatura|left| Parque Nacional das Cataratas de Vitoria]]

O río Zambeze superior orixinalmente drenaba ao sur a través da actual [[Botswana]] para unirse ao [[río Limpopo]].<ref>{{Cita publicación periódica |authors=Moore, A.E., Cotterill, F. P. D., Broderick, T., & Plowes, D. |title=Landscape evolution in Zimbabwe from the Permian to present, with implications for kimberlite prospecting |year=2009 |url=http://www.mantleplumes.org/WebDocuments/Moore2009_2.pdf |publisher=Geological Society of South Africa |journal=South African Journal of Geology |volume=112 |pages=82 |doi=10.2113/gssajg.112.1.65 |apelidos= |data= |revista= |data-acceso=27 de xullo de 2019 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20190215003807/http://www.mantleplumes.org/WebDocuments/Moore2009_2.pdf |dataarquivo=15 de febreiro de 2019 |urlmorta=yes }}</ref><ref>{{Cita publicación periódica |authors=Spaliviero, M., De Dapper, M., Maló, S. |date=2014 |title=Flood analysis of the Limpopo River basin through past evolution reconstruction and a geomorphological approach|url=|journal=Natural Hazards and Earth System Sciences |volume=14 |issue=8 |pages=2027–2039 |doi=10.5194/nhess-14-2027-2014}}</ref> Unha elevación xeral da terra entre Zimbabwe e o deserto de [[Kalahari]] hai uns 2 millóns de anos bloqueou esta ruta de drenaxe e unha gran [[paleolagoa]] coñecida como [[Makgadikgadi]] formado entre o Kalahari e a [[Formación Batoka|plataforma de basalto de Batoka]] de Cimbabue e Zambia. Este lago era orixinalmente [[Conca endorreica|endorreico]] e non tiña saída natural. En condicións de clima húmido uns 20.000 anos a.C., eventualmente desbordouse e comezou a drenar ao leste cortando o desfiladeiro de Batoka a través do basalto a medida que avanzaba.<ref>{{Cita web|url=https://earthobservatory.nasa.gov/images/92394/makgadikgadi-salt-pans|title=Makgadikgadi Salt Pans |date=2018 |website=earthobservatory.nasa.gov|language=en|access-date=2018-08-16}}</ref><ref name=":0">{{Cita web|url=http://www.botswana-travel-guide.com/bradt_guide.asp?bradt=1171|title=Geological history - Botswana Travel Guide|website=www.botswana-travel-guide.com|access-date=2018-08-15}}</ref><ref>{{Cita libro |last1=Moore |first1=Andy |editor1-last=Viljoen |editor1-first=Richard |editor2-last=Anhaeusser |editor2-first=Carl |editor3-last=Viljoen |editor3-first=Morris |title=The Victoria Falls and gorges, in Africa's Top Geological Sites |date=2016 |publisher=Struik Nature |location=Cape Town |isbn=9781775844488 |pages=16–20}}</ref>

A recente historia xeolóxica das Cataratas Victoria pódese ver na forma xeral do desfiladeiro de Batoka, coas súas seis gargantas individuais e oito posicións anteriores das cataratas. As gargantas orientadas leste-oeste implican [[xeoloxía estrutural|control estrutural]] con aliñamento ao longo das [xuntas xeolóxicas] das zonas destruídas, ou fallos xeolóxicos con {{convert|50|m}} de desprazamento vertical como é o caso das segunda e quinta gargantas. A erosión cara a cabeza a través destas liñas estruturais de debilidade establecería unha nova liña de caída e abandono da liña anterior. As xuntas orientadas norte-sur controlan as seccións que flúen ao sur do río. Un deles é o "Boiling Pot", que une o primeiro desfiladeiro coa segunda garganta.<ref name="Spectrum1996" /><ref name="VF" />{{rp|147,149}}

As cataratass xa comezaron a cortar o próximo desfiladeiro, ao caer nun dos laterais da "Catarata do Diaño", entre a beira occidental do río e a illa de Catarata. O bordo na catarata actual é máis baixo aquí e leva a maior concentración de auga na fase de inundación.<ref name=VF/>{{rp|149}}

[[Ficheiro:Satellite view of Victoria Falls.jpg|miniatura|Imaxe vía satélite que amosa o amplo río Zambeze que cae na estreita fenda e unha serie posterior de desfiladeiros en zigzag (a parte superior da imaxe está ao norte).]]
A [[Columna estratigráfica|secuencia sedimentaria]] que recobre o basalto nas marxes do río Zambeze chámase [[Formación xeolóxica|formación]] das Cataratas Victoria, que consiste en [[grava]], [[arenita]] do canón, areas do [[Conca do Kalahari|Kalahari]], e area [[Procesos eólicos|eólica]] e [[aluvión]]. Uns 15–45 m de [[escarpa]] bordea o río a uns 5–6 metros de distancia da canle principal, e unha serie de [[Terraza fluvial|terrazas fluviais]] son evidentes entre a escarpa e a canle.<ref name=VF/>{{rp|144–145}}

== Historia ==
=== Historia precolonial ===
Os artefactos de pedra do [[Paleolítico inferior]] de [[Acheulean]] e as ferramentas de [[Oldowan]] foron escavadas en sitios arqueolóxicos ao redor das cataratas, así como as ferramentas e artefactos [[Sangoan]] e [[Lupemban]] que datan de mediados da [[Idade da Pedra]].<ref name=Clark1850>{{Cita libro |last1=Clark |first1=J. D. |year=1950 |title=The Stone Age cultures of Northern Rhodesia, with particular Reference to the Cultural and Climatic Succession in the Upper Zambezi Valley and its Tributaries |location=Cape Town |publisher=South African Archaeological Society |pages=31–131 |chapter=Archaeology |chapterurl=https://archive.org/stream/in.ernet.dli.2015.56583/2015.56583.Stone-Age-Cultures-Of-Northern-Rhodesia#page/n79/mode/2up}}</ref> Cerámica da [[Metalurxia do ferro en África]] escavouse nun sitio [[vlei]] preto da presa de Masuma a principios dos anos 1960.<ref>{{Cita publicación periódica |last1=Robinson |first1=K. R. |year=1966 |title=The Iron Age site in Kapula Vlei, near the Masuma Dam, Wankie Game Reserve, Rhodesia |journal=Arnoldia, Rhodesia |issue=239 |pages=1–7 |url=}}</ref> Evidencias de [[fundición de ferro]] tamén se atoparon nun asentamento datado a finais do primeiro milenio d.C.<ref>{{Cita publicación periódica |last1=Vogel |first1=J. O. |year=1975 |title=Kabondo Kumbo and the Early Iron Age in Victoria Falls region |journal=_Journal of the British Institute in Eastern Africa |volume=10 |issue=1 |pages=49–75 |doi= |url=}}</ref>

O pobo Tonga do sur coñecido como o [[Tokaleya|Batoka / Tokalea]] chamou as cataratas "Shungu na mutitima". O pobo [[Ndebele do norte|Matabele]], que chegou máis tarde, chamulles ''aManz' aThunqayo'', e os [[Makololo]] e [[Batswana]] (cuxa lingua é usada polo [[pobo Lozi]]) chámanas ''Mosi-o-Tunya''. Todos estes nomes significan esencialmente "o fume que trona".<ref name="NRJ">[http://www.nrzam.org.uk/NRJ/V1N4/V1N4.htm ''The Northern Rhodesia Journal'' online] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220318094943/http://nrzam.org.uk/NRJ/V1N4/V1N4.htm |date=18 de marzo de 2022 }}: "Native Name of Victoria Falls", Vol I No 6 p. 68 (1952). Consultado o 28 de febreiro de 2007.</ref>

Un mapa debuxado por [[Nicolas de Fer]] en 1715 mostra a catarata marcada claramente na posición correcta. Mostra tamén liñas punteadas que denotan rutas comerciais que [[David Livingstone]] seguiu 140 anos despois.{{Cita necesaria | data = decembro de 2018}} Un mapa de c. 1750 debuxado por [[Jacques Nicolas Bellin]] para o Abbé Antoine François Prevost d'Exiles marca as caída de auga como "cataratas" e sinala un asentamento ao norte do Zambeze como amigable cos portugueses na época.

En novembro de 1855, David Livingstone foi o primeiro europeo que viu as cataratas, cando viaxou desde a parte superior do Zambeze ata a desembocadura do río entre 1852 e 1856. As cataratas eran ben coñecidas polas tribos locais e os cazadores [[Voortrekker]] sabían delas, como tamén os árabes baixo un nome equivalente a "o fin do mundo". Os europeos eran escépticos cos seus informes, quizais pensando que a falta de montañas e vales no planalto fixera que as grandes cataratas fosen improbables.<ref>[http://www.nrzam.org.uk/NRJ/V1N4/V1N4.htm ''The Northern Rhodesia Journal'' online] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220318094943/http://nrzam.org.uk/NRJ/V1N4/V1N4.htm |date=18 de marzo de 2022 }}: "Native Name of Victoria Falls", Vol I No 4 pp. 80–82 (1951). Consultado o 28 de febreiro de 2007.</ref><ref>[http://www.abebooks.com/servlet/BookDetailsPL?bi=816081722&searchurl=sts%3Dt%26tn%3Dagter%2Bdie%2Bmagalies%26x%3D0%26y%3D0 ''Agter die Magalies"]: "Agter Die Magalies" B.K. de Beer, pp. 43–44 (1975) Postma Publications. Consultado o 1 de setembro de 2007.</ref>

Livingstone tiña informes sobre as cataratas antes de chegar a elas desde río arriba e dirixiuse a unha pequena illa que agora leva o nome de Illa Livingstone en Zambia. Livingstone previamente quedara impresionado coas [[Cataratas Ngonye]] máis arriba, pero atopou as novas cataratas moito máis impresionantes, e deulles o seu nome en inglés en honor á [[raíña Victoria]]. Escribiu das cataratas: "Ninguén pode imaxinar a beleza da vista a partir de nada presenciado en Inglaterra. Nunca fora vista antes por ollos europeos, pero as escenas deberon contemplalas os anxos no seu voo".

En 1860, Livingstone volveu á área e fixo un estudo detallado das cataratas con [[John Kirk]]. Outros visitantes europeos foron o explorador de Portugal, [[Alexandre de Serpa Pinto|Serpa Pinto]], o explorador [[Emil Holub]] da República Checa, fixo o primeiro plano detallado das cataratas e os seus arredores en 1875. (publicado en 1880),<ref>[http://www.radio.cz/en/article/70921 ''The international service of Czech Radio online:] "Statue of explorer Emil Holub unveiled in Livingstone, Zambia" Consultado o 28 de febreiro de 2007.</ref> E o artista británico Thomas Baines, executou algunhas das primeiras pinturas das cataratas. Ata que a construción da vía férrea abriu a zona en 1905, os europeos non visitaban as cataratas. Algúns escritores consideran que o sacerdote portugués [[Gonçalo da Silveira]] foi o primeiro europeo en ver as cataratas no século XVI.<ref>Eric Anderson Walker. ''The Cambridge History of the British Empire'', volume 2. CUP Archive, 1963. Consultado o 4 de outubro de 2015.</ref><ref>Lawrence George Green. ''There's a Secret Hid Away''. H. Timmins, 1956; 244 p. {{ISBN|9780869782071}}. Consultado o 4 de outubro de 2015</ref>

===Historia desde 1900===
[[Ficheiro:Victoria Falls gorge1.jpg|miniatura|Segunda garganta das Cataratas de Victoria (coa ponte) e Terceiro desfiladeiro (dereita). Os cantís peninsulares están en Zambia, os cantís exteriores en Zimbabue. Os cantís están formados por fluxos de [[Formación Batoka|formación]] de [[basalto]]. As quebras en pendente con vexetación son brechas en zonas de [[amígdulas | amígdulas de basalto]] que separan 6 grandes e sucesivos [[lava|fluxos de lava]] con xuntas verticais distintas.<ref name="Wellington1955" />{{rp|391}}<ref name="VF">{{Cita libro|last1=Moore|first1=Andy|last2=Cotterill|first2=Fenton|editor1-last=Migon|editor1-first=Piotr|title=Vicotria Falls: Mosi-oa-Tunya - The Smoke That Thunders, in Geomorphological Landscapes of the World|date=2010|publisher=Springer|isbn=9789048130542|page=147,149|chapter=15}}</ref>]]

==== A ponte das cataratas Victoria inicia o turismo ====
O asentamento europeo na área das cataratas Victoria comezou ao redor de 1900 en resposta ao desexo da [[Compañía Británica de Suráfrica]] de [[Cecil Rhodes]] para obter os dereitos minerais, ao goberno imperial ao norte do Zambeze e á explotación doutros recursos naturais como os bosques de madeira ao nordés das cataratas, marfil e peles de animais. Antes de 1905, o río cruzábase por enriba das cataratas no cemiterio Old Drift, nun [[Dugout (barco)|caiuco]] ou nunha barca remolcada cun cable de aceiro.<ref name="NRJ4"/> A visión de Rhodes dun [[Ferrocarril de Cidade do Cabo a O Cairo]] impulsou os plans para a primeira ponte sobre o Zambeze. Insistiu en que se construíse onde o rocio das cataratas caera sobre os trens que pasaban, polo que se elixiu o sitio na segunda garganta. A partir de 1905 o ferrocarril ofrecía viaxes accesibles desde [[Cidade do Cabo]] no sur e desde 1909, desde o [[Congo Belga]] no norte. En 1904 abriuse o [[Victoria Falls Hotel]] para acomodar aos visitantes que chegaban no novo ferrocarril. As cataratas tornáronse unha atracción cada vez máis popular durante o goberno colonial [[Imperio Británico|británico]] de [[Rhodesia do Norte]] (Zambia) e [[Rhodesia do Sur]] (Cimbabre), coa cidade de [[Victoria Falls, Cimbabue|Victoria Falls]] convirtíndose no principal centro turístico.

==== Turismo nos últimos anos ====
[[Ficheiro:Tourists swimming at Victoria Falls.jpg|miniatura|A "Devil's Pool" (piscina do demo) formada naturalmente, onde os turistas nadan a pesar do risco de caer sobre o bordo]]
A finais da década de 1990 case 400.000 persoas visitaban as cataratas anualmente, e esperábase que se elevase a máis dun millón na seguinte década. A diferenza doutros parques, as cataratas Victoria teñen máis visitantes cimbabuenses e zambianos que turistas internacionais, a atracción é accesible en autobús e tren e, polo tanto, é relativamente barata de visitar.

Os dous países permiten aos turistas facer paseos de día pola fronteira para ver as cataratas desde ambos os puntos de vista. Os visitantes con visas de entrada son obrigados a adquirir unha visa cada vez que cruzan a fronteira. Os visados pódense obter en ambos postos de fronteira. Os custos varían entre 50 e 80 dólares (xaneiro 2017). As regulacións de visados cambian frecuentemente, aconséllase aos visitantes que revisen as regras en vigor en cada momento nos dous países antes de cruzar a fronteira en calquera dirección. Ademais, os turistas estranxeiros poden adquirir unha visa KAZA por 50 US $ que permiten aos visitantes viaxar entre Zambia e Cimbabue ata 30 días, sempre que permanezan dentro dos países cubertos.

Unha característica famosa é a "butaca" formada naturalmente (agora ás veces chamada "piscina do diaño"), preto do bordo das cataratas na illa de Livingstone no lado zambiano. Cando o fluxo do río atópase a un certo nivel, normalmente entre setembro e decembro, unha barreira de rocha forma un remuíño con corrente mínima, o que permite que os nadadores aventureiros naden con relativa seguridade a poucos metros do punto onde a auga cae polas cataratas.<ref>{{Cita novas|url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-561261/Is-ultimate-dangerous-infinity-pool-world-The-natural-water-hole-perched-edge-Victoria-Falls.html|newspaper=[[The Daily Mail]]|title=Is this the ultimate (and most dangerous) infinity pool in the world?|date=23de abril de 2008|accessdate=22 de febreiro de 2012}}</ref> Ocasionalmente morre algún nadador que cae sobre a barreira de rocha.<ref>{{Cita novas|url=http://www.newzimbabwe.com/news-1052-Tour%20guide%20in%20Vic%20Falls%20plunge/news.aspx|publisher=New Zimbabwe|title=Tour guide in Vic Falls plunge|date=28 de setembro de 2009|accessdate=22 de febreiro de 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120302030916/http://www.newzimbabwe.com/news-1052-Tour%20guide%20in%20Vic%20Falls%20plunge/news.aspx|archive-date=02 de marzo de 2012|dead-url=yes}}</ref>

O número de visitantes no lado das cataratas de Cimbabue foi historicamente moito maior que o número que as visitou desde o lado de Zambia, debido ao maior desenvolvemento das instalacións para os visitantes. Con todo, o número de turistas que visitaban Cimbabue comezou a diminuír a principios dos anos 2000 a medida que aumentaron as tensións políticas entre os partidarios e os opositores do presidente [[Robert Mugabe]]. En 2006, a ocupación do hotel no lado cimbabuense situouse en torno ao 30%, mentres que o lado zambiano tiña unha capacidade próxima ao 100%, e as taxas nos mellores hoteis alcanzaron os 630 [[Dólar estadounidense|US $]] por noite.<ref name="wsj_20061229">"[https://www.wsj.com/articles/SB116734273561861856 At African Waterfall, Visitors Confront A Tale of Two Cities]." Trofimov, Y. ''[[The Wall Street Journal]]''. 29 de decembro de 2006.</ref><ref>[https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9502E0D91239F932A15755C0A9629C8B63 Victoria Falls Journal; The Best of Times, and the Worst, for Two Tourist Towns]</ref> O rápido desenvolvemento levou ás [[Nacións Unidas]] a considerar a revogación da situación das Cataratas como un [[Patrimonio da Humanidade]].<ref>[https://www.independent.co.uk/news/world/africa/victoria-falls-at-risk-un-warns-431122.html Victoria Falls 'at risk', UN warns ''[[The Independent]],'' 7 de xaneiro de 2007]</ref> Ademais, os problemas de eliminación de residuos e a falta de xestión efectiva do ambiente das cataratas son preocupantes.

[[Ficheiro:Cataratas Victoria, Zambia-Zimbabue, 2018-07-27, DD 16-20 PAN.jpg|1100px|Vista panorámica]]

==Estatísticas==
{| class="wikitable" style="margin: 1em 0 1em 1em;"
|-align="center" bgcolor="white"
| colspan="7" |[[Ficheiro:Victoria Falls from the air 1972.jpg|262px]] [[Ficheiro:Victoria Falls aerial view September 2003.jpg|220px]]<br/>''"O fume que trona", tempada de choiva, 1972 ... e tempada seca, setembro de 2003''
|-align="center" bgcolor="white"
| colspan="7" |'''Tamaño e caudal das cataratas Victoria en comparación co Niagara e Iguazú'''
|- align="left"
! Parametros
! colspan="2" |'''''Cataratas Victoria'''''
! colspan="2" |'''''[[Cataratas do Niágara]]'''''
! colspan="2" |'''''[[Cataratas do Iguazú]]'''''
|- align="right"
| align="left"|'''Altura en metros e pés:'''<ref Name="WW"/>
|width="56" |108 m
|width="56" |360&nbsp;ft
|width="56" |51 m
|width="56" |167&nbsp;ft
|width="60" |64–82 m
|width="65" |210–269&nbsp;ft
|- align="right"
| align="left"|'''Ancho en metros e pés:'''<ref Name="WW"/>
| 1,708 m || 5,604&nbsp;ft||1,203 m||3,947&nbsp;ft||2,700 m||8,858&nbsp;ft
|- align="center" style="background:#efefef;"
| align="left" |'''Unidades de caudal (vol/s):'''
| '''m<sup>3</sup>/s''' || '''cu ft/s''' || '''m<sup>3</sup>/s''' || '''cu ft/s''' || '''m<sup>3</sup>/s''' || '''cu ft/s'''
|- align="right"
| align="left"|'''Caudal anual medio:'''<ref Name="WW"/>
| 1,088 || 38,430||2,407||85,000||1,746||61,600
|- align="right"
| align="left"| '''Fluxo mensual medio - max.:'''<ref Name="WCD"/>
| 3,000 || 105,944|| || || ||
|- align="right"
| align="left"| '''Fluxo mensual medio - min.:'''<ref Name="WCD"/>
| 300 || 10,594|| || || ||
|- align="right"
| align="left"| '''Fluxo mensual medio: 10 anos. max.:'''<ref Name="WCD"/>
| 6,000 || 211,888|| || || ||
|- align="right"
| align="left"|'''Fluxo máis alto rexistrado:'''<ref Name="WW"/>
| 12,800 || 452,000||6,800 ||240,000 ||45,700 || 1,614,000
|- align="left" bgcolor="white" font="8pt"
| colspan="7" |''Notas:Vexa as referencias para explicar as medidas. <br/> Para a auga, metros cúbicos por segundo = toneladas por segundo. <br/> A metade da auga que se achega ao Niagara desvíase para a enerxía hidroeléctrica. <br/> O Iguazú ten dúas cataratas; a altura dada para a maior catarata e altura total. <br/> 10 cataratas teñen caudais maiores ou iguais, pero non son tan altas como as Cataratas do Iguazú e Vitoria.<ref Name="WCD"/>
|}
  
== Notas ==
{{Listaref|30em}}

== Véxase tamén ==
{{Commonscat}}
=== Ligazóns externas ===
*[http://earthobservatory.nasa.gov/Newsroom/NewImages/images.php3?img_id=16309 NASA Earth Observatory page]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20031004081558/http://earthobservatory.nasa.gov/Newsroom/NewImages/images.php3?img_id=16309 |date=04 de outubro de 2003 }}
*[http://www.victoriafallstourism.org Victoria Falls Tourism]
*[http://whc.unesco.org/pg.cfm?cid=31&id_site=509 Entry on UNESCO World Heritage site]
*[http://www.time.com/time/world/article/0,8599,218617,00.html TIME magazine article about tourism in the area]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130824131412/http://www.time.com/time/world/article/0,8599,218617,00.html |date=24 de agosto de 2013 }}

{{Patrimonio da Humanidade en Zambia}}
{{Control de autoridades}}

{{ORDENAR:Victoria, Cataratas}}
[[Categoría:Fervenzas de Cimbabue]]
[[Categoría:Fervenzas de Zambia]]
[[Categoría:Patrimonio da Humanidade en Zambia]]
[[Categoría:Patrimonio da Humanidade en Cimbabue]]