Ver o código fonte de "Rugby"

{{1000}}
O '''rugby'''<ref>{{DRAG|rugby}}</ref> é un [[deporte]] de contacto orixinario de [[Inglaterra]] no cal se enfrontan dous equipos nun terreo de xogo rectangular co obxectivo de anotar puntos cun balón ovalado. Os puntos poden acadarse pousando o balón coas mans na zona de [[ensaio (rugby)|ensaio]] rival ou pasando o balón co pé entre dous paus. Existen varias modalidades de rugby que se diferencian principalmente pola cantidade de xogadores que compoñen cada equipo, chamándoselle rugby en [[Galicia]] ó '''rugby union''' por ser a única disciplina que conta con practicantes, equipos, competicións e federación na comunidade autónoma. Esta é a modalidade máis estendida no mundo, e a súa característica principal é que os equipos contan con quince xogadores cada un.

O deporte do rugby toma o seu nome da [[Rugby, Warwickshire|cidade inglesa]] na que naceu, sendo a súa orixe as primitivas regras do [[fútbol]] escritas no [[Rugby School]] no século XIX. Nos tempos actuais a súa práctica está moi estendida nas Illas Británicas, en países con pasado colonial británico como Australia, Suráfrica e Nova Zelandia, e noutros países como Francia, Italia e a Arxentina. Outros países como Estados Unidos, Canadá, Xapón, Samoa, Fidxi, Tonga, Uruguai, Namibia, Xeorxia ou Romanía tamén participan frecuentemente en torneos internacionais de primeiro nivel como a [[Copa do Mundo de Rugby]], que se disputa cada catro anos. Outros torneos de grande importancia a nivel de seleccións nacionais son o [[Torneo das Seis Nacións|Seis Nacións]] e o [[Rugby Championship]] que se disputan cada ano. A nivel de clubs os torneos máis salientables son o [[Super Rugby]] e a [[Copa de Europa de rugby|Champions Cup]].

A entidade reguladora do rugby a nivel mundial e a [[World Rugby]], fundada en [[1886]], e cuxa sede está en [[Dublín]] ([[Irlanda]]).

== Historia ==
[[Ficheiro:Rugby School 850.jpg|miniatura|200px|The Rugby School]]
A súa invención atribúese miticamente <ref>DUNNING, Eric e SHEARD, Kenneth ''Barbarians, gentlemen and players: a sociological study of the development of rugby football''. Oxon: Routledge. 2005. pp. 52–53</ref> a [[William Webb Ellis]], estudante de teoloxía da inglesa escola de Rugby, de onde toma o seu nome, en [[1823]], tras tomar a pelota coas mans nun partido de [[historia do fútbol|fútbol]] e cargar contra os adversarios.

Porén, os seus antecedentes remotos están nos innumerables xogos de pelota que se practicaban en todas as épocas e por todo o mundo. Así, existen xa no antigo [[Exipto]], na [[Grecia]] clásica (pheninde, épiscyre e aporrhaxis), algún nomeado n´''[[A Ilíada]]''. O haspartum foi practicado polos lexionarios romanos. Durante a época medieval atopamos rastro do xogo na [[soule]] ó oeste de [[Francia]] e do barette ó sur. O [[calcio italiano|calcio]] xógase en [[Italia]], e nas [[Illas Británicas]] practicábanse xogos como o [[hurling]] en [[Cornualla]] e [[Irlanda]], o ''camp ball'' de East Anglia, o knappam en País de [[Gales]] e o ''ba' game'' dos Borders escoceses. Estes xogos carecían de regras aparentes e non era raro que durante a súa celebración, que se prolongaba durante días, houbese algún morto.
[[Ficheiro:RugbyCode-1845-Portada.jpg|miniatura|150px|Cuberta orixinal das primeiras regras de rugby, so a denominación xenérica de ''football'']]
O primeiro [[club]] de rugby é o Guy's Hospital e foi fundado en [[Inglaterra]] no ano [[1843]]. As primeiras regras escritas datan de [[1845]]; e a primeira federación, a inglesa (Rugby Football Union), constitúese o [[26 de xaneiro]] de [[1871]]. O primeiro partido internacional dispútase ese mesmo ano entre [[Inglaterra]] e [[Escocia]] en [[Edimburgo]]. En [[1877]] o número de xogadores redúcese de 20 a 15. Exemplo da influencia británica no rugby atopámolo co torneo con máis carisma no mundo do rugby, o [[Torneo das Seis Nacións]] é o herdeiro directo do 4 nacións que enfrontaba ás 4 seleccións británicas.
A partir de [[Inglaterra]], o rugby popularizouse rapidamente no [[País de Gales]], [[Escocia]], [[Irlanda]] e [[Francia]]. Estes países difundírono polas súas colonias e outros países, enraizando especialmente en [[Suráfrica]], [[Australia]], [[Nova Zelandia]], [[Arxentina]], [[Uruguai]] e as Illas do Pacífico Sur. É aceptado que entre os aborixes de [[Oceanía]], o rugby substituíu as guerras tribais. Os [[pobo maorí|maorís]] neozelandeses son un pobo especialmente dotado para o rugby, estando a selección de [[Nova Zelandia]] (os míticos "[[All Blacks]]") chea de xogadores desta ascendencia. En homenaxe a eles, esta selección empeza os seus partidos coa representación dunha danza tribal de guerra denominada "[[haka]]".

== As regras do xogo ==
[[Ficheiro:SchoolRugbyMatch.JPG|dereita|miniatura|Xogador a punto de ser placado]]
[[Ficheiro:Rugbypitch.png|miniatura|esquerda|Dimensións dun campo de rugby]]
No rugby enfróntanse dous equipos dentro dun campo rectangular en cuxos extremos atópanse instaladas dúas porterías coa forma de "H". O obxectivo fundamental consiste en apoiar un balón ovalado no chan coas mans sobre ou trala liña de ensaio. Isto denomínase [[Ensaio (rugby)|ensaio]] (''try'' en inglés) e ten un valor de 5 puntos. Tralo ensaio, o equipo anotador ten o dereito de patear o balón cara á portería adversaria, e se consegue pasalo (transformación) entre os dous paus verticais e por enriba do traveseiro, anota 2 puntos máis. Orixinalmente os ensaios eran para dar opción a tirar aos paus (transformación) valendo máis os tiros aos paus que os ensaios. Tamén poden conseguirse puntos tirando aos paus tras un golpe de castigo ou ''penalty'' ou mediante un bote-pronto ou ''drop'', consistente en tirar aos paus durante o xogo aberto deixando previamente botar o balón no chan. En ámbolos casos o seu valor é de 3 puntos.

Para lograr tal obxectivo o equipo atacante pode:
* correr evadindo ou resistindo as placaxes do equipo defensor (enténdase por placaxe calquera agarre que realice o xogador defensor cos brazos a calquera parte do corpo do atacante dende os ombreiros cara a abaixo - prohibido placar a cabeza ou o pescozo),
* dar pases cara a atrás ou ó costado (o pase cara a adiante está prohibido); ou
* mediante patadas cara ó territorio rival.

A forma de poñer o balón en xogo no rugby é moi característica. Cando o balón sae fóra do campo ponse en xogo mediante un saque lateral (''touche'' en [[Lingua francesa|francés]] ou ''line out'' en [[Lingua inglesa|inglés]]) onde a cantidade de xogadores é definida polo equipo que ingresa a pelota e pode variar dende dous xogadores até os catorce xogadores, sen contar o xogador que introduce a pelota (xeralmente o ''hooker'' ou talonador), e tras unha falta menor (un pase adiantado, por exemplo) ou para reiniciar o xogo logo dunha formación onde a pelota non saíu para ningún dos dous equipos mediante unha melé (''scrum'' en inglés).
[[Ficheiro:Melé.jpg|miniatura|250px|dereita|A melé]] 
[[Ficheiro:Touche2.jpg|miniatura|esquerda|250px|Touche]]
En ambos os casos, do que se trata é de que o contrario tamén teña opción de obter o balón. Outra cousa son as infraccións maiores, que se penalizan cun golpe de castigo (''[[penalty]]'' en inglés), no que o balón xógao directamente o equipo non infractor coa man ou pateándoo, e pode dar lugar a tiro aos paus para conseguir 3 puntos ou patear cara ó touch (despexar) desexando gañar terreo, xa que o reinicio, un line, realizaríao o mesmo equipo que pateou.

Durante o desenvolvemento do xogo, e como consecuencia das técnicas de contacto, prodúcense agrupacións espontáneas dos xogadores co obxectivo de conservar ou recuperar o [[balón]]. Son as melés abertas ou ''rucks'' (co balón no chan) e os moles (co balón na man), ambas coas súas regras particulares.

== Modalidades de rugby ==
[[Ficheiro:Palla da Rugby.jpg|miniatura|200px|dereita|Bóla de rugby da selección italiana]]
=== Rugby 15 ou ''rugby union'' ===
A versión deste deporte máis coñecida é a do rugby xogado por equipos de quince xogadores, aínda que non é a única. É o que se coñece no mundo anglosaxón como ''rugby union'', en referencia á "Federación" (''Union'') de clubs que se rexen por unhas mesmas normas e que, tradicionalmente, foron universitarios ou afeccionados.

''Primeira liña'':
* 1 - '''Loose head Prop''' - Pilier esquerdo
* 2 - '''Hooker''' - [[Talonador]]
* 3 - '''Tight head Prop''' - Pilier dereito

''Segunda liña'': xeralmente os xogadores máis altos do equipo, tamén encargados de gañar o balón en saques dende o lateral (''touche'', ''line-out'')
* 4 - '''Lock (2nd row)''' - Segunda liña
* 5 - '''Lock (2nd row)''' - Segunda liña

''Terceira liña'':
* 6 - '''Flanker''' - Terceira liña ou terceira á
* 7 - '''Flanker''' - Terceira liña ou terceira á
* 8 - '''Number 8''' - Terceira centro ou número 8

''Liña de 3/4 ou "backs"'': Nos distintos países estes xogadores reciben diferentes nomes de acordo coa súa propia tradición. Así, nos países do hemisferio sur, o apertura (nº 10) e o primeiro centro (nº 12) denomínanse respectivamente ''first'' e ''second five eights''.

* 9 - '''Scrum-half''' - Medio-melé: é o encargado de dirixir os dianteiros e enlazar coa ''liña de tres cuartos''
* 10 - '''Fly-half''' - Apertura
* 11 - '''Left wing''' - Á esquerdo
* 12 - '''Inside center''' - Primeiro centro
* 13 - '''Outside center''' - Segundo centro
* 14 - '''Right wing''' - Á dereito
* 15 - '''Full back''' - Defensor

{{Posiciones-rugby15}}

É famosa a frase de [[Jean Giraudoux]], que describiu un equipo de rugby do seguinte xeito: "Un equipo de rugby está formado por 15 xogadores: oito son fortes e activos, dous lixeiros e astutos, catro altos e rápidos e un que é modelo de flegma e sangue fría. É a proporción ideal entre os homes", onde fai referencia ós oito dianteiros, ós dous medios -de melé e apertura-, ós 4 tres-cuartos (dous centros e dúas ás) e ó defensor respectivamente.

Un partido dura 80 minutos, dividido en dous partes de 40 minutos.

=== Rugby 13 ou ''rugby league'' ===
{{Artigo principal|Rugby a 13}}
No entanto, é preciso ter en conta que dende o [[século XIX]] existe en Inglaterra unha variante cuxas regras difiren en parte e que xogan equipos de trece xogadores; estes foron profesionais practicamente dende a implantación desa modalidade. Ese xogo chamouse ''rugby league'' [https://web.archive.org/web/20080115002729/http://video.google.com/videoplay?docid=8688708056145983012&q=rugby+league], en referencia ó campionato de liga no que se enfrontaban os clubs que remuneraban os seus xogadores. De Inglaterra, pasou para algúns países da esfera cultural e de influencia británica (Australia, Nova Zelandia) así como para [[Francia]].

=== Rugby 7 ou ''seven-a-side'' ===
{{Artigo principal|Rugby a 7}}
O formato de rugby de sete xógase normalmente en torneos curtos (dun día ou unha fin de semana). Utilízase o mesmo campo que na modalidade de quince homes, pero con só sete xogadores por equipo. O partido divídese en dous tempos que duran entre sete e dez minutos. Actualmente existe un Campionato do Mundo de Rugby a 7 e un circuíto mundial.

== O rugby no mundo ==
[[Ficheiro:Rugby-Argentina France.jpg|miniatura|200px|dereita|Arxentina contra Francia]]

O rugby é o segundo deporte de equipos máis popular no mundo, só superado polo [[fútbol]]. Disputado en máis de 120 países, é extremadamente popular nas [[Illas Británicas]], en [[Australia]] (''Wallabies''), en [[Nova Zelandia]] (''The All Blacks''), en [[Suráfrica]] (''The Springboks'') e en [[Francia]] (''Les Bleus''), sendo esas as grandes potencias do deporte. É tamén bastante popular en [[Italia]] ('''Gli Azzurri'') e na [[Arxentina]] (''Los Pumas''). Fóra dos [[Xogos Olímpicos]] dende [[1928]], todo indicaba que o deporte volvería á familia olímpica nos xogos de [[2012]] (mais aí, talvez, coa súa versión reducida, o rugby de sete xogadores, coñecido como Seven-A-Side), con todo tal expectativa non foi confirmada polo Comité Olímpico Internacional e o rugby non volverá ás Olimpíadas nesa data.

O [[Copa do Mundo de Rugby|Mundial de Rugby]] é o principal evento entre seleccións. Disputada cada catro anos, trátase do terceiro evento deportivo máis visto no planeta (detrás do [[Mundial de Fútbol]] e dos [[Xogos Olímpicos]]).

Outros importantes torneos son o das [[Torneo das Seis Nacións|Seis Nacións]] (torneo deportivo entre as seleccións máis antigas do mundo), disputado por [[Selección de rugby de Inglaterra|Inglaterra]], [[Selección de rugby de Escocia|Escocia]], [[Selección de rugby de Gales|País de Gales]], [[Selección de rugby de Irlanda|Irlanda]], [[Selección de rugby de Francia|Francia]] e [[Selección de rugby de Italia|Italia]]; e o ''[[Tres Nacións]]'', disputado por [[Selección de rugby de Australia|Australia]], [[Selección de rugby de Nova Zelandia|Nova Zelandia]] e [[Selección de rugby de Suráfrica|Suráfrica]]. Alén deses campionatos, as principais seleccións do mundo disputan anualmente unha serie de amigables, denominados ''Tests''.

== Notas ==
{{Listaref}}
== Véxase tamén ==
{{Commons|Rugby}}
=== Ligazóns externas ===
* [http://www.irb.com International Rugby Board]
* [http://www.rugbyworldcup.com Copa do Mundo de Rugby]
* [https://web.archive.org/web/20070118083724/http://www.fegarugby.com/ Federación Galega de Rugby]
{{Control de autoridades}}

[[Categoría:Rugby]]
[[Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (Arte e lecer)]]