Դիտել Կենտրոնական Ասիա էջի աղբյուրը

{{Տեղեկաքարտ Աշխքարտ}}
[[Պատկեր:Location-Asia-UNsubregions.png|մինի|300px|[[Ասիա]]յի տարածաշրջանները ըստ [[ՄԱԿ]]-ի՝
{{legend|#0000E0|[[Հյուսիսային Ասիա]]}}
{{legend|#E000E0|Կենտրոնական Ասիա}}
{{legend|#00E000|[[Հարավ-արևմտյան Ասիա]]}}
{{legend|#E00000|[[Հարավային Ասիա]]}}
{{legend|#FFFF20|[[Արևելյան Ասիա]]}}
{{legend|#FFC000|[[Հարավ-արևելյան Ասիա]]}}]]
[[Պատկեր:Central Asia world region2.png|մինի|326px|Կենտրոնական Ասիան աշխարհի քարտեզին]]
'''Կենտրոնական Ասիա''' ([[ղազախերեն]]՝ Орта Азия, [[թուրքմեներեն]]՝ Merkezi Aziýa, [[ուզբեկերեն]]՝ Oʻrta Osiyo, [[ղրղզերեն]]՝ Орто Азия, [[տաջիկերեն]]՝ Осиёи Марказӣ, [[պարսկերեն]]՝ آسیای مرکزی, [[ուրդու]]՝ وسط ایشیا, [[չինարեն]]՝ 中亚), ասիական տարածաշրջան<ref>{{Cite journal |last=Commissariat |first=Tushna |date=2016-10 |title=James Cronin: 1931–2016 |url=http://dx.doi.org/10.1088/2058-7058/29/10/18 |journal=Physics World |volume=29 |issue=10 |pages=10–10 |doi=10.1088/2058-7058/29/10/18 |issn=0953-8585}}</ref>։

Ըստ [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ]]-ի այս տարածաշրջանի մեջ մտնում են հետևյալ տարածքները՝ [[Մոնղոլիա]]ն, Արևմտյան [[Չինաստան]]ը, Հյուսիսային [[Հնդկաստան]]ը և Հյուսիսային [[Պակիստան]]ը, Հյուսիս-Արևելյան [[Իրան]]ը, [[Աֆղանստան]]ը, Միջին Ասիայի 4 հանրապետությունները, [[Ղազախստան]]ը և [[Ռուսաստան]]ի ասիական մասի տայգայի գոտուց դեպի հարավ գտնվող տարածքները<ref name="Okur">{{Cite journal |last=Okur |first=Mehmet Akif |date=2014 թ․ դեկտեմբերի 16 |title=Classical Texts Of The Geopolitics And The "Heart Of Eurasia" |url=http://dx.doi.org/10.13062/tdid.201428262 |journal=Ege Universitesi Turk Dunyasi Incelemeleri Dergisi |volume=14 |issue=2 |doi=10.13062/tdid.201428262 |issn=1301-2045}}</ref>։ Առաջին քարտեզում ներկայացված է տարածաշրջանը ըստ ՄԱԿ-ի<ref>{{Cite book |last=Гpeнe |first=Франц |url=http://dx.doi.org/10.4000/books.cdf.4101 |title=В центре внимания - Центральная Азия |date=2016 |publisher=Collège de France |isbn=978-2-7226-0431-5}}</ref>։ Կենտրոնական Ասիան, տարածաշրջանի նոր անվանումն է<ref>{{Cite journal |last=Andrea |first=Bernadette |date=2007 |title=Richard Frye. Ibn Fadlan‘s Journey to Russia: A Tenth-Century Traveler from Baghdad to the Volga River. Princeton: Markus Wiener Publishers, 2005. 160 pages. US$24.95 Paper ISBN 1-55876-366-X |url=http://dx.doi.org/10.1017/s0026318400050744 |journal=Middle East Studies Association Bulletin |volume=41 |issue=2 |pages=201–202 |doi=10.1017/s0026318400050744 |issn=0026-3184}}</ref>։ 1924 թվականից շրջանառության է դրվել Ղազախստան և Միջին Ասիա անվանումը։ Կենտրոնական Ասիայի երկրներն են<ref>{{Cite journal |last=САРАБЬЕВ |first=Алексей Викторович |date=2017 |title=“МАНДАТНАЯ ДЕРЖАВА ОСТАВЛЯЕТ ЗА СОБОЙ ЛИШЬ ПРАВО РУКОВОДСТВА…”: КОНФЕССИОНАЛЬНАЯ ПОЛИТИКА В РЕШЕНИИ КОЛОНИАЛЬНЫХ ПРОБЛЕМ СИРИИ И ЛИВАНА (1920-Е ГГ.)*, "Восток. Афро-Азиатские общества: история и современность" |url=http://dx.doi.org/10.7868/s0869190817060024 |journal=Восток. Афро-Азиатские общества: история и современность |issue=6 |pages=18–28 |doi=10.7868/s0869190817060024 |issn=0869-1908}}</ref>.
* {{Դրոշավորում|Թուրքմենստան}}
* {{Դրոշավորում|Ղազախստան}}
* {{Դրոշավորում|Ղրղզստան}}
* {{Դրոշավորում|Տաջիկստան}} 
* {{Դրոշավորում|Ուզբեկստան}}

== Բնական պայմաններ ==
Կենտրոնական Ասիայի մակերևույթը բազմազան է<ref>{{Cite book |url=http://dx.doi.org/10.18356/d9db1058-en |title=World Urbanization Prospects: The 2018 Revision |date=2019 թ․ օգոստոսի 30 |publisher=UN |isbn=978-92-1-004314-4 |pages=81–99}}</ref>, իսկ ընդերքը հարուստ օգտակար հանածոներով և թանկարժեք քարերով<ref>{{Cite journal |date=2015-03 |title=Кодан С.В. Государственный Комитет Обороны в системе партийного руководства и государственного управления в условиях Великой Отечественной войны 1941-1945 гг.: создание, природа, структура и организация деятельности |url=http://dx.doi.org/10.7256/2409-868x.2015.3.15198 |journal=Genesis: исторические исследования |volume=3 |issue=3 |pages=616–636 |doi=10.7256/2409-868x.2015.3.15198 |issn=2409-868X}}</ref>։ Արևմտյան և հյուսիսային մասերում հարթավայրերն են, իսկ հարավային մասում ձգվում են բարձր լեռները<ref>{{Cite book |last=Ferrand |first=Gabriel |url=http://dx.doi.org/10.1017/cbo9781316134368.012 |title=Relations de voyages et textes géographiques arabes, persans et turks relatifs a l'Extrême-Orient du VIIIeau XVIIIesiècles |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-1-316-13436-8 |location=Cambridge |pages=426–458}}</ref>։ Հարավային մասում է գտնվում նաև տարածաշրջանի ամենաբարձր գագաթը՝ Ղազախստանի տարածքում<ref>{{Cite book |last=Millward, James A., 1961- |url=https://www.worldcat.org/oclc/63808300 |title=Eurasian crossroads : a history of Xinjiang |date=2007 |publisher=Columbia University Press |isbn=0-231-13924-1 |location=New York |oclc=63808300}}</ref>։ Կենտրոնական Ասիան հարուստ է նաև հանքային ռեսուրսներով<ref>{{Cite journal |date=2016 թ․ ապրիլի 3 |title=ISPAD 2016 |url=http://dx.doi.org/10.1111/pedi.12375 |journal=Pediatric Diabetes |volume=17 |issue=3 |pages=167–167 |doi=10.1111/pedi.12375 |issn=1399-543X}}</ref>։ Ղազախստանի և Թուրքմենստանի տարածքում կան բնական գազի և նավթի հարուստ պաշարներ։ Ուզբեկստանում է գտնվում աշխարհի ոսկու և արծաթի պաշարների 1/10 մասը<ref>{{Cite journal |last=&NA; |date=2005-10 |title=Eye on Washington |url=http://dx.doi.org/10.1097/01.cot.0000289682.15501.12 |journal=Oncology Times |volume=27 |issue=19 |pages=20–22 |doi=10.1097/01.cot.0000289682.15501.12 |issn=0276-2234}}</ref>։ Ոսկու պաշարներով Ուզբեկստանը գտնվում է 3-րդ տեղում<ref>{{Cite journal |last=Barfield |first=Thomas J. (Thomas Jefferson) |date=2001 |title=History of Civilizations of Central Asia, Volume IV, The Age of Achievement: A.D. 750 to the End of the Fifteenth Century, Part One: The Historical, Social and Economic Setting, and: The Bronze Age and Early Iron Age Peoples of Eastern Central Asia (review) |url=http://dx.doi.org/10.1353/jwh.2001.0049 |journal=Journal of World History |volume=12 |issue=2 |pages=462–464 |doi=10.1353/jwh.2001.0049 |issn=1527-8050}}</ref>։ Ղազախստանի տարածքը հարուստ է բազմապիսի մետաղներով։ Կան նաև ֆոսֆորի, ցինկի և կապարի պաշարներ<ref>{{Cite journal |date=2016-12 |title=Author Index: ChemInform 51/2016 |url=http://dx.doi.org/10.1002/chin.201651301 |journal=ChemInform |volume=47 |issue=51 |doi=10.1002/chin.201651301 |issn=0931-7597}}</ref>։

== Կլիմա ==
Կենտրոնական Ասիայի տարածքը գտնվում է միևնույն ժամանակ հինգ կլիմայական գոտիներում<ref>{{Cite book |last=Strom |first=Alexander |url=http://dx.doi.org/10.1016/b978-0-12-803204-6.00009-0 |title=Rockslides and Rock Avalanches of Central Asia |last2=Abdrakhmatov |first2=Kanatbek |date=2018 |publisher=Elsevier |isbn=978-0-12-803204-6 |pages=259–331}}</ref>։ Հիմնական գոտիները կիսաանապատային և մերձարևադարձային կլիմայական գոտիներն են<ref name="Okur"/>։ Կլիման բազմազան է<ref>{{Cite journal |date=2018-01 |title=Торвальдсен Г. Автоматизация транскрибирования исторических источников: опыт работы с материалами переписи населения Норвегии 1950 года |url=http://dx.doi.org/10.7256/2585-7797.2018.1.25686 |journal=Историческая информатика |volume=1 |issue=1 |pages=94–103 |doi=10.7256/2585-7797.2018.1.25686 |issn=2585-7797}}</ref>։ Տեղումները հիմնականում գրանցվում են երկրի հարավային մասերում՝ լեռնային հատվածներում։ Լեռների բարձրության պատճառով լեռների լանջերին և ստորոտին առաջացել են սառցադաշտեր<ref>{{Cite book |last=Edinak |first=Ekaterina |url=http://dx.doi.org/10.29003/m278.sp_ief_ras2018/528-549 |title=Scientific Articles – Institute of Economic Forecasting Russian Academy of Sciences |last2=Korovkin |first2=Andrey |date=2018 թ․ դեկտեմբերի 10 |publisher=LLC MAKS Press |isbn=978-5-317-06016-9 |pages=528–549}}</ref>։ Դրանց հալվելու հետևանքով գոյացել է Սիրդարյան գետը<ref>{{Cite book |last=Zürcher, E. (Erik) |url=https://www.worldcat.org/oclc/646789866 |title=The Buddhist conquest of China : the spread and adaptation of Buddhism in early medieval China |date=2007 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-1942-6 |edition=3rd ed |location=Leiden |oclc=646789866}}</ref>։

== Պատմություն ==
Կենտրոնական Ասիայի պատմությունը որոշվում է տարածքի կլիմայով և աշխարհագրությամբ։ [[Ծով]]ից հեռու գտնվելը ազդում էր նրա [[Առևտուր|առևտրական կապերի վրա]]։

Կենտրոնական Ասիայում և նրա շրջակայքում տափաստանային [[Քոչվոր ցեղեր|քոչվորների]] և տեղաբնակների միջև հարաբերությունները երկար ժամանակ նշանավորվել են հակամարտություններով։ Քոչվորական ապրելակերպը շատ հարմար էր [[պատերազմ]]ին, և տափաստանային ձիարշավորդները դարձան աշխարհի ամենահզոր մարդկանցից մեկը։ Ցանկացած ներքին միասնություն պայմանավորված էր [[Մետաքսի ճանապարհ|Մետաքսի ճանապարհի աղդեցությամբ]], որն անցնում էր Կենտրոնական Ասիայի երկայնքով։

Նախաիսլամական և վաղ իսլամական ժամանակներում Կենտրոնական Ասիան բնակեցված էր հիմնականում իրանական լեզվով խոսող մարդկանցով։

Դեպի Կենտրոնական Ասիա թուրքական ժողովուրդների հիմնական գաղթը տեղի է ունեցել 6-11րդ դարերում։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=5|էջ=378}}
{{Երկրամասեր}}

[[Կատեգորիա:Կենտրոնական Ասիա| ]]
[[Կատեգորիա:Պատմական մարզեր]]