Kitaen ti taudan para iti Danaw Lanao

{{Para iti|probprobinsia|Lanao del Norte|Lanao del Sur}}
{{Infobox lake
| name                      = Danaw Lanao
| image                     = Lake Lanao zoom.jpg
| caption                   = Ladawan ti [[Landsat]]
| image_bathymetry          = Lake Lanao-Agus watershed2.png
| caption_bathymetry        = Mapa ti taudan ti danum ti Danaw Lanao-Karayan Agus
 | pushpin_map              = Mindanao#Filipinas
 | pushpin_label_position   = 
 | pushpin_map_alt          = 
 | pushpin_map_caption      = Lokasion iti kaunegan ti Filipinas
| coordinates               = {{coord|7|53|31|N|124|15|09|E|region:PH|display=inline,title}}
| coor_pinpoint            = 
 | lake_type                 = [[Rengngat a danaw]]
| inflow                    = ''4 a tributario''
| outflow                   = [[Karayan Agus]]
| catchment                 =
| location                  = [[Lanao del Sur]]
| basin_countries           = Filipinas
| length                    = {{pagbaliwen|33|km|abbr=on}}
| width                     = {{pagbaliwen|20|km|abbr=on}}
| area                      = {{pagbaliwen|340|km2|abbr=on}}<ref name="lanao" />
| depth                     = {{pagbaliwen|60.3|m|abbr=on}}<ref name="lanao" />
| max-depth                 = {{pagbaliwen|112|m|abbr=on}}<ref name="lanao" />
| volume                    =
| residence_time            =
| shore                     = {{pagbaliwen|115|km|abbr=on}}
| elevation                 = {{pagbaliwen|700|m|abbr=on}}
| islands                   =
| cities                    = {{unbulleted list
 | [[Bacolod-Kalawi, Lanao del Sur|Bacolod-Kalawi]]
 | [[Balindong, Lanao del Sur|Balindong]]
 | [[Bayang, Lanao del Sur|Bayang]]
 | [[Binidayan, Lanao del Sur|Binidayan]]
 | [[Buadiposo-Buntong, Lanao del Sur|Buadiposo-Buntong]]
 | [[Ditsaan-Ramain, Lanao del Sur|Ditsaan-Ramain]]
 | [[Ganassi, Lanao del Sur|Ganassi]]
 | [[Lumbatan, Lanao del Sur|Lumbatan]]
 | [[Lumbayanague, Lanao del Sur|Lumbayanague]]
 | [[Madalum, Lanao del Sur|Madalum]]
 | [[Madamba, Lanao del Sur|Madamba]]
 | [[Marantao, Lanao del Sur|Marantao]]
 | [[Marawi]]
 | [[Masiu, Lanao del Sur|Masiu]]
 | [[Mulondo, Lanao del Sur|Mulondo]]
 | [[Poona Bayabao, Lanao del Sur|Poona Bayabao]]
 | [[Tamparan, Lanao del Sur|Tamparan]]
 | [[Taraka, Lanao del Sur|Taraka]]
 | [[Tugaya, Lanao del Sur|Tugaya]]
 }}
}}

Ti '''Danaw Lanao''' ([[Pagsasao a Maranao|Maranao]]: '''Ranao''' wenno '''Ranaw''')<ref name="lanao">{{cite web|url=http://ranaw.com/index2.php?option=com_content&do_pdf=1&id=19 |title=Lake Lanao |accessdate=2008-08-02 |url-status=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090103121527/http://ranaw.com/index2.php?option=com_content&do_pdf=1&id=19 |archivedate=Enero 3, 2009 |df= }}</ref> ket ti dakkel a [[taga-ugma a danaw]]<ref name="msn.com">https://www.msn.com/en-us/travel/article/20-ancient-lakes-around-the-world/ss-BBbtdsV#image=17</ref> iti [[Filipinas]], a mabirukan idiay [[Dagiti probinsia ti Filipinas|probinsia]] ti [[Lanao del Sur]] iti akin-abagatan nga isla ti [[Mindanao]] iti pagilian. Iti maysa a [[kalawa iti rabaw]] iti {{pagbaliwen|340|km2|mi2|abbr=on}},<ref name="lanao" /> daytoy ti kadakkelan a danaw iti Mindanao, ken ti maikadua a kadakkelan a [[Dagiti danaw iti Filipinas|danaw iti Filipinas]] ken maibilang a kas maysa kadagiti 15 a [[taga-ugma a danaw]] iti lubong. Mangidurduronen dagiti eskolar iti pannakairaman ti danaw iti [[Listaan ti Tawid iti Lubong]] ti [[UNESCO]].<ref name="msn.com" />

== Dagiti pisikal a pakailasinan ==
Binukel ti danaw babaen ti [[tektoniko]]-bulkaniko a pannakapenned iti maysa a labneng iti pagbaetan dagiti dua a [[kabambantayan]] ken ti pannakarebba ti dakkel a [[bulkan]]. Daytoy ket addaan iti kaadalem iti {{pagbaliwen|122|m|ft|abbr=on}}, ken ti agpakatengnga a kaadalem iti {{pagbaliwen|60.3|m|ft|abbr=on}}. Ti [[pagayusan a labneng|labneng]] ket kaababawan iti turong ti amianan ken umad-adalem iti turong ti abagatan.<ref name="lanao" />

Ti danaw ket pakanen dagiti uppat a karayan. Ti laeng rummuaranna ket ti [[Karayan Agus]], nga agayus iti amianan-laud iti [[Luek Iligan]] babaen dagiti dua a kanal, ti maysa ket iti [[Dissuor Maria Cristina]] ken ti sabali ket iti [[Dissuor Tinago]]. Ti naipatakder a planta ti hidroelektriko iti Danaw Lanao ken ti sistema ti Karayan Agus ket agpataud iti 70% iti koriente nga us-usaren babaen dagiti tattao iti Mindanao.<ref name="lanao" />

Ti danaw ket ayan dagiti mitiko ken leyenda iti [[Tattao a Maranao|tribu ti Meranaw]]. Ti nagan a ''Meranaw'' ket naala manipud iti nagan ti danaw ken ti kayatna a sawen ket "ti tattao nga agtataeng iti likmut ti danaw".

== Biodibersidad ==
Nairangarang ti Danaw Lanao a kas [[Listaan dagiti nasalakniban a lugar ti Filipinas|reserba]] ti taudan ti danum idi 1992 babaen ti ''Presidensial a Proklamasion 971'' tapno maipasigurado ti pannakasalaknib ti bakir ken ti maiparuar a danum para iti bileg ti danum, panagsibog ken domestiko a panagusar.

Ti danaw ket (wenno idi) ket pagtaengan dagiti 18 nga [[Endemismo|endemiko]] a sebbangan iti ikan a [[cyprinidae]] iti henero ti ''[[Barbodes]]'' (kaaduan ket dati iti ''[[Puntius]]'').<ref name=cyprinid>Ismail; Sampson; and Noakes (2014). ''The status of Lake Lanao endemic cyprinids.'' Environmental Biology of Fisheries 97(4): 425-434.</ref> Daytoy ket mangsuporta pay iti maysa nga adu a bilang dagiti billit iti danum.<ref name="lanao" /> Ti maysa a panagsukisok idi 1992 ket nakabiruk laeng kadagiti tallo nga endemiko a sebbangan ti ikan,<ref name=EnHandbook>Endangered Species Handbook: ''[http://www.endangeredspecieshandbook.org/dinos_fish.php It's Too Late – Fish Extinctions.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180103000752/http://www.endangeredspecieshandbook.org/dinos_fish.php |date=2018-01-03 }}'' Naala idi 29 Septiembre 2012</ref> ken dua laeng (ti ''[[Barbodes lindog]]'' ken ''[[Barbodes tumba|B. tumba]]'') ti nabirukan idi 2008.<ref name=cyprinid /> Daytoy ket naipampammatian a ti nakaro a panagkalap , rugit ken salisal manipud kadagiti naipayammo a sebbangan ket gapuanan ti pannakaawan dagiti nabati.<ref name=cyprinid /><ref name=EnHandbook /><ref>Fiedler, P.L., and P.M. Kareiva, eds (1998). ''Conservation Biology – For the Coming Decade'', 2nd edition, p. 211. {{ISBN|978-0412096617}}</ref><ref>Harrison, I.J., and M.L.J. Stiassny (1999). ''The Quiet Crisis. A preliminary listing of the freshwater fishes of the world that are Extinct or “Missing in Action".'' pp. 271-331 in: MacPhee, R.D.E., eds. (1999). Extinctions in Near Time. {{ISBN|978-0306460920}}</ref> Idi Oktubre 2006, ti maysa a panagadal manipud iti [[Unibersidad ti Estado ti Mindanao]] ket nakaduktal iti dakkel unay a kontanimasion ti algas iti Danaw Lanao.<ref>[http://mindanews.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1073&Itemid=50 Contaminated Lake Lanao in danger]{{Natay a silpo|date=June 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Iti un-unana, ti di nasayaat nga ayus ti rugit ket panangimaton iti rugit ti agrikultura ket isu dagitoy ti nakitkita a gapuanan iti kontaminasion. Nupay kasta, imbagbaga ti Department of Agriculture and the Bureau of Fisheries and Aquatic Resources a ti nurunor ti daga manipud iti indiskriminado a panagtarikayo ken ekstensibo a panagusar iti daga ken panagtalon ket dagiti parikut a nagtaudan ti kontamision ti algas.<ref name="lanao" /> Ti kappi ti nasadiwa a danum ''[[Sundathelphusa]] wolterecki'' ([[Parathelphusidae]]) ket endemiko iti rehion ti danaw.<ref>{{cite journal|author=Mendoza, Jose Christopher E.|author2= Tohru Naruse | title=A New Species of Riverine Crab of the Genus Sundathelphusa Bott, 1969 (Crustacea: Brachyura: Gecarcinucidae) from Northeastern Luzon, Philippines | year=2010 | journal=Philippine Journal of Science | volume=139 | issue=1 | pages=61–70 | issn=0031-7683}}</ref>

Dagiti 18 nga endemiko a sebbangan ti cyprinidae iti Danaw Lanao:
*''[[Barbodes amarus]]'' <small>[[Albert William Herre|Herre]]</small>  (pait; dipura)
*''[[Barbodes baoulan]]'' <small>[[Albert William Herre|Herre]]</small> ** (baolan)
*''[[Barbodes binotatus]]'' <small>[[Achille Valenciennes|Valenciennes]]</small> (Pait sah Gandamatu)
*''[[Barbodes clemensi]]'' <small>[[Albert William Herre|Herre]]</small>  (bagangan)
*''[[Barbodes disa]]'' <small>[[Albert William Herre|Herre]]</small> ** (Diza)
*''[[Barbodes flavifuscus]]'' <small>[[Albert William Herre|Herre]]</small>  (tumba)
*''[[Barbodes katolo]]'' <small>[[Albert William Herre|Herre]]</small>  (katolo)
*''[[Barbodes lanaoensis]]'' <small>[[Albert William Herre|Herre]]</small>  (kundur)
*''[[Barbodes lindog]]'' <small>[[Albert William Herre|Herre]]</small> ** (lindog)
*''[[Barbodes manalak]]'' <small>[[Albert William Herre|Herre]]</small> ** (manalak)
*''[[Barbodes pachycheilus]]'' <small>[[Albert William Herre|Herre]]</small>  (Bongkaong)
*''[[Barbodes palaemophagus]]'' <small>[[Albert William Herre|Herre]]</small>  (bitungu)
*''[[Barbodes palata]]'' <small>[[Albert William Herre|Herre]]</small> ** (palata)
*''[[Barbodes resimus]]'' <small>[[Albert William Herre|Herre]]</small> * (bagangan sa erungan)
*''[[Barbodes sirang]]'' <small>[[Albert William Herre|Herre]]</small>  sirang; (Tumaginting)
*''[[Barbodes tras]]'' <small>[[Albert William Herre|Herre]]</small>  (tras)
*''[[Barbodes truncatulus]]'' <small>[[Albert William Herre|Herre]]</small>  (bitungu)
*''[[Barbodes tumba]]'' <small>[[C. Tate Regan|Regan]]</small> (tumba)

Dagiti nota:<br />
<nowiki>*</nowiki> — Kadakkelan a patneng a sebbangan iti Danaw Lanao<br />
<nowiki>**</nowiki> — Sebbangan iti nangato a pateg iti komersio

== Iti kultura ==
Ti maysa a mito iti [[Maranao]] ket mangipalawag iti pannakabukel ti danaw.<ref name="lanao" /><ref>{{Cite web |url=http://www.seasite.niu.edu/Tagalog/folktales/Maranao/how_the_angels_built_lake_lanao.htm |title=How the Angels Built Lake Lanao |access-date=2019-02-26 |archive-date=2020-02-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200220003549/http://www.seasite.niu.edu/Tagalog/folktales/Maranao/how_the_angels_built_lake_lanao.htm |url-status=dead }}</ref> Idi un-unana nga aldaw, adda idi maysa a nagturay nga ammo a kas ni Mantapoli a naipatengnga iti Danaw Lanao. Ti tattao iti turay ket immadu iti populasion gapu iti panagpasayaat kadagiti adu a pagobraan. Gapu ti kellat nga iyaadu ti populasion ken bileg, nadadael ti kinabalanse ti pagbaetan iti Sebangan (daya) ken Sedpan (laud). Daytoy a parikut ket naammuanen babaen ni arkanghel Diabarail (para kadagiti Maranao a Muslim wenno [[Gabriel]] para kadagiti Maranao a Kristiano). Kalpasanna, napan idiay langit ni Diabarail ken impadamagna ken ni Allah. Ni Sohora, ti bise ni Allah, ket binalakadanna ni Diabarail a mapan kadagiti pito a rehion iti sirok ti daga ken dagiti pito a rehion iti langit tapno paayabanna dagiti anghel. Kinuna pay ni Sohora nga intono napno nga ipatakder ni Allah ti barahana (salip ti init), ikkatendanto ti Mantapoli manipud iti lokasionna ken iyalisda iti tengnga iti lubong. Idi naayaban dagiti anghel ken naaramid ti barahana, naiteleporta ti Mantapoli iti tengnga ti daga, ken nakaibati daytoy iti dakkel nga abut iti dati a lokasionna. Kanungpalan a napunno iti danum ti abut ken nagbalin iti maysa nga adalem nga agmaris iti asul a danaw. Idi nakita ni Diabarail dagiti ugot ti danum, dagus a napan ti langit tapno ireportana ken ni Allah. Imbagana ken ni Allah a dagiti danum ket lemmesenna dagiti tattao. Idi nangegna daytoy, binilin ni Allah ni Diabarail a mangayab kadagiti uppat nga angin (Angin-Taupan, Angin-Besar, Angin-Darat, ken Angin-Sarsar) tapno puyotanda dagiti sobra a danum ken mangipatakder iti ruaran a pagayusanto ti danum. Kalpasan ti tallo a panagipadas, nagballigi dagiti angin ken naipatakder ti Karayan Agus.<ref name="lanao" /><ref>https://www.slideshare.net/RichSaber/legend-of-lake-lanao-maranaw-legend</ref>

== Dagiti nagibasaran ==
{{Reflist}}

== Dagiti akinruar a silpo ==
* [http://www.seasite.niu.edu/Tagalog/folktales/Maranao/how_the_angels_built_lake_lanao.htm Kasano nga Inaramd dagiti Anghel ti Danaw Lanao] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200220003549/http://www.seasite.niu.edu/Tagalog/folktales/Maranao/how_the_angels_built_lake_lanao.htm |date=2020-02-20 }}

{{Dagiti danaw ti Filipinas}}

[[Kategoria:Dagiti danaw ti Filipinas|Lanao]]