იხილეთ წყარო გვერდისთვის ლიეტუვის ეკონომიკა

{{განახლება}}
'''ლიეტუვის ეკონომიკა''' მუდმივ ცვლილებებს განიცდიდა ლიეტუვის სახელმწიფოს განვითარების კვლადაკვალ. უკანასკნელი დიდი გარდატეხები ლიეტუვის ეკონომიკაში გამოიწვია [[საბჭოთა კავშირის დაშლა]]მ [[1991]] წელს, რასაც ქვეყანაში ფინანსური და ეკონომიკური არასტაბილურობა მოჰყვა. მიუხედავად ამისა, ეკონომიკური პოლიტიკის წყალობით 1990-იანი წლების ბოლოდან ლიტვის ეკონომიკა აღმავლობას განიცდის და სტრუქტურულად [[ევროპის კავშირი]]ს ეკონომიკასთან ხდება ინტეგრირებული.

==ლიეტუვის ეკონომიკა XX საუკუნემდე==
[[ლიტვის დიდი სამთავრო]]ს არსებობის მანძილზე ლიეტუვური მიწები მუდამ დომინირებდნენ სლავურ მიწებზე. მიუხედავად ამისა, ლიეტუვური მიწები მუდამ აგრარულ მეურნეობაზე იყვნენ ორიენტირებლნი და თითქმის არ არსებობდა ინტენსიური სავაჭრო-სამრეწველო ურთიერთობები. [[რეჩ პოსპოლიტა]]ს დაარსების შემდგომ წარმოებისა და ეკონომიკის პრიმატი საბოლოოდ გადავიდა დასავლეთით, პოლონური მიწებისაკენ. ეკონომიკის სასოფლო-სამეურნეო ხასიათი ლიეტუვამ შეინარჩუნა მთელი თავისი ისტორიის მანძილზე [[რუსეთის იმპერია|რუსეთის იმერიის]] შემადგენლობაში.

==ლიტვის სსრ-ს ეკონომიკა==
[[საბჭოთა კავშირი]]ს შემადგელონლობაში ლიეტუვაში დაიწყო მასობრივი ინდუსტრიალიზაცია. ეკონომიკამ შეიძლინა დამატებითი სტიმული [[კლაიპედა]]ს ტერიტორიის შემოერთების შედეგად. [[ლიტვის სსრ]]-ს ეკონომიკა გეოგრაფიული და ისტორიულ-კულტურული ფაქტორების (მჭიდრო კავშირი [[ბელორუსია]]სთან და [[პოლონეთი|პოლონეთთან]]) გამო დიდწილად იყო დამოკიდებული საერთო-საკავშირო ეკონომიკაზე, ამიტომაც [[საბჭოთა კავშირის დაშლა|საბჭოთა კავშირის დაშლის]] შედეგად უფრო მეტად დაზარალდა, ვიდრე მეზობელი [[ლატვია|ლატვიისა]] და [[ესტონეთი]]ს ეკონომიკები.

საბჭოთა ლიეტუვის ეკონომიკა მიეკუთვნებოდა ბალტიისპირეთის ეკონომიკურ რაიონს. მრეწველობის წამყვანი დარგები იყო:
* მანქანათმშენებლობა და მეტალურგია
* ქიმიური და ნავთობქიმიური მრეწველობა
* მსუბუქი მრეწველობა
* კვების მრეწველობა

სოფლის მეურნეობაში წამყვანი დარგები იყო რძის პროდუქტების წარმოება, მეღორეობა, მეფრინველეობა. სულ არსებობდა 282 საბჭოთა მეურნეობა და 737 კოლმეურნეობა.

==დამოუკიდებლობის პერიოდის ეკონომიკა==

გასული 20 წლის მანძილზე საბჭოთა [[გეგმიური ეკონომიკა|გეგმიური ეკონომიკიდან]] [[საბაზრო ეკონომიკა|თავისუფალ საბაზრო ეკონომიკაზე]] გადასვლასთან ერთად ლიეტუვამ დიდი სტრუქტურული ცვლილებები გადაიტანა. რეფორმები, მათ შორის პრივატიზაცია, ფასების რეფორმა, ახალი საბანკო და საფინანსო სისტემების შექმნა, ეკონომიკური კანონმდებლობის ცვლილებები დაიწყო [[1991]] წლის შემოდგომაზე. რეფორმების განხორციელების ფონზე, თავდაპირველად, ეცემოდა მწარმოებლურობა მრეწველობასა და სოფლის მეურნეობაში. მისი დონე [[1994]] წელს [[1989]] წლის მაჩვენებლის მეოთხედამდე დაეცა. უმუშევრობა გაიზარდა 4.5%-იდან ([[1994]] 12.5%-მდე ([[2002]])). ამას დაემატა [[ჰიპერინფლაცია]], რომელმაც [[1992]] წელს დაახლოებით 1.400% შეადგინა.

დასავლეთიდან დახმარებები დაიწყო [[1992]] წელს, როცა ლიეტუვა [[საერთაშორისო სავალუტო ფონდი]]ს წევრი გახდა. [1993]] წელს საერთაშორისო სავალუტო ფონდმა ლიეტუვას მისცა 300 მლნ [[აშშ დოლარი]]ს ოდენობის სესხი. 1992 წელს რუსული [[რუბლი]] ჩაანაცვლა დროებითმა ვალუტამ, ტალონმა. საერთაშორისო სავალუტო ფონდისა და [[მსოფლიო ბანკი]]ს დახმარებით განხორციელდა ეკონომიკური რეფორმები, მათ შორის 1993 წელს [[ლიტი]]ს შემოღება. ინფლაციამ დაიწყო ნელი შემცირება და [[1994]] წლის [[1 აპრილი|1 აპრილს]] დაფიქსირდა მყარი გაცვლითი კურსი აშშ დოლართან 4:1. ლიტის შემოღების შემდეგ დამყარდა სტაბილურობა და [[1995]] წლიდან ეკონომიკური ზრდა შეადგენდა ყოველწლიურად  მინიმუმ 3.5%-ს. უკანდახევა გამოიწვია [[1998]] წლის რუსეთის კრიზისმა.

ლიეტუვის ეკონომიკის მომავალს განაპირობებს ინტეგრცია დასავლურ სტრუქტურებში: [[ნატო (ორგანიზაცია)|ნატო]], [[ევროპის კავშირი]], [[ევროპის საბჭო]], [[ბალტიის ზღვის ქვეყნების  კავშირი]]. [[ევროპის კავშირი|ევროკავშირში]] გაერთიანებამ გააძლიერა მიგრაციული ნაკადები, განსაკუთრებით ახალგაზრდებისა და უმაღლესი განათლების მქონე მოქალაქეებისა დასავლეთ ევროპის ქვეყნებისკენ (როგორებიცაა: [[ირლანდია]], [[დანია]], [[გაერთიანებული სამეფო]]). ეს მოვლენა ლიეტუვის სამომავლო განვითარებისთვის კონტრპროდუქტიული შეიძლება აღმოჩნდეს, რადგან დაკავშირებულია სამუშაო ძალების შემცირებასთან.

===პრივატიზაცია===

სახელმწიფო საწარმოების (მათ შორის ენერგეტიკის დარგში) [[პრივატიზაცია]] იყო პოლიტიკურად ყველაზე მგრძნობიარე თემა. პრივატიზაცია შეეხო როგორც მიწას, ასევე საწარმოებს. მიწის პრივატიზაციის შედეგად [[1995]] წლისთვის ყველა ფერმა (ადრინდელი საბჭოთა მეურნეობები და კოლმეურნეობები) აღმოჩნდა კერძო მესაკუთრეების ხელში. 

მრეწველობის დარგში საპრივატიზაციოდ გამზადებული იყო საწარმოთა 71%. სახელმწიფომ შეინარჩუნა კონტროლი სტრატეგიულ ობიექტებზე. პრივატიზაცია ხორციელდებოდა აუქციონის ან აქციათა გაყიდვის გზით. 1992 წლამდე პრივატიზაციაში მონაწილეობის უფლება ეძლეოდათ მხოლოდ სამამულო ინვესტორებს, რომლებიც ფლობდნენ სპეციალურ ვაუჩერებს. 1995 წლისთვის გაყიდული იყო მსხვილ საწარმოთა 48% და მცირე საწარმოთა 45%.

1996 წელს დაიწყო პრივატიზაციის მეორე სტადია. 1996-1997 წლებში გაიყიდა 158 საწარმო უცხოელ ინვესტორებზე. უცხოურმა კაპიტალმე 79%-ს მიაღწია. 1999 წელს საპრივატიზაციო ნუსხაში შეიტანეს 1098 საშუალო ზომისა და 14 მსხვილი საწარმო, მათ შორის ნავთობმომპოვებელი საწარმო და სახელმწიფო ტელევიზიისა და რადიოს ცენტრი.

===მთლიანი შიდა პროდუქტი===
ფინანსური არასტაბილურობის გამო დამოუკიდებლობის პირველ წლებში ლიეტუვის [[მთლიანი შიდა პროდუქტი]] (მშპ) იყო ყველაზე დაბალი ბალტიისპირეთში. 1989-1992 წლებში ის განახევრდა, მაგრამ 1994 წელს დაიწყო ზრდა 0.6%-ით
1998-199 წლებში რუსეთის ეკონომიკური კრიზისიდან მიღებული დარტყმების გადალახვის შემდეგ ბალტიისპირეთის ქვეყნების ეკონომიკა ყვაოდა [[2007-2009 წლების მსოფლიოს ეკონომიკური კრიზისი]]ს დადგომამდე. ლიეტუვის [[მთლიანი შიდა პროდუქტი]] (მშპ) 2007 წლამდე ყოველწლიურად 7%-ით იზრდებოდა (რეალური მაჩვენებელი). 2008 წელს მშპ-მ მიაღწია 111 მლრდ ლიტს, ანუ 32 მლრდ [[ევრო]]ს, რაც სამჯერ მეტია 1999 წლის მაჩვენებელზე. ეს ტოლია ერთ სულ მოსახლეზე მშპ - 33 000 ლიტი (თითქმის 10 000 ევრო). მშპ-ს 31.3%-ს ქმნის მრეწველობა, ხოლო სოფლის მეურნეობა - მხოლოდ 6.1%-ს.

ეკონომიკური წარმატებებისათვის ლიეტუვას ბალტიისპირეთის სხვა ქვეყნებთან ერთად ბალტიური ვეფხვი ეწოდა.

{| class="wikitable"
|+ style="padding-bottom:0,5em;" | ლიეტუვის მთლიანი შიდა პროდუქტი
|- style="font-size:70%;text-align:center;" 
|- class="hintergrundfarbe5"
! width="31%" | წელი || width="6,9%" | 1990 || width="6,9%" | 1991 || width="6,9%" | 1992 || width="6,9%" |  1993 || width="6,9%" | 1994 || width="6,9%" | 1995 || width="6,9%" | 1996 || width="6,9%" | 1997 || width="6,9%" | 1998 || width="6,9%" | 1999 
|-
|- style="text-align:right"
| მილიარდი ლიტი || 0,13 || 0,41 || 3,4 || 11,6 || 16,9 || 26,0 || 32,7 || 40,0 || 44,7 || 43,7
|-
|- style="background-color:#F0FFF0;text-align:right"
| მილიარდი ევრო || ||  ||  ||  ||  || 5,0 || 6,5 || 8,8 || 9,9 || 10,2
|-
|- style="text-align:right"
| ერთ სულ მოსახლეზე (ლიტი) || 36 || 112 || 921 || 3.147 || 4.622 || 7.152 || 9.090 || 11.187 || 12.594 || 12.391
|-
|- style="background-color:#F0FFF0;text-align:right"
| ერთ სულ მოსახლეზე (ევრო) ||  ||  ||  || 673 || 980 || 1.383 || 1.814 || 2.471 || 2.803 || 2.901 
|-
|- style="text-align:right"
| ზრდა (რეალური, წინა წელთან შედარებით, პროცენტებში)|| || -5,7 || -21,3 || -16,2 || -9,8 || ca. 3,5 || 5,1 || 8,5 || 7,5 || -1,5
|}

{| class="wikitable"
|- style="font-size:95%;text-align:center;" 
|- class="hintergrundfarbe5"
! width="31%" | წელი || width="6,9%" | 2000 || width="6,9%" | 2001 || width="6,9%" | 2002 || width="6,9%" |  2003 || width="6,9%" | 2004 || width="6,9%" | 2005 || width="6,9%" | 2006 || width="6,9%" | 2007 || width="6,9%" | 2008 || width="6,9%" | 2009 
|-
|- style="text-align:right"
| მილიარდი ლიტი || 45,7 || 48,6 || 52,1 || 57 || 62,7 || 72,1 || 82,8 || 98,1 || 111,4 || -
|-
|- style="background-color:#F0FFF0;text-align:right"
| მილიარდი ევრო || 12,4 || 13,6 || 15,0 || 16,5 || 18,2 || 20,9 || 24,0 || 28,4 || 32,3 || -
|-
|- style="text-align:right"
| ერთ სულ მოსახლეზე (ლიტი) || 13.070 || 13.971 || 15.010 || 16.490 || 18.249 || 21.105 || 24.393 || 29.073 || 33.167 || -
|-
|- style="background-color:#F0FFF0;text-align:right"
| ერთ სულ მოსახლეზე (ევრო) || 3.533 || 3.897 || 4.337 || 4.776 || 5.285 || 6.113 || 7.065 || 8.420 || 9.606 || -
|-
|- style="text-align:right"
| ზრდა (რეალური, წინა წელთან შედარებით, პროცენტებში)|| 4 || 6,7 || 6,9 || 10,2 || 7,4 || 7,4 || 7,8 || 8,9 || 3,2 || -4,8<small><sup>1)</sup></small>
|}

===სახელმწიფო ბიუჯეტი===
ლიეტუვის ბიუჯეტი მოიცავს სახელმწიფო ბიუჯეტსა და [[ლიეტუვის ადმინისტრაციული დაყოფა|ადგილობრივი თვითმმართველი ერთეულების]] ბიუჯეტებს. ადგილობრივი თვითმმართველობების შემოსავლები წარმოადგენენ მთლიანი შემოსავლების მეექვსედს. ლიეტუვის სახელმწიფო ბიუჯეტის ხარჯები შემდეგნაირად ნაწილდება (2008 წელი):

* ეკონომიკა 25%
* სოციალური მომსახურება 12%
* განათლება 11%
* მართლწესრიგის დაცვა 8%
* ჯანმრთელობის დაცვა 7%
* თავდაცვა 6%

===ინფლაცია===
1990-იან წლებში დამოუკიდებლობის პირველ წლებთან ერთად [[ჰიპერინფლაცია]]მ დაიწყო კლება 1993-1994 წლებიდან და 1998 წლისთვის შეადგინა 2.4%. [[2002]]-[[2003|03]] წლებში [[ინფლაცია]] უმცირეს მაჩვენებლებამდე შემცირდა, ხოლო [[2003]] წელს აღინიშნა [[დეფლაცია]]. [[2007]]-[[2008|08]] წლებში 8%-ზე მაღალი ინფლაციის მაჩვენებლი დაფიქსირდა.

{| class="wikitable" style="text-align:center; margin-right:60px"
|+ style="padding-bottom:0,5em;font-size:110%;text-align:center" | სამომხმარებლო ფასების დონის ზრდა <small>(პროცენტებში, წინა წელთან შედარებით; დეკემბრის მონაცემები)</small>
|-
|- style="font-size:90%;text-align:center;width="120px"" class="hintergrundfarbe5"
!width="25%" | წელი || 1993 || 1994 || 1995 || 1996 || 1997 || 1998 || 1999 || 2000 || 2001 || 2002 || 2003 || 2004 || 2005 || 2006 || 2007 || 2008
|-
|- style="font-size:95%;background-color:#EECBAD;text-align:right"
! '''სულ'''|| 189 || 45 || 36 || 13,1 || 8,4 || 2,4 || 0,3 || 1,4 || 2,0 || -1,0 || -1,3 || 2,9 || 3,0 || 4,5 || 8,1 || 8,5
|-
|- style="font-size:95%;text-align:right"
| საკვები პროდუქტები || 154 || 39 || 41 || 13,7 || 4,1 || -3,7 || -1,4 || -1,7 || 6,2 || -5,3 || -1,9 || 4,8 || 3,5 || 8,1 || 15,5 || 10,9
|-
|- style="font-size:95%;text-align:right"
| საცხოვრებელი( ქირა და გადასახადები) || 247 || 92 || 42 || 14,4 || 21,1 || 11,1  || 1,8 || 14,7 || 0,4 || 1,5 || 0,5 || 0,6 || 6,7 || 10,3 || 14,1 || 23,3
|-
|- style="font-size:95%;text-align:right"
| ჯანმრთელობა || 929 || 56 || 11,6 || 9,9 || 6,5  || -1,4 || -3,1 || -2,9 || -1,1 || 3,8 || 3,8 || 11,1 || 6,1 || 5,9 || 9,1 || 11,7
|-
|- style="font-size:95%;text-align:right"
| ტელეკომუნიკაციები || 79 || 52 || 74 || 3,7 || 29 || 32 || 16,9 || 13,6 || 21,1 || 1,9 || -12,2 || -1,2 || -5,2 || 0,9 || -7,3 || -1,9
|-
|- style="font-size:95%;text-align:right"
| გასტრონომია || 290 || 79 || 17,2 || 9,6 || 5,1 || 3,7 || -0,6 || -0,4 || 0,3 || 0,5 || -0,2 || 2,3 || 3,3 || 5,1 || 10,8 || 14,2
|}

===საგარეო ვაჭრობა===
1995 წლიდან 2005 წლამდე საგარეო ვაჭრობა გაორმაგდა და  [[2005]] წლისთვის [[ექსპორტი|ექსპორტმა]] შეადგინა 12.46 მლრდ ევრო, ხოლო [[იმპორტი|იმპორტმა]] 13.2 მლრდ ევრო. ექსპორტის ზრდის ტემპი 2005 წლისთვის იყო 27.1%, ხოლო იმპორტისა - 25%. უარყოფითი [[სავაჭრო სალდო]] შეადგენს 1.31 მლრდ ევროს, თუმცა ის ყოველწლიურად მნიშვნელოვნად მცირდება. ძირითადი საექსპორტო ქვეყნებია: [[შვეიცარია]], [[რუსეთი]] (მისი საექსპორტო წილი 25%-დან შემცირდა 10%-მდე 1996-2005 წლებში) და [[გერმანია]]. ძირითადი საიმპორტო ქვეყნებია რუსეთი და გერმანია.

===საბანკო სექტორი===
საბჭოთა პერიოდში საბანკო საქმე ეკონომიკის განვითარებულ სექტორებს მიეკუთვნებოდა. [[1990]] წლამდე ლიეტუვის ტერიტორიაზე 7 ბანკი მოქმედებდა. [[გარდაქმნა|გარდაქმნის]] პერიოდიდან დაიწყო საბანკო სექტორის ლიბერალიზაცია. დამოუკიდებლობის გამოცხადებას ტალღასავით მოჰყვა კერძო საკრედიტო ინსტიტუტების დაარსება და მანამდე არსებული სახელმწიფო საკრედიტო ინსტიტუტების პრივატიზაცია. პრივატიზებულ ბანკთა შორის უკანასკნელი იყო ლიეტუვის შემნახველი სალარო, ''Lietuvos taupomasis bankas'', რომელიც დღეს ჰანზაბანკის სახელით მოქმედებს.

ცენტრალური ბანკის ფუნქციას ასრულებს ლიეტუვის ბანკი, რომელიც [[ცენტრალური ბანკების ევროპული სისტემა|ცენტრალური ბანკების ევროპული სისტემის]] წევრია. საბანკო რეგულირებების სფეროში გადაწყვეტილებების ნაწილი მიიღება [[ევროპის ცენტრალური ბანკი]]ს (ეცბ) დონეზე. ეცბ-ს გენერალური საბჭო აძლევს რეკომენდაციებს ლიეტუვას ლურსის გამყარების თაობაზე, ასევე ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის შესახებ.<ref>{{Cite web |url=http://www.lb.lt/eng/integration/index.html |title=ლიეტუვის ბანკის ოფიციალური საიტი |accessdate=2009-06-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070930155848/http://www.lb.lt/eng/integration/index.html |archivedate=2007-09-30 }}</ref> [[2002]] წლიდან ლიეტუვის ვალუტა დამოკიდებულია [[ევრო]]ზე, მანამდე ასეთი დამოკიდებულება არსებობდა [[აშშ დოლარი]]ს მიმართ. [[2006]] წლის დეკემბერში ევროკავშირმა მიიღო გადაწყვეტილება, გადადოს ბალტიისპირეთის ქვეყნებში ევროს შემოღება 2010 წლამდე მაღალი ინფლაციის გამო.<ref>{{Cite web |url=http://expert.ru/printissues/northwest/2006/48/valyutnaya_politika_v_es/ |title=ჟურნალი ექსპერტი, 2006 |accessdate=2009-06-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070929155236/http://expert.ru/printissues/northwest/2006/48/valyutnaya_politika_v_es/ |archivedate=2007-09-29 }}</ref>

დღესდღეობით ლიეტუვურ ბაზარზე აქტიურობენ სკანდინავიური და გერმანული ბანკები. ყველა ლიეტუვური ბანკის კაპიტალი შეადგენს 44.8 მლრდ ლიტს ([[2005]]). უცხოური კაპიტალის წილი საბანკო სექტორში შეადგენს 90%-ს.<ref>{{Cite web |url=http://www.bdm.ru/arhiv/2006/04/31-34.htm |title=ჟურნალი საბანკო საქმე, 2006 |accessdate=2009-06-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070929060001/http://www.bdm.ru/arhiv/2006/04/31-34.htm |archivedate=2007-09-29 }}</ref>. საბანკო ოპერაციების წარმოებაზე ლიცენზიას ფლობს 9 ადგილობრივი ბანკი, 8 უცხოური ბანკის ფილიალი და წარმომადგენლობა, 66 საკრედიტო კავშირი და [[ევროპის კავშირი|ევროკავშირის]] 124 ბანკი, რომლებიც ახორციელებენ ტრანსსასაზღვრო საბანკო მომსახურებებს ფილიალებისა და წარმომადგენლობების გახსნის გარეშე.

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}

{{ლიეტუვის თემები}}
{{მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაცია}}
{{ევროპა თემატურად|ეკონომიკა|ევროპის ეკონომიკა}}

[[კატეგორია:ლიეტუვის ეკონომიკა|*]]
[[კატეგორია:ევროპის ეკონომიკა ქვეყნის მიხედვით]]