Fontem paginae Vasconia inspicere

{{L}}
{{videdis|Vasconia (discretiva)}}
{{capsa subdivisionis Vicidata}}
[[Fasciculus:Basque country map.png|thumb|Communitas Autonoma Vasconica]]
'''Vasconia''' ([[Lingua Vasconica|Vasconice]] ''Euskadi''; [[Hispanice]] ''País Vasco,'' antea ''Provincias Vascongadas'') est [[communitas autonoma]] [[Hispania|Hispanica]], quae [[provincia]]s [[Alava]]m, [[Biscaia]]m, et [[Ipuscoa]]m, etiam Territoria Historica nuncupatas, comprehendit. Finitima [[Francia|Francicae]] [[Aquitania (regio Franciae)|Aquitaniae]] orientali septentrioni, [[Navarra]]e orientali meridie, [[Rioiia]]e meridie, [[Castella et Legio|Castellae et Legioni]] occidentali meridie et [[Cantabria]]e occidente. [[Septentrio]]nalia [[litus|litora]] [[mare Cantabricum]] abluit.

Vasconia sive Communitas Autonoma Vasconica concessum [[nationalitas|nationalitatis]] statum intra [[Hispania]]m habet, quam [[Constitutio]] Hispanica anni [[1978]] separatis [[ethnos|ethicis]] realitatibus attribuit. [[Communitas autonoma]] in [[Statutum Autonomiae|Statuto Autonomiae]] Vasconiae, fundationali documento [[lex|legitimo]] compages evolutioni [[Vascones|Vasconum]] in [[Hispania|Hispanico]] solo praebente, fundatur. Licet hic spiritus, [[Navarra]]e territorium praetermissum est et factum est separata [[communitas autonoma]]. [[Caput (urbs)|Caput]] [[Nova Victoria]], in provincia [[Alava]] sita, et [[Bilbaum]], maxima [[urbs]] in provincia Biscaia est.

Dicitur Vasconia pars [[Vasconia (territorium)|terrarum Vasconum]] esse, in [[Vasconia Cispyrenaica]] sita. Ergo non confundenda est cum maiore [[Vasconia (territorium)|Vasconia]], e qua est pars componens.

== Toponymia ==
[[Fasciculus:SabinoAranaTxapeldun.jpg|thumb|upright=0.8|left|[[Sabinus Arana]], Vasconicus nationalisticus politicus vocabuli ''[[Vasconia (territorium)|Euzkadi]]'' inventor.]]
Termini in [[Statutum Autonomiae|Statuto Autonomiae]] [[Hispanice]] ''Euskadi'' atque ''País Vasco'' et [[Vasconice]] ''Euskadi'' atque ''Euskal Herria'' sunt publica denominatio in Communitate Autonoma Vasconiae.

Nomenclaturae res fuit diserta quaestio, quia nomina ''Euskadi'' et ''[[Vasconia (territorium)|Euzkadi]]'' traditionaliter in usu fuere ad designandam [[regio]]nem extensiorem quam eam trium provinciarum. Die [[18 Iulii]] [[2003]], [[Regia Academia Linguae Vasconicae]] documentum probavit in quo suam iudicationem de correcto vocabuli ''[[Vasconia (territorium)|Euskal Herria]]'' usu exponebat; "territorium cum culturalibus bene definitis notis, supra politico-administrativos limites et etiam supra historicas dissimilitudines".

De ''Euskadi'' sive ''[[Vasconia (territorium)|Euzkadi]]'' [[etymologia]], hoc vocabulum velut [[neologismus]] a [[Sabinus Arana|Sabino Arana]] creatum est ad referendum ad gentem Vasconum quae praesentia [[communitas autonoma|communitatis]] territoria incolit et non ad referendum ad [[Vasconia (territorium)|septem provincias Vascophonicas]], e quibus tres in [[Francia|Francico]] territorio sunt.

Per multos annos in usu erat [[orthographia]] ''Euzkadi'' et haud ''Euskadi'', quia aliquae hypotheses suggerebant Sabinum Arana putare ut radix ''eusk-'', scilicet [[Vascones|Vasco]]", ''euzk-'', vocabuli ''eguszki'', [[Sol]]em significantis, contractio, esset, secundum antiquam theoria ut antiqui [[Vascones]] filii huius [[Sol|astri]] considerarentur. Huic radici ''euzk-'' (sive ''eusk-'') adderetur [[suffixum]] ''-di'', creberrime in Vasconica [[toponymum|toponymia]], et supposite 'congeriem' ac 'locum' significans. Nihilominus non est multum [[anthropologia|anthropologicarum]] nec [[philologia|philologicorum]] indiciorum huic derivationi, quamquam [[anthropologus|anthropologi]] Barandiaran et Resurrectio Maria Azkue hanc [[etymologia|etymologicam]] interpretationem accipiunt secundum nomina data variis locorum [[Biscaia]]e ''[[patois]]'' linguis [[deus|masculinae divinitati]] [[Sol]]is. Aliae theoriae, attamen, suggerunt Sabini Arana [[orthographia]]m [[nihil]] conexam esse cum ''eguzki'', sed etymologicam deformationem esse quam ipse [[Biscaia]]e proponeret.

== Historia ==
[[Imperium Romanum|Romani]] [[historiographus|historiographi]] Vasconicum territorium e Praeromanis temporibus ab variis tribubus quarum linguam non intellegebant [[habitatio|inhabitatum]] esse firmaverunt. Regionalis harum tribuum distributio secundum historiographos differt. Nihilominus accipitur theoria ut Vascones reliquum [[Palaeolithicum|Palaeolithicorum]] [[Europa]]e Occidentalis incolarum, specifice Francocantabricae regionis incolarum, sint. [[Strabo]] et [[Gaius Plinius Secundus|Plinius Maior]] suis in scriptis Vasconicas tribus memorant, inclusis ibi [[Vascones|Vasconibus]] et [[Aquitani]]s inter alios. Sunt satis indicia ut iam in usu esset [[lingua Protovasconica]].
[[Fasciculus:GernikakoArbola-improved.jpg|thumb|Historica [[Arbor Guernicae]] ([[Hispanice]] ''Árbol de Guernica''; [[Vasconice]] ''Gernikako Arbola''), symbolum Vasconicorum institutorum.]]
Per Primum [[Medium Aevum]] territoria inter [[Hiberus|Hiberum]] et [[Garunna]]m [[Ducatus Vasconiae|Vasconia]] nuncupabatur et unificata sunt a [[Ducatus Vasconiae|ducibus Vasconiae]] per temporis perihodon. Post [[Musulmanus|Musulmanas]] [[Hiberia|Paeninsulae Hibericae]] invasiones et [[Francia|Francicam]] [[Carolus Magnus|Caroli Magni]] expansionem, territorium ruptum est. [[Regnum Navarrae]] velut praecipua territorii civitas [[saeculum 9|saeculo nono]] emersit. Rege [[Sanctius III Garciae filius (rex Pampilonensium)|Sanctio III Maiore]], [[Regnum Pampilonensium]] maximam territorialem extensionem assecutum est, sed mortuo [[Sanctius III Garciae filius (rex Pampilonensium)|Sanctio III Maiore]] anno [[1035]], eius filii, cum testamentum quod regnum primogenito concessisset non observavissent, et post multas pugnas, divisere territorium, quod fecit surgere nova politica structura [[saeculum 12|saeculo duodecimo]] a regnis [[Regnum Navarrae|Navarrae]], [[Regnum Aragoniae|Aragoniae]] et [[Regnum Castellae|Castellae]] formata. Per Primum [[Medium Aevum]], [[Biscaia]] libenter se [[Regnum Castellae|Regno Castellae]] iunxit.

Anno [[1200]], [[Regnum Navarrae]] praesentia [[Alava]]e, [[Ipuscoa]]e et [[Ager Duranicus|Agri Duranici]] territoria amisere, quae sunt annexae a [[Regnum Castellae|Castellano]] [[monarcha]]. Sic, Navarra, ab aliis [[Hiberia|paeninsularibus]] Vasconiae territoriis separata, suam civilitatem expansionis versus septentrionem et orientem, versus [[Francia]]e atque [[Aragonia]]e finitima territoria direxit. Navarra partim annexa est a [[Regnum Castellae|Regno Castellae]] per [[saeculum|saecula]] [[saeculum 11|undecimum]] et [[saeculum 12|duodecimum]] et fere tota inter annos [[1512]] et [[1521]]. Septentrionalis territorii reliquum a [[Francia]] annexum est. Tres praesentis Vasconiae provinciae iam libenter se [[Regnum Castellae|Regno Castellae]] modo intermittenti iunxerant et favere integrationi Navarrae intra Castellam.

Navarra, Alava, Ipuscoa, et Biscaia sua [[Forum (lex)|fora]] servaverunt. Hic status usque ad [[saeculum 19|saeculum undevicensimum]] perduravit cum partim ab [[Antonius Cánovas del Castillo|Antonio Cánovas del Castillo]] post [[Carlismus|Carlisticam]] cladem suppressa sunt. Per [[Franquismus|Franquismum]], solum [[Alava]] et [[Navarra]] suorum antiquorum [[Forum (lex)|fororum]] partem servavere, sed derogata sunt in aliis duabus provinciis per decretum diei [[23 Iunii]] [[1937]], quia habitae sunt "proditores" cum non seditioni favissent, et primum [[Statutum Autonomiae]] Vasconicum suppressit. Hoc decretum partim die [[6 Iunii]] [[1968]] mutatum est, supprimendis offensivis paragraphis [[Ipuscoa]]e et [[Biscaia]]e, sed servanti sunt reliqui articuli. Denique derogatum est die [[30 Octobris]] [[1976]].

Post [[Statutum Autonomiae|Statuti Autonomiae]] probationem anno [[1979]], Vasconia [[communitas autonoma]] hodie constituta est et [[Forum (lex)|foralia]] iura historicorum territoriorum conformantium absorbuit. Alia [[Hispania|Hispanica]] [[lingua Vasconica|Vasconophonica]] provincia, Navarra, non se iunxit et communitatem foralem uniprovincialem formavit.

== Geographia ==
[[Fasciculus:Urbia 2.JPG|thumb|[[Saxum Album]] ([[Hispanice]] et [[Vasconice]] ''Aitxuri'') iuxta cum vicinis cacuminibus in iugo [[Saxum Rubrum|Saxi Rubri]] ([[Vasconice]] ''Aizkorri''; [[Hispanice]] ''Aitzgorri'').]]
Vasconiae [[orographia]] praesertim [[mons|montana]] est, quam conformant [[Montes Vasconici]] ([[Hispanice]] ''Montes Vascos''; [[Vasconice]] ''Euskal Herriko arkua'') et permovens [[Iugum Cantabricum]] ([[Hispanice]] ''Sierra de Cantabria''; [[Vasconice]] ''Kantabriako mendilerroa'') Meridie, cum [[Tullonium|Tullonio]]<ref>[http://www.celtiberia.net/verrespuesta.asp?idp=8301 Celtiberia]</ref> ([[Hispanice]] ''Sierra de Toloño''; [[Vasconice]] ''Toloñoko mendilerroa'') velut maxima altitudine, dum [[Pyrenaei|Pyrenaeorum]] radices [[Navarra]]m attingunt. Locus altissimus in Vasconia est [[Saxum Album]] ([[Hispanice]] et [[Vasconice]] ''Aitxuri''), 1551 [[metrum|metra]] altum, in [[Saxum Rubrum|Saepto Naturali Saxi Rubri]] situm.

In Vasconia distingui grosso modo possunt quattuor zonae [[clima]]ticae: displuvium [[Oceanus Atlanticus|Atlanticum Septentrione]]; zona climatis subatlantici, Valles Occidentales Alavae et [[Planities Alavensis]] ([[Hispanice]] ''Llanada Alavesa''); zona climatis submediterranei; et meridianum extremum, in depressionem [[Hiberus|Hiberi]] et [[Rivogia Alavensis|Rivogiam Alavensem]] ([[Hispanice]] ''Rioja Alavesa''; [[Vasconice]] ''Arabako Errioxa'') intrans, ubi iam est clima cum aestate clare sicca calidaque generis continentalis.

Haec regio Programma Mundanum Evaluationis Opium Hydricarum ex [[UNESCO]] participavit, quamobrem installata sunt amplius 300 centrorum informationis quae profuere efficere relationem de praesenti regionis statu.

== Civilitas et gubernatio ==
=== Statutum Autonomiae et Vasconiae potestates ===
[[Fasciculus:Parlamento vasco 1.jpg|thumb|300px|[[Parlamentum Vasconicum|Parlamenti Vasconici]] sedes.]]
[[Fasciculus:El lehendakari Patxi López (4 de mayo de 2010).jpg|thumb|200px|[[Franciscus Xaverius López Álvares|Franciscus López]], praesens [[lehendacarius]].]]
Vasconia ad suam autonomiam accessit, probato [[Statutum Autonomiae|Statuto Autonomiae]] anno [[1979]]. Hoc Statutum a plerisque [[Hispania|Hispanicis]] Statutis Autonomiae distinguitur, haud in competentiarum translatarum aut transferibilium numero, sed in facto ut Vasconica autonomia in historicis [[Forum (lex)|foris]], [[Constitutio]]ne Hispanica agnitis, fundetur. Sic, Vasconia, praeter acceptas comptetentias de [[educatio]]ne, obtinet exclusivum pecuniariae suppeditationis processum fundatum in renovandis aut contemporizandis oeconomicis consensibus post [[Forum (lex)|fororum]] abolitionem anni [[1876]] statutis, quae servavere [[Alava]] et [[Navarra]], sed quae derogata sunt in [[Ipuscoa]] et [[Biscaia]] a [[Franquismus|Franquistisco]] regimene, finito [[Bellum Civile Hispanicum|Bello Civili]]. Statutum praeterea proprios [[vigil]]es, [[Ertzaintza]]m, integrale vigilum corpus per totum territorium distentum, permittit. Nihilominus, deputationes forales territoriorum Vasconiam integrantium sua foralia instituta cum competentiis servant disponuntque quae crebro confligunt adversus Gubernationis Vasconicae attributiones.

Vasconiae potestates per [[Parlamentum]], [[Gubernatio]]nem et [[Praeses|Praesidem]] exercentur:

* [[Parlamentum Vasconicum]] ([[Hispanice]] ''Parlamento Vasco''; [[Vasconice]] ''Eusko Legebiltzarra'') est organum in Vasconia [[potestas legisfera|potestatem legisferam]] exercens. Dispensationem oeconomicam probat et Gubernationis Vasconicae actiones impellit inspicitque. Integratur a 75 [[deputatus|deputatis]] et per [[Statutum Autonomiae|statutariam]] dispositionem, singula historica territoria singulas comitiales circumscriptiones constituunt et eundem repraesentantium numerum (25) eligunt. Repraesentantes per [[repraesentatio proportionalis|repraesentationem proportionalem]] perihodo quattuor annorum eliguntur.

* [[Gubernatio Vasconica]] ([[Hispanice]] ''Gobierno Vasco''; [[Vasconice]] ''Eusko Jaurlaritza'') collegiatum organum est [[potestas exsecutiva|exsecutivis ac administrativis]] muneribus in Vasconia functa. Integratur a praeside et consiliariis.

* [[Praeses]] Gubernationis Vasconicae sive [[Lehendacarius]] ([[Hispanice]] et [[Vasconice]] ''Lehendakari'') [[postestas exsecutiva|potestatis exsecutivae]] [[dux gubernationis]] est. Gubernationis consiliarios dirigit separatque et eorum actionem regit. Ostendit praeterea maximam Vasconiae repraesentationem et territorii ordinariam intra [[Hispania|Civitatem Hispanicam]]. A Parlamento designatur et a [[Index regum Hispaniae|Rege Hispaniae]].

=== Factiones politicae ===
[[Fasciculus:Sabin etxea.jpg|thumb|upright=0.8|left|[[Domus Sabini]] ([[Vasconice]] ''Sabin Etxea''), [[Factio Nationalistica Vasconica|Factionis Nationalisticae Vasconicae]] ([[Hispanice]] ''Partido Nacionalista Vasco, PNV''; [[Vasconice]] ''Euzko Alderdi Jeltzalea, EAJ'') sedes.]]
[[Factio politica|Factiones politicae]] cum repraesentatione in Parlamento Vasconico post [[comitia]] anni [[2009]] sunt:

* [[Factio Nationalistica Vasconica]] ([[Hispanice]] ''Partido Nacionalista Vasco, PNV''; [[Vasconice]] ''Euzko Alderdi Jeltzalea, EAJ'');
* [[Factio Socialistica Vasconia-Sinistra Vasconica]] ([[Hispanice]] ''Partido Socialista de Euskadi-Euskadiko Ezkerra, PSE-EE''; [[Vasconice]] ''Euskadiko Alderdi Sozialista - Euskadiko Ezkerra, PSE-EE'');
* [[Factio Popularis Hispanica|Factio Popularis]];
* [[Aralar]] ([[Hispanice]] et [[Vasconice]] ''Aralar'');
* [[Solidaritas Vasconica]] ([[Hispanice]] et [[Vasconice]] ''Eusko Alkartasuna, EA'')
* [[Laeva Iuncta-Virides (Vasconia)|Laeva Iuncta-Virides]] ([[Hispanice]] et [[Vasconice]] ''Ezker_Batua-Berdeak'');
* [[Unio, Progressus et Democratia]] ([[Hispanice]] ''Unión, Progreso y Democracia, UPyD''; [[Vasconice]] ''Batasuna, Aurrerapena eta Demokrazia, UPyD'').

== Organizatio territorialis ==
Vasconia tres [[provincia]]s comprehendit, quae nuncupantur [[territorium historicum|territoria historica]] ([[Hispanice]] ''territorios históricos''; [[Vasconice]] ''foru lurraldeak'') in autonomicis praeceptis. Dividuntur vicissim in 251 [[municipium|municipia]]; 51 in [[Alava]], 88 in [[Ipuscoa]] et 112 in [[Biscaia]], quae conglobantur in [[commarca]]s viginti. Territorium [[Alava]] dividitur in [[commarca]]s sive [[quadrella]]s sive [[esqualdea]]s septem ([[Hispanice]] ''cuadrillas''; [[Vasconice]] ''eskualdeak''). Commarcae Ipuscoae et Biscaiae; nihilominus, divisiones administrativas non conformant. Ceterum, secundum Normas Ordinationis Territorialis Gubernationis Vasconicae sunt [[areae functionales Vasconiae]] quindecim quae constituunt basin referentiae harmonicae coordinataeque [[communitas autonoma|Communitatis]] evolutioni et fundantur in interconexionis integrationisque criteriis adeo ut et territorialis sectorialiaque proposita et municipalis adumbratio modo independenti inter se non efficiantur, sed omnia persequantur coherentia destinata.

[[Fasciculus:Mapa comarcal del País Basc.svg|thumb|200px|[[Commarca]]lis Vasconiae tabula.]]
[[Fasciculus:Municipios comunidad autonoma pais vasco.svg|thumb|200px|Vasconicorum [[municipium|municipiorum]] tabula.]]
{| class="wikitable"

| bgcolor="#FFFFFF" rowspan = "5" | <center>[[Fasciculus:Silueta de la Comunidad Vasca.png|50px|Vasconia]]<br />'''VASCONIA'''</center>
|-----
|- style="background:#BFCFFF; color:#000; font-size:100%"
! colspan = "2" |[[Provincia]]e
! [[Commarca]]e
! [[Municipium|Municipia]]
|-
| style="background: #E6ECFF; border-right: 1px solid #E6ECFF;"| <center>[[Fasciculus:Escudo de Álava.svg|50px|insigne Alavae]]
| bgcolor="#E6ECFF" |'''[[Alava]]'''<br />''[[Numerus incolarum|Incolae]]''<br />''319 227'' 
| '''[[Quadrellae Alavae|Commarcae Alavae]]'''<br />[[Nova Victoria]], [[Quadrella Ayalae|Ayala]], [[Quadrella Laguardiae-Rivogiae Alavensis|Laguardia-Rivogia Alavensis]], [[Quadrella Salvaterrae|Salvaterra]], [[Quadrella Zuyae|Zuya]], [[Quadrella Annianae|Anniana]] et [[Quadrella Campezi-Montis Alavensis|Campezum-Mons Alavensis]].
|<center>[[Fasciculus:Escudo de Vitoria.svg|50px|insigne Novae Vicctoriae]]<br />'''[[Nova Victoria]]'''<br />''239 562 incolarum''<br />[[Municipia Alavae]]
|-
| style="background: #E6ECFF; border-right: 1px solid #E6ECFF;"| <center>[[Fasciculus:Escudo de Guipuzcoa.svg|50px|insigne Ipuscoae]]
| bgcolor="#E6ECFF" |'''[[Ipuscoa]]'''<br />''[[Numerus incolarum|Incolae]]''<br />''709 607'' 
| '''[[Commarcae Ipuscoae]]'''<br />[[Bidasso Inferior]], [[Oarsoaldea]], [[Commarca Sancti Sebastiani|Sanctus Sebastianus]], [[Tolosaldea]], [[Pagus Superior]], [[Urola-Litus]], [[Deva Inferior]] et [[Deva Superior]].
|<center>[[Fasciculus:Escudo de Donostia.svg|50px|insigne Sancti Sebastiani]]<br />'''[[Fanum Sancti Sebastiani (Hispania)|Sanctus Sebastianus]]'''<br />''186.185 hab.''<br />[[Municipia Ipuscoae]]
|-
| style="background: #E6ECFF; border-right: 1px solid #E6ECFF;"| <center>[[Fasciculus:Escudo de Bizkaia 2007.svg|50px|insigne Biscaiae]]
| bgcolor="#E6ECFF" |'''[[Biscaia]]'''<br />''[[Numerus incolarum|Incolae]]''<br />''1 155 772'' 
| '''[[Commarcae Biscaiae]]'''<br />[[Magnum Bilbaum]], [[Ager Duranicus]], [[Lea-Flumen Ilicum]], [[Busturialdea - Urdaibai]], [[Uribe (Hispania)|Uribe]], [[Inchartationes]] et [[Arratia-Nervium]].
|<center><br />'''[[Bilbaum]]'''<br />''352 700 incolarum''<br />[[Municipia Biscaiae]]
|-
|-----
|}

== Securitas ==
Vasconia proprios vigiles, [[Ertzaintza]]m, totum per territorium porrectos, habet. In praesenti translatas omnes competentias de [[securitas civilis|securitate civili]], [[ordo publicus|ordine publico]] et [[commeatus|commeatu]] habet, dum eas de [[antiterrorismus|antiterrorismo]] cum [[Ministerium Rerum Internarum (Hispania)|Vires Securitatis Civitatis]] partitur.
[[Fasciculus:Ertzaintza Volkswagen Bilbao.jpg|400px|thumb|[[Ertzaintza]]e autocinetum excubiarum [[Bilbaum|Bilbai]].]]
In [[communitas autonoma|Communitate]] adhuc adsunt duo [[Hispania|Civitatis]] corpora [[vigil|biocolytica]], [[Corpus Nationale Vigilum (Hispania)|Corpus Nationale Vigilum]] ([[Hispanice]] ''Cuerpo Nacional de Policía''; [[Vasconice]] ''Espainiako Polizia Nazionala'') et [[Guardia Civil|Custodia Civilis]] ([[Hispanice]] ''Guardia Civil''; [[Vasconice]] ''Guardia Zibila''), in antiterrostisticis operibus et [[communitas autonoma|extracommunitarii atque supracommunitarii]] characteris diaconiis [[vigil|biocolyticis]].

[[Guardia Civil|Custodia Civilis]] ([[Hispanice]] ''Guardia Civil''; [[Vasconice]] ''Guardia Zibila''), velut Custodia Fiscalis, fungitur munere impediendae et persequendae [[subintroductio]]nem (commercium illicitum) reliquasque fiscalis characteris infractiones, gerendorum [[arma|armorum]] atque [[materia displosiva|materiarum displosivarum]], vigilandorum [[portus|portuum]], [[aëroportus|aëroportuum]], litorum ac limitum, dum est corpus [[vigil|biocolyticum]] cum competentiis securitatis civilis toto in territorio.

[[Corpus Nationale Vigilum (Hispania)|Corpus Nationale Vigilum]] ([[Hispanice]] ''Cuerpo Nacional de Policía''; [[Vasconice]] ''Espainiako Polizia Nazionala'') fungitur munere expediendae [[charta identitatis|Chartae Nationalis Identitatis]] ([[Hispanice]] ''Documento Nacional de Identidad''; [[Vasconice]] ''Nortasun agiria'') ac [[syngraphus|syngraphorum]], inspiciendorum accessuum et exituum in [[Hispania|territorio nationali]] et aliarum rerum praevisarum in legibus de [[peregrinus|peregrinatione]], [[ius asyli|refugio asyloque]], [[deportatio]]ne, [[emigratio]]ne et [[immigratio]]ne.

[[Corpus Nationale Vigilum (Hispania)|Corporis Nationalis Vigilum]] praesentia in Vasconia consistit in quattuor commissarii sedibus, e quibus duae in [[Ipuscoa]] ([[Fanum Sancti Sebastiani|Fani Sancti Sebastiani]] et [[Oeasso]]ne), una in [[Biscaia]] ([[Bilbaum|Bilbai]] et una in [[Alava]] ([[Victoria Nova|Victoriae Novae]] inveniuntur, et in singulis castris in [[Biscaia]] (in [[Basauri]]s), dum [[Guardia Civil|Custodia Civilis]] amplius vicena castra totam per Vasconicam geographiam sparsa cum praetorio in omnibus [[caput (urbs)|capite]] habet.

== Demographia ==
[[Fasciculus:Hondarribia etxeak.jpg|thumb|Usitatae Vasconicae domus [[Fontarabia]]e.]]
{| class="wikitable" border="1"
!bgcolor=#BFCFFF colspan=20 style="color:black;"|Demographica Vasconiae evolutio et<br />percentatio respectu totius [[Hispania|nationalis]] numeri incolarum<ref>'''Fons''': [[Numerus incolarum]] [[de facto]] secundum [[Institutum Nationalis Statisticae (Hispania)|INE]]. Data invenibilia in [http://www.ine.es/revistas/cifraine/cifine3.pdf INE. Censo anni 1857,] [https://web.archive.org/web/20070929131841/http://www.ine.es/inebase2/leer.jsp?L=0&divi=DPOH&his=0 Seriebus numeri incolarum de facto in Hispania e 1900 ad 1991,] et   [https://web.archive.org/web/20100418061537/http://www.ine.es/inebase2/leer.jsp?L=0&divi=DPOP&his=0 Seriebus numeri incolarum de facto in Hispania e 1996.]</ref>
|-
! !! [[1857]] !! [[1900]] !! [[1910]] !! [[1920]] !! [[1930]] !! [[1940]] !! [[1950]]
|-
|  [[Numerus incolarum]] ||align=center| 413 470||align=center| 603 596|| align=center|673 788|| align=center| 766 775|| align=center| 891 710|| align=center|955.764||align=center|1 061 240
|-
|  [[Percentatio]] ||align=center|2,67%||align=center|3,24%|| align=center|3,37%|| align=center| 3,58%|| align=center| 3,77%|| align=center|3,67% || align=center| 3,77%
|-
! !! [[1960]] !! [[1970]] !! [[1981]] !! [[1991]] !! [[1996]] !! [[2001]] !! [[2011]]
|-
|  [[Numerus incolarum]] || align=center|  1 371 654|| align=center| 1 878 636|| align=center|  2 134 763|| align=center| 2 109 009||  align=center| 2 101 478|| align=center| 2 133 684||align=center| 2 184 606
|-
|  [[Percentatio]] || align=center|  4,49%||align=center| 5,53%|| align=center|  5,66%|| align=center| 5,35%|| align=center| 5,11%|| align=center|4,77%|| align=center|4,63%
|}

Paere dimidium 2&thinsp;155&thinsp;546 [[numerus incolarum|incolarum]] Vasconiae in [[Magnum Bilbaum|Magno Bilbao]], scilicet in territorio urbis [[Bilbaum|Bilbai]], vivunt. E decem frequentissimis urbibus, sex partem formant Bilbainae [[conurbatio]]nis ([[Bilbaum]], [[Baracaldo]], [[Guecho]], [[Portus Gallorum]], [[Monasterium Sancti Georgii]] et [[Basauri]]).

Cum 28.2 centesimae incolarum Vasconiae extra hanc regionem natorum, [[immigratio]] decretoria Vasconicae demographiae est. Per [[saeculum 20|saeculum vicensimum]] plerique immigrantes ex aliis [[Hispania]]e partibus, typice e [[Gallaecia (Communitas autonoma)|Gallaecia]] atque [[Castella et Legio]]ne veniebant. Ultimos per annos, considerabilis numerus horum incolarum in suos natalis locos regressi sunt dum immigratio in Vasconiam in praesenti extra [[Hispania]]m, praesertim e [[America Meridionalis|America Meridionali]] oritur.

=== Praecipuae urbes ===
[[Fasciculus:Bilbao Spain.jpg|border|thumb|upright=1.2|[[Bilbaum]], urbs frequentissima in Vasconia.]]
Ecce inferiori in tabula decem frequentissimae urbes in Vasconia:

{| class="wikitable"
! Urbs [[Latine]]
! Urbs [[Hispanice]]
! Urbs [[Vasconice]]
! [[Numerus incolarum]]
|-
| [[Bilbaum]]
| ''Bilbao''
| ''Bilbo''
| 354 145
|-
| [[Nova Victoria]]
| ''Vitoria''
| ''Gasteiz''
| 226 490
|-
| [[Fanum Sancti Sebastiani (Hispania)|Fanum Sancti Sebastiani]]
| ''San Sebastián''
| ''Donostia''
| 183 308
|-
| [[Baracaldo]]
| ''Baracaldo''
| ''Barakaldo''
| 95 675
|-
| [[Guecho]]
| ''Guecho''
| ''Getxo''
| 83 000
|-
| [[Oeasso]]
| ''Irún''
| ''Irun''
| 59 557
|-
| [[Portus Gallorum]]
| ''Portugalete''
| ''Portugalete''
| 51 066
|-
| [[Monasterium Sancti Georgii]]
| ''Santurce''
| ''Santurtzi''
| 47 320
|-
| [[Basauri]]
| ''Basauri''
| ''Basauri''
| 45 045
|-
| [[Orereta]]
| ''Rentería''
| ''Errenteria''
| 38 397
|}

=== Linguae ===
[[Fasciculus:Bilboko Euskaltzaindia.jpg|thumb|upright=0.8|Sedes [[Regia Academia Linguae Vasconicae|Regiae Academiae Linguae Vasconicae]] [[Bilbaum|Bilbai]].]]
In Vasconia in usu sunt duae [[lingua]]e e saeculis, [[lingua Hispanica|Hispanica]] et [[lingua Vasconica|Vasconica]], ambae huius regionis originariae, nam prima orta est ampla in zona etiam Occidentalia praesentium [[Alava]]e ac [[Biscaia]]e territoria comprehendente. [[lingua Vasconica|Vasconica]], reliquarum [[Hispania|Hispanicarum]] modernarum linguarum dispar, nec originem trahit ab [[lingua Latina|Latina]] nec ad [[Linguae Indoeuropaeae|familiam Indoeuropaeam]] pertinet.

Hispanica est lingua plerarumque Vasconicarum domuum: anno [[2001]] erat lingua domestico in usu 83 centesimae incolarum, dum Vasconica erat lingua domestico in usu 11.8 centesimae et 5.2 centesimae item utebantur ambabus linguis domi. Haec percentationes secundum provinciam variant, cum [[Ipuscoa]] ubi maximus numerus incolarum [[Vasconice]] loquitur et cum [[Alava]] ubi est minimus numerus Vascophonorum.

Gasconicae gentes in Ipuscoa consessae secum suam linguam, [[lingua Gasconica|Gasconicam]], apportavere, quae iam in Vasconia evanuit, quamquam aliquibus in communitatibus servata est usque ad [[saeculum 20|saeculum vicensimo]]. 

Locutores in Vasconia in globos tres dividi possunt, qui sunt:
* Bilinques, qui loquuntur bene et Vasconice et Hispanice,
* Bilinques passivi, qui Vasconice difficiliter intellegunt et loquuntur, dum sunt periti in usu Hispanicae,
* Hispanophoni, qui Vasconicam intellegunt nec Vasconice loquuntur.

=== Religio ===
[[Fasciculus:Santuario de loyola. Vista general.JPG|thumb|upright=0.8|left|[[Sanctuarium de Loyola]], domus natalis [[Ignatius de Loyola|Ignatii de Loyola]].]]
Vascones historice propter [[Ecclesia Catholica Romana|Catholicismum Romanum]] colendum excellunt, quamquam hodie in praesenti Vasconica societas eandem [[religio]]sam varietatem ostendit quam omnis [[Europa]]ea societas.

Intra [[Ecclesia Catholica Romana|Catholicismum Romanum]] maxima Vasconica apportatio facta est cum [[Societas Iesu|Societate Iesu]], ab Vascone [[Ignatius de Loyola|Ignatio de Loyola]] condita.

Hoc in contextu Vasconica popularis religiosa cultura magnopere patescit in sequendis devotionis [[Maria (mater Iesu)|Marianis]]. In [[Biscaia]] [[Nostra Domina Vecuniae]] (Hispanice ''Nuestra Señora de Begoña''; Vasconice ''Begoñako Andre Maria''), in [[Ipuscoa]] [[Sanctuarium Nostrae Dominae Arantzazus]] (Hispanice ''Santuario de Nuestra Señora de Aránzazu''; Vasconice ''Arantzazuko santutegia'') et in [[Alava]] [[Platea Virginis Albae|Virgo Alba]] (Hispanice ''Virgen Blanca'') excellit.

Non obliviscendum est ut in Vasconia fuerit tractus [[Peregrinatio Compostellana|Peregrinationis Compostellanae]] in secundariis tramitibus et ut tali sensu sint praecipuae reliquiae eius culturalis ponderis velut casus [[Sanctuarium Nostrae Dominae Estibalizensis|Sanctuarii Nostrae Dominae Estibalizensis]] (Hispanice ''Santuario de Nuestra Señora de Estíbaliz''; Vasconice ''Estibalizko Andre Mariaren Santutegia'') et [[Collegiata Zerranuzensis]] (Hispanice ''Colegiata de Zenarruza''; Vasconice ''Ziortzako monasterioa'').

== Oeconomia ==
[[Fasciculus:Torre Banco de Vizcaya.jpg|thumb|upright=0.8|Graphea [[BBVA]] [[Bilbaum|Bilbai]].]]
[[Communitas Autonoma]] Vasconia prima intra [[Hispania]]m secundum [[reditus per capita|reditum per capita]] classificatur, cum [[productus domesticus grossus|producto domestico grosso]] per capita 40 centesimis maiore quam [[Unio Europaea|Unionis Europaeae]] eo et 33.8 centesimis maiore quam Hispaniae media anno [[2010]], cum 31&thinsp;314 [[euro]]num. [[Industria]]les activitates traditionaliter [[chalybs|chalybe]] et [[naupēgēsis|naupēgēsi]] nisae sunt, praesertim propter locupletibus [[minerale|mineralium]] [[ferrum|ferrosorum]] opibus inventis per [[saeculum 19|saeculum undevicensimum]] circum [[Bilbaum]]. [[Aestuarium]] Bilbainum Vasconicae [[Revolutio Industrialis|revolutionis industrialis]] sedes fuit per [[saeculum 19|saeculum undevicensimum]] et primum dimidium [[saeculum 20|saeculi vicensimi]]. Haec activitates{{dubsig}} per [[decennium 198|decenniorum 198]] et [[decennium 199|199]] [[crisis pecuniaria|crises oeconomicas]] conciderunt, quod in diaconiarum et novarum technologiarum campo evolutionem inchoavit.

Hodie, maximus campus industrialis intra Vasconicam [[oeconomia]]m [[fabrile]] in [[Biscaia]]e ac [[Ipuscoa]]e vallibus, [[aëronautica]] [[Nova Victoria|Novae Victoriae]] et [[energia]] Bilbai est.

Praecipuae societates in Vasconia sunt [[argentaria]] [[BBVA]], societas energetica [[Iberdrola]] (ambae primarias sedes [[Bilbaum|Bilbai]] habent), [[corporatio]] [[Mondragon (corporatio)|Mondragon]] quae est maxima [[societas cooperativa|cooperativa]] in mundo, [[Gamesa]] productoria [[aërogeneratorium|aërogeneratorii]] et [[Construcciones y Auxiliar de Ferrocarriles|CAF]] productoria [[materia rotans|materiae rotantis]].

Anno [[2012]] et per [[crisis pecuniaria|crisin pecuaniariam]] Vasconia [[Hispania]]m totam superat. [[Inopia operarum]] in Vasconia est propomodum 14,56%, percentatio concordans cum [[Unio Europaea|Unionis Europaeae]] [[media]]. Hispania tota est natio cum maximo [[inopia operarum|inopiae operarum]] indice in [[Unio Europaea|Unionis Europaeae]], cum 24.6 centesimis.

Respectu functionis [[PDG]], Q4 significabat Vasconiam extra [[Recessio oeconomica|recessionem]] cum incremento 0,2% esse. Tota Hispanica oeconomia in recessione post Q4 manuit.

Per [[2009]] Vasconica oeconomia -3.3 contesimis collato cum -3.6 centesimis in reliqua Hispania contraxit.

== Infrastructura ==
[[Fasciculus:Puente Txonta.jpg|thumb|upright=1.2|[[Autovia Hispanica AP-8|Autovia AP-8]] in [[Heybar]]e.]]
=== Vectura ===
Strategicus geographicus Vasconiae situs velut nexus inter [[Hispania]]e Septemtrionem Occidentalem atque Centrum et reliquam [[Europa]]m hoc territorium unum inter multum frequentata facit.

==== Autoviae ====
Praecipua [[autovia]]riae [[vectura]]e spina sunt [[Autovia Hispanica AP-8|autovia AP-8]] [[Bilbaum]], [[Fanum Sancti Sebastiani (Hispania)|Fanum Sancti Sebastiani]] ac [[Francia|Francicum]] limitem coniungens et [[Autovia Hispanica A-1|autovia A-1]] [[Fanum Sancti Sebastiani (Hispania)|Fanum Sancti Sebastiani]] ac [[Nova Victoria|Novam Victoriam]] cum media [[Hispania]] coniungens. Inter alias praecipuas autovias est [[autovia Hispanica AP-68|autovia AP-68]] [[Bilbaum]] cum [[Mare Mediterraneum|Mediterraneo]] coniungens.

==== Ferrivia ====
[[Fasciculus:San Sebastian Eusko Tren station.JPG|thumb|[[Euskotren Trena]] [[tramen|tramina]] in Amarae statione, [[Fanum Sancti Sebastiani (Hispania)|Fani Sancti Sebastiani]].]]
[[Fasciculus:Euskal Y.PNG|thumb|[[Y Vasconicum]].]]
[[Rete Ferriviarium Vasconicum]] ([[Vasconice]] ''Euskal Trenbide Sarea''; [[Hispanice]] ''Red Ferroviaria Vasca'') Gubernationi Vasconicae propria societas [[ferrivia]]riam [[infrastructura]]m in [[communitas autonoma|autonoma regione]] sustinens creansque est. [[Euskotren Trena]] Gubernationi Vasconicae propria societas [[ferrivia angusta|ferriviae angustae]] est quae cyclophoricas diaconias [[Bilbaum|Bilbai]] ac [[Fanum Sancti Sebastiani (Hispania)|Fani Sancti Sebastiani]], interurbanas diaconias inter [[Bilbaum]] ac [[Fanum Sancti Sebastiani (Hispania)]] et [[Ferrivia strataria|ferriviae stratariae]] diaconias [[EuskoTran]] [[Bilbaum|Bilbai]] ac [[Nova Victoria|Novae Victoriae]] gerit.

[[Metropolitana Bilbaina]] ([[Hispanice]] ''Metro de Bilbao''; [[Vasconice]] ''Bilboko metroa'') duas [[ferrivia metropolitana|metropolitanae]] lineas areas Magni Bilbai servientes gerit.

Gubernatio Hispanica duas praecipuas societatis [[RENFE]] [[ferrivia lata|ferriviae latae]] lineas [[Nova Victoria|Novam Victoriam]] cum [[Fanum Sancti Sebastiani (Hispania)|Fano Sancti Sebastiani]] atque [[Bilbaum]] cum media [[Hispania]] coniungentes possidet. Etiam cyclophoricas lineas [[Renfe Cercanías]] et [[Bilbaum|Bilbai]] et [[Fanum Sancti Sebastiani (Hispania)|Fani Sancti Sebastiani]] gerit.

[[Ferrivia angusta|Ferriviae angustae]] societas [[FEVE]] cyclophoricam lineam inter [[Bilbaum]] atque [[Valmaseda]]m gerit et [[Bilbaum]] cum reliqua septemtrionali [[Hispania]] coniungit.

Novum [[ferrivia civitatensis|civitatense]] rete (nuncupatum [[Y Vasconicum]]) construitur, quod tria [[caput (urbs)|capita]] formā [[Y]] coniunget. Designatur anno [[2013]] complendum esse, inclusa conexione cum [[Francia|Francico]] rete [[TGV]] in [[Hendaye]]. Propter asperam territorii geographiam, maior retis pars per [[Cuniculus (aedificium)|cuniculos]], cum toto aestimato sumptu decem [[billio]]num [[euro]]num. Aestimatus oecologicus incepti impactus formationem globi nuncupati ''AHTrik Ez Elkarlana'' contra id excitavit. Hic globus sociali inoboedientia utitur ad adversandum incepto et ad promovenda referenda contra id in urbibus quas id magis afficit. Licet relative expandens hominum oppositio contra inceptum, opus pergit.

==== Aëroportus ====
[[Fasciculus:Aeropuerto de Bilbao.jpg|thumb|[[Aëroportus Bilbainus]].]]
Tria [[caput (urbs)|capita]] habet [[aëroportus]] tres qui sunt:
* [[Aëroportus Bilbainus]] {BIO} Internationalis
* [[Aëroportus Novae Victoriae]] {VIT}
* [[Aëroportus Fani Sancti Sebastiani]] {EAS}.

E tribus, praecipuissimus et locus aditus in Vasconiam est [[Aëroportus Bilbainus]], multas internationales conexiones offerens et per quem se moverunt circiter 4&thinsp;200&thinsp;000 viatorum anno [[2007]].

==== Portus maritimi ====
[[Fasciculus:Bilbao satelite.png|thumb|left|[[Satelles artificialis|Satellitalis]]{{dubsig}} conspectus [[Portus Bilbainus|Portus Bilbaini]] et [[Ria]] [[Bilbaum|Bilbai]].]]
Duo praecipuissimi [[portus]] sunt [[Portus Bilbainus]] et [[Portus Passagii]]. Sunt alii minores portus velut [[Bermeum|Bermei]] et [[Ondarroa|Ondarrŏae]].

[[Portus]] [[Bilbaum|Bilbainus]] longe praecipuissimus in Vasconia et in septentrionalibus [[Hispania]] et quartus secundum pondus in [[Hispania]] circiter cum 38 [[millio]]nibus [[tonna]]rum commeatus est.

Omnes navigationis tramites in [[Bilbaum]] adveniunt et est [[navis traiectoria]]e diaconia [[Bilbaum]] cum [[Portus Ostium|Portu Ostio]] in [[Britanniarum Regnum|Britanniarum Regno]] conectens.

=== Valetudo ===
[[Fasciculus:Txagorritxu_Hospital,_Vitoria-Gasteiz.jpg|thumb|230px|[[Valetudinarium]] [[Hospital Txagorritxu|Txagorritxu]] [[Nova Victoria|Novae Victoriae]].]]
[[Fasciculus:Gurutzeta.jpg|thumb|230px|[[Valetudinarium]] [[Hospital de Cruces|de Cruces]] in [[Baracaldo]]ne, maximum in Vasconia.]]
Systema [[valetudo|valetudinarium]] Vasconiae praesertim e diaconia publica valetudinaria a Gubernatione Vasconica gesta et [[Osakidetza-Servicio Vasco de Salud]] nuncupata pendet, quae est universalis gratuitaque, et intra quam etiam sunt sanitatis opifices, ''Osakitxes'' nuncupati, quorum munus est pleraeque urgentiae in Vasconia evenientes.

Inter [[Valetudinarium|Valetudinaria]] Generalia praecipua sunt:

* In [[Alava]]:
** [[Hospital Santiago Apóstol]] [[Nova Victoria|Novae Victoriae]]
** [[Hospital Txagorritxu]] [[Nova Victoria|Novae Victoriae]]

* In [[Ipuscoa]]:
** [[Hospital Donostia]] [[Fanum Sancti Sebastiani (Hispania)|Fani Sancti Sebastiani]]

* In [[Biscaia]]:
** [[Hospital de Basurto]] [[Bilbaum|Bilbai]]
** [[Hospital de Cruces]] in [[Baracaldo]]ne
** [[Hospital de Galdakao-Usansolo]] [[Galdacanum|Galdacăni]]

Vasconiae [[exspectatio vitae]] feminea est inter [[Europa]]e maximas et inter maximas intra [[Consociatio pro Oeconomica Cooperatione et Evolutione|Consociationem pro Oeconomica Cooperatione et Evolutione]], cum uno [[numerus incolarum|numerorum incolarum]] senitissimorum. Praeterea, [[index natalium]] est unus minimorum in [[Unio Europaea|Unione Europaea]].

=== Educatio ===
[[Fasciculus:Biblioteca UPV Campus Alava.JPG|thumb|230px|Aedes Bibliothecae in [[Universitas Vasconica|Universitate Vasconica]] [[Nova Victoria|Novae Victoriae]].]]
[[Fasciculus:Universidad de Deusto.jpg|thumb|230px|Aedes [[Universitas Deusto|Universitatis Deustonis]] [[Bilbaum|Bilbai]].]]
Systema [[educatio|educativum]] Vasconicum se parat secundum educationem [[Hispania|Hispanicam]], sed secundum exemplaria linguistica [[Vasconice]] aut [[Hispanice]]:

* '''Exemplar A''': Omnes disciplinae [[Hispanice]] excepta disciplina [[lingua Vasconica|linguae Vasconicae]].
* '''Exemplar B''': Disciplinarum pars [[Vasconice]] et alia pars [[Hispanice]].
* '''Exemplar D''': Omnes disciplinae [[Vasconice]] excepta disciplina [[lingua Hispanica|linguae Hispanicae]].
* '''Exemplar X''': Omnes disciplinae [[Hispanice]] sine disciplina [[lingua Vasconica|linguae Vasconicae]] alumnis temporaliter in Vasconia residentibus et exemplaria scholarum cum lingua adventicia velut lingua vehiculari.
[[Fasciculus:San Sebastian Palacio Miramar edited.jpg|thumb|230px|[[Palatium Miramar (Fanum Sancti Sebastiani)|Palatium Miramar]], aestivorum [[Universitas Vasconica|Universitatis Vasconicae]] cursorum sedes.]]
{| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=40% style="float:center; text-align:center;clear:all; margin-right:10px; font-size:90%;"
!bgcolor=#BFCFFF colspan=8 style="color:black;"|"Exemplaria educativa. CAV, 2006"<br />Studium Gubernationis Vasconicae de linguarum Hispanicae Vasconicaeque usu in educatione
|-bgcolor=#E6ECFF
!width=10% |
!width=10% |Exemplar A et X
!width=10% |Exemplar B
!width=10% |Exemplar D
|-
| Educatio infantilis
| 5,9%
| 25,1%
| 69%
|-
| Educatio primaria
| 10,7%
| 30,5%
| 58,8%
|-
| Educatio secundaria
| 22,4%
| 26,1%
| 51,5%
|-
| Baccalaureatus
| 49,9%
| 1,3%
| 48,7%
|-
| Formatio professionalis
| 76,5%
| 2,9%
| 20,5%
|}

Potest observari quomodo exemplari A (omnes disciplinae [[Hispanice]] excepta disciplina [[lingua Vasconica|linguae Vasconicae]]) usus in studiis augeant et exemplaris D (omnes disciplinae [[Vasconice]] excepta disciplina [[lingua Hispanica|linguae Hispanicae]]) usus contrahatur secundum progressum in educatione. Cursu [[2009]]-[[2010]], exemplar A denuo decrescit in educatione infantile solum 5% dum exemplar D duo puncta percentualia crescit, situm in 71.13 centesimae, reliquum ad exemplar B respondet. Cursu [[2011]]-[[2012]], adhuc auget exemplar D in educatione infantili: 73.6 centesimae. Exemplar A, nihilominus, adhuc alumnos perdit: 3.9 centesimae. Reliquum est exemplar B, 22.1 centesimae.

Systematis educativi Vasconici proprium est habere magis alumnos in educatione privata concertata (51%) quam in systemate publico e [[Gubernatio Vasconica|Gubernatione Vasconica]] pendente, cum esset [[communitas autonoma]] [[Hispania|Hispanica]] quae magis pecuniae collocet in educatione privata concertata.

Systema universitarium completur tribus [[universitas|universitatibus]] quae sunt:
* [[Universitas Vasconica]] ([[Hispanice]] ''Universidad del País Vasco''; [[Vasconice]] ''Euskal Herriko Unibertsitatea'')
* [[Universitas Deusto]] ([[Hispanice]] ''Universidad de Deusto''; [[Vasconice]] ''Deustuko Unibertsitatea'')
* [[Universitas Montis Dragonis]] ([[Hispanice]] ''Universidad de Mondragón''; [[Vasconice]] ''Mondragon Unibertsitatea'')

== Cultura ==
=== Instituta ===
[[Fasciculus:Hirurak Bat.gif|thumb|260px|Emblema [[Regia Societas Vasconica Amicorum Pagi|Regiae Societatis Vasconicae Amicorum Pagi]] cum sententiola ''Irurac bat'' (hodie ''hirurak bat''), scilicet "tres (provinciae), una (terra est)".]]
Praeter universitates, in Vasconia sunt instituta culturalia de propria nationis realitate investigantia. Praecipuum institutum est [[Societas Studiorum Vasconicorum]] ([[Hispanice]] ''Sociedad de Estudios Vascos''; [[Vasconice]] ''Eusko Ikaskuntza''), quamquam etiam hoc institutum [[communitas autonoma|Communitatis]] limites transcendit. Quoque [[Regia Societas Vasconica Amicorum Pagi]] ([[Hispanice]] ''Real Sociedad Bascongada de Amigos del País''; [[Vasconice]] ''Euskalerriaren Adiskideen Elkartea'') et [[Societas Scientiarum Aranzadi]] ([[Hispanice]] ''Sociedad de Ciencias Aranzadi''; [[Vasconice]] ''Aranzadi Zientzia Elkartea'') se dedunt [[Scientia (ratio)|scientificis]] investigationibus et naturalibus et socialibus de Vasconicis rebus.

=== Narratio ===
In Vasconia sunt duae lineae [[litterae|litterariae]] compositionis: [[Vasconice]] et [[Hispanice]]. Inter [[lingua Vasconica|linguae Vasconicae]] auctores excellunt [[Resurrectio Maria Azkue]], [[Bernardus Atxaga]], [[Gabriel Aresti]], [[Evaristus Bustinza]], [[Manuel de Lekuona]] et [[Gotzon Garate]], inter alios. Dum inter [[lingua Hispanica|linguae Hispanicae]] auctores eminent [[Valentinus de Foronda]], [[Felix Maria Samaniego]], [[Ramiro de Maeztu]], [[Manuel de Larramendi]], [[Antonius Trueba]], [[Pius Baroja]], [[Blas de Otero]], [[Ramirus Pinilla]] et [[Michael de Unamuno]]. Inter iuniores [[lingua Vasconica|linguae Vasconicae]] auctores excellunt [[Petrus Cano]], [[Castillo Suárez]], [[Unai Elorriaga López de Letona|Unai Elorriaga]], [[Karmele Jaio]] aut [[Katixa Agirre]]. Etiam sunt nomina praecipuorum auctorum [[lingua Hispanica|linguae Hispanicae]], inter quos memorandi sunt [[Alvarus Bermejo]], [[Espido Freire]] aut [[Toti Martínez de Lezea]].
<gallery>
Fasciculus:PioBaroja.JPG|[[Pius Baroja]]
Fasciculus:Miguel de Unamuno Meurisse 1925.jpg|[[Michael de Unamuno]]
Fasciculus:Maeztu.jpg|[[Ramirus de Maeztu]]
</gallery>

=== Poësis ===
[[Fasciculus:Kirmen Uribe (mayo de 2009).jpg|thumb|150px|Kirmen Uribe Maii anni [[2009]].]]
Est proprie Vasconica mos ad componendas populariter [[Poësis|poëses]] quae [[versolarismus|versolarismum]] ([[Hispanice]] ''versolari''; [[Vasconice]] '' bertsolari'') denominat eos qui eam colunt, sed [[litterae|litterario]] in campo eminuere praecipui [[poëta]]e velut ipse [[Gabriel Aresti]], [[Lauaxeta]], ipse [[Blasius de Otero]] et nuperius auctores velut [[Kirmen Uribe]] aut [[Iosephus Sarrionandia]].

=== Ars ===
Inter Vasconicos [[pictura|picotes]] nominandi sunt [[Nestor Basterrechea]], [[Augustinus Ibarrola]], [[Ignatius Zuloaga]] et [[Valentinus de Zubiaurre]]. Etiam in [[sculptura]] eminuere [[Eduardus Chillida]] et [[Georgius Orteiza]].

In [[architectura]] eminuere artifices velut [[Ricardus Bastida]], [[Ignatius de Ibarreche]], [[Ioannes de Iturburu]], [[Iustus Antonius de Olaguíbel]], [[Albertus de Palacio y Elissague]] et [[Secundinus Zuazo]]. Intra popularem architecturam memoranda est typica [[baserria]]e ([[Hispanice]] ''caserío''; [[Vasconice]] ''baserri'') aedificatio.

<gallery>
Fasciculus:EduardoChillidaHernani.JPG|[[Eduardus Chillida|Eduardi Chillida]] sculptura in [[Chillida-Leku]].
Fasciculus:Bosque oma.jpg|[[Silva Omae]], in [[Urdaibai]]s ab [[Augustinus Ibarrola|Augustino Ibarrola]].
Fasciculus:Donostia Oteitza Eraikuntza hutsa.jpg|[[Georgeus Oteiza|Georgei Oteiza]] sculptura [[Fanum Sancti Sebastiani (Hispania)|Fani Sancti Sebastiani]].
</gallery>

=== Musica ===
[[Fasciculus:Juan de Arriaga.jpg|thumb|Vasconicus [[Ioannes Chrysostomus de Arriaga]], "[[Mozart]] [[Hispania|Hispanicus]]" nuncupatus.]]
Inter [[compositor]]es [[musica classica|classicos]] nominandi sunt [[Ioannes Chrysostomus de Arriaga]] ("[[Mozart]] [[Hispania|Hispanicus]]" nuncupatus), [[Iosephus Maria Iparraguirre]], [[Sebastianus Iradier]], [[Carmelus Bernaola]], [[Ludovicus de Pablo]], [[Gabriel Erkoreka]] et [[Iesus Guridi]].

Nuperius eminuere cantores velut [[Ludovicus Mariano]], [[Benedictus Lertxundi]], [[Michael Laboa]], [[Kepa Junkera]], [[Firminus Muguruza]], [[Ruper Ordorika]], [[Amaia Montero]], [[Michael Erentxun]] atque [[Alexander Ubago]] et greges velut [[Pantxoa eta Peio]], [[Mocedades]], [[Oskorri]], [[Ken Zazpi]], [[Itoiz (grupo)|Itoiz]], [[La Oreja de Van Gogh]], [[Fito y Fitipaldis]] atque [[Gatillazo]].

His in circumectis satis notus est et [[Festum Iazense Sancti Sebastiani]] (Hispanice ''Festival de Jazz de San Sebastián''; Vasconice ''Donostiako Jazzaldia'') et [[Festum Iazense Novae Victoriae]] (Hispanice ''Festival de Jazz de Vitoria''; Vasconice ''Gasteizko Jazzaldia''). Etiam excellunt [[Semestrium Musicum Sancti Sebastiani]] (Hispanice ''Quincena Musical de San Sebastián''; Vasconice ''Donostiako Musika Hamabostaldia'') et festum [[Kobetasonic]] Bilbai habitum.

In lyrico campo adeptus est multam famam [[Orpheum Sancti Sebastiani]] ([[Vasconice]] ''Donostiako Orfeoia''; Hispanice ''Orfeón Donostiarra'') et [[supranus]] [[Ainhoa Arteta]]. Etiam ponderis est fama [[Orchestra Symphonica Bilbai|Orchestrae Symphonicae Bilbai]] (Vasconice ''Bilbao Orkestra Sinfonikoa''; Hispanice ''Orquesta Sinfónica de Bilbao'') et [[Orchestra Symphonica Vasconiae]] (Vasconice ''Euskadiko Orkestra Sinfonikoa''; Hispanice ''Orquesta Sinfónica de Euskadi'').

=== Cinematographia ===
[[Fasciculus:San Sebastian Palacio Kursaal.JPG|thumb|[[Palatium Congressuum et Auditorium Cursal]] (Hispanice ''Palacio de Congresos y Auditorio Kursaal''; Vasconice ''Kursaal jauregia'') [[Fanum Sancti Sebastiani|Fani Sancti Sebastiani]], ubi [[Festum Internationale Cinematographicum Sancti Sebastiani]] celebrari solet.]]
Valde excellit pondus [[Festum Internationale Cinematographicum Sancti Sebastiani|Festi Internationalis Cinematographici Sancti Sebastiani]] (Vasconice ''Donostiako Zinemaldia''; Hispanice ''Festival Internacional de Cine de San Sebastián''), quod quotannis congregant internationales divos et praeclaros [[director]]es circumiectorum Hispanicorum velut [[Antonius Mercero|Antonium Mercero]], [[Alexander de la Iglesia|Alexandrum de la Iglesia]], [[Iulius Médem|Iulium Médem]], [[Manuel Uribe|Manuelem Uribe]], [[Elías Querejeta|Eliam Querejeta]], [[Boria Cobeaga|Boriam Cobeaga]], et [[Ioannes Manuel Bajo Ulloa|Ioannem Manuelem Bajo Ulloa]], praeter [[actor]]es velut [[Raimundus Barea|Raimundum Barea]], [[Maria Victoria Bilbao|Mariam Victoriam Bilbao]], [[Manuel Arias|Manuelem Arias]], [[Anna Isabella Alonso|Annam Isabellam Alonso]], et [[Alexander Angulo|Alexandrum Angulo]].

=== Narratio picta ===
Exceptis aliquibus antecedentibus in [[diarium|diariis]], Vasconica [[narratio picta]] calore prosperitatis fabularum nubeculatarum exeunte [[saeculum 20|saeculo praeterito]] se evolvit, gratia domi editoriae [[Ikusager]] ([[1979]]) et gratia [[periodicorum]] [[Ipurbeltz]] ([[1977]]), [[Euzkadi Sioux]] ([[1979]]) et praesertim [[Habeko Mik]]. Postea, eminuere periodica velut [[TMEO]] ([[1987]]), [[La Comictiva]] ([[1994]]) et domus editoria [[Astiberri]] ([[2001]]).

=== Theatrum ===
[[Fasciculus:Victoria Eugenia Interior.jpg|thumb|upright=0.8|left|[[Theatrum Victoria Eugenia]] (Vasconice ''Victoria Eugenia Antzokia''; Hispanice ''Teatro Victoria Eugenia'') intestina, per [[Festum Internationale Cinematographicum Sancti Sebastiani]].]]
Excellunt instituta velut [[Theatrum Victoria Eugenia]] (Vasconice ''Victoria Eugenia Antzokia''; Hispanice ''Teatro Victoria Eugenia'') [[Fanum Sancti Sebastiani (Hispania)|Fani Sancti Sebastiani]] aut [[Theatrum Arriaga]] (Vasconice ''Arriaga Antzokia''; Hispanice ''Teatro Arriaga'') [[Bilbaum|Bilbai]] intra historica [[theatrum|theatra]], sed etiam moderni complexus sicut [[Palatium Congressuum et Auditorium Cursal|Cursal]] (Hispanice et Vasconice ''Kursaal'') [[Fanum Sancti Sebastiani (Hispania)|Fani Sancti Sebastiani]] et [[Palatium Euscaldunicum]] (Vasconice ''Euskalduna Jauregia''; Hispanice ''Palacio Euskalduna'') [[Bilbaum|Bilbai]].

=== Musea ===
[[Fasciculus:Artium Gasteiz 2006-12-31.JPG|thumb|Museum [[Artium]] [[Nova Victoria|Novae Victoriae]].]]
Vasconia est sedes et [[Museum Guggenheim Bilbai]] (Hispanice ''Museo Guggenheim Bilbao''; asconice''Guggenheim Bilbao Museoa''), unum culturalium institutorum maximi ponderis in Hispania et [[Museum]] [[Artium]] [[Nova Victoria|Novae Victoriae]] et [[Museum]] [[Chillida-Leku]] in [[Hernani]]s (in [[Ipuscoa]]) ad honorem praeclari sculptoris. Musea traditionaliora{{dubsig}} sunt [[Museum Artium Liberalium Bilbai]] (Vasconice ''Bilboko Arte Ederren Museoa''; Hispanice ''Museo de Bellas Artes de Bilbao''), cum una pinacothecarum praecipuarum in Hispania, [[Museum Archaeologicum, Ethnographicum et Historicum Vasconicum]] (Vasconice ''Euskal Arkeologia, Etnografia eta Kondaira Museoa''; Hispanice ''Museo Arqueológico, Etnográfico e Histórico Vasco''), [[Museum Maritimum Riae Bilbai]] (Hispanice ''Museo Marítimo Ría de Bilbao''; Vasconice ''Bilboko Itsasadarra Itsas Museoa'') aut [[Museum Archaeologicum Biscaiae]] (Hispanice ''Museo Arqueológico de Bizkaia''; Vasconice ''Bizkaiko Arkeologia Museoa''), omnia ea etiam Bilbai.

=== Moda ===
Inter notissimos [[Artifex vestiarius|artifices vestiarios]] sunt [[Christophorus Balenciaga]] et [[Paco Rabanne]]. Sed ultimis temporibus apparuere iuvenes artifices vestiarii qui adepti sunt famam extra [[Hispania]]m velut [[Miriam Ocáriz]], [[Ion Fiz]], [[Ferdinandus Lemoniez]], [[Michael Palacio]] aut [[Devota & Lomba]].

=== Laographia ===
[[Fasciculus:Neerdalen van Celedon over het plein La Virgen Blanca.jpg|thumb|left|Popularis [[Celedonius|Celedonii]] ([[Hispanice]] ''Celedón''; [[Vasconice]] ''Zeledon'') descensio [[Nova Victoria|Novae Victoriae]].]]
[[Fasciculus:Lekeitioko basilika.jpg|thumb|[[Saltationes Vasconicae]] in [[Lekeitio]]ne.]]
Vasconica [[ethnographia]] essentialiter ab [[Iosephus Michael de Barandiarán|Iosepho Michaele de Barandiarán]], [[Telesphorus Aranzadi|Telesphoro Aranzadi]], [[Clodivicus Mitxelena|Clodivico Mitxelena]] et [[Iulius Caro Baroja|Iulio Caro Baroja]] tractata est.

Inter festa popularia praecipuissima hodie memoranda sunt celebratio [[Hebdomas Magna Bilbai|Hebdomadis Magnae Bilbai]] ([[Vasconice]] ''Bilboko Aste Nagusia''; [[Hispanice]] ''Semana Grande de Bilbao''), [[Festum Albae|festum Virginis Albae]] ([[Vasconice]] ''Andre Maria Zuriaren jaiak''; [[Hispanice]] ''Fiestas de La Blanca'' [[Victoria Nova|Victoriae Novae]] cum eius [[Celedonius|Celedonio]] ([[Hispanice]] ''Celedón''; [[Vasconice]] ''Zeledon''), festum [[Tamborrada Sancti Sebastiani|Tamborradae Sancti Sebastiani]] ([[Hispanice]] ''Tamborrada de San Sebastián''; [[Vasconice]] ''Donostiako Danborrada'') et [[Alarde]] [[Oeasso]]nis ac [[Fontarabia]]e.

Praeterea, [[Fanum Sancti Sebastiani (Hispania)|Fanum Sancti Sebastiani]] [[Caput Europaeum Culturae]] anno [[2016]] erit.

=== Gastronomia ===
{{Vide-etiam|Gastronomia Vasconica}}
[[Fasciculus:Pinchos txaka bonito.jpg|thumb|Duo [[pintxo]]num specimina.]]
[[Gastronomia Vasconica|Coquina Vasconica]] praecipua culturae Vasconicae pars est. Secundum [[coquus|coquum]] [[Ferdinandus Adrià|Ferdinandum Adrià]], [[Fanum Sancti Sebastiani (Hispania)|Fanum Sancti Sebastiani]] "prout mediam cibi qualitatem, prout eorum quae obtinere potes in quolibet loco in quem fortasse ambules, forsitan est, probabiliter est, sic, melius in toto orbe terrarum." Inter popularissima fercula sunt [[conchylium]], [[piscis|pisces]] (exempli gratia [[olla thunni]]) et [[pintxo]]nes ([[Hispanice]] ''pinchos''; [[Vasconice]] ''pintxoak''), thermopolici cartibuli cibus.

Cibus Vasconicus est una rationum [[periegesis|periegesi]] in Vasconiam, praesertim pintxones. Modus popularis sui socializandi est "ire de pintxonibus" ([[Hispanice]] ''ir de pinchos'') sive "[[chiquiteo]]" ([[Vasconice]] ''txikiteo''; [[Hispanice]] ''chiquiteo''), Vasconica versio [[ambulatio thermopoliorum|ambulationis thermopoliorum]] ([[Anglice]] ''pub crawl''), licet generatim civilizatius.

== Artes athleticae ==
[[Fasciculus:Afición de San Mamés.png|thumb|Turmae [[pediludium|pedilusoriae]] [[Athletic Club de Bilbao|Athletic Club]] fautores. Turma [[Athletic Club de Bilbao|Athletic Club]] rationem conscribendorum solum lusorum e [[Vasconia (territorium)|Vasconia]] aut intra alicuius Vasconicae turmae [[cantera]]m formatorum manet.]]
[[Fasciculus:FernandoBuesa2012.jpg|thumb|[[Ferdinandi Buesa Harena]] ([[Vasconice]] et [[Hispanice]] ''Fernando Buesa Arena'') [[Nova Victoria|Novae Victoriae]].]]
[[Vascones]] noti sunt quia praeclaros homines [[ars athletica|artium athleticarum]] et internationales athleticas et [[mos|mores]] apportaverunt.

Praecipuus ars athletica inter [[Vascones]] [[pediludium]] est in quo excellunt turmae [[Athletic Club de Bilbao]], [[Real Sociedad]], et [[Deportivo Alavés]]. Inter complexus athleticos eminent et [[Stadium Sancti Mammae]] ([[Hispanice]] ''Estadio de San Mamés''; [[Vasconice]] ''San Mames''), totam per [[Hispania]]m "La Catedral", scilicet "[[Cathedralis|Cathedralem]]" nuncupatum, et [[Stadium Municipale Anoetae]] ([[Hispanice]] ''Estadio Municipal de Anoeta''; [[Vasconice]] ''Anoeta estadioa'') [[Fanum Sancti Sebastiani|Fani Sancti Sebastiani]] et [[Stadium Mendizorrozae]] ([[Vasconice]] ''Mendizorrotza''; [[Hispanice]] ''Estadio de Mendizorroza'').

Papilio [[Ferdinandi Buesa Harena]] ([[Vasconice]] et [[Hispanice]] ''Fernando Buesa Arena'') est alius ponderis complexus athleticus quia [[Nova Victoria|Novae Victoriae]] turmae [[Canistriludium|bascaudariae]] [[Saski Baskonia]] certamina hospitio accepit, quae praecipuum admiratorum numerum movet et ultimis annis consolidata est una praecipuarum turmarum intra [[ACB]] et in [[Europa]]. [[Biulbaum|Bilbaina]] turma [[Canistriludium|bascaudaria]] [[Club Basket Bilbao Berri]] et [[Fanum Sancti Sebastiani|Sancti Sebastiani]] turma [[San Sebastián Gipuzkoa Basket Club]] novissimae sed ambae intra ligam [[ACB]] sunt.

[[Birotatio]] magnam traditionem inter [[Vascones]] habet, praecipuos birotarios professionali manipulo apportans et cum propriis ponderis certaminibus inter quae [[Circuitus Vasconiae]] ([[Vasconice]] ''Euskal Herriko Itzulia''; [[Hispanice]] ''Vuelta al País Vasco'') aut [[Birota Vasconica]] ([[Vasconice]] ''Euskal Bizikleta'' et [[Hispanice]] ''Bicicleta Vasca''), praeter probationem [[UCI Pro Tour]] sive [[Cursus classicus Sancti Sebastiani|Classicum Sancti Sebastiani]].

[[Trainera]]rum [[Remigium (ars athletica)|remigium]] antiqua [[ars athletica]] propter suam ballaenaceam originem considerari posset, sed cum certamine [[Vexillum Conchylii|Vexilli Conchylii]] ([[Hispanice]] ''Bandera de la Concha'' et [[Vasconice]] ''Kontxako Bandera'') factum est ample notum ultra [[communitas autonoma|communitatem]] velut certamen cum multis fautoribus.

Etiam Vasconica traditio [[lustratio montium]] est. Inter oribatas valde excellentes sunt [[Edurne Pasaban]], [[Ioannes Oiarzabal]] aut [[Albertus Iñurrategi]]. Etiam in [[Pugilatio (moderna)|pugilatione]] eminet [[Iosephus Manuel Urtain]].

Etiam notanda est numerosorum Vasconicorum athletarum in [[Olympia (certamina)|Olympiis]] apportatio inter quos athleta [[Martinus Fiz]] et gymnastae [[Almudena Cid]], [[Lotharingia Guréndez]], [[Estíbaliz Martínez]] atque [[Tania Lamarca]].

Intra [[artes athleticae rusticae Vasconicae|artes athleticas rusticas Vasconicas]] ([[Vasconice]] ''herri kirolak'' et [[Hispanice]] ''deporte rural vasco'') notanda est [[pila Vasconica]], ludus cum dissimilibus rationibus qui favor et magnum pondus in variis [[Hispania]]e regionibus et in variis [[America Latina|Americae Latinae]] nationibus attigit, dum [[Heybar]]ense [[Phaeristerium Diei Lunae]] ([[Vasconice]] ''Astelena Pilotalekua'' et [[Hispanice]] ''Frontón Astelena'') est unum verorum sanctuariorum.

Etiam sunt aliae artes athleticae [[traditio|antiquae]], velut [[tractio petrea]] ([[Hispanice]] ''arrastre de piedra'' et [[Vasconice]] ''giza-abere proba''), cum dissimilibus rationibus et quoque cultus ultra limites [[Communitas autonoma|Communitatis]] Vasconicae. Quoque sunt [[caesio truncorum|caesores truncorum]], nuncupatus [[aizcolarius]] ([[Vasconice]] ''aizkolari'' et [[Hispanice]] ''aizcolari'') qui id colit, aut actus ut [[sublatio petrea|tollantur]] magna saxa a fortibus hominibus, nuncupatis [[harriiasoceta|harriiasocetis]] ([[Vasconice]] ''harri-jasotze''). Est facile videre harum artium athleticarum exhibitiones aut certamina in festis oppidulorum intra [[Communitas autonoma|Communitatem]] Vasconicam.

== Notae ==
<references />

{{NexInt}}
* [[Ertzaintza]]
* [[Euskadi Ta Askatasuna]]
* [[Lingua Vasconica]]
* [[Pila Vasconica]]
* [[Universitas Vasconica]]
* [[Vascones]]
* [[Vaya Semanita]]

== Nexus externi ==
{{CommuniaCat|Basque Autonomous Community|Vasconiam}}
{{Fontes geographici}}
* [[Arnaldus Oihenartus|Arnaldi Oihenarti]]  [https://books.google.fr/books?id=38hUlGr28x0C  ''Notitia utriusque Vasconiae, tum Ibericae, tum Aquitanicae''], 1637
* [http://www.ejgv.euskadi.net/r53-2283/es Pagina interretialis Gubernationis Vasconicae]
* [http://www.euskadi.net/r33-2220/es Euskadi.net — Portale officiale de Vasconia]
* [https://web.archive.org/web/20110919182652/http://www.plataformaual.com/mapadeeuskadi.htm Politica Vasconicarum commarcarum tabula]
* [http://www.turismo.euskadi.net/es/ Periegesis in Vasconia]

[[Categoria:Communitates Autonomae Hispaniae]]
[[Categoria:Vasconia|!]]