Bekiek brón van Häörs (streekdialek)

{{dialek|Mestreechs|Toears}}
't '''Häörs''' is e [[Limburgse dialekte|Limbörgs subdialek]] oet de indeiling vaan 't ''[[Woordenboek van de Limburgse Dialecten]]''. 't Umvat e hemfelke tongvel gesproke in 't grensgebeed tösse Nederlands en Belsj Limbörg; [[Itter]] (Neeritter) ligk zoeget middenin 't gebeed. 't Häörs huurt bij 't [[Centraol-Limbörgs]], 'n gróp dialekte die d'n euvergaank vaan [[Wes-Limburgs|Wes]]- nao [[Oos-Limbörgs]] markere. Door de baank heet 't mie oosteleke es westeleke kinmerke.

't Häörs is geneump nao 't aajd [[graofsjap Häör]], boe e deil vaan 't gebeed deil vaan oetmaakde. De naom is verwarrend, umtot ze ouch kin verwieze nao de [[Häörs (dörpsdialek)|dörpsspraok vaan Häör]]. Die huurt noe zjus neet tot 't streekdialek Häörs; 't dörp Häör ligk in 't Oos-Limbörgs gebeed, um perceis te zien [[Naordelik Oes-Limburgs|Noordelek Oos-Limbörgs]].

==Umvaank==
De volgende plaotse en tongvel hure bij 't Häörs:<ref>[https://e-wld.nl/static/dictionary/content/pdf/wld-3/2001_Limburgse%20Dialecten%20III%204,1%20(Vogels).pdf e-WLD 4.1: Vogels]</ref>

{|
|- valign=top
|
* [[Bieësel]]
* [[Brach]] ([[Brachs]])
* [[Èl]]
* [[Geistinge]]
* [[Gratem]]
* [[Haalder]]
* [[Hunzel]]
* [[Itter]] ([[Itters]])
|
* [[Ittervoort]]
* [[Kaesing]] ([[Kaesings]])
* [[Kelpe]] ([[Kelpes]])
* [[Kinder]] ([[Kinders]])
* [[Leivere]]
* [[Oler]]
* [[Opove]]
* [[Panhael]] (meh neet Hael!)
|
* [[Rooj]] ([[Roojs]])
* [[Sint-Joeas]] ([[Sint-Joeasters]], [[Brachterziej]])
* [[Staeveswaert]] ([[Staeveswaerts]])
* [[Toear]] ([[Toears]])
* [[Tungelder]]
* [[Wèssem]] ([[Wèssems]])
* [[Zwertbrook]]
|}

==Kinmerke==
De Häörlandse dialekte ligke nog zjus westelek vaan de [[Panninger Linie]]. Dat beteikent tot me hei ''slech'', ''spood'' en ''stein'' zeet in plaots vaan ''sjlech'', ''sjpood'' en ''sjtein''. Die lèste wäörd huurt me direk oostelek vaan de geneumde dörper. 't Häörs ligk nog wel zuidoostelek vaan de [[Panninger Zijlinie]]; daorum zeet me in de geneumde plaotse ''sjaop'' en neet ''schaop''. Dit lèste kin me oonder mie hure in [[Wieërt|Wiert]] en umgeving.<ref name=nottensj>Jan Notten, ''De Chinezen van Nederland. Opstellen over Limburgse dialekten en een bibliografie.'' Valkdruk B.V., Valkeberg, ²1988: p. 75</ref>

Alle Häörse dialekte doen aon [[mouillering]]: me zeet dus ''hóndj'', ''plantj'' en ''kènjer''. De ''-tj'' treujt ouch spontaon (zoonder veurgoonde ''-n-'') op in de werkwoordsoetgaank ''-tj'', beveurbeeld ''(hae) maaktj''. Vörm wie dees zien 'n belaankrieke oetzundering op de [[t-deletie]]: euver 't algemein doen Häörse dialekte dao wel aon, allein in werkwoordsvörm op ''-tj'' dus neet. Heimèt steit 't Häörs in tössen 't Wieërtlands (boe t-deletie neet besteit) en de mie zuieleke en oosteleke dialekte (boe t-deletie dwingend is). Tegeneuver Wierts ''acht, bieëst'' en ''doorst'' stoon ''ach, bieës'' en ''doors''. Ouch ''dich maakst'', wie in Wiert, kin me in 't Häörs neet zègke: dao is 't ''doe maaks''.

Nog 'n aander versjèl mèt 't Wieërtlands is tot 't Häörs echte toene kint. In Wiert en umgeving is de oppositie tösse [[stoettoen]] en [[sleiptoen]] opgeluf: me huurt wel toene, meh noets versjèlle ziech twie wäörd allein mer door de gebruukde toen. 't Wierts gebruuk naomelek 'n hendeg groet aontal twieklaanke die dat versjèl kinne opvaange. 't Häörs heet wel wäörd die mèt allein toen oeterein weure gehawwe en kint naovenant ouch die väölheid aon twieklaanke neet.<ref>Rob Belemans en Ronny Keulen, ''Taal in stad en land: Belgisch-Limburgs.'' Lannoo, Tielt, 2004: p. 30, 33</ref>

In ein aander dink deit 't Häörs wel mèt 't Wierts mèt: me zeet hei ''aod'' (veur 'aajd'), tegeneuver ''awd'' in 't Centraol-Maosland en ''aad'' in 't Noordelek Oos-Limburgs.

Oondaanks dat liekent 't Häörs vrij good op de Centraol-Maoslandse dialekte. De paar dinger boe 't toch in versjèlt, zien typische noord/zuidversjèlle die in 't Oos-Limbörgs ouch hun tegehengers höbbe. Um te beginne kint 't Häörs gein ''-sj'' op 't ind: me zeet hei ''fles'' dewijl dat in de mieste Centraol-Maoslandse dialekte ''flesj'' is.<ref name=nottensj/> Ouch zeet me in 't Häörs ''det'', wat in 't Centraol-Maoslands miestal ''dat'' is. Tot slot kinne de mieste Häörse dialekte gei [[Limburgs gerundium|gerundium]] op ''-entaere'': in de mieste dialekte zeet me ''Hae leep lachend veurbie''. Allein gans in 't zuie (Staeveswaert, en de dörper op Belsj groondgebeed boete Kaesing) kin me hure: ''Hae leep lachentaere veurbie''.<ref>Notten ²1988: p. 79</ref>

Eine naober vaan 't Häörs höbbe v'r nog neet geneump. 't [[Maoskempes]] in 't hart vaan [[Belsj Limbörg]] versjèlt gans get sterker vaan 't Häörs es de dialekte die v'r hei höbbe geneump. In dit gebeed vint me algemein [[oontrunding]] en sameval vaan de [[aajd- en nuilang a|aajd- en nuilang ''a'']] (soms deils, soms gans). Mouillering oontbrik gooddeils, dewijl wijer nao 't zuie ouch monoftonge te hure zien in wäörd wie ''been'' en ''boom'' (in plaots vaan ''bein'' en ''boum''), en twieklaanke in wäörd wie ''ijs/ies'' en ''huis/hoes''. Hei mote v'r wel bij aonteikene tot deen euvergaank geleidelek is: in 't dialek vaan [[Bóggetj]] en [[Bree (Belsj Limburg)|Bree]] is nog väöl oosteleks te hure, pas wijer nao 't zuie weure de Wes-Limbörgse kinmerke algemeiner.

==Bronne==
<references/>

{{Limburgs}}
[[Categorie:Centraal-Limburgse dialekte]]