Lihat sumber bagi Sejarah Sarawak

'''Sejarah Sarawak''' adalah sebuah catatan lipatan sejarah yang pernah berlaku di [[Sarawak|Wilayah Sarawak]] sejak dari zaman prasejarah, zaman Kerajaan Kesultanan Brunei, zaman pemerintahan Rajah Putih Sarawak, era pentadbiran interim British selepas Perang Dunia Kedua, era pembentukan negara [[Malaysia]], era konfrontasi [[Indonesia]]–[[Malaysia]], kejayaan penghapusan gerila komunis di [[Sarawak]], hinggalah ke zaman pemodenan wilayah [[Sarawak]] yang kita hayati dan kecapi hari ini. 

Tidak semua generasi masa sekarang memahami isi-isi dan makna-makna tersirat yang amat mendalam mengenai sejarah asal kerajaan wilayah [[Sarawak]]. Banyak transformasi pembangunan berjaya dikecapi dan dilaksanakan sepenuhnya oleh barisan kepimpinan [[Sarawak|Kerajaan Sarawak]] pada hari ini. Namun apa yang menyedihkan adalah legasi sejarah asal usul wilayah [[Sarawak]] seolah-olah seperti ditinggalkan dan dilupakan oleh generasi masa kini.

Bermula dari 40,000 tahun yang lalu hingga ke zaman [[Paleolitik]], di mana bukti terawal penempatan manusia ditemui di [[Gua Niah]], disusuli dengan penemuan satu siri seramik Cina bertarikh dari abad ke-8 hingga ke-13 Masihi telah ditemui di tapak arkeologi [[Santubong (kawasan persekutuan)|Santubong]]. 

[[Sejarah Sarawak]] tampak semakin mendebarkan apabila wilayah [[Sarawak]] ketika itu berada di bawah pengaruh [[Empayar Brunei|Kerajaan Kesultanan Brunei]] pada abad ke-16. Kemunculan [[James Brooke|Sir James Brooke]] di [[Sarawak]] serta kewujudan [[:en:Raj of Sarawak|Kerajaan Sarawak oleh keluarga Brooke]] semakin menguatkan lagi sejarah asal usul wilayah ini. 

Kejatuhan wilayah [[Sarawak]] di tangan pihak tentera [[Jepun]] semasa [[Perang Dunia Kedua]] dan kewujudan [[Pentadbiran Tentera British (Borneo)|pentadbiran kerajaan interim British Australia]] selepas perang adalah merupakan cabaran yang amat signifikan bagi wilayah [[Sarawak]] ketika itu. Pembentukan kawasan [[Tanah Jajahan Mahkota Sarawak]] dan tragedi pembunuhan [[Duncan Stewart (diplomat British)|Sir Duncan George Stewart]] yang dilakukan oleh [[Rosli Dhoby]] adalah merupakan peristiwa yang tidak dapat dilupakan oleh seluruh rakyat [[Sarawak]] ketika itu.

Kemuncak utama [[Sejarah Sarawak|sejarah asal usul wilayah Sarawak]] ini adalah semestinya menjurus kepada penubuhan [[Suruhanjaya Cobbold]], pelaksanaan [[Perjanjian Malaysia|Perjanjian Malaysia 1963]] (MA63), penyertaan [[Sarawak]] dalam [[Malaysia]], peristiwa ketegangan serantau dan konfrontasi [[Indonesia]]–[[Malaysia]], serta kejayaan  [[Sarawak|kerajaan Sarawak]] menghapuskan sepenuhnya pergerakan gerila komunis dan juga menghapuskan fahaman komunis di [[Sarawak]].

[[Sejarah Sarawak]] akhirnya lengkap dengan bermulanya era pemodenan wilayah [[Sarawak]] yang masih berterusan sehingga ke hari ini, serta cabaran-cabaran utama yang bakal dihadapi oleh [[Sarawak|Kerajaan Sarawak]] pada masa hadapan.

== Prasejarah ==
{{Further|Prasejarah Malaysia}}
[[File:The main entrance to the Niah Caves at sunset..jpg|thumb|center|240px|Pintu masuk utama ke [[Gua Niah]]]]

Para pencari makan pertama mengunjungi Mulut Barat [[Gua Niah]] (terletak {{convert|110|km|mi}} barat daya [[Bandar Miri|Miri]])<ref name=Sarawakforestry>{{cite web|title=Niah National Park – Early Human settlements|url=http://www.sarawakforestry.com/htm/snp-np-niah.html|publisher=Sarawak Forestry|access-date=23 Mac 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150218010128/http://www.sarawakforestry.com/htm/snp-np-niah.html|archive-date=18 Februari 2015}}</ref> 65,000 tahun yang lalu dan bukannya 40,000 tahun yang lalu seperti yang dipercayai sebelumnya, ketika [[Borneo]] dihubungkan ke daratan [[Asia Tenggara]].<ref>{{Cite web|url=https://www.theborneopost.com/2018/10/22/new-pre-history-timeline-discovered-for-borneo/|title = New pre-history timeline discovered for Borneo}}</ref> Landskap di sekitar Gua Niah lebih kering dan lebih terdedah daripada sekarang. Secara prasejarah, Gua Niah dikelilingi oleh gabungan hutan tertutup dengan semak, taman, paya, dan sungai. Para pencari makan dapat bertahan di hutan hujan melalui berburu, memancing, dan mengumpulkan [[moluska]] dan tanaman yang dapat dimakan.<ref name=worldarcheology>{{cite book|last1=Faulkner|first1=Neil|title=Niah Cave, Sarawak, Borneo|date=7 November 2003|publisher=Current World Archaeology Issue 2|url=http://www.world-archaeology.com/features/niah-cave-sarawak-borneo.htm|access-date=23 Mac 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150323011312/http://www.world-archaeology.com/features/niah-cave-sarawak-borneo.htm|archive-date=23 Mac 2015}}</ref> 

Garis masa baru 65,000 tahun ini dibentuk ketika lima keping alat mikrolitik yang berusia 65,000 tahun dan tengkorak manusia yang berusia 55,000 tahun ditemui sebahagiannya kompleks Niah Caves, Trader Cave, semasa kerja penggalian.<ref>Garis masa baru 65,000 tahun disimpulkan apabila lima keping alat mikrolitik yang berumur 65,000 tahun dan tengkorak manusia yang berusia 55,000 tahun ditemui pada sebahagian dari kompleks Niah Caves, Trader Cave, semasa kerja penggalian.</ref> Bukti yang lebih awal adalah penemuan tengkorak manusia moden, dijuluki "Deep Skull", di parit dalam yang ditemui oleh Barbara dan Tom Harrisson (ahli etnologi Inggeris) pada tahun 1958;<ref name=Sarawakforestry/><ref>{{cite web|title=History of the Great Cave of Niah|url=http://www.abc.net.au/science/slab/niahcave/history.htm|publisher=Australian Broadcasting Corporation|access-date=23 Mac 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20141122214440/http://www.abc.net.au/science/slab/niahcave/history.htm|archive-date=22 November 2014}}</ref> ini juga merupakan tengkorak manusia moden tertua di Asia Tenggara.<ref>{{cite web|title=Niah Cave|url=http://humanorigins.si.edu/evidence/human-fossils/fossils/niah-cave|website=humanorigins.si.edu|publisher=Smithsonian National Museum of Natural History|access-date=23 Mac 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20131122105146/http://humanorigins.si.edu/evidence/human-fossils/fossils/niah-cave|archive-date=22 November 2013}}</ref> "Deep Skull" mungkin milik seorang gadis remaja berusia 16 hingga 17 tahun.<ref name=worldarcheology/> Jika dibandingkan dengan tengkorak Iban dan fosil lain, "Deep Skull" sangat mirip dengan penduduk asli Borneo hari ini, dengan ciri-ciri halus dan ukuran badan yang kecil, dan ia mempunyai sedikit persamaan dengan tengkorak orang asli Australia.<ref>{{Cite web|url=https://theconversation.com/ancient-deep-skull-still-holds-big-surprises-60-years-after-it-was-unearthed-61572|title = Ancient Deep Skull still holds big surprises 60 years after it was unearthed}}</ref> Tapak pengebumian [[Mesolitik]] dan [[Neolitik]] lain juga telah dijumpai.<ref>{{cite web|last1=Hirst|first1=K. Kris|title=Niah Cave (Borneo, Malaysia) – Anatomically modern humans in Borneo|url=http://archaeology.about.com/od/nterms/qt/niah_cave.htm|website=about.com|access-date=23 Mac 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20071020233634/http://archaeology.about.com/od/nterms/qt/niah_cave.htm|archive-date=20 Oktober 2007}}</ref>  Kawasan di sekitar Gua Niah telah ditetapkan sebagai [[Taman Negara Niah]].<ref>{{cite web|title=Niah National Park, Miri|url=http://sarawaktourism.com/attraction/niah-national-park-miri/|publisher=Sarawak Tourism Board|access-date=26 Disember 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151226131410/http://sarawaktourism.com/attraction/niah-national-park-miri/|archive-date=26 Disember 2015}}</ref>

Satu lagi penggalian awal oleh Tom Harrisson pada tahun 1949 menggali satu siri seramik Cina di Santubong (berhampiran Kuching) yang berasal dari dinasti [[Dinasti Tang|Tang]] dan [[Dinasti Song|Song]] pada abad ke-8 hingga ke-19 Masihi. Ada kemungkinan bahawa Santubong adalah pelabuhan penting di Sarawak semasa tempoh itu, tetapi kepentingannya menurun semasa dinasti [[Dinasti Yuan|Yuan]], dan pelabuhan itu sepi semasa dinasti [[Dinasti Ming|Ming]].<ref>{{cite book|last1=Zheng|first1=Dekun|title=Studies in Chinese Archeology|date=1 Januari 1982|publisher=The Chinese University Press|isbn=978-962-201-261-5|pages=49, 50|url=https://books.google.com/books?id=fLL5BQj9Xf0C&pg=PA49|quote=Mengenai Santubong, hubungannya dengan porselin T'ang dan Sung perlu memberikan tarikh sekitar abad ke-8 hingga ke-13 Masihi.}}</ref> Tapak arkeologi lain di Sarawak boleh didapati di daerah [[Kapit]], [[Song, Sarawak|Song]], [[Serian]], dan [[Bau, Sarawak|Bau]].<ref>{{cite web|title=Archeology |url=http://www.museum.sarawak.gov.my/index.php/en/collection/archaeology |publisher=Jabatan Muzium Sarawak |access-date=28 Disember 2015 |archive-url=https://archive.today/20151012223113/http://www.museum.sarawak.gov.my/index.php/en/collection/archaeology |archive-date=12 Oktober 2015}}</ref>

== Kerajaan Kesultanan Brunei di Sarawak ==
{{Further|Empayar Brunei|Kesultanan Sarawak}}
[[File:Edward Augustus Inglefield West view of the river from Anchorage off Sarawak Borneo.jpg|thumb|right|Pemandangan sungai dari pelabuhan di Sarawak, Borneo, oleh Edward Inglefield, mungkin semasa beliau menjadi leftenan di HMS Samarang, sekitar tahun 1843. Lukisan dari Muzium Maritim Negara London.]]
Semasa abad ke-16, kawasan Kuching dikenali oleh [[kartografi|kartografer]] Portugis sebagai ''Cerava'', salah satu daripada lima pelabuhan besar di pulau Borneo.<ref>{{cite book|last1=Donald F|first1=Lach|title=Asia in the Making of Europe, Volume I: The Century of Discovery, Book 1|trans-title=Asia dalam Pembuatan Eropah, Jilid I: Abad Penemuan, Buku 1|date=15 Julai 2008|publisher=University of Chicago Press|isbn=978-0-226-46708-5|page=581|url=https://books.google.com/books?id=xD52ge5a8vYC&pg=PA581|quote=...&nbsp;tetapi Castanheda menyenaraikan lima pelabuhan besar yang menurutnya diketahui oleh Portugis. Dalam transkripsinya mereka dipanggil "Moduro" (Marudu?), "Cerava" (Sarawak?), "Laue" (Lawai), "Tanjapura" (Tanjungpura), dan "Borneo" (Brunei) dari mana pulau itu mendapat namanya.}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Broek|first1=Jan O.M.|title=Place Names in 16th and 17th Century Borneo|trans-title=Nama Tempat di Borneo Abad ke-16 dan ke-17|journal=[[Imago Mundi]]|date=1962|volume=16|issue=1|page=134|doi=10.1080/03085696208592208|jstor=1150309|quote=Carena (untuk Carena), jauh di dalam jurang, merujuk kepada Sarawak, kawasan Kuching, di mana terdapat bukti arkeologi yang jelas mengenai pusat perdagangan purba hanya di pedalaman Santubong.}}</ref> Semasa zaman keemasannya, Brunei, di bawah Nakhoda Ragam Sultan Bolkiah (1473–1521 Masihi), berjaya menakluki Kerajaan Santubong pada tahun 1512. Untuk tempoh yang singkat, ia diperintah sendiri di bawah adinda Sultan Brunei, [[Sultan Ibrahim Ali Omar Shah|Sultan Tengah]], pada tahun 1599.<ref name="srwk">{{cite news|url=http://www.bt.com.bn/golden_legacy/2008/12/28/sultan_tengah_sarawaks_first_sultan|title=Sultan Tengah – Sarawak's first Sultan|trans-title=Sultan Tengah – Sultan pertama Sarawak|newspaper=[[The Brunei Times]]|date=28 December 2008|author=Rozan Yunos|archive-url=https://web.archive.org/web/20140403100218/http://www.bt.com.bn/golden_legacy/2008/12/28/sultan_tengah_sarawaks_first_sultan|archive-date=3 April 2014}}</ref> Adinda Sultan yang baharu, Pengiran Muda Tengah, juga ingin menjadi Sultan Brunei dengan mendakwa baginda adalah penggantinya yang sah atas dasar dilahirkan semasa ayahandanya menjadi Putera Mahkota. Sultan Abdul Jalilul Akbar membalas dengan mengisytiharkan Pengiran Muda Tengah sebagai Sultan Sarawak, kerana pada masa itu Sarawak adalah wilayah yang ditadbir oleh Brunei. Sultan Tengah telah dibunuh di Batu Buaya pada tahun 1641 oleh salah seorang pengikutnya. Baginda dimakamkan di Kampong Batu Buaya. Dengan kemangkatannya, [[Empayar Brunei|Kerajaan Kesultanan Brunei]] di Sarawak berakhir sepenuhnya dan kemudiannya disatukan ke [[Brunei]] sekali lagi. Menjelang awal abad ke-19, Sarawak telah menjadi wilayah yang ditadbir secara longgar di bawah kawalan [[Brunei|Kerajaan Kesultanan Brunei]]. [[Empayar Brunei|Kerajaan Kesultanan Brunei]] ketika itu hanya mempunyai kuasa di sepanjang kawasan pantai wilayah [[Sarawak]], dipegang oleh pemimpin [[Etnik Melayu|Melayu]] separuh merdeka. Sementara itu, kawasan pedalaman Sarawak mengalami peperangan suku kaum yang dilakukan oleh kaum [[Iban]], [[Kayan]], dan [[Kenyah]], yang secara agresif berjuang untuk meluaskan wilayah mereka.

Berikutan penemuan bijih antimoni di wilayah Kuching, Pangeran Indera Mahkota (wakil Sultan Brunei) mula membangunkan wilayah itu antara 1824 dan 1830. Apabila pengeluaran antimoni meningkat, Kesultanan Brunei menuntut cukai yang lebih tinggi daripada Sarawak; ini membawa kepada pergolakan awam dan huru-hara.<ref>{{cite book|last1=Ring|first1=Trudy|last2=Watson|first2=Noelle|last3=Schellinger|first3=Paul|title=Asia and Oceania: International Dictionary of Historic Places|trans-title=Asia dan Oceania: Kamus Antarabangsa Tempat Bersejarah|date=12 November 2012|publisher=SEAP Publications|isbn=978-0-87727-712-5|page=497|url=https://books.google.com/books?id=voerPYsAB5wC&pg=PA497}}</ref> Pada tahun 1839, [[Sultan Omar Ali Saifuddin II]] (1827–1852), menitahkan bapa saudaranya [[Pengiran Muda Hashim]] untuk memulihkan keadaan. Pangeran Muda Hashim meminta bantuan pelayar British [[James Brooke]] dalam perkara itu, tetapi Brooke menolak.<ref>{{cite book|last1=B.A.|first1=Hussainmiya|title=Brunei - Revival of 1906 - A popular history|date=2006|publisher=Brunei Press Sdn Bhd|location=Bandar Seri Begawan|isbn=99917-32-15-2|page=6|url=http://fass.ubd.edu.bn/staff/docs/BAH/revival.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20161202014936/http://fass.ubd.edu.bn/staff/docs/BAH/revival.pdf|archive-date=2 Disember 2016|chapter=The Brookes and the British North Borneo Company}}</ref> Walau bagaimanapun, pada tahun 1841, semasa lawatannya yang seterusnya ke Sarawak, beliau bersetuju dengan permintaan berulang kali. Pangeran Muda Hashim menandatangani perjanjian pada tahun 1841, menyerahkan Sarawak kepada Brooke.<ref>{{cite web|last1=Reece|first1=Robert|title=Empire in Your Backyard – Sir James Brooke|trans-title=Empayar di Halaman Belakang Anda – Sir James Brooke|url=http://www.britishempire.co.uk/article/plymouth/jamesbrooke.htm|access-date=29 Oktober 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150317112803/http://www.britishempire.co.uk/article/plymouth/jamesbrooke.htm|archive-date=17 Mac 2015}}</ref> Pada 24 September 1841, Pangeran Muda Hashim menganugerahkan gelaran gabenor kepada James Brooke. Pelantikan ini kemudiannya disahkan oleh Sultan Brunei pada tahun 1842. Pada tahun 1843, James Brooke memutuskan untuk mewujudkan kerajaan Brunei yang pro-British dengan meletakkan Pangeran Muda Hashim ke dalam Mahkamah Brunei, kerana beliau akan menerima nasihat Brooke dan memaksa Brunei untuk melantik Hashim di bawah  senapang kapal pengukus [[Syarikat Hindia Timur Inggeris|Syarikat Hindia Timur]] ''Phlegethon''. Mahkamah Brunei tidak berpuas hati dengan pelantikan Hashim dan telah membunuhnya pada tahun 1845. Sebagai tindakan balas, James Brooke menyerang [[Kampong Ayer]], ibu negara Brunei. Selepas kejadian itu, Sultan Brunei menghantar surat permohonan maaf kepada [[Ratu Victoria]]. Sultan juga mengesahkan pemilikan James Brooke ke atas Sarawak dan hak melombongnya terhadap antimoni tanpa memberi penghormatan kepada Brunei.<ref>{{cite book|last1=Saunders|first1=Graham|title=A History of Brunei|date=5 November 2013|publisher=Routledge|isbn=978-1-136-87394-2|pages=74–78|url=https://books.google.com/books?id=DUv8AQAAQBAJ&pg=PA80}}</ref> Pada tahun 1846, [[James Brooke|Sir James Brooke]] akhirnya menjadi Rajah Sarawak pertama dan beliau sekaligus mengasaskan [[:en:Raj of Sarawak|Kerajaan Rajah Putih Sarawak]].

== Legasi keluarga Brooke di Sarawak ==
{{Main|Kerajaan Sarawak|Raja Putih Sarawak}}
[[File:Sir James Brooke (1847) by Francis Grant.jpg|thumb|left|upright|200px|[[James Brooke|Sir James Brooke]], [[Raja Putih Sarawak]] pertama]]
[[James Brooke]] memerintah kawasan itu dan meluaskan wilayah ke utara sehingga kematiannya pada tahun 1868. Beliau digantikan oleh anak saudaranya [[Charles Brooke|Charles Anthoni Johnson Brooke]], yang seterusnya digantikan oleh anaknya, [[Charles Vyner Brooke]], dengan syarat Charles Anthoni harus memerintah secara berunding dengan adik Vyner Brooke, [[Bertram Brooke]].<ref>{{cite web|last1=Mike|first1=Reed|title=Book review of "The Name of Brooke – The End of White Rajah Rule in Sarawak" by R.H.W. Reece, Sarawak Literary Society, 1993|trans-title=Ulasan buku "The Name of Brooke – The End of White Rajah Rule in Sarawak" oleh R.H.W. Reece, Persatuan Sasterawan Sarawak, 1993|url=http://www1.sarawak.com.my/travel_features/bk_review/brooke.html|website=sarawak.com.my|access-date=7 Ogos 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20030608223530/http://www1.sarawak.com.my/travel_features/bk_review/brooke.html|archive-date=8 Jun 2003}}</ref> Kedua-dua James dan Charles Anthoni Johnson Brooke menekan Brunei untuk menandatangani perjanjian sebagai strategi untuk memperoleh wilayah daripada Brunei dan meluaskan sempadan wilayah Sarawak. Pada tahun 1861, Brunei menyerahkan wilayah [[Bintulu]] kepada James Brooke. Sarawak telah diiktiraf sebagai sebuah negeri merdeka oleh [[Amerika Syarikat]] pada tahun 1850 dan [[United Kingdom]] pada tahun 1864. Negeri ini mengeluarkan mata wang pertamanya, [[dolar Sarawak]], pada tahun 1858.<ref>{{cite book|last1=Cuhaj|first1=George S|title=Standard Catalog of World Paper Money, General Issues, 1368–1960|trans-title=Katalog Standard Wang Kertas Dunia, Isu Umum, 1368–1960|date=2014|publisher=[[F+W Media]]|isbn=978-1-4402-4267-0|page=1058|url=https://books.google.com/books?id=tmOYCAAAQBAJ&pg=PA1058|quote=Sarawak diiktiraf sebagai negeri berasingan oleh [[Amerika Syarikat]] (1850) dan Great Britain (1864), dan secara sukarela menjadi negeri naungan British pada tahun 1888.}}</ref> Pada tahun 1883, Sarawak telah diperluaskan ke [[Sungai Baram]] (berhampiran Miri). [[Limbang]] telah ditambahkan ke Sarawak pada tahun 1890. Peluasan terakhir Sarawak berlaku pada tahun 1905, apabila [[Lawas]] diserahkan kepada kerajaan Brooke.<ref>{{cite book|last1=James|first1=Stuart Olson|title=Historical Dictionary of the British Empire, Volume 2|trans-title=Kamus Sejarah Empayar British, Jilid 2|date=1996|publisher=[[Greenwood Publishing Group]]|isbn=978-0-313-29367-2|page=982|url=https://books.google.com/books?id=f0VnzMelzm8C&pg=PA982|quote=Brooke dan penggantinya membesarkan alam mereka melalui perjanjian berturut-turut pada 1861, 1882, 1885, 1890, dan 1905.}}</ref><ref>{{cite news|title=Chronology of Sarawak throughout the Brooke Era to Malaysia Day|trans-title=Kronologi Sarawak sepanjang Era Brooke hingga Hari Malaysia|url=http://www.theborneopost.com/2011/09/16/chronology-of-sarawak-throughout-the-brooke-era-to-malaysia-day/|newspaper=The Borneo Post|date=16 September 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20150206205544/http://www.theborneopost.com/2011/09/16/chronology-of-sarawak-throughout-the-brooke-era-to-malaysia-day/|archive-date=6 Februari 2015}}</ref> Sarawak dibahagikan kepada lima bahagian, sepadan dengan sempadan wilayah kawasan yang diperoleh oleh keluarga Brooke selama ini. Setiap bahagian diketuai oleh seorang Residen.<ref>{{cite news|last1=Lim|first1=Kian Hock|title=A look at the civil administration of Sarawak|trans-title=Sekilas mengenai pentadbiran awam Sarawak|url=http://www.theborneopost.com/2011/09/16/a-look-at-the-civil-administration-of-sarawak/|newspaper=The Borneo Post|date=16 September 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20150206232438/http://www.theborneopost.com/2011/09/16/a-look-at-the-civil-administration-of-sarawak/|archive-date=6 Februari 2015}}</ref>

[[File:The barque of Rajah of Sarawak.jpg|thumb|right|250px|Barque bernama ''Rajah of Sarawak'', sebagai penghormatan kepada James Brooke, beroperasi antara [[Swansea]] di UK, [[Australia (benua)|Australia]], dan [[Hindia Timur]] dari akhir 1840-an.]]
Sarawak menjadi negeri naungan British pada tahun 1888 semasa masih diperintah oleh dinasti Brooke. Keluarga Brooke memerintah Sarawak selama seratus tahun sebagai "Raja Putih".<ref name="Borneotrilogy">{{cite book|last1=Frans|first1=Welman|title=Borneo Trilogy Sarawak: Volume 1|trans-title=Trilogi Borneo Sarawak: Jilid 1|date=2011|publisher=Booksmango|location=Bangkok, Thailand|isbn=978-616-245-082-2|page=177|url=https://books.google.com/books?id=BCrEN6gUkHEC&pg=PA177}}</ref> Mereka mengamalkan dasar paternalisme untuk melindungi kepentingan penduduk peribumi dan kebajikan keseluruhan mereka. Walaupun kerajaan Brooke menubuhkan Majlis Tertinggi yang terdiri daripada ketua-ketua Melayu yang menasihati para Rajah dalam semua aspek pemerintahan,<ref name="Empirenationalism">{{cite book|last1=Ooi|first1=Keat Gin|title=Post-war Borneo, 1945–50: Nationalism, Empire and State-Building|trans-title=Borneo pasca perang, 1945–50: Nasionalisme, Empayar dan Pembinaan Negara|date=2013|publisher=Routledge|isbn=978-1-134-05803-7|page=7|url=https://books.google.com/books?id=RzVUOidajPAC&pg=PA7}}</ref> dalam konteks Malaysia, keluarga Brooke dilihat sebagai penjajah.<ref>{{cite book|title=Rujukan Kompak Sejarah PMR|date=2009|publisher=Arah Pendidikan Sdn Bhd|isbn=978-983-3718-81-8|page=82|url=https://books.google.com/books?id=NJwkGzNAZnoC&pg=PA82|language=ms}}</ref> Majlis Tertinggi ialah dewan undangan negeri tertua di Malaysia, dengan mesyuarat Majlis Agung pertama berlangsung di [[Bintulu]] pada tahun 1867.<ref>{{cite web|title=Bintulu – Places of Interest|trans-title=Bintulu – Tempat Menarik|url=http://www.bda.gov.my/modules/web/pages.php?mod=webpage&sub=page&id=49&menu_id=0&sub_id=66 |archive-url=https://archive.today/20161119121306/http://www.bda.gov.my/modules/web/pages.php?mod=webpage&sub=page&id=49&menu_id=0&sub_id=66 |url-status=dead |archive-date=19 November 2016 |publisher=[[Lembaga Kemajuan Bintulu]] |access-date=19 Julai 2015}}</ref> Sementara itu, orang Iban dan orang Dayak yang lain diupah sebagai [[militia]].<ref>{{cite book|last1=Marshall|first1=Cavendish|title=World and Its Peoples: Eastern and Southern Asia, Volume 9|trans-title=Dunia dan Penduduknya: Asia Timur dan Selatan, Jilid 9|date=2007|publisher=Marshall Cavendish|location=Bangladesh|isbn=978-0-7614-7642-9|page=1182|url=https://books.google.com/books?id=72VwCFtYHCgC&pg=PA1182}}</ref> Dinasti Brooke menggalakkan penghijrahan saudagar Cina untuk pembangunan ekonomi, terutamanya dalam sektor perlombongan dan pertanian.<ref name="Empirenationalism"/><ref name="Gullick, J. M. 1967 148–149">{{cite book|title=Malaysia and Its Neighbours, The World studies series|trans-title=Malaysia dan Jiran-jirannya, siri kajian Dunia|author=Gullick, J. M.|url=https://books.google.com/books?id=ykM9AAAAIAAJ&pg=PA148|year=1967|publisher=Taylor & Francis|isbn=978-0-7100-4141-8|pages=148–149}}</ref> [[Perniagaan|Ahli perniagaan]] Barat dilarang memasuki negeri itu manakala mubaligh Kristian dibenarkan.<ref name="Empirenationalism"/> [[Lanun]], [[perhambaan]], dan [[pemburuan kepala]] diharamkan.<ref>{{cite book|last1=Lewis|first1=Samuel Feuer|title=Imperialism and the Anti-Imperialist Mind|trans-title=Imperialisme dan Minda Anti-Imperialis|date=1 Januari 1989|publisher=[[Transaction Publishers]]|isbn=978-1-4128-2599-3|url=https://books.google.com/books?id=4uyHHyMoGhMC&pg=PA117|quote=Brooke menjadikan tugas hidupnya untuk membawa "kemakmuran, pendidikan, dan kebersihan" ke hutan ini; beliau menindas cetak rompak, perdagangan hamba, dan pemburuan kepala, dan tinggal di sebuah banglo beratap jerami.}}</ref> [[Borneo Company Limited]] telah ditubuhkan pada tahun 1856. Ia terlibat dalam pelbagai perniagaan di Sarawak, seperti perdagangan, perbankan, pertanian, penerokaan mineral dan pembangunan.<ref>{{cite web|title=Borneo Company Limited|url=http://eresources.nlb.gov.sg/infopedia/articles/SIP_1248_2007-07-02.html|publisher=[[National Library Board]]|access-date=25 January 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20151012024013/http://eresources.nlb.gov.sg/infopedia/articles/SIP_1248_2007-07-02.html|archive-date=12 October 2015}}</ref>

[[File:Sarawak 1888-97 Sc13.jpg|thumb|upright|left|180px|[[Setem hasil Sarawak]] pada 1888 yang memaparkan gambar [[Charles Brooke]].]]
[[File:Sarawak territorial expansion.gif|thumb|right|250px|Perluasan wilayah [[Kerajaan Sarawak]] dari 1841 hingga 1905 memainkan peranan penting kepada sempadan masa kini di negeri Sarawak moden.]]
Pada tahun 1857, 500 pelombong emas [[Hakka|Cina Hakka]] dari [[Bau, Sarawak|Bau]], di bawah pimpinan Liu Shan Bang, memusnahkan rumah keluarga Brooke. Brooke melarikan diri dan mengatur tentera yang lebih besar bersama-sama anak saudaranya Charles<ref>{{cite news|last1=Sendou Ringgit|first1=Danielle|title=The Bau Rebellion: What sparked it all?|trans-title=Pemberontakan Bau: Apa yang mencetuskan semuanya?|url=http://seeds.theborneopost.com/2015/04/05/the-bau-rebellion-what-sparked-it-all/|newspaper=The Borneo Post|date=5 April 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20160322084126/http://seeds.theborneopost.com/2015/04/05/the-bau-rebellion-what-sparked-it-all/|archive-date=22 March 2016|quote=Rajah kemudiannya kembali beberapa hari kemudian dengan tentera yang lebih besar dan senjata yang lebih besar di atas kapal pengukus Syarikat Borneo, Sir James Brooke bersama anak saudaranya, Charles Brooke.}}</ref> dan penyokong Melayu-Ibannya.<ref name="Empirenationalism"/> Beberapa hari kemudian, tentera Brooke dapat memotong laluan melarikan diri pemberontak Cina, yang telah dikalahkan selepas dua bulan berperang.<ref>{{cite news|title=石隆门华工起义|trans-title=Kebangkitan buruh Cina Bau|url=http://intimes.com.my/write-html/0806Hokkien26.htm|publisher=International Times (Sarawak)]|date=13 September 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20130124071903/http://intimes.com.my/write-html/0806Hokkien26.htm|archive-date=24 Januari 2013 |language=zh}}</ref><ref name="Gullick, J. M. 1967 148–149"/> Keluarga Brooke kemudiannya membina [[Astana, Sarawak|sebuah rumah kerajaan baharu]] di tepi [[Sungai Sarawak]] di Kuching.<ref>{{cite web|last1=Ting|first1=John|title=Colonialism and Brooke administration: Institutional buildings and infrastructure in 19th century Sarawak|trans-title=Kolonialisme dan pentadbiran Brooke: Bangunan institusi dan infrastruktur di Sarawak abad ke-19|url=http://artsonline.monash.edu.au/mai/files/2012/07/johnting.pdf|publisher=University of Melbourne|access-date=13 Januari 2016|quote=Brooke juga membudayakan dirinya dari segi perumahan - kediaman pertamanya adalah rumah Melayu. (halaman 9) ... Rumah Kerajaan (Gamb. 3) dibina selepas rumah pertama Brooke dibakar semasa percubaan rampasan kuasa 1857.  (halaman 10)}}</ref><ref name=Kingdominjungle>{{cite news|last1=Simon|first1=Elegant|title=SARAWAK: A KINGDOM IN THE JUNGLE|trans-title=SARAWAK: KERAJAAN DALAM HUTAN BELANTARA|url=https://www.nytimes.com/1986/07/13/travel/sarawak-a-kingdom-in-the-jungle.html?pagewanted=all|newspaper=The New York Times|date=13 Julai 1986|archive-url=https://web.archive.org/web/20151102083010/http://www.nytimes.com/1986/07/13/travel/sarawak-a-kingdom-in-the-jungle.html?pagewanted=all|archive-date=2 November 2015}}</ref> Satu puak anti-Brooke di Mahkamah Brunei telah dikalahkan pada tahun 1860 di [[Mukah]]. Pemberontakan terkenal lain yang berjaya ditumpaskan oleh keluarga Brooke termasuk yang dipimpin oleh seorang pemimpin Iban bernama [[Rentap]] (1853–1863) dan seorang pemimpin Melayu bernama [[Syarif Masahor]] (1860–1862).<ref name="Empirenationalism"/> Hasilnya, beberapa siri kubu telah dibina di sekitar Kuching untuk menyatukan kuasa Rajah. Ini termasuk [[Fort Margherita]], yang telah siap pada tahun 1879.<ref name=Kingdominjungle/> Pada tahun 1891, Charles Anthoni Brooke telah menubuhkan [[Muzium Sarawak]], muzium tertua di Borneo.<ref name=Kingdominjungle/><ref>{{cite news|last1=Saiful|first1=Bahari|title=Thrill is gone, state museum stuck in time – Public|trans-title=Keseronokan hilang, muzium negeri terperangkap dalam masa – Awam|url=http://www.theborneopost.com/2015/06/23/thrill-is-gone-state-museum-stuck-in-time-public/|newspaper=The Borneo Post|date=23 Jun 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151002091817/http://www.theborneopost.com/2015/06/23/thrill-is-gone-state-museum-stuck-in-time-public/|archive-date=2 Oktober 2015}}</ref> Pada tahun 1899, Charles Anthoni Brooke menamatkan peperangan antara suku di [[Marudi]]. Telaga minyak pertama telah digerudi pada tahun 1910. Dua tahun kemudian, Limbungan Brooke dibuka. Anthony Brooke dilahirkan pada tahun yang sama dan menjadi Rajah Muda pada tahun 1939.<ref>{{cite web|title=History of Sarawak |trans-title=Sejarah Sarawak|url=http://www.brooketrust.org/history-of-sarawak |publisher=Brooke Trust |access-date=29 November 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161129025715/http://www.brooketrust.org/history-of-sarawak |archive-date=29 November 2016 |url-status=dead}}</ref>

Pada tahun 1941, semasa sambutan seratus tahun pemerintahan Brooke di Sarawak, satu perlembagaan baharu telah diperkenalkan untuk mengehadkan kuasa Rajah dan untuk membolehkan rakyat Sarawak memainkan peranan yang lebih besar dalam fungsi kerajaan.<ref>{{cite news|title=Centenary of Brooke rule in Sarawak – New Democratic Constitution being introduced today|trans-title=Seratus tahun pemerintahan Brooke di Sarawak – Perlembagaan Baru Demokratik diperkenalkan hari ini|url=http://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/Digitised/Article/straitstimes19410924.2.68.aspx|work=[[The Straits Times]] (Singapura)|date=24 September 1941}}</ref> Walau bagaimanapun, draf itu termasuk perjanjian rahsia yang dibuat antara Charles Vyner Brooke dan pegawai kerajaan British, di mana Vyner Brooke menyerahkan Sarawak sebagai Tanah Jajahan Mahkota British sebagai balasan untuk pampasan kewangan kepadanya dan keluarganya.

== Pendudukan Jepun dan pembebasan Bersekutu ==
{{Main|Pendudukan Jepun di Borneo British|Pertempuran di Borneo Utara}}
[[File:Batu Lintang POW camp, Sarawak, Borneo taken on or after 29 August 1945.jpg|thumb|center|240px|Pemandangan udara [[kem Batu Lintang|kem tawanan perang Batu Lintang]]; gambar diambil pada atau selepas 29 Ogos 1945.]]
Kerajaan Brooke, di bawah pemerintahan Charles Vyner Brooke, mendirikan beberapa landasan udara di Kuching, [[Oya]], Mukah, Bintulu, dan [[Miri]] untuk persiapan sekiranya berlaku perang. Menjelang tahun 1941, Inggeris telah menarik pasukan pertahanan mereka dari Sarawak ke Singapura. Dengan Sarawak sekarang tidak dijaga, rejim Brooke memutuskan untuk mengamalkan dasar tanah hangus di mana pemasangan minyak di Miri akan musnah dan lapangan terbang Kuching akan dibiarkan selama mungkin sebelum dimusnahkan. Sementara itu, pasukan Jepun merampas Borneo British untuk menjaga sayap timur mereka dalam [[Penjajahan Jepun di Tanah Melayu|Kempen Tanah Melayu]] dan untuk memudahkan pencerobohan mereka ke [[Sumatera]] dan [[Jawa Barat]]. Pasukan pencerobohan Jepun yang diketuai oleh [[Kiyotake Kawaguchi]] mendarat di Miri pada 16 Disember 1941 (lapan hari selepas Kempen Tanah Melayu bermula) dan menakluki Kuching pada 24 Disember 1941. Pasukan Inggeris yang diketuai oleh Leftenan Kolonel C. M. Lane berundur ke [[Kota Singkawang|Singkawang]] di [[Kalimantan|Borneo Belanda]], bersempadan dengan Sarawak. Setelah sepuluh minggu bertempur di Borneo Belanda, [[Pihak Berikat|tentera Berikat]] menyerah pada 1 April 1942.<ref>{{cite web|last1=L|first1=Klemen|title=The Invasion of British Borneo in 1942|trans-title=Pencerobohan British Borneo pada tahun 1942|url=http://warfare.gq/dutcheastindies/sarawak.html}}</ref> Ketika Jepun menyerang Sarawak, Charles Vyner Brooke sudah berlepas ke [[Sydney]], Australia, sementara para pegawainya ditangkap oleh orang Jepun dan ditahan di [[kem Batu Lintang]].<ref>{{cite web|title=The Japanese Occupation (1941 – 1945)|trans-title=Pendudukan Jepun (1941 – 1945)|url=http://www.sarawak.gov.my/web/home/article_view/235/246/|publisher=The Sarawak Government|access-date=3 November 2015}}</ref>

Sarawak kekal sebagai sebahagian daripada [[Empayar Jepun]] selama tiga tahun dan lapan bulan. Sarawak, bersama dengan Borneo Utara dan Brunei, membentuk unit pentadbiran tunggal bernama ''Kita Boruneo'' (Borneo Utara)<ref>{{cite journal|last1=Gin|first1=Ooi Keat|title=Wartime Borneo, 1941–1945: a tale of two occupied territories|trans-title=Borneo Masa Perang, 1941–1945: kisah dua wilayah yang diduduki|journal=Borneo Research Bulletin|date=1 Januari 2013|url=http://www.thefreelibrary.com/Wartime+Borneo,+1941-1945%3A+a+tale+of+two+occupied+territories.-a0375949172|access-date=3 November 2015|quote=Borneo yang diduduki secara pentadbiran dibahagikan kepada dua bahagian, iaitu Kita Boruneo (Borneo Utara) yang bertepatan dengan Borneo British sebelum perang (Sarawak, Brunei, dan Borneo Utara) ditadbir oleh IJA,&nbsp;...}}</ref> di bawah Tentera ke-37 Jepun yang beribu pejabat di Kuching. Sarawak dibahagikan kepada tiga wilayah, iaitu: Kuching-shu, Sibu-shu, dan Miri-shu, masing-masing di bawah Gabenor Wilayah Jepun masing-masing. Jepun mengekalkan jentera pentadbiran sebelum perang dan menugaskan Jepun untuk jawatan kerajaan. Pentadbiran pedalaman Sarawak diserahkan kepada polis peribumi dan ketua kampung, di bawah pengawasan Jepun. Walaupun orang Melayu lazimnya menerima orang Jepun, suku kaum peribumi lain seperti [[Iban]], [[Kayan]], [[Kenyah]], [[Kelabit]] dan [[Lun Bawang]] mengekalkan sikap bermusuhan terhadap mereka kerana dasar seperti buruh wajib, penghantaran paksa bahan makanan, dan rampasan senjata api. Orang Jepun tidak mengambil tindakan tegas dalam mengekang penduduk Cina kerana orang Cina di negeri itu secara amnya tidak berpolitik. Walau bagaimanapun, sebilangan besar orang Cina berpindah dari kawasan bandar ke kawasan pedalaman yang kurang mudah diakses untuk mengurangkan hubungan dengan Jepun.<ref>{{cite book|last1=Kratoska|first1=Paul H.|title=Southeast Asian Minorities in the Wartime Japanese Empire|trans-title=Minoriti Asia Tenggara dalam Empayar Jepun Masa Perang|date=13 Mei 2013|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-1-136-12506-5|pages=136–142|url=https://books.google.com/books?id=NZWqvMBu80kC&pg=PA136}}</ref>

Tentera Bersekutu kemudiannya membentuk Unit Khas Z untuk mensabotaj operasi Jepun di Asia Tenggara. Bermula pada Mac 1945, komander Bersekutu telah dipayung terjun ke dalam hutan Borneo dan menubuhkan beberapa pangkalan di Sarawak di bawah [[Operasi Semut|operasi yang diberi nama kod "Semut"]]. Ratusan orang asli telah dilatih untuk melancarkan serangan terhadap orang Jepun.<ref>{{cite journal|last1=Ooi|first1=Keat Gin|title=Prelude to invasion: covert operations before the re-occupation of Northwest Borneo, 1944{{ndash}}45|trans-title=Mukadimah kepada pencerobohan: operasi rahsia sebelum pendudukan semula Barat Laut Borneo, 1944{{ndash}}45|journal=[[Australian War Memorial]]|url=https://www.awm.gov.au/journal/j37/borneo.asp|access-date=3 November 2015}}</ref> Semasa [[pertempuran di Borneo Utara]], tentera Australia mendarat di kawasan Lutong-Miri pada 20 Jun 1945 dan telah menembusi sejauh [[Marudi]] dan [[Limbang]] sebelum menghentikan operasi mereka di Sarawak.<ref>{{cite book|title=Australia in the War of 1939-1945. Series 1 - Army - Volume VII - The Final Campaigns (1st edition, 1963) - Chapter 20 - Securing British Borneo|trans-title=Australia dalam Perang 1939-1945.  Siri 1 - Tentera - Jilid VII - Kempen Terakhir (edisi pertama, 1963) - Bab 20 - Mengamankan Borneo British|date=1963|publisher=The Australian War Memorial|location=Australia|page=491|url=https://www.awm.gov.au/collection/C1417406}}</ref> Selepas pengumuman [[penyerahan kalah Jepun]] secara rasmi, mereka menyerah kalah kepada tentera Australia di Labuan pada 10 September 1945.<ref>{{cite web|title=Historical Monument – Surrender Point|trans-title=Monumen Bersejarah – Tugu Penyerahan Jepun|url=http://www.pl.gov.my/en/web/guest/tugu-penyerahan-jepun;jsessionid=10C59E905CBE1CA017EA2CC8600CEF41|website=Laman Web Rasmi Perbadanan Labuan|publisher=Perbadanan Labuan|access-date=3 November 2015}}</ref><ref>{{cite web|last1=Rainsford|first1=Keith Carr|title=Surrender to Major-General Wootten at Labuan|trans-title=Menyerah kalah kepada Mejar Jeneral Wootten di Labuan|url=https://www.awm.gov.au/collection/F07316/|publisher=Australian War Memorial|access-date=3 November 2015}}</ref> Ini diikuti dengan upacara penyerahan kalah rasmi di Kuching di atas kapal [[Korvet]] HMAS Kapunda Australia pada 11 September 1945.<ref>{{cite web|title=HMAS Kapunda|url=http://www.navy.gov.au/hmas-kapunda|publisher=[[Tentera Laut Diraja Australia]]|access-date=12 Jun 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160327060526/http://www.navy.gov.au/hmas-kapunda|archive-date=27 Mac 2016}}</ref> Kem Batu Lintang telah dibebaskan pada hari yang sama.<ref>{{cite news|last1=Patricia|first1=Hului|title=Celebrating Batu Lintang Camp liberation day on Sept 11|trans-title=Meraikan hari pembebasan Kem Batu Lintang pada 11 Sept|url=http://seeds.theborneopost.com/2015/09/12/celebrating-batu-lintang-camp-liberation-day-on-sept-11/|newspaper=The Borneo Post|date=12 September 2016}}</ref> Sarawak segera diletakkan di bawah [[Pentadbiran Tentera British (Borneo)|Pentadbiran Tentera British]] sehingga April 1946.<ref>{{cite web|title=British Military Administration (August 1945 – April 1946)|trans-title=Pentadbiran Tentera British (Ogos 1945 – April 1946)|url=http://www.sarawak.gov.my/web/home/article_view/236/247/|publisher=Kerajaan Sarawak|access-date=3 November 2015}}</ref>

<gallery widths="250px">
File:1943 World War II Japanese Aeronautical Map of Borneo - Geographicus - Borneo12-wwii-1943.jpg|Peta [[Pendudukan Jepun di Borneo British|pendudukan Borneo]] pada tahun 1943 yang disediakan oleh Jepun semasa [[Perang Dunia II]], dengan label ditulis dalam aksara Jepun.
File:Native population of Kuching.JPG|Sejumlah besar penduduk asli Sarawak memenuhi jalan di [[Kuching]] untuk menyaksikan ketibaan Pasukan Diraja Australia (AIF) pada 12 September 1945.
File:The unconditional surrender ceremony of the Japanese to the Australian forces in Kuching, Sarawak.jpg|Upacara penyerahan kalah rasmi Jepun kepada tentera Australia di Kuching pada 11 September 1945.
File:Japanese conquest map, Kuching.JPG|Peta dunia yang besar, menunjukkan kawasan yang diduduki Jepun di Asia, didirikan di jalan utama ibu kota Sarawak.
</gallery>

== Kewujudan Tanah Jajahan Mahkota British di Sarawak ==
{{Main|Tanah Jajahan Mahkota Sarawak}}
[[File:Sarawak anti-cession demonstration.JPG|thumb|Demonstrasi [[Gerakan Anti-Penyerahan Sarawak|anti-penyerahan]] di Sarawak]]
Selepas perang, kerajaan Brooke tidak mempunyai sumber daya yang cukup untuk membina semula Sarawak. Charles Vyner Brooke juga tidak bersedia menyerahkan kuasanya kepada pewarisnya, Anthony Brooke (anak saudaranya, satu-satunya anak lelaki Bertram Brooke), kerana perbezaan serius antara mereka.<ref name=Fairlandsarawak/><ref group=note>Morrison, 1993. Terdapat perbezaan yang serius antara Rajah dengan abang dan anak saudaranya (halaman 14)</ref> Selanjutnya, isteri Vyner Brooke, Sylvia Brett, cuba memfitnah Anthony Brooke untuk mengangkat anak perempuannya ke takhta. Menghadapi masalah ini, Vyner Brooke memutuskan untuk menyerahkan kedaulatan Sarawak kepada Mahkota Britain. Rang Undang-Undang Anti-Penyerahan dikemukakan dalam Majlis Negri (sekarang [[Dewan Undangan Negeri Sarawak]]) dan dibahaskan selama tiga hari. Rang undang-undang itu diluluskan pada 17 Mei 1946 dengan majoriti tipis (19 undi menyokong berbanding 16 undi menentang). Penyokong rang undang-undang itu kebanyakannya adalah pegawai Eropah, sementara orang Melayu menentang rang undang-undang tersebut. Ini menyebabkan ratusan penjawat awam Melayu mengundurkan diri sebagai tunjuk perasaan, mencetuskan [[Gerakan Anti-Penyerahan Sarawak|gerakan anti-penyerahan]] dan pembunuhan gabenor kedua tanah jajahan, Sir [[Duncan Stewart]], oleh [[Rosli Dhobi]].<ref>{{cite web|title=Sarawak as a British Crown Colony (1946–1963)|url=http://www.sarawak.gov.my/web/home/article_view/237/248/|publisher=The Official Website of the Sarawak Government|access-date=7 November 2015}}</ref>

Anthony Brooke menentang penyerahan Sarawak kepada Mahkota Britain dan dikaitkan dengan kumpulan anti-penyerahan di Sarawak, terutama setelah pembunuhan Sir Duncan Stewart.<ref>{{cite news|last1=Thomson|first1=Mike|title=The stabbed governor of Sarawak|url=https://www.bbc.com/news/magazine-17299633|work=BBC News|date=14 Mac 2012}}</ref> Anthony Brooke terus menuntut kedaulatan sebagai Rajah Sarawak walaupun setelah Sarawak menjadi jajahan Mahkota Britain pada 1 Julai 1946. Untuk ini, kerajaan tanah jajahan mengusirnya dari Sarawak,<ref name="Empirenationalism"/><ref group=note>Ooi, 2013. Penafian kemasukan Anthony ini&nbsp;... (muka surat 93)&nbsp;... Gerakan anti-penyerahan adalah pada awal 1950-an dengan berkesan "mencekik" surat mati. (muka surat 98)</ref> dan beliau hanya dibenarkan kembali untuk lawatan nostalgia 17 tahun kemudian, ketika Sarawak menjadi sebahagian daripada Malaysia.<ref name="Anthonylegal"/> Pada tahun 1950, semua gerakan anti-penyerahan di Sarawak terhenti setelah tindakan pemerintah kolonial.<ref name=Fairlandsarawak/> Pada tahun 1951, Anthony melepaskan semua tuntutannya terhadap takhta Sarawak selepas dia menggunakan laluan perundangan terakhirnya di [[Majlis Privi United Kingdom|Majlis Privi]].<ref name="Anthonylegal">{{cite news|title=Anthony Brooke|url=https://www.telegraph.co.uk/news/obituaries/politics-obituaries/8365045/Anthony-Brooke.html|newspaper=The Daily Telegraph|date=6 Mac 2011}}</ref>

== Pemerintahan sendiri dan Persekutuan Malaysia ==
{{Further|Perjanjian Malaysia|Konfrontasi Indonesia-Malaysia|Pemberontakan Komunis di Sarawak}}
[[File:Sarawak during the formation of Malaysia (16 September 1963).jpg|thumb|upright|200px|[[Darjah kebesaran Melayu|Tan Sri Datuk Amar]] [[Stephen Kalong Ningkan]] mengisytiharkan pembentukan Persekutuan Malaysia pada 16 September 1963]]

Pada 27 Mei 1961, [[Tunku Abdul Rahman]], perdana menteri [[Persekutuan Tanah Melayu]], mengumumkan rancangan untuk membentuk persekutuan yang lebih besar bersama dengan [[Singapura]], Sarawak, Sabah, dan Brunei, dipanggil Malaysia. Rancangan ini menyebabkan para pemimpin tempatan di Sarawak berhati-hati dengan niat Tunku memandangkan perbezaan besar dalam pembangunan sosioekonomi antara Tanah Melayu dan negara-negara Borneo. Terdapat ketakutan umum bahawa tanpa institusi politik yang kuat, negara-negara Borneo akan mengalami penjajahan Tanah Melayu. Oleh itu, pelbagai parti politik di Sarawak muncul untuk melindungi kepentingan masyarakat yang mereka wakili.<ref name="Tai 2008"/> Pada 17 Januari 1962, [[Suruhanjaya Cobbold]] dibentuk untuk mengukur sokongan Sarawak dan Sabah untuk persekutuan yang dicadangkan. Antara Februari dan April 1962, suruhanjaya tersebut bertemu lebih dari 4,000 orang dan menerima 2,200 memorandum dari pelbagai kumpulan. Suruhanjaya itu melaporkan sokongan berpecah di kalangan penduduk Borneo. Tunku, sebaliknya, menafsirkan angka tersebut sebagai sokongan 80 peratus untuk persekutuan.<ref>{{cite web|title=Pembentukan Malaysia 16 September 1963|url=http://www.arkib.gov.my/en/web/guest/penubuhan-malaysia-16-september-1963?p_p_id=56_INSTANCE_Oj0d&p_p_lifecycle=0&p_p_state=normal&p_p_mode=view&p_p_col_id=column-inner-3&p_p_col_count=1&page=1|publisher=[[Arkib Negara Malaysia]]|access-date=8 November 2015}}</ref><ref>{{cite news|last1=JC|first1=Fong|title=Formation of Malaysia|url=http://www.theborneopost.com/2011/09/16/formation-of-malaysia/|newspaper=The Borneo Post|date=16 September 2011}}</ref> Sarawak mengusulkan memorandum 18 perkara untuk melindungi kepentingannya di persekutuan. Pada bulan September 1962, Council Negri (sekarang Dewan Undangan Negeri Sarawak) meluluskan resolusi yang menyokong persekutuan dengan syarat bahawa kepentingan rakyat Sarawak tidak akan terganggu. Pada 23 Oktober 1962, lima parti politik di Sarawak membentuk barisan bersatu yang menyokong pembentukan Malaysia.<ref name="Tai 2008">{{cite book|last1=Tai|first1=Yong Tan|title=Creating "Greater Malaysia": Decolonization and the Politics of Merger|date=2008|publisher=Institute of Southeast Asian Studies|isbn=978-981-230-747-7|pages=154–169|chapter-url=https://books.google.com/books?id=ue77C4zp4pcC&pg=PA155|chapter=Chapter Six: Borneo Territories and Brunei|quote=Asas ini adalah ketakutan umum bahawa tanpa institusi politik yang kukuh,... (muka surat 155)}}</ref> Sarawak [[Hari Sarawak|secara rasmi diberikan pemerintahan sendiri]] pada 22 Julai 1963<ref name="Porritt1997">{{cite book|author=Vernon L. Porritt|title=British Colonial Rule in Sarawak, 1946–1963|url=https://books.google.com/books?id=4pBwAAAAMAAJ|year=1997|publisher=Oxford University Press|isbn=978-983-56-0009-8|access-date=7 May 2016}}</ref><ref name="Mathews2014">{{cite book|author=Philip Mathews|title=Chronicle of Malaysia: Fifty Years of Headline News, 1963–2013|url=https://books.google.com/books?id=md9UAgAAQBAJ&pg=PA15|date=28 Februari 2014|publisher=Editions Didier Millet|isbn=978-967-10617-4-9|page=15}}</ref> dan membentuk persekutuan Malaysia dengan Malaya, Borneo Utara, dan Singapura pada 16 September 1963.<ref>{{cite web|title=Trust and Non-self governing territories|url=https://www.un.org/Depts/dpi/decolonization/trust2.htm|publisher=United Nations|access-date=2 April 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20110503183847/http://www.un.org/Depts/dpi/decolonization/trust2.htm#3|archive-date=3 May 2011 }}</ref><ref>{{cite web|title=United Nations Member States|url=https://www.un.org/press/en/2006/org1469.doc.htm#_edn16|publisher=United Nations|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305033119/http://www.un.org/press/en/2006/org1469.doc.htm|archive-date=5 Mac 2016|date=3 Julai 2006}}</ref>

[[File:Malaysian Rangers, Malay-Thai border (AWM MAL-65-0046-01).JPG|thumb|left|upright|200px|[[Sarawak Rangers]] melompat dari helikopter [[UH-1 Huey|UH-1 Iroquois]] milik [[Tentera Udara Diraja Australia]] untuk menjaga [[sempadan Malaysia-Thailand]] dari kemungkinan serangan gerila pada tahun 1965.]]
Persekutuan Malaysia telah mendapat tentangan dari Filipina, Indonesia, [[Parti Rakyat Brunei]], dan kumpulan komunis yang berpusat di Sarawak. Filipina dan Indonesia mendakwa bahawa Inggeris akan "[[Neokolonialisme|menyatukan]]" negeri-negeri Borneo melalui persekutuan.<ref name=Ohiopress>{{cite book|last1=Ishikawa|first1=Noboru|title=Between Frontiers: Nation and Identity in a Southeast Asian Borderland|date=15 Mac 2010|publisher=[[Ohio University Press]]|isbn=978-0-89680-476-0|pages=86–87|url=https://books.google.com/books?id=2YH3lULL6-MC&pg=PA87}}</ref>  Sementara itu, [[A. M. Azahari]], pemimpin Parti Rakyat Brunei, menghasut [[Pemberontakan Brunei]] pada bulan Disember 1962 untuk menghalang Brunei bergabung dengan persekutuan Malaysia.<ref>{{cite web|title=Brunei Revolt breaks out – 8 December 1962|url=http://eresources.nlb.gov.sg/history/events/521bbca2-d44c-47bc-ba06-c3e1763e5a10|publisher=[[National Library Board]] (Singapore)|access-date=9 November 2015}}</ref> Azahari merampas Limbang dan [[Bekenu]] sebelum dikalahkan oleh tentera Inggeris yang dihantar dari Singapura. Mendakwa bahawa pemberontakan Brunei adalah bukti kukuh penentangan terhadap persekutuan Malaysia, Presiden Indonesia [[Sukarno]] memerintahkan konfrontasi ketenteraan dengan Malaysia, menghantar sukarelawan bersenjata dan pasukan tentera kemudian ke Sarawak, yang menjadi titik tolak semasa [[konfrontasi Indonesia-Malaysia]] antara tahun 1962 dan 1966.<ref>[https://treaties.un.org/doc/publication/unts/volume%20550/volume-550-i-8029-english.pdf Perjanjian Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu No. 8029, Perjanjian Manila antara Filipina, Persekutuan Tanah Melayu dan Indonesia (31 Julai 1963)] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20101011185953/http://untreaty.un.org/unts/1_60000/16/16/00030780.pdf |date=11 Oktober 2010 }}.  Dicapai pada 13 Jun 2022.</ref><ref>[http://untreaty.un.org/unts/1_60000/18/5/00034224.pdf Siri Perjanjian Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu No. 8809, Perjanjian yang berkaitan dengan pelaksanaan Perjanjian Manila] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20111012141416/http://untreaty.un.org/unts/1_60000/18/5/00034224.pdf |date=12 Oktober 2011 }}. Dicapai pada 13 Jun 2022.</ref> Konfrontasi tersebut mendapat sedikit sokongan dari rakyat Sarawak, kecuali dari komunis Sarawak. Ribuan anggota komunis pergi ke Kalimantan, Borneo Indonesia, dan menjalani latihan dengan [[Parti Komunis Indonesia]]. Semasa konfrontasi, sekitar 10,000 hingga 150,000 tentera Britain ditempatkan di Sarawak, bersama dengan pasukan Australia dan New Zealand. Ketika [[Suharto]] menggantikan Sukarno sebagai presiden Indonesia, rundingan dimulakan kembali antara Malaysia dan Indonesia, yang menyebabkan berakhirnya konfrontasi pada 11 Ogos 1966.

Setelah pembentukan [[Republik Rakyat China]] pada tahun 1949, ideologi [[Maoisme]] mula mempengaruhi sekolah-sekolah Cina di Sarawak. Kumpulan komunis pertama di Sarawak dibentuk pada tahun 1951, dengan asal usulnya di Sekolah Menengah Chung Hua (Kuching). Kumpulan ini digantikan oleh Liga Pembebasan Sarawak (SLL) pada tahun 1954. Kegiatannya tersebar dari sekolah ke kesatuan sekerja dan petani. Mereka terutama tertumpu di wilayah selatan dan tengah Sarawak. Anggota komunis berjaya menembusi [[Parti Rakyat Bersatu Sarawak]] (SUPP). Melalui kaedah perlembagaan, SLL berusaha mewujudkan sebuah negara komunis di Sarawak, tetapi selama masa konfrontasi, ia menggunakan perjuangan bersenjata melawan kerajaan.<ref name=Fairlandsarawak/><ref group=note>Kumpulan Komunis pertama yang ditubuhkan di Sarawak&nbsp;... (muka surat 95)</ref> Weng Min Chyuan dan Bong Kee Chok adalah dua pemimpin SLL yang terkenal. Berikutan itu, kerajaan Sarawak memindahkan penduduk Cina ke penempatan yang dijaga keselamatan di sepanjang jalan Kuching–Serian untuk menghalang komunis mendapat sokongan material daripada penduduk kampung. [[Parti Komunis Kalimantan Utara]] (NKCP) (juga dikenali sebagai Organisasi Komunis Clandestine (CCO) oleh sumber-sumber kerajaan) secara rasmi ditubuhkan pada tahun 1970. Pada tahun 1973, Bong menyerah diri kepada Ketua Menteri [[Abdul Rahman Ya'kub]]; ini mengurangkan kekuatan parti komunis dengan ketara. Namun, Weng, yang telah mengarahkan CCO dari China sejak pertengahan 1960-an, meminta perjuangan bersenjata melawan kerajaan, yang setelah tahun 1974 berlanjutan di [[Sungai Rajang|Delta Rajang]]. Pada tahun 1989, [[Parti Komunis Malaya]] (PKM) menandatangani perjanjian damai dengan kerajaan Malaysia. Ini menyebabkan NKCP membuka kembali  rundingan dengan [[Sarawak|Kerajaan Sarawak]], yang menyebabkan perjanjian damai pada 17 Oktober 1990. Keamanan wilayah [[Sarawak]] akhirnya dipulihkan sepenuhnya setelah kumpulan terakhir sebanyak 50 anggota gerila komunis [[Parti Komunis Kalimantan Utara]] (NKCP) meletakkan senjata mereka.<ref>{{cite web|last1=James|first1=Chin|title=Book Review: The Rise and Fall of Communism in Sarawak 1940–1990|url=http://kyotoreview.org/book-review/book-review-the-rise-and-fall-of-communism-in-sarawak-1940-1990/|publisher=Kyoto Review of South East Asia|access-date=10 November 2015}}</ref><ref name="chanwong">{{cite news |url=http://www.theborneopost.com/2011/09/16/saga-of-communist-insurgency-in-sarawak/ |title=Saga of communist insurgency in Sarawak |last1=Chan |first1=Francis |last2=Wong |first2=Phyllis |date=16 September 2011 |newspaper=[[The Borneo Post]]}}</ref>

== Era pemodenan Sarawak ==
{{Further|Lebuhraya Pan Borneo|Kebudayaan Sarawak|Sarawak Media Group}}
[[File:Tanjung Kling Power Station.JPG|thumb|center|250px|Sistem bekalan elektrik nasional. Sistem pengurusan bekalan elektrik di wilayah [[Sarawak]] kini diuruskan sepenuhnya oleh [[Sarawak Energy|Sarawak Energy Berhad]] (SEB).]]

[[File:Simanggang (Sri Aman) Interchange, Pan Borneo Sarawak, Malaysia.png|thumb|center|260px|Projek Lebuhraya Pan Borneo Sarawak (Jajaran Sri Aman Interchange, Simanggang, Sri Aman, [[Sarawak]]).]]

[[Sarawak|Wilayah Sarawak]] banyak mengalami transformasi pembangunan wilayah yang sangat signifikan, lebih moden, dan lebih kompleks sejak pertengahan tahun 1990-an sehingga ke hari ini. Ini dibuktikan apabila kewujudan projek-projek infrastruktur asas wilayah seperti jaringan akses laluan jalan raya yang mencukupi, sistem bekalan air yang mencukupi, sistem bekalan elektrik yang sangat baik, jaringan liputan internet yang sangat baik, serta pembangunan kawasan-kawasan perumahan baharu yang lebih moden dan kompleks.

[[Sarawak]] juga sangat bertuah apabila mempunyai akses jaringan lebuhraya moden [[Lebuhraya Pan Borneo|Lebuhraya Pan Borneo Sarawak]] yang dimana sudah mencapai status kemajuan pembangunan serta kemajuan naiktaraf lebuhraya yang sangat baik dan lebih memuaskan. [[Sarawak]] juga bakal mempunyai syarikat penerbangan milik wilayah [[Sarawak]] sendiri, sekaligus dapat menghubungkan akses laluan udara (''flight direction access'') antara wilayah [[Sarawak]] dengan negara-negara serantau serta negeri-negeri [[Malaysia]] yang lain.

[[File:TVS logo (2024).png|thumb|center|220px|Logo rasmi stesen televisyen milik wilayah [[Sarawak]] sendiri, [[TVS (saluran TV Malaysia)|TVS]].]]

[[Sarawak|Wilayah Sarawak]] amat bersyukur kerana [[Sarawak]] mempunyai rangkaian stesen televisyen milik wilayahnya sendiri, [[TVS (saluran TV Malaysia)|TVS]]. Stesen televisyen [[TVS (saluran TV Malaysia)|TVS]] kini diuruskan dan diselaraskan sepenuhnya oleh badan penyiaran dan media wilayah, [[Sarawak Media Group|Sarawak Media Group (SMG)]]. 

Tumpuan [[Sarawak Media Group|Sarawak Media Group (SMG)]] ketika ini adalah memperkasakan kualiti dan mutu penyiaran televisyen di [[Sarawak]], serta turut melaksanakan penambahan tujuh lagi saluran televisyen baharu milik sepenuhnya [[Sarawak Media Group|Sarawak Media Group (SMG)]] sendiri, sekaligus dapat mencukupi jumlah penyiaran televisyen di [[Sarawak|wilayah Sarawak]] sahaja, iaitu sebanyak lapan saluran televisyen berdefinisi tinggi (HD) milik [[Sarawak]] sendiri. Sehingga kini, siaran televisyen [[TVS (saluran TV Malaysia)|TVS]] boleh ditonton menerusi platform siaran [[MYTV Broadcasting|MYTV]] (saluran 122 HD), [[Unifi TV]], dan juga Astro (saluran 122 HD).

[[Sarawak|Wilayah Sarawak]] ini juga mempunyai akses liputan internet yang lebih pantas dan liputan kawasan capaian internet yang sangat memuaskan. Oleh sebab itulah semasa pelaksanaan [[:en:Malaysian movement control order|Perintah Kawalan Pergerakan (PKP)]] pada tahun 2020 dan 2021, kebanyakan para pelajar sekolah rendah dan sekolah menengah di [[Sarawak]] terpaksa menggunakan kaedah penggunaan internet sebagai solusi terbaik sepanjang pelaksanaan pengajaran dan pembelajaran di rumah (PdPR) pada waktu itu. Kini penggunaan internet sudah kian meluas dan banyak diterima di semua kawasan sekolah rendah dan sekolah menengah di seluruh [[Sarawak]].

Selain sektor pendidikan dan pengajian tinggi, sektor-sektor utama wilayah [[Sarawak]] seperti sektor perindustrian, sektor perbankan, sektor perniagaan komersial, sektor pertanian moden, dan sektor perkhidmatan awam kerajaan juga menggalakkan sepenuhnya penggunaan internet dan teknologi moden untuk melancarkan lagi proses pembangunan wilayah dan mengutamakan masyarakat yang celik digital di [[Sarawak]].

[[Fail:Internet.png|thumb|center|250px|Pelaksanaan penggunaan [[internet]] di [[Sarawak]] adalah sangat penting, kerana semua sektor-sektor utama wilayah [[Sarawak]] harus memanfaatkan penggunaan internet dan teknologi-teknologi canggih bagi melancarkan sepenuhnya pembangunan menyeluruh wilayah ini.]]

[[Sarawak|Kerajaan Sarawak]] juga mempunyai hak-hak wilayah sendiri untuk melaksanakan pelbagai dasar autonomi wilayah [[Sarawak]], selaras dengan tuntutan hak-hak wilayah yang termaktub dalam [[Perjanjian Malaysia|Perjanjian Malaysia 1963 (MA63)]]. Ini termasuk :
* Hak autonomi kesihatan wilayah [[Sarawak]].
* Hak kewarganegaraan rakyat [[Sarawak]].
* Hak kuasa imigresen wilayah [[Sarawak]].
* Hak autonomi pendidikan wilayah [[Sarawak]].
* Hak autonomi pentadbiran kerajaan tempatan dan kerajaan wilayah [[Sarawak]].
* Hak keselamatan wilayah [[Sarawak]].
* Hak autonomi pelaburan dan kewangan wilayah [[Sarawak]].
* Hak pemilikan institusi perbankan wilayah [[Sarawak]].
* Hak dan kepentingan tanah wilayah [[Sarawak]].
* Hak pemilikan penuh tanah adat [[Orang Iban|Dayak Iban]] dan hak tanah adat [[Bidayuh|Dayak Bidayuh]].
* Hak autonomi pengambilalihan pelabuhan wilayah [[Sarawak]].
* Hak autonomi aeroangkasa dan penerbangan awam wilayah [[Sarawak]].
* Hak kebebasan penggunaan [[United Kingdom|Bahasa Inggeris]] di [[Sarawak]].
* Hak kebebasan agama-agama lain di [[Sarawak]].
* Hak dan keistimewaan masyarakat [[Orang Iban|Dayak Iban]].
* Hak dan keistimewaan masyarakat [[Orang Melayu|Melayu Sarawak]].
* Hak dan keistimewaan masyarakat [[Cina Malaysia|Cina Sarawak]].

==Catatan==
{{Reflist|group=note}}

==Rujukan==
{{reflist}}

==Pautan luar==
{{Portal|Malaysia}}
{{Portal|Sarawak}}

{{Sarawak}}
{{Sejarah negeri dan wilayah persekutuan Malaysia}}

[[Kategori:Sejarah Sarawak| ]]