Brontekst bekijken van Noorwegen

{{Infobox land plus
| naaminlandstaal     = Kongeriket Norge<br />Kongeriket Noreg<br />Norgga gonagasriika<br />Vuona gånågisrijkka<br/ >Nöörjen gånkarijhke
| vlag                = [[Bestand:Flag of Norway.svg|125px]]
| vlagartikel         = Vlag van Noorwegen
| wapen               = [[Bestand:Coat of Arms of Norway.svg|80px]]
| wapenartikel        = Wapen van Noorwegen
| locatiekaart        = Europe-Norway.svg
| handmatig-inwoners  = 5.550.203 <small>(01.01.2024)</small><ref name="ssbf">{{Citeer web|url=https://www.ssb.no/en/befolkning/statistikker/folkemengde/aar-per-1-januar|title=Population, 2024-01-01|publisher=Statistics Norway|date=2024-02-21|accessdate=2024-02-24|language=en}}</ref>
| talen               = [[Noors]] ([[Bokmål]], [[Nynorsk]]), [[Samisch]] ([[Noord-Samisch]], [[Lule-Samisch]], [[Zuid-Samisch]]), [[Kveens]]
| hoofdstad           = [[Oslo]]
| regeringsvorm       = [[Parlementair systeem|Parlementaire]] [[constitutionele monarchie]]
| staatsvorm          = [[Gedecentraliseerde eenheidsstaat]]
| staatshoofd         = Koning [[Harald V van Noorwegen|Harald V]]
| regeringsleider     = [[Jonas Gahr Støre]]
| religie             = [[Lutheranisme]]
| pctwater            = 5
| bijv.naamwoord      = Noors
| inw.aanduiding      = Noor (m./v.)<br />Noorse (v.)
| motto               = 
| volkslied           = '''Burgerlijk''' <br> ''[[Ja, vi elsker dette landet]]'' [[File:Norway_(National_Anthem).ogg|150px]]<br />
'''Koninklijk''' <br> ''[[Kongesangen]]'' [[File: Kongesangen.ogg|150px]]
| munteenheid         = [[Noorse kroon]]
| valutacode          = NOK
| tijdzone            = [[UTC+1|+1]] (zomer [[UTC+2|+2]])
| feestdag            = [[17 mei]]
| tld                 = no
| landcode            = NOR
| tel                 = 47
| Ontstaan            = '''1905'''
| Voor1               = Unie tussen Zweden en Noorwegen
| Vlag_Voor1          = Union Jack of Sweden and Norway (1844-1905).svg
| CIAkaart            = Kaart Noorwegen.png
| portaal             = Noorwegen
| a-z                  = Noorwegen
| handmatig-dichtheid = 14,3/km²
}}
'''Noorwegen''', officieel het '''Koninkrijk Noorwegen''' ([[Noors]]: {{lang|no|''Kongeriket Norge''}} ([[Bokmål]]), {{lang|nn|''Kongeriket Noreg''}} ([[Nynorsk]]); [[Noord-Samisch]]: ''Norgga gonagasriika''; [[Lule-Samisch]]: ''Vuona gånågisrijkka''; [[Zuid-Samisch]]: ''Nöörjen gånkarijhke''), is een land in [[Noord-Europa]]. Noorwegen ligt op het westelijk deel van het [[Scandinavisch Schiereiland]] en grenst aan [[Zweden]], [[Finland]] en [[Rusland]]. Het [[Verenigd Koninkrijk]] en de [[Faeröer]] liggen ten westen aan de andere kant van de [[Noordzee]] en [[Denemarken]] ligt ten zuiden aan de overzijde van het [[Skagerrak]]. Ook de noordelijke eilandengroep [[Spitsbergen (archipel)|Spitsbergen]] en het eiland [[Jan Mayen]] zijn deel van het Noorse koninkrijk. De [[Antarctica|Antarctische]] gebieden [[Bouveteiland|Bouvet]], [[Peter I-eiland]] en [[Koningin Maudland]] vallen onder Noors bestuur, maar horen niet tot het koninkrijk.

Noorwegen heeft een oppervlakte van 385.207<ref name="kart_2019">{{Citeer web|url=https://www.kartverket.no/Kunnskap/Fakta-om-Norge/Arealstatistikk/Arealstatistikk-Norge/|title=Arealstatistics for Norway 2019|publisher=Kartverket, mapping directory for Norway|year=2019|accessdate=2019-03-24|archiefdatum=2019-06-08|archiefurl=https://web.archive.org/web/20190608034913/https://www.kartverket.no/Kunnskap/Fakta-om-Norge/Arealstatistikk/Arealstatistikk-Norge/|dodeurl=ja}}</ref> km² (inclusief Spitsbergen). Door het relatief lage inwonertal van ongeveer 5 miljoen<ref name="pop_2020_estimate">{{Citeer web | url=https://www.ssb.no/en/befolkning/statistikker/folkemengde/aar-per-1-januar | title=Population, 2020-01-01 | publisher=Statistics Norway | date=2020-02-27 | accessdate=2020-03-01 | language=no }}</ref> bedraagt de bevolkingsdichtheid circa 13 per km² (exclusief Spitsbergen: 16 per km²) en is Noorwegen na [[IJsland]] en [[Kazachstan]] het dunstbevolkte land van Europa. Grote delen van het land worden gedomineerd door natuur; [[Bos (vegetatie)|bossen]], [[fjord]]en, [[gletsjer]]s en meren zijn kenmerkend voor het Noorse landschap.

Volgens het middeleeuwse [[Flateyjarbók]] zou Noorwegen vernoemd zijn naar de legendarische koning [[Nor (koning)|Nor]]. Hoewel de geschiedenis van het koninkrijk Noorwegen teruggaat tot de [[slag om Hafrsfjord]] uit 872 en de [[Noorse Grondwet]] stamt van 1814, is Noorwegen in zijn huidige staat pas onafhankelijk sinds de [[ontbinding van de unie tussen Noorwegen en Zweden in 1905|ontbinding]] van de [[Unie tussen Zweden en Noorwegen|Zweeds-Noorse Unie]] in 1905. Noorwegen heeft twee [[volkslied (nationaal symbool)|volksliederen]]: een burgerlijk volkslied (''[[Ja, vi elsker dette landet]]'') en een [[koninklijk volkslied]] (''[[Kongesangen]]'', ook wel ''Gud sign vår konge god'' genoemd).

De hoofdstad van Noorwegen is [[Oslo]]. Andere grote steden zijn [[Bergen (Noorwegen)|Bergen]], [[Trondheim]], [[Stavanger]], [[Tromsø]] en [[Kristiansand]]. Noorwegen is rijk aan [[aardgas|gas-]] en [[aardolie|olievelden]], die samen met enkele andere bodemschatten, de [[scheepvaart]] en de handel de pijlers van de economie vormen. Noorwegen heeft het [[Lijst van landen naar bbp per hoofd van de bevolking|op een na hoogste bbp per hoofd van de bevolking]] ter wereld en werd door de VN al meerdere malen uitgeroepen tot [[index van de menselijke ontwikkeling|meest ontwikkelde land]].

Noorwegen is een [[parlementair systeem|parlementaire]] [[constitutionele monarchie]]. De huidige koning is [[Harald V van Noorwegen|Harald V]]. De huidige premier is [[Jonas Gahr Støre]], die aan het hoofd staat van een minderheidscoalitie van de [[Arbeiderpartiet]] en de [[Senterpartiet]]. Bestuurlijk is het land opgedeeld in 15 [[Fylker van Noorwegen|fylker]] en enkele honderden gemeenten. Op internationaal vlak is Noorwegen medeoprichter van de [[Verenigde Naties|VN]], de [[Noord-Atlantische Verdragsorganisatie|NAVO]], de [[Raad van Europa]] en de [[Noordse Raad]] en verder lid van onder andere de [[Europese Economische Ruimte|EER]], de [[Wereldhandelsorganisatie|WTO]] en de [[Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling|OESO]]. Het land is [[Noorwegen en de Europese Unie|geen lid]] van de [[Europese Unie]], maar wel van de [[Schengenruimte]].

== Geschiedenis ==
{{Zie hoofdartikel|Geschiedenis van Noorwegen}}

=== Prehistorie ===
[[Bestand:Alta Felszeichnung Rentiere.jpg|miniatuur|Prehistorische rotstekeningen van [[rendier]]en, [[Rotskunst van Alta]]]]
De oudste op Noors grondgebied gevonden gebruiksvoorwerpen stammen uit 10.500 v.Chr; zij werden opgegraven in de omgeving van [[Øygarden]]. Rond deze tijd was het westen van Noorwegen ijsvrij en dus geschikt voor bewoning. [[Stenen werktuig]]en die bij een opgraving in de omgeving van [[Rennesøy]] werden gevonden worden rond 10.000 voor Christus gedateerd.

In de provincies [[Finnmark]] en [[Møre og Romsdal]] zijn sporen van menselijke bewoning gevonden, die dateren van 8000 à 9000 v.Chr. Vondsten uit een latere periode geven aan dat rond 4000 v.Chr een nieuwe groep mensen Noorwegen binnentrok. Uit de vondsten valt af te leiden dat dit rendierjagers waren. Uit deze periode stamt ook een grafmonument dat in [[Østfold]] gevonden is. Later trokken groepen bewoners die behoorden tot de zogenaamde [[Nøstvet- en Lihultcultuur]] Noorwegen binnen en nog weer later vestigde zich de [[pitted-warecultuur]], vooral in het zuiden van Noorwegen, waar ook de [[bootbijlcultuur]] zich ontwikkelde.

Uit [[Archeologie|archeologische]] vondsten is gebleken dat de bewoners van Noorwegen tijdens het [[Romeinse Keizerrijk]] handel dreven met de Romeinen. Gedurende het verval van het Romeinse Rijk in de derde tot de vijfde eeuw werden de handelsrelaties met Zuid-Europa verbroken.

=== Vikingtijd tot en met de middeleeuwen ===
[[Bestand:Exhibition in Viking Ship Museum, Oslo 01.jpg|miniatuur|rechtop|Het [[Osebergschip]], tentoongesteld in het [[Vikingskipshuset]] in Oslo]]
De periode van 800 tot 1066 wordt in de Noorse geschiedenis aangeduid als de [[Geschiedenis van de Vikingen|Vikingtijd]], genoemd naar de Vikingen, die er in die periode met hun [[Vikingschip|Vikingschepen]] op uit trokken om de wereld te verkennen, handel te drijven, oorlog te voeren en te plunderen. Noorse bronnen voor deze periode stammen vooral uit de twaalfde en dertiende eeuw. Het begin van de Vikingtijd valt samen met het ontstaan van de Noorse monarchie. Tot 872 waren er op het huidige Noorse grondgebied ongeveer 30 koninkrijken, die in die tijd door de eerste Noorse koning, [[Harald I van Noorwegen|Harald Schoonhaar]] werden verenigd. Historici nemen tegenwoordig aan dat Harald vooral over de kuststreken van Noorwegen regeerde en dat na diens dood zijn gebied weer uiteenviel in kleinere bestuurseenheden, die door verschillende edellieden werden bestuurd.

In het begin van de elfde eeuw werd het [[christendom]] in Noorwegen geïntroduceerd. Koning [[Olaf II van Noorwegen|Olaf II]] (995-1030) trachtte de Noren te bekeren, maar moest deze poging met de dood bekopen. Hij liet in 1023 een stenen [[kruis (christendom)|kruis]] oprichten in [[Voss (gemeente)|Voss]], waar het vandaag de dag nog steeds te bekijken is. Olaf zou later [[heiligverklaring|heilig verklaard]] worden en de schutspatroon van Noorwegen worden. Aan het einde van de elfde eeuw was het christelijk geloof de enige toegestane religie in deze gebieden geworden. Rond die tijd was het Noorse koninkrijk een stevige - zij het administratief gezien nog primitieve - eenheid. Enkele Noorse steden kwamen in die tijd tot bloei: Oslo, Trondheim (''Nidaros''), Bergen (''Bjorgvin'') en Tønsberg. In 1066 kwam er - naar historici in het algemeen menen - een einde aan de Vikingtijd toen [[Harald III van Noorwegen|Harald Sigurdsson]] een onsuccesvolle poging ondernam om [[Engeland]] te veroveren, waarbij hij sneuvelde. De lotgevallen van deze Harald werden door [[Snorri Sturluson]] opgetekend in diens ''[[Morkinskinna]]''.

De Noorse koning [[Sigurd I|Sigurd Jorsalfare]] was de eerste Europese koning die op [[kruistocht]] ging. Hij vertrok in 1107 uit Noorwegen en vocht tegen de [[moslim]]s in [[Spanje]], [[Lissabon]], de [[Balearen]] en [[Palestina (regio)|Palestina]]. In 1110 nam hij samen met koning [[Boudewijn I van Jeruzalem]] de stad [[Sidon]] in. Na thuiskomst regeerde hij met harde hand en voerde onder andere een belastingstelsel in. Na zijn dood ontstond er grote onenigheid rond de opvolging van Sigurd, die alleen een dochter had nagelaten. Dit vormde de inleiding tot een burgeroorlog, die Noorwegen van 1130 tot 1240 in zijn greep zou houden. In dat jaar beslechtte [[Haakon IV van Noorwegen|Haakon Haakonson]] de strijd in zijn voordeel en werd koning van een opnieuw verenigd Noorwegen.

Noorwegen was een zelfstandig koninkrijk van de negende eeuw tot 1397, toen het deel werd van de [[Unie van Kalmar]] met [[Denemarken]] en [[Zweden]].

=== Moderne tijd ===
[[Bestand:Eidsvoll riksraad 1814.jpeg|miniatuur|De [[Noorse Grondwet]], aangenomen in 1814, gaf Noorwegen meer autonomie]]
Toen Zweden in 1521 de Unie van Kalmar verliet, werd Noorwegen al snel een provincie van Denemarken ([[Koninkrijk Denemarken en Noorwegen]]). Het bleef onder Deens gezag tot het in 1814 overging in Zweedse handen ([[Unie tussen Zweden en Noorwegen]]). Noorwegen kreeg toen een [[Noorse Grondwet|eigen grondwet]] en [[Storting (Noorwegen)|meer zelfbestuur]]. In 1905 werd Noorwegen weer een onafhankelijke staat, met koning [[Haakon VII van Noorwegen|Haakon VII]] als staatshoofd. Tijdens de Eerste Wereldoorlog wist het neutraal te blijven dankzij een sterke [[Marine (strijdmacht)|zeemacht]] die de kusten kon verdedigen.

In de jaren twintig van de twintigste eeuw bezette Noorwegen [[Jan Mayen]] en kreeg het - in het [[Spitsbergenverdrag]] - de soevereiniteit over de [[Noordpoolgebied|Arctische]] [[archipel]] van [[Spitsbergen (archipel)|Spitsbergen]].

In april 1940 werd het land door [[nazi-Duitsland]] [[Operatie Weserübung|bezet]]. Deze bezetting duurde tot de [[Einde van de Tweede Wereldoorlog in Europa|capitulatie van Duitsland]] in mei 1945.

De Noorse bevolking heeft tot twee keer toe in een referendum het [[Noorwegen en de Europese Unie|lidmaatschap van de Europese Unie]] afgewezen.

== Geografie ==
=== Geografisch overzicht ===
[[Bestand:Reine (15413027142).jpg|miniatuur|[[Reine]] op [[Lofoten]]]]
[[Bestand:DSC3384 - panoramio.jpg|miniatuur|De [[Nærøyfjord]]]]
Noorwegen ligt in [[Noord-Europa]] en beslaat het westelijke deel van [[Scandinavië]]. In het oosten zijn er landgrenzen met, klokgewijs, [[Rusland]] (196&nbsp;km), [[Finland]] (727&nbsp;km) en [[Zweden]] (1619&nbsp;km). In het noorden, westen en zuiden grenst het land aan de [[Barentszzee]], de [[Noorse Zee]], de [[Noordzee]] en het [[Skagerrak]].

Tot het land Noorwegen behoren de eilandengroep [[Spitsbergen (archipel)|Spitsbergen]] en het eiland [[Jan Mayen]] in de [[Noordelijke IJszee]], evenals het eiland [[Bouveteiland|Bouvet]] in de [[Zuidelijke Oceaan|Zuidelijke IJszee]]. Noorwegen eist tevens een deel op van [[Antarctica]] ([[Koningin Maudland]] en [[Peter I-eiland]]).

Continentaal Noorwegen is lang en smal. Als Noorwegen denkbeeldig om zijn zuidelijkst gelegen gemeente [[Lindesnes]] zou worden gedraaid, zou de [[Noordkaap (Noorwegen)|Noordkaap]] (het noordelijkste punt) bij Rome komen te liggen. In [[Nordland (provincie)|Nordland]], bij ''Hellemobotn'' ([[Tysfjord (fjord)|Tysfjord]]), is de afstand tussen het eind van de fjord en de grens met [[Zweden]] slechts 6,3&nbsp;km.

{|width="330" align="left" cellspacing="4" cellpadding="4" style="border: 1px solid #aaa; font-size: 90%; padding: 4px; margin: 0 1em; margin-left:0; background-color: #f9f9f9;clear:left;"
|-
! colspan="2"|Langste fjorden
|-
! align="left"|Naam !! align="left"|Lengte
|-
|[[Sognefjord]] ([[Solund]]–[[Skjolden]])
|align="right"|204&nbsp;[[kilometer|km]]
|-
|[[Hardangerfjord]] ([[Bømlo]]–[[Odda (plaats)|Odda]])
|align="right"|179&nbsp;km
|-
|[[Trondheimfjord]] ([[Agdenes]]–[[Steinkjer (plaats)|Steinkjer]])
|align="right"|126&nbsp;km
|-
|[[Porsangerfjord]] ([[Sværholtklubben]]–[[Brennelv]])
|align="right"|123&nbsp;km
|-
|[[Storfjord (fjord)|Storfjord]] ([[Hareidlandet]]–[[Geiranger]])
|align="right"|110&nbsp;km
|}
Noorwegen heeft een zeer lange [[kustlijn]]. Inclusief [[fjord]]en, kleine voor de kust gelegen [[lijst van eilanden in Noorwegen|eilanden]] en andere inhammen is de kustlijn minstens 25.000&nbsp;km lang.<ref>{{en}}[https://web.archive.org/web/20200506091556/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/no.html#Geo CIA World Factbook: Norway, geography]</ref> Zonder fjorden is de kustlijn veel korter, maar wanneer ook de vorm van individuele rotsblokken meegenomen zou worden dan is de kustlijn juist nog langer. Met hoe meer detailniveau er gemeten wordt hoe langer de kustlijn blijkt te zijn. Dit wordt de [[kustlijnparadox]] genoemd.

De kust is omzoomd met eilanden (in het bijzonder de eilandengroepen [[Lofoten]] en [[Vesterålen]]) en talrijke diep gekartelde [[lijst van fjorden in Noorwegen|fjorden]]. De [[Sognefjord]], [[Hardangerfjord]], [[Trondheimfjord]] en [[Porsangerfjord]] zijn de langste. De [[Geirangerfjord]] is de bekendste en maakt, samen met de [[Nærøyfjord]], deel uit van de [[werelderfgoedlijst]] van de [[UNESCO]]. Verder telt Noorwegen [[lijst van gletsjers in Noorwegen|een groot aantal gletsjers]]. [[Jostedalsbreen]] heeft zijarmen als onder andere de [[Nigardsbreen]] en de [[Briksdalsbreen]] en is de grootste gletsjer van het Europese continent. Andere bekende gletsjers zijn [[Svartisen]] en de [[nationaal park Folgefonna|Folgefonnagletsjer]].

Noorwegen wordt vrijwel in zijn geheel beheerst door het [[Scandinavisch Hoogland]]. Hoge plateaus zijn onder meer de [[Dovrefjell]] en de hoogvlakte [[Hardangervidda]]. Het [[hooggebergte]] van Noorwegen is [[Jotunheimen]] met de gebergten [[Hurrungane]] en [[Breheimen]]. In dit deel bevinden zich de [[Lijst van bergen in Noorwegen|hoogste toppen]], zoals de [[Galdhøpiggen]] met 2469 meter en de [[Glittertind]] van 2454 meter. De bergen en de plateaus worden afgewisseld door vruchtbare valleien, zoals [[Gudbrandsdalen]], en door snelle rivieren, die hydro-elektrische energie leveren. De rivier de [[Glomma]], ook bekend als ''Glåma'', in het zuiden, is de langste rivier. Vanwege zijn ligging aan de [[Atlantische Oceaan]] aan het einde van de warme [[Golfstroom]] heeft Noorwegen een mild en vochtig klimaat. De hele kust is het hele jaar door ijsvrij.

De [[lijst van Noorse steden|grootste steden]] bevinden zich hoofdzakelijk langs de kust, vooral in de zuidelijke helft. Oslo, de hoofdstad, is met circa 700.000 inwoners ook de grootste stad. Andere grote steden zijn [[Bergen (Noorwegen)|Bergen]], [[Stavanger]], [[Trondheim]], [[Drammen]]. [[Tromsø]] (ca. 75.000 inwoners) is een van de grootste steden boven de poolcirkel.

Er zijn 47 [[lijst van nationale parken in Noorwegen|nationale parken]] in Noorwegen, waarvan zeven op Spitsbergen. Bekende nationale parken zijn onder meer [[nationaal park Børgefjell|Børgefjell]], [[nationaal park Dovrefjell-Sunndalsfjella|Dovrefjell-Sunndalsfjella]], [[nationaal park Folgefonna|Folgefonna]], [[Hardangervidda]], [[nationaal park Jostedalsbreen|Jostedalsbreen]], [[nationaal park Jotunheimen|Jotunheimen]], [[nationaal park Anárjohka|Anárjohka]], [[nationaal park Rondane|Rondane]] en [[nationaal park Stabbursdalen|Stabbursdalen]].

=== Klimaat ===
[[Bestand:Satellite image of Norway in February 2003.jpg|miniatuur|Satellietbeeld van Noorwegen in de winter]]
Er zijn verschillende klimaten in Noorwegen. De westkust, het fjordengebied, heeft een zacht gematigd [[zeeklimaat]], iets koeler dan Nederland en Vlaanderen. In het hoge noorden heerst een [[toendraklimaat]]. Ten oosten van de bergketens heerst een [[landklimaat]]. In sommige gebieden in de westelijke fjorden en het midden valt meer dan 4000&nbsp;mm neerslag per jaar, terwijl de neerslag in het noorden en achter de bergen niet meer dan 600&nbsp;mm per jaar bedraagt.

=== Geologie ===
Tijdens het [[Precambrium]] lag Noorwegen op een enorm continent. Zo'n 600 miljoen jaar geleden brak dit continent uit elkaar. Er zijn in Noorwegen nog sporen te vinden van die periode, verschillende kloven en meren in het oosten van het land wijzen op verzonken stukken land. Gletsjers en water zorgden door erosie voor het vervlakken van dit gebied.

[[Bestand:P1000290Jostedalsbreen.JPG|miniatuur|links|De [[Jostedalsbreen]], de grootste [[gletsjer]] op het Europese vasteland]]
Van het Cambrium tot het midden van het [[Siluur]], zo'n 430 miljoen jaar geleden, lag het Noorse deel van [[Baltica]] regelmatig onder water. Dit zorgde voor de afzetting van kalk- en kleisedimenten en dus ook verschillende mariene [[fossiel]]en, waarvan [[trilobieten]] de meest bekende zijn.

Tijdens de [[Caledonische orogenese]], zo'n 500 tot 400 miljoen jaar geleden, botsten [[Avalonia]], [[Baltica]] en [[Laurentia (geologie)|Laurentia]] waardoor een gebergte ontstond dat nu in onder andere Groenland, Noorwegen en Schotland ligt. De eerder afgezette lagen in het noorden werden geplooid en op plaatsen waar het gesteente naar beneden plooide ([[bekken (geologie)|bekken]]) werden op het gesteente sedimenten afgezet, vooral conglomeraat en zandsteen. Dit laatste was mogelijk doordat het gebied een droge woestijn was. Het oorspronkelijke gesteente in het zuiden onderging een enorme druk, waardoor [[gneis]] en ander metamorf gesteente ontstond. Verder wijst de aanwezigheid van [[graniet]] op vulkanische activiteiten. Dit geheel botste ten slotte met [[Gondwana (continent)|Gondwana]] zodat het supercontinent [[Pangea]] werd gevormd.

Aan het einde van het [[Perm (periode)|Perm]] brak dit continent en ontstond er een [[rift]], waardoor de ene zijde Noord-Amerika en aan de andere zijde onder meer Scandinavië en Schotland gevormd werden. In de [[riftvallei (geologie)|riftvallei]] kwam (en komt) heel wat magma aan de oppervlakte, vooral in zee ([[IJsland]], [[Jan Mayen]]). Aan de randen van de riftvallei steeg de bodem. In het westen van het huidige Noorwegen, waar de kustlijn zich op zo'n rand bevindt, steeg het land tot wel 1000 meter. Dit had als gevolg dat de rivieren de valleien nog meer uitschuurden. Al het geërodeerd materiaal werd voor de kust afgezet.

Tijdens de [[Weichselien|laatste ijstijd]] zorgden gletsjers, zeker in de eerder uitgeschuurde valleien, voor enorme [[trogdal|U-dalen]], [[morene]]n en dergelijke. Op sommige plaatsen was het ijspakket tot 3 kilometer dik.

Na de laatste ijstijd steeg de zeespiegel weer, waardoor de fjorden met zeewater gevuld werden.<ref>{{Aut|C. Mayer}}: ''[http://natuurtijdschriften.nl/download?type=document&docid=414946 De Geologische geschiedenis van Noorwegen in vogelvlucht]'' Gea, 1994, nr. 1</ref>

== Bevolking ==
[[Bestand:Population graph for Norway.svg|miniatuur|Demografische ontwikkeling van Noorwegen]]

=== Samenstelling ===
Noorwegen heeft ruim vijf miljoen inwoners en kent een vrij snel groeiende bevolking, met name in de regio's [[Oslo]]-[[Akershus (provincie)|Akershus]] en [[Stavanger]]. Het aantal stijgt met 0,73% per jaar (2005). Begin jaren 2000 is [[immigratie]] verantwoordelijk geweest voor meer dan de helft van de bevolkingstoename. 8,3% van de bevolking bestaat uit immigranten (1 januari 2006). Het land laat slechts een zeer beperkt aantal asielzoekers toe en is bereid om deze mensen zo spoedig mogelijk aan andere landen over te dragen. De grootste immigrantengroepen zijn Pakistani, Zweden en Irakezen.<ref>{{en}}[http://www.ssb.no/english/subjects/02/01/10/innvbef_en/ Statistics Norway: "Population statistics. Immigrant population, 1.1.2006: Iraqis are the third largest immigrant group"]</ref>

Het grootste deel van de bevolking woont geconcentreerd langs de zuidelijke kust en de valleien, waar de belangrijkste steden [[Oslo]], [[Bergen (Noorwegen)|Bergen]], [[Stavanger]], [[Kristiansand]] en [[Drammen]] liggen. Verder in het noorden langs de kust [[Trondheim]] en in het verre noorden liggen [[Narvik (plaats)|Narvik]], [[Tromsø]], [[Bodø]] en [[Hammerfest]]. De meerderheid van de Noren is van Scandinavische oorsprong, maar in de noordelijke provincies [[Finnmark]] en [[Troms]] is er een gemengde bevolking van [[Noren (volk)|Noren]], [[Samen (volk)|Saami]] en een Finse minderheid ([[Kvenen]]). Het verschilt van plek tot plek waar welke bevolkingsgroep domineert.

=== Religie ===
[[Bestand:Noorwegen religies 2010.svg|miniatuur|Religies in Noorwegen (2010)]]
[[Bestand:Stavechurch-heddal.jpg|miniatuur|De [[staafkerk van Heddal]]]]
De [[Kerk van Noorwegen|Lutherse Kerk]] was tot 21 mei 2012 de [[staatsgodsdienst|staatskerk]]. De negen [[bisschop]]pen en andere geestelijkheid van de Lutherse Kerk werden door de koning benoemd. Sinds de Lutherse Kerk zijn bevoorrechte positie verloor, is het aantal aanhangers gedaald naar 3,686 miljoen.<ref>{{Citeer web | url=http://www.ssb.no/en/kultur-og-fritid/statistikker/kirke_kostra/aar | title=Church of Norway, 2019 | publisher=Statistics Norway | date=2020-06-17 | accessdate=2020-12-11 | language=no }}</ref> Met 83.684 aanhangers vormen de moslims de op een na grootste religie in Noorwegen. Van de Noorse bevolking beschouwde in 2010 31,4% zich als luthers, 1,1% zei een andere christelijke stroming aan te houden, 2,6% beleed een ander geloof en 64,9% gaf aan in het geheel geen religie te hebben.
Zie ook het artikel '[[Bibelbeltet]]', over het Noorse equivalent van de Nederlandse '[[Bijbelgordel]]'.

Een christelijke stroming die in Noorwegen is ontstaan, is die van de [[Noorse broeders]].

=== Taal ===
{{Zie ook|Zie ook het artikel [[Geschiedenis van het Noors]].}}
De overgrote meerderheid van de Noren spreekt [[Noors]]. De [[Samen (volk)|Samische]] minderheid spreekt daarnaast ook haar eigen taal, het [[Samisch]]. In het uiterste noorden, in de gemeenten nabij de Finse grens, wordt [[Kveens]] gesproken. Het geschreven Noors heeft twee officiële varianten: het ''[[Bokmål]]'', dat uit het [[Deens]] voortkomt, en het ''[[Nynorsk]]'', dat op basis van Noorse dialecten is gevormd. Gemeenten en [[Fylker van Noorwegen|fylker]] ('provincies') kunnen een voorkeur voor een ''[[målform]]'' uitspreken.

== Politiek ==
[[Bestand:Stortinget, Oslo, Norway (cropped).jpg|miniatuur|Het [[Storting (Noorwegen)|Storting]], het Noorse parlement]]
Noorwegen is een [[constitutionele monarchie]]. Sinds 1991 is [[Harald V van Noorwegen|Harald V]] de [[Lijst van koningen van Noorwegen|koning van Noorwegen]]. De uitvoerende macht, hoewel deze in naam bij de monarch ligt, wordt door een Raad van Ministers uitgeoefend die door de [[Premier (regeringsleider)|premier]] wordt geleid. De wetgevende macht wordt bekleed in het 169 leden tellende parlement of [[Storting (Noorwegen)|Storting]]. Het parlement wordt [[verkiezingen in Noorwegen|iedere vier jaar gekozen]] in september. Noorwegen kent geen tussentijdse verkiezingen.

De meest recente parlementsverkiezingen [[Noorse parlementsverkiezingen 2021|vonden plaats in 2021]], waarna door de [[Arbeiderpartiet|Arbeiderspartij]] en de [[Senterpartiet|Centrumpartij]] een minderheidsregering werd gevormd: het [[kabinet-Støre]] onder leiding van premier [[Jonas Gahr Støre]]. Deze twee coalitiepartijen maakten tussen 2005 en 2013, samen met de [[Sosialistisk Venstreparti|Linkse Socialistische Partij]], ook al deel uit van de regering, toen met [[Jens Stoltenberg]] als premier. Tussen 2013 en 2021 werd Noorwegen geleid door een conservatief kabinet waarvan [[Høyre]] de belangrijkste partij was en [[Erna Solberg]] de minister-president.
{{Zie ook|Zie ook: [[Lijst van premiers van Noorwegen]]}}

== Bestuur ==
{{zie hoofdartikel|Provincies van Noorwegen}}
Noorwegen is ingedeeld in [[Fylker van Noorwegen|fylker]] en gemeenten. Tot 2018 telde het land negentien ''fylker''. Daarna vonden in 2020 en 2024 nog enkele grondige herindelingen plaats, waardoor Noorwegen vanaf 2024 vijftien provincies telt. De provincies worden bestuurd door een gekozen bestuur. De verkiezingen daarvoor vinden om de vier jaar plaats tegelijk met de verkiezingen voor de gemeentebesturen. De hoofdstad Oslo heeft zowel de bevoegdheden van een gemeente als van een provincie.

== Economie ==
[[Bestand:StatfjordA(Jarvin1982).jpg|miniatuur|De olieproductie is een belangrijk onderdeel van de Noorse economie]]
[[Bestand:Norway Product Exports (2019).svg|miniatuur|Exportproducten van Noorwegen in 2019 naar geldwaarde]]
Bijna driekwart van het Noorse grondgebied is niet bruikbaar voor economische activiteiten. Minder dan 4% is [[Landbouw|gecultiveerd]]. Het land [[Invoer (handel)|importeert]] meer dan 50% van zijn voedsel. De enorme bergweiden worden gebruikt voor het houden van rundvee en schapen en in het noorden, voor rendieren. Ongeveer een kwart van Noorwegen is bebost; hout is een belangrijke natuurlijke rijkdom en is de grondstof voor belangrijke industrieën. De [[visserij]] (in het bijzonder op kabeljauw, [[Haring (soort)|haring]] en makreel) is belangrijk, maar vormt slechts 0,5% van het Noorse [[Bruto nationaal product|bnp]]. Verse, ingeblikte en gezouten vis wordt uitgevoerd naar de hele wereld. Noorwegen is een van de weinige landen van waaruit [[walvisvaart]] plaatsvindt.

De belangrijkste industrieën van het land zijn [[aardolie]]- en [[aardgas]]productie, de scheepvaart en handel. Sinds de ontdekking van het [[Ekofisk]]-veld in 1969 zijn de aardolie- en aardgasindustrieën essentieel voor de economie van Noorwegen. In 2012 was Noorwegen de op twee na grootste exporteur van [[aardgas]] en stond het land op nummer 10 van de lijst van grootste olie-exporteurs.<ref name="FACTS10">{{en}} Noorse regering [https://web.archive.org/web/20140808054521/http://www.regjeringen.no/upload/OED/pdf%20filer/Faktaheftet/Fakta2014OG/Facts_2014_nett.pdf FACTS: The Norwegian Petroleum Sector 2014, p. 12-13], geraadpleegd op 31 juli 2014</ref> Sinds het begin van de energiewinning op zee heeft het een totale bijdrage geleverd van NOK 11.000 miljard aan het Noorse [[bruto binnenlands product]] (bbp).<ref name="FACTS10" />

In 2013 was het aandeel van de petroleumsector een vijfde in het totale bbp, bijna een derde van de totale overheidsinkomsten en was het de helft van alle exportopbrengsten.<ref name="FACTS10" /> De overheid stopt de inkomsten van de petroleumsector in een [[sovereign wealth fund|apart fonds]]. Eind 2013 had dit fonds een vermogen van 5000 miljard Noorse kronen ofwel circa 1 miljoen per Noor.<ref name="FACTS10" /> Op 19 september 2017 bereikte het fonds volgens Bloomberg een waarde van 1.000 miljard Amerikaanse dollar.<ref>{{en}}[https://www.bloomberg.com/news/articles/2017-09-19/norway-wealth-fund-says-reached-1-trillion-in-value The World’s Biggest Wealth Fund Hits $1 Trillion], Bloomberg, 19 september 2017</ref> Deze industrietak zorgt voor werkgelegenheid, maar ook verhoogde [[inflatie]] en een kwetsbaarheid voor schommelingen in de wereldaardoliemarkt (het grootste deel van de olie en het gas wordt uitgevoerd). Andere delfstoffen die worden ontgonnen zijn [[pyriet]], [[graniet]], [[koper (element)|koper]], [[titanium]], [[IJzererts|ijzererts]] en in mindere mate [[steenkool]], [[zink (element)|zink]] en [[lood (element)|lood]]. Noorwegen produceert [[nikkel]], [[aluminium]], [[IJzer (element)|ijzer]][[legering]]en en half afgewerkt staal.

Verder zijn voedselproductie, [[houtpulp]] en [[papier]], elektrochemische en scheepsbouwindustrieën belangrijk voor de economie. De grote Noorse koopvaardijvloot verscheept een groot deel van de wereldhandel.

De belangrijkste handelspartners zijn het [[Verenigd Koninkrijk]], [[Duitsland]] en [[Zweden]].

=== Energievoorziening ===
Olie en gas vormen een pijler van de Noorse economie. Bijna alle [[elektriciteit]] in het land wordt geleverd door [[waterkrachtcentrale]]s en het land voert eveneens elektriciteit uit. De [[NorNed-kabel]] transporteert stroom tussen Noorwegen en Nederland. Noorwegen produceerde 196 miljoen [[ton olie-equivalent]] (Mtoe, 1&nbsp;Mtoe = 11,63 [[TWh]]) in 2014, 93% was olie en gas, 7% was duurzame energie. Een klein deel werd gebruikt voor de nationale energievoorziening, het TPES (''[[total primary energy supply]]'') was 29&nbsp;Mtoe. Het land exporteerde 166&nbsp;Mtoe fossiele brandstof meer dan het importeerde.

Van de energie ging ongeveer 9&nbsp;Mtoe verloren bij conversieprocessen in de energie-industrie en 2&nbsp;Mtoe werd gebruikt voor niet-energetische producten zoals smeermiddelen, asfalt en petrochemicaliën. Voor eindgebruikers resteerde 18&nbsp;Mtoe waarvan 9,3&nbsp;Mtoe aan elektriciteit die voor 96% met waterkracht opgewekt werd. De uitstoot van kooldioxide was 35 megaton, dat is 6,9 ton per persoon.<ref>{{en}} IEA [https://www.iea.org/statistics/?country=NORWAY&year=2014] Show data table, select Balances, Electricity or Key indicators</ref> Het wereldgemiddelde was 4,5 ton per persoon.

Om de CO<sub>2</sub>-uitstoot te verminderen wordt elektrisch rijden aangemoedigd. 29,1 procent van de in 2016 verkochte auto's was elektrisch.<ref>{{Citeer nieuws | url=http://www.hybridcars.com/top-10-plug-in-vehicle-adopting-countries-of-2016/ | title=Top 10 Plug-in Vehicle Adopting Countries of 2016 | first=Jeff | last=Cobb | work=HybridCars.com | date=2017-01-17 | accessdate=2017-01-23 | archiefdatum=2021-04-29 | archiefurl=https://web.archive.org/web/20210429203246/https://www.hybridcars.com/top-10-plug-in-vehicle-adopting-countries-of-2016/ | dodeurl=ja }}</ref>

=== Vervoer ===
De natuurlijke omstandigheden van het land hebben een grote invloed op de [[verkeersinfrastructuur|infrastructuur]]. Langs de westkust zijn verbindingen vaak afhankelijk van [[veerboot|veerboten]], hoewel er steeds meer [[tunnel]]s en [[brug (bouwwerk)|bruggen]] gebouwd worden. Ook voor de verbindingen tussen de kust en het centrum van het land zijn vaak tunnels nodig, de langste tunnel in Europa, [[Lærdalstunnel]], verbindt Oslo met Bergen.

[[Bestand:Flåmsbana 1.jpg|miniatuur|links|De [[Flåmsbana]]]]
[[Snelwegen in Noorwegen|Autosnelwegen]] komen weinig voor. Rondom de grote steden zijn de wegen goed te noemen, maar de provinciale wegen zijn vaak slecht onderhouden en de wegen lijden onder winterse condities. De wegen zijn vaak niet breed en de maximale snelheid ligt meestal op 80&nbsp;km per uur. Gezien de natuur in Noorwegen dient men rekening te houden met groot wild (zoals elanden en herten), dat plotseling de weg kan oversteken en het gebeurt geregeld dat schapen de wegen versperren. Veel wegen zijn [[tolweg]]en. De tol wordt geïnd bij een ''bomstasjon''. Een groot aantal steden is omringd door zulke tolpoorten, met de inkomsten wordt de plaatselijke infrastructuur uitgebouwd. Er zijn diverse toeristisch interessante wegen ([[nationale toeristenweg]]) zoals de [[Peer Gyntweg]], [[Atlantische weg]], [[Trollstigen]], [[Fylkesvei 500 (Rogaland)|Lysebotnvegen]], [[Jotunheimvegen]], [[Fylkesvei 258|Gamle Strynefjellsvegen]], [[Fylkesvei 17|Kystsriksveien]] en [[Fylkesvei 55|Sognefjellsweg]]. Sommige zijn alleen in de zomer geopend wanneer de wegen sneeuwvrij zijn.

[[Bestand:Midnatsol TITEL.jpg|miniatuur|MS Midnatsol van de [[Hurtigruten]]]]
Het [[spoorweg]]ennet bestaat voornamelijk uit verbindingen tussen Oslo en een aantal grotere plaatsen. De langste lijn is de [[Spoorlijn Trondheim - Bodø|Nordlandsbanen]] naar [[Bodø]]. Ook is er de [[Spoorlijn Oslo - Bergen|Bergensbanen]] naar [[Bergen (Noorwegen)|Bergen]]. Internationale verbindingen zijn er van Oslo naar [[Stockholm]] en [[Göteborg (stad)|Göteborg]] en van Trondheim - naar [[Sundsvall (stad)|Sundsvall]]. In het noorden van het land is [[Narvik (plaats)|Narvik]], dat niet is aangesloten op het Noorse spoorwegennet, verbonden met [[Kiruna (stad)|Kiruna]] in [[Zweden]]. De [[Spoorlijn Myrdal - Flåm|Flåmsbana]] staat bekend als een van de mooiste spoorwegen van Noorwegen.

De belangrijkste luchthaven is [[Luchthaven Oslo Gardermoen|Oslo Gardermoen]], ten noorden van Oslo. Gardermoen is zowel voor buitenlandse vluchten als voor binnenlandse vluchten het centrum. De belangrijkste maatschappijen zijn [[Scandinavian Airlines|SAS]] en concurrent [[Norwegian.com|Norwegian]]. Het binnenlandse net is zeer uitgebreid. Met name in het noorden van het land liggen veel vliegvelden met een betrekkelijk korte landingsbaan. De vliegvelden van [[Luchthaven Bodø|Bodø]] en [[Luchthaven Tromsø|Tromsø]] vervullen hier een hubfunctie. De binnenlandse vluchten worden uitgevoerd door [[Widerøe]]. Naast Oslo hebben Bergen, Stavanger, Trondheim, [[Sandefjord]] en [[Kristiansand]] vliegverbindingen met de grotere [[Europa (werelddeel)|Europese]] steden.

De [[Hurtigruten]] is een veerdienst die van Bergen naar [[Kirkenes]] langs de Noorse kust voert. Ook met buitenlandse bestemmingen worden veerdiensten onderhouden: vanuit [[Hanstholm]] in [[Denemarken]] naar [[Egersund]], Stavanger en Bergen; vanuit [[Hirtshals (plaats)|Hirtshals]] naar [[Kristiansand]], [[Bergen (Noorwegen)|Bergen]] en [[Larvik (plaats)|Larvik]]; vanuit [[Kiel (Duitsland)|Kiel]] in Duitsland naar Oslo; en vanuit [[Frederikshavn (stad)|Fredrikshavn]] in Denemarken naar Oslo.

=== Toerisme ===
{{Zie ook|Zie ook de [[Werelderfgoedlijst#Noorwegen|Noorse monumenten op de Werelderfgoedlijst]] en de [[lijst van musea in Noorwegen]].}}
[[Bestand:Bryggen, Bergen3.JPG|miniatuur|De handelskade [[Bryggen]] in [[Bergen (Noorwegen)|Bergen]] staat op de UNESCO-werelderfgoedlijst]]
De fjorden en de [[middernachtzon]] in het verre noorden trekken vele toeristen aan.

Enkele populaire toeristische bestemmingen in Noorwegen zijn:
* de [[staafkerk]]en zoals de [[staafkerk van Urnes]] (sinds 1979 op de [[Werelderfgoedlijst]]), de [[staafkerk van Borgund]] en de [[staafkerk van Heddal]]
* [[Bryggen]], de middeleeuwse haven van [[Bergen (Noorwegen)|Bergen]] (sinds 1979 op de [[Werelderfgoedlijst]])
* de [[Rotskunst van Alta]] (sinds 1985 op de [[Werelderfgoedlijst]])
* [[Oslo]] met het [[Vikingskipshuset]] (waar opgegraven Vikingschepen worden tentoongesteld), het [[MUNCH]], het [[Nationaal Museum voor Kunst, Architectuur en Design]], het [[Frammuseum]], het [[Kon-Tiki Museet|Kon-Tiki Museum]], het [[Operahuis (Oslo)|Operahuis]], de [[Vigelandpark]]-beeldentuin en het kasteel [[Akershus (vesting)|Akershus]]
* het fjordengebied in het westen met onder andere de [[Geirangerfjord]] en de [[Nærøyfjord]] (op de [[Werelderfgoedlijst]])
* [[Spoorlijn Myrdal - Flåm|Flåmsbana]], de spoorbaan van [[Flåm]], een van de steilste treintrajecten ter wereld
* de [[Nidaros-domkerk]] in [[Trondheim]]
* [[Preikestolen]], een hoge rots boven de [[Lysefjord]] in [[Forsand]]
* het openluchtmuseum [[Maihaugen]], met 185 gebouwen het grootste openluchtmuseum van Noorwegen, waaronder de [[Staafkerk van Garmo]] uit 1150
* de [[Noordkaap (Noorwegen)|Noordkaap]]
* de 47 [[nationale parken in Noorwegen|nationale parken]]
* de 18 [[nationale toeristenweg|nationale toeristenwegen]]
* de met een rode 'T' gemarkeerde wandelroutes van [[Den Norske Turistforening]]

== Cultuur ==
=== Nationale feestdag ===
[[Bestand:Krohg-17.mai.1893.jpg|miniatuur|17 mei 1893]]
De nationale feestdag van Noorwegen is op [[17 mei (Noorwegen)|17 mei]] (Noors: ''Grunnlovsdagen'', of ook wel ''syttende mai'' wat zeventiende mei betekent) en is gewijd aan de [[Noorse Grondwet]]. Op die dag werd in [[1814]] de Noorse grondwet bekrachtigd. Overal in het land vinden die dag kinderparades plaats. De viering in Oslo wordt bijgewoond door de koninklijke familie. Het enige militaire element van de dag wordt verzorgd door de blaaskapel van de koninklijke wacht, die door de straten van Oslo marcheert. Op 23 juni vieren de Noren ''Jonsok'' (Sint Jans ontwaken), het begin van de [[zomer]].

=== Literatuur ===
De [[Noorse literatuur]] begint met de heidense dichters van de [[Poëtische Edda]] uit de negende en tiende eeuw. [[Bragi Boddason]], [[Þjóðólfr van Hvinir]] en [[Eyvindr skáldaspillir]] zijn hier de belangrijkste schrijvers. Uit de negende eeuw is ook de [[Ynglingatal]], een mythische geschiedenis van de eerste Vikingkoningen. Nadat Noorwegen rond het jaar 1000 in contact komt met het christendom ontstaat een traditie van historische en hagiografische geschriften, die in de dertiende eeuw tot een einde komt. Overgeleverd zijn een ''[[Historia Norwegiæ]]'' uit de twaalfde eeuw, de ''[[Thidrekssaga|Þiðrekssaga]]'', van rond 1250 en ''[[Konungs skuggsjá]]'', een [[vorstenspiegel]] uit het midden van de dertiende eeuw. Ook bekend is de ''[[Ágrip af Nóregskonungasögum]]'' (een geschiedenis van de Noorse koningen), uit ongeveer dezelfde tijd. Uit diezelfde periode stamt het werk van [[Snorri Sturluson]], die een [[skald (Noordse hofdichter)|skald]] was en de schrijver van vele koningssaga's, verzameld in zijn werk ''[[Heimskringla]]'' (''Wereldbol'').

[[Bestand:Fire store.jpg|miniatuur|"De Grote Vier" van de Noorse Letterkunde, met de klok mee vanaf links boven: Kielland, Lie, Ibsen, Bjørnson]]
De late negentiende eeuw en vroege twintigste eeuw worden wel de ''Gouden Eeuw'' van de Noorse literatuur genoemd. De toneelschrijver [[Henrik Ibsen]] (1828-1906) is hier de centrale figuur. Niet minder gelauwerd, maar buiten Noorwegen toch minder bekend, is [[Bjørnstjerne Bjørnson]] (1832-1910), die in 1903 de eerste Noorse winnaar van de [[Nobelprijs voor Literatuur]] werd. Van zijn historisch getinte toneelwerk is vooral dat over [[Sigurd Slembe]] tamelijk bekend. Zijn overige werk heeft vaak het pastorale Noorwegen tot onderwerp. Na Bjørnson was [[Knut Hamsun]] (1859-1952) in 1920 de tweede Noorse Nobellaureaat. Zijn werk is ook in het [[Nederlands]] vertaald. Hamsuns populariteit had overigens ernstig te lijden onder zijn pro-Duitse houding tijdens de Tweede Wereldoorlog.

De derde Noorse Nobelprijs voor Literatuur viel in 1928 ten deel aan [[Sigrid Undset]] wier werk de vrouw aan de onderkant van de samenleving centraal stelt. Haar beroemde trilogie ''Kristin Lavransdatter'' speelt in de [[middeleeuwen]] en werd in Noorwegen verfilmd. Geen Nobelprijswinnaar, maar wel een iconografische figuur in de Noorse letterkunde is [[Alexander Kielland]] (1849-1906), die samen met [[Jonas Lie]] (1833-1908), Ibsen en Bjørnson de ''Grote Vier'' van de Noorse literatuur worden genoemd.

In de moderne Noorse literatuur zijn [[Jan Kjærstad]] (1953) en [[Jostein Gaarder]] grote namen. Kjærstads trilogie over ''Jonas Wergeland'' werd ook in het Nederlands vertaald en van Gaarders [[De wereld van Sofie]] werden wereldwijd meer dan 15 miljoen exemplaren verkocht. Daarnaast zijn [[Erik Fosnes Hansen]] (1965), [[Lars Saabye Christensen]] (1953), [[Dag Solstad]] (1941) en [[Herbjørg Wassmo]] (1942) grote namen uit de naoorlogse Noorse literatuur. [[Jo Nesbø]] is een bekend Noors misdaadschrijver.

=== Muziek ===
[[Bestand:Ole Bull playing.jpg|miniatuur|rechtop|De romantische componist [[Ole Bull]] met zijn viool]]
De Noorse muziektraditie is sterk verbonden met die van de andere Scandinavische landen, met name met die van Denemarken, waarmee het land enkele eeuwen een unie vormde. Tot en met de achttiende eeuw had de folkloristische muziek in Noorwegen de overhand. Pas vanaf de onafhankelijkheid van Noorwegen zochten en vonden de Noren aansluiting bij een meer Europese muziektraditie. Voor wat betreft de folkloristische muziek dient onderscheid gemaakt te worden tussen de muziek van de Noren en die van de Saami. De Noorse folkmuziek wordt gekenmerkt door begeleide zang, terwijl die van de Saami meestal ''a capella'' is. Een typisch voorbeeld van Noorse muziek is de [[kveding]], een soort geïmproviseerde - vaak hoofse - ballade. Muziek van de Saami is bijvoorbeeld de [[joik]], een vaak slechts door tamboerijn begeleid lied dat tracht de essentie van een persoon, een dier of een toestand te bezingen.

De eerste bekende Noorse componist was de violist [[Ole Bull]] (1810-1880), die als violist bekendstond als de [[Niccolò Paganini|Paganini]] van het Noorden. Zijn romantische composities waren geïnsprieerd op de folkloristische muziek en inspireerden op hun beurt de grootste Noorse componist, [[Edvard Grieg]] (1843-1907). De negentiende eeuw geldt als de gouden eeuw van de Noorse muziek. Tijdgenoten van Bull waren de [[organist]] [[Ludvig Mathias Lindeman]], die een compendium van de Noorse volksmuziek maakte, en [[Halfdan Kjerulf]] (1815-1868). Grieg en [[Johan Svendsen]] (1840-1911) waren evenwel de grootste namen van de Noorse Gouden eeuw. Had de Noorse muziek voor de Tweede Wereldoorlog nog vaak een nationalistisch Noords karakter, nadien werd de Noorse muziek steeds internationaler georiënteerd. Componisten als [[Knut Nystedt]] en [[Egil Hovland]] lieten zich inspireren door Franse en Amerikaanse collega's.

In recente jaren is Noorwegen een vooraanstaand land op het gebied van [[jazz]] geworden. Een van de pioniers van de Noorse jazz is de [[Saxofoon|saxofonist]] [[Jan Garbarek]], die een verbinding wist te leggen tussen Noorse traditionele muziek en de jazz enerzijds en anderzijds tussen de jazz en de elektronische muziek. Een andere bekende naam uit de Noorse jazz is [[Terje Rypdal]], een buitengewoon productieve [[gitarist]]. De (bas)gitarist [[Eivind Aarset]] beweegt zich op het grensgebied van de jazz en de rock. In Noorwegen vindt ook een aantal toonaangevende jazzfestivals plaats, zoals het Molde International Jazz Festival, het Oslo Jazz Festival, Vossa Jazz en Trondheim Jazz Festival. In november 2008 wijdde het London Jazz Festival een retrospectief aan de Noorse jazzscene.<ref>{{en}}[http://www.norway.org.uk/culture/music/scene+norway.htm Norwegian extravaganza at London Jazz Festival]</ref>

De Noorse [[black metal]] wordt gezien als een van de belangrijkste ter wereld. In het begin van de jaren 90 ontstond er een grote blackmetalscene in Noorwegen. Black metal wordt beschouwd als het belangrijkste muzikale exportproduct van het land.{{Bron?|bronvermelding bijzonder welkom|2017|02|23}} Belangrijke Noorse groepen zijn [[Darkthrone]], [[Immortal (band)|Immortal]], [[Emperor (band)|Emperor]], [[Mayhem]] en [[Burzum]]. Deze muziekcultuur kwam vaak negatief in beeld door talrijke incidenten, waaronder kerkverbrandingen.

=== Onderwijs ===
Het Noorse onderwijs heeft wereldwijd gezien een hoog aanzien. De basisopleiding is gratis en er geldt een leerplicht voor kinderen van 6 tot 16 jaar. Universiteiten liggen in [[Universiteit van Oslo|Oslo]] (opgericht in 1811), [[NMBU|Ås]] (opgericht in 1859), [[Universiteit van Bergen (Noorwegen)|Bergen]] (opgericht in 1946), [[Trondheim]] (opgericht in 1910), [[Tromsø]] (opgericht in 1972), [[Universiteit van Stavanger|Stavanger]] (opgericht in 2005), [[Universiteit van Agder|Kristiansand]] (opgericht in 2007) en [[Nord Universiteit|Bodø]] (2016).

=== Sport ===
[[Bestand:Bjørn Dæhlie-02.jpg|miniatuur|Langlauflegende [[Bjørn Dæhlie]]]]
Sport speelt in Noorwegen een grote rol. Het land heeft met name bij de [[wintersport]]en een rijke sportgeschiedenis. Belangrijkste wintersport is [[langlaufen]], met als absolute ster [[Bjørn Dæhlie]]. Ook [[Skiën|alpineskiën]] is populair, hoewel het land in die sport beduidend minder successen heeft behaald. Historisch is ook [[schaatsen]] een grote sport, maar het uitblijven van aansprekende resultaten heeft de populariteit van die sport geen goed gedaan. Noorwegen organiseerde de [[Olympische Winterspelen]] in [[Olympische Winterspelen 1952|1952]] (Oslo) en [[Olympische Winterspelen 1994|1994]] ([[Lillehammer (plaats)|Lillehammer]]). Op de [[Olympische Winterspelen 2022]] te [[Peking]] won Noorwegen het [[Medaillespiegel van de Olympische Winterspelen 2022|medailleklassement]].

Belangrijkste zomersport is ook in Noorwegen het [[voetbal]]. Bij de mannen is de positie van het land bescheiden, bij de [[vrouwenvoetbal|vrouwen]] hoort Noorwegen tot de wereldtop. Belangrijkste zaalsport is [[handbal]]. Ook [[unihockey]], een vorm van zaalhockey en [[volleybal]] zijn snel in populariteit groeiende sporten.

=== Media ===
Noorwegen telt anno 2020 nog zes landelijke dagbladen:[[Aftenposten]], [[Dagbladet]], [[Dagens Næringsliv]], [[Dagsavisen]], [[Klassekampen]] en [[Verdens Gang]]. Daarnaast verschijnen in vrijwel iedere provincie een of meer regionale dagbladen. De staatsomroep is [[Norsk Rikskringkasting|NRK]]; [[TV 2 (Noorwegen)|TV2]] is een commerciële omroep in Noorwegen. Een meerderheid in het Noors parlement (Storting) heeft beslist dat alle belastingslijsten van alle inwoners openbaar toegankelijk moeten zijn op internet. Ook kranten mogen deze informatie vrijgeven. Deze lijsten bevatten de gedetailleerde inkomens alsook de vermogens van eenieder (met volledige naam en adres). Onder de Noren is er hiertegen een groeiend verzet,<ref>{{no}}[http://www.neitilskattelister.no neitilskattelister.no]</ref><ref>{{no}}[http://www.skatt.no/ skatt.no/]</ref><ref>{{no}}[https://web.archive.org/web/20090103051749/http://www.skatt.no/skatt/nyheter_arkiv/lovstridig/ skatt.no/skatt/nyheter_arkiv/lovstridig/]</ref> maar vooralsnog zonder resultaat.

== Zie ook ==
* [[Lijst van koningen van Noorwegen]]
* [[Lijst van wapens van Noorse deelgebieden]]
* [[Noorwegen van A tot Z]]

{{Appendix}}

{{Navigatie overzeese territoria Noorwegen}}
{{Navigatie Europese Vrijhandelsassociatie}}
{{Navigatie Noordse Raad}}
{{Navigatie landen Europa}}

{{Zusterproject
| commonscat  = Norway
| wiktionary  = Noorwegen
| wikinewscat = Noorwegen
| wikivoyage  = Noorwegen
| wikiatlas   = Norway
}}

{{Coor title dms|62|46|0|N|9|27|0|E|type:country_region:NO}}

[[Categorie:Noorwegen| ]]