Brontekst bekijken van Slakken in de geneeskunde

[[Bestand:Helix_pomatia,_Burgundy_snail,_Roman_snail,_edible_snail_or_escargot_9.jpg|miniatuur|De [[Slakken|slak]] speelt van oudsher een belangrijke rol in de [[geneeskunde]].]]
'''Slakken''' ([[gastropoda]]) behoren vanwege hun helende eigenschappen sinds mensheugenis tot de [[farmacopee]] '''in de geneeskunde'''. Het gaat hierbij voornamelijk om het [[slakkenslijm]] van de [[Wijngaardslak|wijngaard-]] en [[segrijnslak]]. Maar ook andere [[tuinslakken]], [[Afrikaanse reuzenslak]]ken (in het bijzonder de [[achatina fulica]]) en zelfs [[naaktslakken]] worden van oudsher voor [[Farmacie|farmaceutische]] en [[Cosmetica|cosmetische]] doeleinden gebruikt.

In de 20e eeuw is de commercie met het imago van de helende slak aan de haal gegaan door de verkoop van huidcrèmes, [[hoestdrank]]jes en [[Therapie|therapeutische behandelingen]]. Toch is er nog veel onduidelijkheid over de exacte farmaceutische eigenschappen van de diverse stoffen in de slak. Wetenschappelijk onderzoek daarover in de [[geneeskunde]] en [[cosmetica]] is dan ook nog altijd gaande. Zo worden slakken onder andere in [[Oncologische|oncologisch]] onderzoek gebruikt en zijn zeeslakken van de kegelslakkenfamilie ([[Conidae]]) vanwege hun natuurlijke [[Vergif|gif]] onderwerp van [[Onderzoek en Ontwikkeling|onderzoek en ontwikkeling]] voor de vervaardiging van nieuwe [[pijnstillers]].

== Geschiedenis ==
=== Klassieke oudheid ===
[[Bestand:Basilica_di_aquilieia,_museo_e_scavi_,_mosaico_con_animali,_lumache.JPG|miniatuur|Een mozaïek van een mand slakken uit de 4e eeuw in de [[Basiliek van Aquileia]].]]
Reeds in de oudheid werd de [[Tuinslakken|tuinslak]] therapeutische eigenschappen toegedicht en in de geneeskunde gebruikt. Ze werden onder meer geassocieerd met vrouwelijkheid en vruchtbaarheid en hun geneeskrachtige eigenschappen werden gebruikt om daaraan gerelateerde ziekten te behandelen.<ref>{{Citeer web|url=https://boutique.bienpublic.com/terroir-et-culture/histoire-et-culture/lescargot-zoologie-symbolique-imaginaire-medecine-gastronomie|titel=L'escargot - zoologie - symbolique - imaginaire - médecine - gastronomie|bezochtdatum=|auteur=Françoise en Yves Cranga|datum=1991|werk=Boutique - Bien Public|taal=fr}}{{Dode link}}</ref>

[[Hippocrates van Kos|Hippocrates]] stelde slakkenslijm voor tegen [[Protocoele|protocellose]].<ref name=":0" /><ref name=":1">Guimard (2006)</ref>

[[Aulus Cornelius Celsus]], auteur van ''[[De Materia Medicina|De Medicina]]'' (1e eeuw na Christus), wat beschouwd wordt als de oudstbekende farmacopee,<ref>{{Citeer web|url=https://www.pharmtech.com/view/brief-history-pharmacopoeias-global-perspective-1|titel=A Brief History of Pharmacopoeias: A Global Perspective|bezochtdatum=2022-04-15|auteur=J. Mark Wiggins, Joseph A. Albanese|datum=15 september 2019|werk=PharmTech|taal=en}}</ref> beschreef de slak als medicijn in diverse vormen. Aan vrouwen met [[hysterie]] schreef hij een substantie voor dat bestond uit slakken die met huis en al verbrand en verpoederd en met honing vermengd was. Als [[Verzachtigingsmiddel (geneeskunde)|verzachtende crème]] schreef hij gekookte slak voor.<ref>Cadart (1955), p.66</ref> Slakken verplet met hun huisje zouden als [[Bloedstolling|bloedstoller]] fungeren.<ref>{{En}}{{Aut|auteur=Aulus Cornelius Celsus}}, ''[https://www.gutenberg.org/files/64207/64207-h/64207-h.htm Of Medicine in Eight Books]'', vertaald naar het Engels in het kader van Project Gutenberg.</ref>

[[Plinius de Oudere|Plinius]] schreef dat huisjesslakken de snelheid van de [[bevalling]] verhoogt. Tot pulp vermalen zou het een prima middel zijn om pijn bij [[brandwond]]en, [[abces]]sen en andere wonden te bestrijden. Slakken werden aangeraden bij [[neusbloeding]]en en [[Maagpijn (ziekteverschijnsel)|maagpijn]], en diverse andere pathologische aandoeningen. Vrouwelijke [[scrofulose]] zou genezen kunnen worden met oude gedroogde en gepelde slakken. Aan patiënten met maagpijn werd gekookte en boven een kolenvuur gegrilde slakken voorgeschreven, die met wijn moest worden gegeten. Slakken uit Afrika zouden hiervoor het beste zijn, maar ze moesten wel in een oneven aantal worden bereid. Slakken drinken zou goed zijn bij bloed spugen. Slakken eten werd voorts voorgeschreven aan personen die leden aan [[hoogtevrees]], [[flauwvallen]] en [[krankzinnigheid]]. Hiervoor moesten de slakken in de schelp worden geplet en met wijn worden verwarmd worden. Plinius merkte overigens ook op dat sommige slakkenmiddelen misschien lachwekkend waren, maar toch niet genegeerd konden worden omdat ze door derden waren aanbevolen. Dus schreef hij dat de behandeling waarbij pijlen uit het lichaam gedreven werden bevorderd kon worden door het uitwendig aanbrengen van een rat, doormidden gesneden hagedis, of geplette huisjesslakken of naaktslakken op boombladeren. Slakkenuitwerpselen vermengd met wijn en olie zouden als [[afrodisiacum]] werken.<ref>{{Citeer tijdschrift|achternaam=L. Reutter|voornaam=|taal=fr|url=https://www.persee.fr/doc/pharm_0995-838x_1916_num_4_13_2296|titel=Des remèdes d'origine humaine et animale prescrits au temps des romains en Europe|jaargang=|tijdschrift=Revue d'Histoire de la Pharmacie|datum=1916|nummer=13|pagina's=201-204}}</ref>

[[Claudius Galenus|Galenus]] raadde slakken aan tegen ''[[hydrops fetalis]]''. Voorts bestond in de antieke oudheid het idee dat de slak instinctieve kennis heeft van sommige remedies: Zo zou volgens [[Ambrosius van Milaan|Ambrosius]] een slak, wanneer hij slangendarmen eet en het binnendringen van gif voelt, zichzelf genezen met [[Oregano (keukenkruid)|oregano]]. En zou een slak, wanneer het in een [[moeras]] terechtgekomen was, in staat zijn het juiste tegengif te vinden en zou het de kracht van reddende kruiden kennen.<ref name=":0">Bonnemain (2005)</ref>

=== Middeleeuwen ===
[[Bestand:Pharmacie_Dieu-Lumière_escargot.png|miniatuur|De slak in de gevel van ''[[Apotheek Dieu-Lumière|Dieu-Lumière]]'', een [[apotheek]] in [[Reims]].<ref>{{Citeer web|url=https://pharmaciedieulumiere.fr/facade/|titel=Façade|bezochtdatum=2022-04-07|datum=2018-08-09|werk=Pharmacie Dieu Lumière|taal=fr}}</ref>]]
In de christelijke Middeleeuwen werden levende wezens in twee categorieën verdeeld: zij die aan [[God (christendom)|God]] en zij die aan de [[duivel]] toebehoorden. Het geval van de slak was onduidelijk: enerzijds werd de slak vergeleken met een worm dat uit rot voortkomt, wat een symbool van luiheid en lafheid zou zijn; aan de andere kant was het een symbool van vernieuwing, van wedergeboorte omdat het elke lente weer uit de aarde tevoorschijn komt, wat geassocieerd werd met het verstrijken van de tijd. Ondanks deze dubbelzinnige representatie maakte de slak deel uit van de middeleeuwse [[farmacopee]].<ref name=":1" />

De [[Benedictijnen|Benedictijnse]] [[Abt (abdij)|abdis]] [[Hildegard van Bingen]] schrijft in haar ''[[Liber divinorum operum]]'' dat de koude aard van de slak hem in staat stelt het brandende gevoel van infecties te verminderen: als iemand door ongedierte verteerd werd, zou men slakkenhuizen verpoederen en dit poeder op de plaats van de wormen moeten aanbrengen. De wormen zouden volgens haar sterven en de patiënt zou genezen.<ref>{{Citeer tijdschrift|achternaam=Yves en Françoise Cranga|voornaam=|taal=fr|url=https://societearcheologiquedumidi.fr/_samf/memoires/T_57/04_Cranga.pdf|titel=L'escargot dans le midi de la France approche iconographique|jaargang=|tijdschrift=Mémoires de la Société Archéologique du midi de la France|datum=1997|serie=LVII}}</ref>

Min of meer in dezelfde periode meende men dat dieren de mens in remedies voorzagen, maar dat ze tevens als voorbeeld dienden hoe remedies toe te passen. Zo zouden [[apotheker]]s van de slak geleerd hebben hoe pillen gemaakt moeten worden: de gewoonte van [[naaktslakken]] die zich tot een bal zouden vormen bij een [[Eclips (sterrenkunde)|zonne-eclips]] en zich daarbij in de aarde te wentelen, zou als voorbeeld dienen voor het maken van pillen. Dit gold voor zowel de vorm als de wijze van bescherming: de pillen werden net als de slakken voorzien van een omhulsel van een vaste stof waarmee ze in bronzen kisten bewaard werden.<ref>{{Fr}}, [https://www.persee.fr/doc/pharm_0995-838x_1913_num_1_4_1213 Nos premiers maîtres dans l'art de guérir], ''Revue d'histoire de la pharmacie'' (1913), nr. 3 , p. 54.</ref>

=== 18e eeuw ===
[[Ambroise Paré]] beveelde slakken aan tegen [[miltvuur]].<ref>Cadart (1955), p.67</ref>

[[Robert Boyle]] raadde in zijn ''Medical experiments'' (1712) aan om roodachtige, of tenminste zwartachtige [[naaktslakken]] tot een pasta te pletten en dit aan te brengen op [[wrat]]ten op vingers.<ref name=":4" />

In ''Aristotle’s compleat and experienc’d midwife'' (1730) suggereerde [[William Salmon]] vrouwen die leden aan een [[baarmoeder]]verzakking, een rookbehandeling op basis van slakkenvellen.<ref name=":4" />

==== Slakkenwater ====
[[Bestand:1728KettelbyP119.jpg|miniatuur|Slakkenwater-recept uit 1728 in een receptenboek "voor gebruik door goede echtgenotes, zachtmoedige moeders en voorzichtige zusters".<ref name=":3">{{Aut|auteur=Mary Kettilby}} (1728), ''[https://collections.nlm.nih.gov/ext/dw/2691712R/PDF/2691712R.pdf A collection of above three hundred receipts in cookery, physick and surgery; for the use of all good wives, tender mothers, and careful nurses.]'' London, p.119.</ref>]]
Het met huis en al geplette rauwe slak was een door de eeuwen heen vaak gebruikte middel tegen diverse kwalen. De in de 18e-eeuwse farmaceutische literatuur verschenen 'slakkenwater' is hiervan een uitloper. Ook dan zou het een remedie zijn tegen diverse aandoeningen, zoals [[wondinfectie]]s, [[Insult|toevallen]] en [[stuiptrekking]]en.<ref name=":4">{{Citeer web|url=https://earlymodernmedicine.com/snail-salves-waters-syrups/|titel=Snail salves, waters, & syrups|bezochtdatum=2022-04-12|auteur=Jennifer Evans|datum=2020-04-15|werk=Early Modern Medicine|taal=en}}</ref> In Mary Kettilby's handboek (1728)<ref name=":3" /> en een decennium later in de [[Farmacopee|''Farmacope'']] (1738) van [[Nicolas Lemery|Nicolas Lémery]] worden recepten voor slakkenwater gegeven.

Voor de vervaardiging van slakkenwater (frans: ''l'eau de limaçons'') schreef laatstgenoemde dat de slakken in hun schelp gewassen en met een marmeren [[Vijzel (vermaler)|vijzel]] geplet moesten worden. De puree zou dan in een grote glazen pot gedaan worden, die op [[Bain marie|bain-marie]] gezet werd en waaraan verse ezelsmelk toegevoegd zou worden. Het geheel moest dan met een houten spatel goed gemengd worden, waarna het twaalf uur zou rusten om te [[gist]]en, alvorens het te [[destilleren]]. Het gedistilleerde water zou dan enkele dagen in een glazen fles aan de zon blootgesteld worden, en daarna in de fles bewaard. Het verkregen slakkenwater zou een verfrissende bevochtiger zijn, nuttig tegen geïrriteerde huid, en kon worden gebruikt om het gezicht te wassen. Het zou ook inwendig nuttig zijn tegen bloeduitspattingen die met [[Tuberculose|tuberculosis]] gepaard gaan, alsook tegen [[glomerulonefritis]]. De dosering zou tussen de honderd en zeshonderd gram liggen.<ref name=":0" />

Getuige overgeleverde handgeschreven recepten, was slakkenwater een wijdverspreid middel die men thuis voorbereidde.<ref>{{Citeer web|url=https://recipes.hypotheses.org/8982|titel=Mucus Cure-Alls: Snail Waters and Spa Treatments|bezochtdatum=2022-04-14|auteur=Jennifer Sherman Roberts|datum=16 februari 2017|werk=The Recipes Project|taal=en}}</ref> Toch gaf Kettilby in haar handboek ook het recept voor een siroop voor mensen met slepende aandoeningen zoals tuberculosis, waarvan zij claimde dat het zelfs effectiever was dan slakkenwater: Deze werd gemaakt van huisjesslakken, die wederom met huis en al geplet moesten worden. De pasta werd vermengd met suiker en in een filterzak gehangen tot alle suiker gesmolten en uit de zak gelekt was. De patiënt moest twaalf lepels innemen wanneer hij de hoest voelde opkomen.<ref>{{Aut|auteur=Mary Kettilby}} (1728), ''[https://collections.nlm.nih.gov/ext/dw/2691712R/PDF/2691712R.pdf A collection of above three hundred receipts in cookery, physick and surgery; for the use of all good wives, tender mothers, and careful nurses.]'' London, p.178.</ref>

=== 19e eeuw ===
[[Bestand:A_cynical_doctor_describes_the_contents_of_his_new_cough_mix_Wellcome_V0011769.jpg|miniatuur|Karikatuur uit 1844 waarin een nieuwe hoestcrème wordt vervaardigd. Een van de vele ingrediënten is de slak.]]
In de 19e eeuw ontstond een hernieuwde belangstelling voor het farmaceutisch en medisch gebruik van slakken. Dit blijkt in het bijzonder uit het werk van [[George Tarenne]], die in 1808 een boek publiceerde over slakken en hun vermogen om [[Hernia|hernia's]] te genezen. Hij vermoedde dat de samentrekkende of adstringerende kracht, en het herstellende vermogen van slakkenwater [[hernia]]-openingen deed dichten.<ref>{{Citeer tijdschrift|achternaam=Pierre Charroppin en Pierre Julien|voornaam=|taal=fr|url=https://www.persee.fr/doc/pharm_0035-2349_1983_num_71_258_2249|titel=L'escargot contre la hernie ?|jaargang=|tijdschrift=Revue d'Histoire de la Pharmacie|datum=1983|nummer=258|pagina's=pp. 215-219}}</ref> Zijn bevindingen zou echter niet beklijven in de medische wereld.<ref name=":5">Cadart (1955), p.72</ref>

In 1817 vermeldde het ''Nouveau Dictionnaire d'Histoire Naturelle'' nog maar eens officieel dat slakken voor geneeskundige doeleinden gebruikt konden worden. Met name slakkenbouillon zou goed zijn ter bestrijding van long- en keelaandoeningen. Ook zouden vrouwen zich ermee insmeren om het huid glad en glanzend te houden.

In deze periode werden slakken in rozenkransen geregen en als winkelbord bij de ingang van apotheken opgehangen.<ref name=":2">Cadart (1955), p.68</ref>

[[Oscar Figuier]] (1840) schreef dat slakken een dierlijk slijm bevatten, die, ondanks de relatieve onbekendheid van de chemische samenstelling, door enkelen met vertrouwen gebruikt werd tegen borstziekten. Soms zou zelfs rauwe slakken voorgeschreven worden, hoewel dat volgens Figuier walgelijk zou zijn. Hij gaf ook aan dat verschillende artsen therapeutische ervaring hadden met slakken: Chréstien, Pourché, Legrand, Simon en Flin gebruikten allen slakkenmiddelen tegen tuberculose. Figuiers boek zou diverse nuttige farmaceutische formuleringen voor slakkenmiddelen voorschrijven in de vorm van slakken, suiker, tabletten, siroop, slakkenpasta<ref>{{Citeer boek|titel=Le formulaire des formulaires du medecin-practicien...|auteur=J. J. Alamir-Carcenac|taal=fr|url=https://books.google.com.tr/books?id=ofrigCapmLwC&lpg=PA162&ots=ZF2mP9TbX1&dq=O.%20Figuier%20escargot&pg=PA165#v=onepage&q&f=false|uitgever=Parijs: Hildebrand|datum=1845}}</ref> en slakkenchocolade. Deze formuleringen werden voorgeschreven bij hardnekkige verkoudheden, [[tuberculose]], acute en chronische borstkwalen en darmirritaties. Slakkenzalf was alleen bestemd voor uitwendig gebruik om kloofjes en zweren te behandelen.

In 1874 schreef Dr. Reynes dat een patiënt die het laatste stadium van [[marasmus]] heeft bereikt makkelijk enkele tientallen rauwe slakken kan verteren, zelfs al kan zijn verzwakte maag nauwelijks nog ezelsmelk verdragen.<ref name=":5" />[[Bestand:CremeDeLimacon19thCentury.jpg|miniatuur|Etiket van een negentiende-eeuws potje slakkencrème.]]In ''Dorvault'', een farmaceutisch naslagwerk uit 1877, werd verschillende slakkenproducten vermeld: slakkenpasta met ezelsmelk, ''Quelquejeu''-slakkenpasta, Figuier of de Mure-slakkenpasta, Figuier of de Mure-slakkenstroop, Figuier-slakkenpasta, en Baron-Barthelemy-slakkenpasta.

==== Helicine ====
Figuier was de eerste die [[helicine]], de meest kenmerkende geneeskundige bestanddeel van de slak, afzonderlijk beschreef: het was de doorzichtige gele olie met zwavelachtige geur dat verkregen kon worden door de slak met ether te behandelen.<ref>{{Citeer boek|titel=Des applications de la zoologie a la pharmacie|auteur=Louis Hébert|taal=fr|url=https://books.google.com.tr/books?id=zexZAAAAcAAJ&pg=PA68&lpg=PA68&dq=aphrodisiaque+lima%C3%A7on&source=bl&ots=iXTDm6FkXt&sig=ACfU3U3tzk8tVsJEf1svI3GItB6P2uv1Ig&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjN5tWuiJb3AhUVRPEDHbSQANwQ6AF6BAg5EAM#v=onepage&q&f=false|uitgever=Parijs: Wittersheim|datum=1854|pagina's=p.68|formaat=proefschrift}}</ref> Het werd vooral uit de ''Helix pomatia'' gehaald, maar kon ook aan andere grote slakkensoorten onttrokken kon worden.<ref name=":0" />

Baron-Barthelemy, een apotheker in [[Béziers|Beziers]], was mogelijk de eerste in de geneeskundige geschiedenis van de slak die een analytisch rapport publiceerde over de therapeutische eigenschappen van helicine. Hij vulde deze analyse aan met farmaceutische recepten op basis van helicine die waren goedgekeurd voor de [[Exposition Universelle (1855)|Wereldtentoonstelling van 1855]]. Hij haalde ook [[farmacoloog]] Barbier aan die geobserveerd zou hebben dat bij langzame ontsteking van longen, slakkenmiddelen soms ziekelijke activiteiten hebben verminderd, de progressie ervan hebben gestopt, en ten slotte de ziekte hebben vernietigd. Baron-Barthelemy somde de talrijke indicaties van deze slakkenmiddelen op: Ze zijn met succes gebruikt tegen de meeste ontstekingen, en vooral tegen [[verkoudheid]] en [[hoest]], [[bronchitis]], catarre, [[astma]], verschillende soorten [[hemoptoë]], [[Tonsillitis|tonsilitis]], [[faryngitis]], [[heesheid]], [[keelpijn]], [[griep]], [[Kroep (ziekte)|kroep]], [[kinkhoest]], nerveuze hoest bij kinderen, longaandoeningen zoals [[longontsteking]] en [[longthisis]], maag- en darmkrampen, [[gastritis]], [[hoofdpijn]] ten gevolge van maagaandoeningen, hoest die gepaard gaat met huidinfectieziektes zoals de [[mazelen]], [[Roodvonk (ziekte)|roodvonk]], [[pokken]], [[erysipelas]], enzovoort, langdurige ziekten met irritatie en verzwakking, en sommige [[huidziekten]]. Zangers zouden slakkenmiddelen als zeer actieve hulpmiddelen tegen stemveranderingen beschouwen.

Hetzelfde jaar nog voegt Baron-Barthelemy aan het eerste verslag een tweede toe met getuigenissen van artsen en patiënten betreffende de effectiviteit van deze middelen. In ''Dorvault'' noemt Chréstien de slakkenpasta van de Franse firma Mure ([[Pont-Saint-Esprit]], [[Gard (departement)|Gard]]), en dat hij in zijn lange carrière geen doeltreffender middel gevonden had dan slakken tegen irritaties van de borstkas.

In dezelfde tijd vermeldde het ''Bouchardat-formularium,'' een ander naslagwerk uit die tijd, de slakkenpasta van Figuier en slakken van Chréstien. Het Franse ''Dictionnaire Encyclopédique des Sciences Médicales'' (1886) beschrijft dit therapeutisch gebruik van helixsoorten en meldde ook dat men toen nog steeds een saccharum maakte op basis van [[Littorina littorea]], een zeeslak die voorheen verwant was aan de [[Helicinae|Helix-familie]].<ref name=":0" />

In 1862 verschijnt ''Eléments de Zoölogie Médicale'', een naslagwerk van [[Moquin-Tandon]] over de baten van dieren in de geneeskunde. Uit dit encyclopedische werk kan worden opgemaakt dat slak in de geneeskunde in het algemeen en de negentiende-eeuwse ontwikkelingen daartoe een vaste plek in de Franse farmacopee hebben.<ref>{{Citeer boek|titel=Eléments de zoologie médicale|auteur=A. Moquin-Tandon|taal=fr|url=https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k58224919/f4.item.texteImage|uitgever=Parijs: J.-B. Bailliere|datum=1862|pagina's=pp. 67-69}}</ref>

=== Vroege 20e eeuw ===
Zowel de 1945 editie van ''Dorvault,'' waarin een hele paragraaf aan slakken wordt gewijd,<ref>{{Citeer web|url=http://francoise1.unblog.fr/2012/07/13/limacon-des-vignes/|titel=Limaçon des vignes|bezochtdatum=2022-04-12|werk=Les ANIMAUX et leurs MESSAGES}}</ref> en diverse wetenschappelijke artikelen over de slak in de geneeskunde, toonden dat het therapeutisch gebruik van slakken in de twintigste eeuw nog steeds in de belangstelling stond.

==== Helicidine ====
In Frankrijk stelde Quevauviller in 1953 een uitputtend overzicht op van de therapeutische eigenschappen van slakken en verwees naar het gebruik van slakkensiroop door patiënten met [[chronische bronchitis]] in de jaren twintig. De auteur benadrukte dat hoewel niemand er nog aan zou denken een dergelijke therapie voor tuberculose te gebruiken, onderzoek aantoonde dat verschillende ''Helix pomatia-''gebaseerde formuleringen door krampstillende en oplossende eigenschappen kalmerende effecten hadden ten aanzien van [[kinkhoest]] en chronische bronchitis.

In dit werk wordt voor het eerst de bereiding van het product beschreven: Quevauviller meende dat er toen verschillende slijmextracten bestonden ([[helicidine]], pertussidine, pomaticine) die alleen in vervaardigingswijze van elkaar verschillen. Meestal zou men de slakken met één gewichtsprocent natriumchloride weken. Het slijm werd dan verzameld, bezonken, gefilterd, geconcentreerd en vervolgens gedroogd volgens verschillende procedures, hetzij bij lage temperatuur onder vacuümverdamping, hetzij [[Vriesdrogen (conservering)|vriesgedroogd]] of [[Sproeidrogen|sproeigedroogd]]. De resulterende oplossingen zouden dan aseptisch in steriele flacons worden bewaard na filtratie door specifieke filters, of door toevoeging van antiseptische stoffen, waarvan [[Glycerol|glycerine]] de meestgebruikte was. De verschillende chemische bestanddelen van Helix konden ook worden geanalyseerd met behulp van enzymprocedures, waardoor meer dan dertig enzymen in het [[spijsverteringsklier]] en verschillende enzymen in de [[alvleesklier]], de spier en de lymfevloeistof, konden worden geïdentificeerd.

Ook heeft Quevauviller de [[In vitro|''in-vitro'']] mucolytische activiteit van H.pomatia-slijm bekeken: de remmende werking van deze slijm op Brolet- en Gaugon-bacteriën en krampverminderende effecten op de ademhalingswegen bleken alleen bij hoge doses - ver boven therapeutische doses - waarneembaar te zijn. Quevauviller concludeerde dan ook deze musculotrope werking niet de sedatie verklaart die volgt op kinkhoestaanvallen en was het volgens hem waarschijnlijker dat de eerder beschreven mucolytische en bacteriolytische eigenschappen verantwoordelijk waren voor de sedatie.<ref name=":0" />

=== 20e eeuw, na WOII ===
Diverse slakkenremedies en -recepten blijken van de oudheid tot en met zelfs de opkomst van moderne biogeneeskunde bestaan te hebben. Hoewel vroeg twintigste-eeuwse antiquarische obsessie met alles wat vreemd en grotesk is misschien niet past in een moderne academische benadering, tonen mondelinge getuigenissen van vooral mensen op het platteland uit die tijd, dat de overleving van deze recepten niet zonder reden was. In diverse opzichten blijken deze verslagen de enige overblijfselen van verleden medische tradities. In de jaren zeventig was een onderzoek naar kruidenremedies die nog steeds in gebruik waren op het platteland van Wales en die duidden op langdurig familiegebruik. In veel gevallen blijken de gevonden recepten en ingrediënten terug te vinden in vroegmoderne literatuur, zoals in voorgaande paragraaf besproken.

Uit dit onderzoek in Wales bleek dat het in de vroegmoderne periode gebruikelijk was slakken te gebruiken als ingrediënt in recepten om [[oogaandoening]]en te behandelen. Hiertoe werd het diertje aan een speld gespietst, waarna het sap in het oog van de patiënt werd gedruppeld. Een ander recept die generaties lang gebruikt werd was die waarbij twaalf zwarte naaktslakken werden gevild, waarna ze met suiker besprenkeld een nacht lieten rusten, om deze de volgende dag op te eten.<ref>{{Citeer web|url=https://recipes.hypotheses.org/819|titel=Oral Testimony and Remedies Over Time|bezochtdatum=2022-04-14|auteur=Alun Withey|datum=5 maart 2013|werk=The Recipes Project|taal=en}}</ref>

== Heilzame eigenschappen van de slak ==
[[Bestand:Helix_pomatia_1_MHNT.jpg|rechts|kaderloos|test]]
Dat slakkenvlees gezond is algemeen bekend. Mits het op gezonde wijze geprepareerd wordt is [[escargot]] een groot concurrent van vlees, gevogelte en zelfs vis, door de combinatie van veel proteïnen, vitaminen, mineralen en lage vetgehalte, die tezamen de mens bijna geheel in zijn dagelijkse behoefte voorziet.

{{Zie hoofdartikel|Voedingswaarde van escargot}}

Slakkenvlees blijkt ook een positief effect te hebben op de levensverwachting van de mens. Uit vergelijkend onderzoek waarin mensen die veel slakken op hun dieet hebben vergeleken werden met mensen die geen slakken eten, bleek dat op Kreta twintig keer minder sterfgevallen in verband met hart- en vaatziekten waren dan in de VS. Een van de verklaringen is dat Kretenzers grote hoeveelheden - veelal zelf in de natuur verzamelde - slakken eten. Analyses wijzen uit dat deze slakken anders zijn dan andere: ze zijn rijk aan een vetzuur afkomstig van de natuurlijke kruiden die ze eten. De bekendste hiervan is [[postelein]].<ref>{{Citeer tijdschrift|achternaam=Christophe Golfier en Gérard Labonne|voornaam=|taal=fr|url=http://crete.chez.com/N2/journal_fra.html#culture|titel=Culture et santé sont dans l'assiette crétoise.|jaargang=|tijdschrift=Crete d'aujourd'hui|datum=1999, eerste trimester|nummer=2}}</ref> In feite gaat het om [[alfalinoleenzuur]], waarvan is gemeld dat het een beschermend effect heeft tegen hart- en vaatziekten. studies uit 2001 toonden voorts aan dat alfalinoleenzuur [[Ventrikelfibrilleren|ventrikelfibrillatie]] voorkomt en de aggregatie van [[bloedplaatje]]s vermindert.<ref>{{Citeer tijdschrift|achternaam=D. Lanzmann-Petithory|voornaam=|taal=en|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11458289/|titel=Alpha-linolenic acid and cardiovascular diseases|jaargang=5|tijdschrift=J Nutr Health Aging|datum=2001|nummer=3|pagina's=179-83}}</ref>

== Onderzoek en ontwikkeling ==
=== Bronchitis ===
In 1999 werd aangetoond dat het ontspannende effect van helicidine op longen verband hield met het vrijkomen van E2 [[prostaglandinen]] en werd geremd door voorbehandeling met [[Indometacine|indomethacine]], een [[cyclo-oxygenase]] remmer. De conclusie was dat het effect van H.pomatia-extract op de luchtpijp gedeeltelijk verband houdt met het vrijkomen van een relaxerende prostanoïde, E2 [[Prostaglandinen|prostaglandine]], maar dat de cellulaire oorsprong daarvan in de [[longblaasje]]s nog moet worden vastgesteld.<ref>{{Fr}}{{Aut|auteur=Pons F, Koenig M, Michelot R, Mayer M, Frossard N.}}, [https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10081783/ L'effect bronchorelaxant de l'Hélicidine, un extrait d'Helix pomatia, fait intervenir une libération de prostaglandine E2]. ''Pathol Biol'' (Paris). 1999 ;47(1): pp.73-80.</ref>

=== Chirurgische lijm ===
Anno 2003 is onderzoek gaande naar een nieuw type medische lijm, geïnspireerd op slakkenslijm. Het slakkenslijm wordt in deze context gezien als een dunne netwerk van polymeren, dat vast noch vloeibaar is. Het chemisch proces waarbij de slak dit product in een krachtige lijm omzet wordt hierbij onderzocht. Vooralsnog is duidelijk dat zink-, calcium-, ijzer-, en koperionen bijdragen aan het maken van sterke verbindingen tussen deze polymeren, hetgeen tot versterking van het gel leidt.<ref name=":7">{{en}} {{Aut|Pawlicki, J.M., Pease, L.B., Pierce, C.M., Startz, T.P., Zhang. Y. and Smith, M.}} (2003), {{pdf}} [https://jeb.biologists.org/content/jexbio/207/7/1127.full.pdf The effect of molluscan glue proteins on gel mechanics]. The Journal of Experimental Biology. 207: 1127-1135</ref>

Een dergelijke lijm heeft het potentieel een sterke verbetering van de huidige chirurgische lijm te zijn, die kwetsbaar is voor lichaamsvloeistoffen. De bestaande chirurgische lijm is geschikt voor vrij rechte, zuivere en ondiepe sneden. Het slakkenslijm met zijn flexibele consistentie kan echter aan natte oppervlakken hechten, wat een betere genezing en gebruik voor een grotere verscheidenheid aan wonden mogelijk maakt, en waar geen naald en draad meer nodig zou zijn.<ref>Shoemaker, Stephen (13 August 2013). [https://web.archive.org/web/20201020001102/https://www.ithaca.edu/ic-news/releases/slug-glue:-a-future-with-no-sutures-35559/ "Slug Glue: A Future with no Sutures?]". ''IC News''. Ithaca College. Ingezien 13 juni 2020</ref>

=== Pijnstillers ===
[[Bestand:The_six_most_dangerous_cone_shells_from_Indo-Pacific.jpg|miniatuur|De [[Conidae]] kegelslakkenfamilie , waarvan het [[Giftigheid|gif]] de basis is van een nieuwe generatie pijnstillers in ontwikkeling.]]
In de jaren tachtig onderzochten onderzoekers van de [[University of Utah|Universiteit van Utah]] [[neurotoxine]]n afkomstig van zeeslakken. Zeeslakken bouwen namelijk een neuro-musculaire blokkade op bij het vangen van prooi of ter verdediging tegen roofdieren. In dit slakkengif zit [[ziconotide]], een synthetisch [[peptide]], dat sinds 1999 door de Amerikaanse [[Food and Drug Administration|FDA]] wordt onderzocht. Preklinische en klinische studies van dit nieuwe geneesmiddel wijzen op sterke verdovende effecten. Tijdens gecontroleerde klinische proeven verminderde ziconotide de pijnintensiteit met 53% (vergeleken met 18% voor het placebo), zelfs bij patiënten die ongevoelig waren voor morfine. In 2000 werd een nieuw neurotoxine, de [[conotoxine]] TVIIA, onttrokken aan de [[Conus tulipa]], een visetende zeeslak. In 2001 werd een ander peptide, het zogenaamde [[contryphan]]-Vn, onttrokken aan het gif van een mediterrane slak.<ref name=":0" />

Het onderzoek is daarna verschoven naar de [[Conus regius]], een aanverwante zeeslak uit de [[Caraïbische Zee]]. Het gif hiervan lijkt het potentieel te hebben chronische pijn te voorkomen en zou in dat opzicht een therapie mogelijk maken voor patiënten die geen opties meer hebben. In 2017 is het onderzoek in de fase van preklinische testen om de veiligheid en effectiviteit van een dergelijk medicijn te bekijken.<ref>{{Citeer web|url=https://www.asianage.com/life/health/210217/venomous-marine-snail-may-provide-potent-painkiller-study.html|titel=Venomous marine snail may provide potent painkiller: study|bezochtdatum=2022-04-13|auteur=PTI|datum=2017-02-21|werk=The Asian Age}}</ref>

=== Mucus van Achatina fulica ===
Uit Indiaans [[In vitro|''in-vitro'']] onderzoek blijkt dat het slijm van de [[Grote agaatslak|Achatina fulica]] potentieel heeft als nieuw biomateriaal voor de vervaardiging van [[Nanotechnologie|zilverbionanocomposiet]]. Voorlopige in-vitro tests tonen dat dit materiaal baarmoederkankercellen neutraliseert. Het biedt hiermee nieuwe mogelijkheden in de ontwikkeling van medicijnen gebaseerd op hybride organisch-inorganische nanomaterialen.

Dit materiaal toont ook betere [[Antimicrobieel|antimicrobiële]] eigenschappen tegen ziekteverwekkende [[bacteriën]], zoals ''[[pseudomonas aeruginosa]]'', die [[infectie]]s veroorzaakt in [[urinewegen]], [[ademhalingssysteem]], [[darmstelsel]] en [[brandwond]]en en dat bovendien immuun is tegen de meeste [[Antibioticum|antibiotica]].<ref>{{Citeer web|url=https://www.deccanherald.com/science-and-environment/slimy-but-useful-snail-mucus-found-to-have-uses-in-development-of-anti-cancer-drugs-water-purification-1042108.html|titel=Slimy but useful: Snail mucus found to have uses in development of anti-cancer drugs, water purification|bezochtdatum=2022-04-14|auteur=PTI en Pune|datum=2021-10-19|werk=Deccan Herald|taal=en}}</ref>

=== Overig onderzoek en ontwikkeling ===
[[Nanotechnologie]] lijkt potentieel te hebben in toekomstige toepassingen van producten op basis van [[slakkenslijm]]. Het is vergelijkbaar met de nanotechnologie gebruikt voor praktische toepassingen van [[propolis]] van de [[bij]]. Hieronder valt het voorgenoemde onderzoek naar chirurgische lijm.

== Toepassingen ==
=== Huidcrèmes en lotions ===
Concentraties van (heilzame) stoffen in slakkenslijm variëren per slakkensoort en met het dieet en type en duur van stimuli.<ref name=":12">PAULINA DEL PILAR LAGOS MEDIAVILLA (2008), [http://cybertesis.uach.cl/tesis/uach/2008/fcl177i/doc/fcl177i.pdf "IMPLEMENTACIÓN Y VALIDACIÓN DE UNA METODOLOGÍA POR CROMATOGRAFÍA LÍQUIDA DE ALTA EFICIENCIA PARA DETERMINAR Y CUANTIFICAR ÁCIDO GLICÓLICO EN SECRECIÓN DE CARACOL (Helix aspersa Müller). ESTUDIO DE LA INFLUENCIA DE LA ALIMENTACIÓN Y PERÍODO ESTACIONAL EN SU CONCENTRACIÓN], Universidad Austral de Chile</ref> Het is om die reden moeilijk om slakkenslijm met stabiele waarden te onttrekken en zijn de precieze bronnen van de heilzame werking van slakkenslijm onduidelijk.<ref name=":02">[https://www.thecut.com/2015/07/does-snail-cream-do-anything-for-your-face.html Landman, Beth (16 July 2015). "Does Slimy Snail Cream Do Anything for Your Face?". ''The Cut''. New York Media LLC. Retrieved 12 October 2018]</ref> Desondanks lukt het producenten om effectieve cosmetische producten te vervaardigen uit slakkenslijm.

Het is vooral het slakkenslijm van de segrijnslak die in de belangstelling van de cosmetische sector staat. Deze slak produceert een afscheiding dat rijk is aan eiwitten van hyaluronzuur met hoog en laag molecuulgewicht en antioxidanten. De afscheiding van de slak heeft vermoedelijk een dubbel effect op de menselijke huid: het stimuleert de vorming van collageen, elastine en dermale componenten die de tekenen van fotoveroudering herstellen, en het minimaliseert de gegenereerde schade door vrije radicalen die verantwoordelijk zijn voor vroegtijdige huidveroudering.<ref>{{es}} {{Aut|Tribó-Bixareu, Maria José, ''et al''}} (2004), {{pdf}}[https://www.medigraphic.com/pdfs/cutanea/mc-2004/mc046h.pdf ''Resultados preliminares de la eficacia del tratamiento intensivo con la secreción de Crypthophalus aspersa en la terapéutica del envejecimiento cutáneo''], Med. cutan. iber. Lat. Am. 2004; 32 (6) 265 270</ref> Hydratatie en reparatie zijn de sleuteleigenschappen in cosmetische toepassingen van huidverzorging (huidcrèmes, bodylotions, aftershaves voor anti-veroudering en hydratatie).

=== Huidtherapie ===
[[Bestand:Великий_африканський_равлик_02.jpg|miniatuur|Een agaatslak klaar voor een huidtherapieseance]]
In cosmetische behandelingscentra en spa's in met name in [[Japan]], [[Zuid-Korea]], [[Rusland]], het [[Verenigd Koninkrijk|VK]] en [[Thailand]] worden gedurende therapeutische seances tuinslakken en [[Afrikaanse reuzenslak]]ken losgelaten op het lichaam in het algemeen en in het gezicht in het bijzonder. Onder de helende eigenschappen van met name de [[Achatina fulica|''Achatina Fulica'']] behoren regeneratie van de huid en bescherming tegen rimpels en oneffenheden.<ref>{{Citeer web|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2013/11/20/wie-mooi-wil-zijn-kan-ook-gewoon-een-slak-op-zijn-hoofd-zetten-a1429559|titel=Wie mooi wil zijn, kan ook gewoon een slak op zijn hoofd zetten|bezochtdatum=|auteur=Laura Klompenhouwer|datum=20 november 2013|werk=NRC|taal=}}</ref>

De slakken die voor deze therapieën gebruikt worden, worden gehouden onder gecontroleerde omstandigheden met schoon water en biologisch voedsel, om hoge slijmkwaliteit te garanderen.<ref>Nguyen, Alice (26 July 2018). [https://punicamakeup.com/skincare/5-interesting-facts-snail-slime-skincare/ "5 Interesting Facts About Snail Slime Skincare".] ''Punica Makeup''. Ingezien 15 juni 2020.</ref> In New York is een therapeutische behandeling waarin het effect van een gezichtsmasker wordt geoptimaliseerd door het filtraat van slakkenslijm en hyaluronzuur met micro-naaldjes in de huid te brengen.<ref name=":02" />

=== Gezichtsmaskers ===
Gezichtsmaskers op basis van slakkenslijmextract zijn op de markt beschikbaar voor toepassing thuis.

=== Hoestdrankjes ===
[[Hoestdrank]]jes of -siroop op basis van slakkenslijm is een eeuwenoud en effectief recept tegen hoest en keelpijn. De siroop heeft (natuurlijke) antibiotische, antibacteriële en ontstekingsremmende eigenschappen, en het is een mix van proteïne en glycolische zuren, wat wil zeggen dat het herstellende eigenschappen heeft.<ref name=":22">Chris James (31 maart 2015), [https://onlinepharmacyuk.co.uk/blog/revolting-remedies-%E2%80%93-snail-syrup ''Revolting Remedies – Snail Syrup''], op Online Pharmacy UK.</ref> Het is verkrijgbaar als natuurlijk product en vormt dus een alternatief voor patiënten die liever geen conventionele medicijnen gebruiken.

=== Huidbehandelingen ===
Huidcrèmes op basis van slakkenslijm hebben helende, verzachtende en anti-verouderingseffecten: het draagt bij aan het herstel van beschadigde weefsels en het op peil houden van hydratatie. Om die reden wordt het dus met succes in de cosmetische sector gebruikt.

Maar ook in de geneeskundige sector is het succesvol: bij de behandeling van [[brandwond]]en met crèmes op basis van het extract van de segrijnslak sluiten de wonden 25% sneller, verdwijnen littekens 20% sneller, en vermindert de pijn dat gepaard gaat met brandwonden eveneens zichtbaar sneller dan bij conventionele brandwondencrème. Het extract van de segrijnslak is derhalve een natuurlijke, veilige, en effectieve behandeling voor open brandwonden.<ref>{{en}} {{Aut|Tsoutsos, Dimosthenis; Kakagia, Despoina; Tamparopoulos, Konstantinos}} (2009), [https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/09546630802582037?journalCode=ijdt20 "The efficacy of Helix aspersa Müller extract in the healing of partial thickness burns: A novel treatment for open burn management protocols"]. Journal of Dermatological Treatment. 20 (4): 219-222</ref>

[[Wrat]]ten verdwijnen en het huid is gezond na een periodieke behandeling met puur slijm van de ''[[Arion ater]],'' de zwarte wegslak.<ref name=":8">{{en}} {{Aut|Thomas, Steve}} (2013), [http://www.worldwidewounds.com/2013/July/Thomas/slug-steve-thomas.html Medicinal use of terrestrial molluscs (slugs and snails) with particular reference to their role in the treatment of wounds and other skin lesions], on WorldWideWounds.</ref>

=== Oncologisch onderzoek ===
''Helix pomatia Agglutinine'', ofwel HpA, is een verbinding die geïsoleerd wordt uit het lichaamsvocht van de wijngaardslak. Deze agglutinine wordt gebruikt in [[Oncologie|oncologisch]] onderzoek naar [[uitzaaiing]] van kwaadaardige cellen bij [[Borstkanker|borst-]], [[Slokdarmkanker|slokdarm-]], [[Maagkanker|maag-]], [[Prostaatkanker|prostaat]]- en [[darmkanker]]. HpA dient hierbij als prognostische indicator. Omdat HpA-gerelateerde glycoproteïnen een indicatie zijn van metastase van kankers, duidt HpA-fixatie op histologische preparaten van weefsels met genoemde kankervormen op negatieve prognose.<ref name=":0" />

{{Appendix|1=Bronnen|2=
*{{fr}}{{aut|Cadart, Jean}} (1955), ''Les escargots'', Parijs: Lechevalier, pp. 66-75
* {{aut|Bruno Bonnemain}}, {{fr}} [https://www.persee.fr/doc/pharm_0035-2349_2003_num_91_338_5514 Hélices et médicaments : l'escargot au service de la santé depuis l'Antiquité jusqu'à nos jours], '' Revue d'histoire de la Pharmacie'' (januari 2003) 91(338l, pp. 211-218, {{en}} [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1062150/ Helix and Drugs: Snails for Western Health Care From Antiquity to the Present], ''Evid Based Complement Alternat Med.'' (maart 2005) 2(1), pp. 25–28
* {{Citeer boek|titel=Utilisation de l'escargot en thérapeutique: du limaçon a l'HPA marqueur de tissus métastatiques|auteur=Nellie Guimard|taal=fr|url=https://www.gireaud.net/files/escargot_therapeutique.pdf|uitgever=ordre.pharmacien.fr|datum=2006}}
'''Voetnoten en referenties'''
{{References}}
}}
{{Navigatie helicicultuur}}

[[Categorie:Eetbare landslak]]
[[Categorie:Geneesmiddel]]
[[Categorie:Geneesmiddel bij huidaandoeningen]]
[[Categorie:Geneesmiddel bij gastro-intestinale aandoeningen]]
[[Categorie:Geneesmiddel bij longaandoeningen]]