Brontekst bekijken van Vespers

{{Zie dp}}
{{Zijbalk kloosters}}
[[Bestand:Karmelietenkerk_21-12-2008_17-11-05.JPG|thumb|250px|[[Karmelieten]] tijdens de vespers in de [[Kloosterkerk Paters Karmelieten]] te [[Gent]]]]
De '''vespers''' (of het avond[[gebed]]) behoren tot de [[Getijdengebed|getijden]] in de [[Rooms-Katholieke Kerk|rooms-katholieke]] en [[oosters-orthodoxe kerk]] en werden oorspronkelijk gebeden rond 17 uur. Tijdens het [[Tweede Vaticaans Concilie]] werd het schema van de getijden herschikt en kwam het tijdstip voor de Vespers aan het begin van de avond te liggen. Het woord komt uit het [[Latijn]], van ''vespera'' dat ''avond'' betekent.<ref>VMNW: Vroegmiddelnederlands Woordenboek. Red. W.J.J. Pijnenburg, K.H. van Dalen-Oskam, K.A.C. Depuydt, T.H. Schoonheim. Leiden: Instituut voor Nederlandse Lexicologie, 2001.; MNW: Middelnederlandsch Woordenboek. Red. E. Verwijs en J.Verdam. ’s-Gravenhage: Martinus Nijhoff, 1885-1952.</ref> In enkele [[Protestantisme|protestantse]] kerken wordt de term 'vespers' gebruikt als aanduiding voor een avonddienst. Ook sommige religieuze bijeenkomsten voor [[contemplatie]] en [[meditatie]] in de avond worden aangeduid met 'vespers'.

==Woord==
In het Nederlands wordt het woord vespers in het meervoud gebruikt, evenals in het huidige [[kerklatijn]].<ref>Zie bijvoorbeeld Antiphonale Monasticum, Solesmes 2005, p. 3: Ad Vesperas.</ref> Volgens het Liturgisch Woordenboek<ref>L. Brinkhoff e.a. (red): Liturgisch Woordenboek, Roermond 1965-1968 s.v. Vespers.</ref> treffen we in de oudste liturgische bronnen de benamingen vesperum, vespera hora etc. alle in het enkelvoud. In de oudste antiphonaria komt daarnaast 'vesperae' voor. Dit plurale is klaarblijkelijk ontstaan bij de overgang van het bijvoeglijk gebruik: hora vespera = avondgetijde, naar het substantief: vesperae = de vespers'.<ref>ibidem</ref> Mogelijk is de meervoudsvorm vesperae ontstaan naar analogie van [[Metten (gebed)|metten]], [[lauden]], en [[completen]]. Deze getijden horen samen met de vespers tot de grote uren (in tegenstelling tot de kleine uren [[priem (gebed)|priem]], [[terts (gebed)|terts]], [[sext (gebed)|sext]] en [[none (gebed)|noon]]) en zijn alle meervoudsvormen.

== Rooms-katholieke vespers ==
Tot de liturgiehervormingen van de jaren 60 en 70 onderscheidde men in elk geval Romeinse en monastieke vespers. De Romeinse vespers bestonden uit een openingsvers (Deus in adiutorium), vijf psalmen, een kapittel (een korte schriftlezing), een hymne, een vers, een Magnificat met antifoon, gebeden en slotformules (o.a. Benedicamus Domino). Romeinse vespers waren voor wereldheren en seculiere orden voorgeschreven. In monastieke vespers volgens de [[Regel van Benedictus]] zijn er vier psalmen, wordt het kapittel gevolgd door een responsorium en wordt na het Magnificat een korte litanie (Kyrie eleison) en een Pater noster ([[Onze Vader]]) gezongen.
Sedert de hervormingen van de liturgie in de jaren zestig en zeventig bestaan de rooms-katholieke vespers voor priesters en leken uit een opening, een [[hymne]], twee [[psalm]]en met [[antifoon|antifonen]], een lofzang uit het [[Nieuwe Testament]] met antifoon, een korte schriftlezing, beurtzang, de lofzang van [[Maria (moeder van Jezus)|Maria]], het [[Magnificat]] – genomen uit het [[Evangelie volgens Lucas]] (1:46-55) – met een antifoon, en slotgebeden (waaronder het Onze Vader).
Voor [[Wijding|gewijden]] ([[priester]]s, [[diaken]]s, etc.) zijn de vespers verplicht; voor [[Leek (Rooms-Katholieke Kerk)|leken]] wordt de vespers aanbevolen en traditionele parochies vieren daarom vespers op zondag en op feestdagen. In de kloosters verloopt het getijde min of meer hetzelfde, alleen ontbreekt meestal de alternatieve lofzang uit het Nieuwe Testament (het Magnificat wordt natuurlijk ''wel'' gebeden) terwijl er dan weer meer (meestal drie of vier) psalmen worden gebeden.

== Oosters-orthodoxe vespers ==
De oosters-orthodoxe vespers bestaan uit (psalmnummering volgens de [[Septuagint]]):
*een opening 'Trisagion' en inleidende psalm 103
*een grote [[litanie]]
*een aantal psalmen (140, 141, 29 en 116, samen 'kathisma' genoemd) wordt gelezen
*een kleine litanie
*de hymne ''Oh Vreugedevol Licht''
*de 'prokeimenon' (een soort beurtzang) wordt gezongen als voorbereiding op de schriftlezing
*gebeden
*de 'aposticha' (leerverzen met betrekking tot de [[Christelijke feest- en gedenkdagen|kerkelijke feestdag]]) - op zaterdag wordt de [[wederopstanding]] bezongen
*de lofzang van [[Simeon (Nieuwe Testament)|Simeon]] (het [[Nunc dimittis (hymne)|Nunc dimittis]])
*lofzang op de [[Drie-eenheid]]
*het Onze Vader
*Troparia (verzen met betrekking op de volgende dag)
*slotgebeden.

In [[klooster (gebouw)|klooster]]s wordt de vespers dagelijks gevierd, voor de gehele parochie alleen bij kerkelijke feestdagen.

== Anglicaanse vespers ==
Met het ''Daily Evening Prayer'' in het ''Book of Common Prayer'' heeft de [[Anglicaanse Kerk]] in de 16e eeuw het traditionele avondgebed heringevoerd. Het is een van de weinige kerken waar het dagelijkse avondgebed voor de gehele parochie in ere wordt gehouden. Sinds 1979 zijn de psalmen in een cyclus van zeven weken geplaatst.

== Lutherse vespers ==
[[Maarten Luther|Luther]] stond afwijzend tegenover de getijden. De ''Christusvespers'' op [[kerstavond]] is als enige overgenomen.

In de twintigste eeuw is in enkele evangelisch Lutherse kerken het ochtendgebed [[Metten (getijde)|Metten]], daggebed ([[Lauden]]) en vespers heringevoerd. Beurtzang en het Onze Vader vormen het hoofdbestanddeel.

== Doorwerking in de muziek ==
Omdat de vespers het enige officie waren waarbij vanaf de vroegste tijden [[Polyfonie|meerstemmige]] zang was toegestaan, zijn ze van groot belang voor de geschiedenis van de geestelijke muziek.

De psalmen en hymnen van de vespers hebben vele [[componist]]en geïnspireerd, onder wie bijvoorbeeld [[Claudio Monteverdi]], [[Marc-Antoine Charpentier]], [[Wolfgang Amadeus Mozart]], [[Anton Bruckner]], en [[Sergei Rachmaninoff]].

== De Siciliaanse Vespers van 1282 ==
Op 31 maart [[1282]] begon een opstand op [[Sicilië]] vanwege een incident bij het begin van de vespers in [[Palermo (stad)|Palermo]]. De opstand heet daarom de [[Siciliaanse Vespers]].

== Externe link ==
* [http://www.mennenpr.nl/ Site met Nederlandstalige vespers van de dag volgens het Getijdenboek van 1985] (vanwege auteursrechten verwijderd)
* {{en}} [http://www.newadvent.org/cathen/15381a.htm Vespers], lemma in [[Catholic Encyclopedia]] (1913)
* [https://web.archive.org/web/20100626133654/http://www.transitofvenus.nl/LiturgiaHorarum/ Vespers van de zondagen in het Latijn en met Gregoriaanse zang]

== Referenties ==
{{References}}
{{Navigatie gebedsstondes}}

[[Categorie:Christelijk gebed]]
[[Categorie:Getijdengebed]]
[[Categorie:Liturgie in de Rooms-Katholieke Kerk]]