Sjå kjelda til Akropolis i Aten

{{infoboks bygning}}

'''Akropolis i Aten''' er eit [[citadell]] og den best kjende [[akropolis]]en ('høge byen') i [[Hellas]]. Sjølv om det finst mange andre akropolisar i Hellas, er Akropolis i [[Aten]] vanlegvis det ein meiner når ein snakkar om «Akropolis» utan nærare presisering. Akropolis er eit lite fjell med ein flat topp som ligg 150 meter over havet. Han var òg kjend som ''Kekropia'' til minne om den legendariske slangemannen [[Kekrops]], den første atenske kongen.

[[Fil:Acropolis3.JPG|mini|venstre|Akropolis i Aten, sedd frå høgda [[Pnyx]] i vest. [[Parthenon|Bygget øvst til høgre]] vart ferdig i år 432&nbsp;[[fvt.]]<ref name="academic.reed.edu">[http://academic.reed.edu/humanities/110Tech/Parthenon.html Parthenon]. Academic.reed.edu. Henta 4. september 2013.</ref><ref name="ancientgreece.com">[http://www.ancientgreece.com/s/Parthenon/ The Parthenon]. Ancientgreece.com. Henta 4. september 2013.</ref>]]
[[Fil:Ac.acropolis4.JPG|mini|venstre|Akropolis i Athen, sedd frå nord, med den restaurerte [[Stoa av Attalus]] i framgrunnen]]
[[Fil:acropolis2.jpg|mini|Den sørlege muren av Akropolis, sedd frå [[Dionysosteateret]]]]
[[Fil:View of the Acropolis Athens.jpg|mini|Akropolis sedd frå [[Zevstempelet]] i søraust]]

Akropolis stig brått opp frå [[Attika]]-sletta med bratte klippar på tre sider. Han kan nåast til fots berre frå vest, der han er forbunden av den låge bakkekammen til [[Areopagus]]. Han er dermed ei naturleg festning, og er grunnen til at byen Aten eksisterer. Aten begynte som eit jarnalderfort på toppen av Akropolis. Det var ikkje før etter [[persarkrigane]] at Akropolis slutta å fungere hovudsakleg som ei festning. 

Der er arkeologiske prov for bygg og bruk i [[Mykene]]-perioden da eit palass stod der. På den tida var det omringa av ein tjukk mur (mellom 4,5 og 6 meter) som bestod av to gjerde bygde av store steinblokker sementerte saman med jordmørtel. Hovudinngangen var mot vest. Mot nordaust var det ein annan inngang der, som kunne nåast gjennom ei trapp av rundt 15 trappetrinn hogde ut i stein. Denne andre inngangen låg nær det kongelege palasset. Mot nordvest førte ein liten inngang og ei trapp til ei kjelde kjend som «[[Klepsydra]]».

Etter den mørke tidsalderen slutta Akropolis å bli bruka som busetjing og vart kultsenteret til Aten, eit sentrum for tilbeding i byen. Etter den doriske invasjonen i det 10. hundreåret [[fvt.]], omslutta ein ny bygning kalla ''Enneapylon'' («ni inngangar») dette. Spor av mykenske hus provar at Akropolis var ubebudd i løpet av den tida og heldt fram med å vera det under dei mørke periodane føre framveksten til den atenske byen i det 8. hundreåret fvt. På den tida eksisterte det eit lite tempel dedikert til [[Athene]] som vart nemnt av [[Homer]]. Den erobra Akropolis tente som ei borg for [[Pisistratos]]. I [[-510|510 fvt.]], da han vart slegen av eit folkeleg opprør støtta av [[Sparta]], vart murane rivne ned. På same staden søkte det gamle folket i Aten tilflukt under persarkrigane rundt [[480 f.Kr.]] For dette føremålet vart dei øydelagde delane av muren erstatta av tregjerde, men dette hindra ikkje den [[Persarriket|persiske]] kongen [[Xerxes I|Xerxes]] sine troppar frå å erobre Akropolis, plyndre han og brenne dei store templa.

Mesteparten av dei store templa vart bygde opp att under leiarskapen til [[Perikles]] under [[gullalder]]en til Aten (460–430 fvt.) [[Fidias]], ein stor atensk skulptør, [[Iktinos]] og [[Kallikrates]], to namngjetne arkitektar, var ansvarlege for gjenoppbygginga.

I løpet av det 5. hundreåret f.v.t. fekk Akropolis si siste utforming. Etter å ha vunne [[slaget om Eurymedon]] i [[-468|468 f.Kr.]], gav [[Kimon]] og [[Themistokles]] ordre om å byggje opp att dei sørlege og nordlege murane, og [[Perikles]] gav oppgåva til Iktinos og Fidias med å byggje [[Parthenon]]. I [[-437|437 fvt.]] starta [[Mnesikles]] bygginga av [[Propylaea]], monumentale inngangr med søyler av [[marmor]] frå [[Pendéli]], delvis bygde på den gamle propylaea til Pisistratos. Desse søylene var nesten ferdige i [[-432|432 fvt.]] og hadde to venger, den nordlege tente som biletgalleri. Etter eit avbrot på grunn av [[peloponnesarkrigen]] vart tempelet fullført i tida til [[Nikias]] sin fred, mellom [[-421|421 fvt.]] og [[-415|415 fvt.]]

== Kulturell tyding ==

Kvart fjerde år heldt atenarane ein festival kalla [[Panatheaea]] som rivaliserte med dei [[olympiske leikar|olympiske leikane]] i popularitet. Under festivalen gjekk ein prosesjon gjennom Aten opp til Akropolis og inn i [[Parthenon]] (som vist på bilete på innsida av Parthenon). Der vart ei enorm kappe av vove ull (''[[peplos]]'') plassert i ein seremoni på Fidias sin massive statue i [[gull]] og [[elfenbein]] av [[Athene]].

== Kjelder ==
{{refopning}}
*''Denne artikkelen bygger på «[[:nb:Akropolis (Athen)|Akropolis (Athen)]]» frå {{Wikipedia-utgåve|nb}},  den 30. mars 2006.''  
{{refslutt}}
{{manglar kjelder}}

== Bakgrunnsstoff ==

* [http://www.culture.gr/2/21/211/21101a/e211aa01.html The Acropolis of Athens] (Greek Government website)
* [http://www.athensguide.gr/pop/acropolis.html A Historical Account of the Acropolis]
* [http://www.greece-athens.com/place.php?id=1 The Acropolis of Athens] (Athens guide)
* [http://ysma.culture.gr/english/index.html The Acropolis Restoration Project] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050723233026/http://ysma.culture.gr/english/index.html |date=2005-07-23 }} (Greek Government website)
* [http://www.tolomeus.net/atene/acropoli.html Greece, Athens, Acropolis] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061231215959/http://www.tolomeus.net/atene/acropoli.html |date=2006-12-31 }} Virtual Tour with map and compass effect by Tolomeus (English)

{{historiespire}}
{{Autoritetsdata}}

[[Kategori:Gresk arkitektur]]
[[Kategori:Byggverk i Aten]]
[[Kategori:Byggverk i den greske antikken]]