Ивд цæуы Инди

{{Паддзахад2
 |Ирон ном                  = Индийы Республикæ
 |Оригиналон ном            = भारत गणराज्य<br />Bhārat Gaṇarājya
 |Гуырынон хауæн            = Индийы
 |Тырыса                    = Flag of India.svg
 |Герб                      = Emblem of India.svg
 |Девиз                     = 
 |Девизы тæлмац             = 
 |Гимны ном                 = 
 |Гимны номы тæлмац         = 
 |Аудио                     = 
 |Хицауиуæджы хуыз          = [[Республикæ]]
 |Картæ                     = India on the globe (claimed and uncontrolled hatched) (Asia centered).svg
 |Картæйы ном               = 
 |Æвзæгтæ                   = [[хинди]], [[Англисаг æвзаг|англисаг]] æмæ [[Индийы æвзæгты номхыгъд|æмæ 21 иннæ æвзаджы]]
 |Хæдбар сси                = [[1947]] азы [[15 августы]]
 |Сæйраг сахар              = [[Нью-Дели]]
 |Стырдæр сахартæ           = [[Мумбаи]], [[Дели]], [[Бангалор]], [[Ченнаи]], [[Калькуттæ]]
 |Сæргълæууæджы хæсад 1     = Президент
 |Сæргълæууæг 1             = [[Драупади Мурму]]
 |Сæргълæууæджы хæсад 2     = Вице-президент
 |Сæргълæууæг 2             = [[Джагдип Дханкхар]]
 |Сæргълæууæджы хæсад 3     = Премьер-министр
 |Сæргълæууæг 3             = [[Моди, Нарендрæ|Нарендрæ Моди]]
 |Фæзуат                    = 3287590
 |Доны процент              = 9,5
 |Цæрджытæ                  = 1428627663
 |Бахыгъды аз               = 2023
 |Цæрджытæ сфыстмæ гæсгæ    = 1210854977
 |Сфысты аз                 = 2011
 |Æнгомад                   = 426,9
 |ÆМП                       = 4 042 000 млн.
 |ÆМП хынцыны аз            = 2006
 |Бынат ÆМП-мæ гæсгæ        = 4
 |ÆМП иу адæймагмæ          = 3737
 |Валютæ                    =
 |Домен                     = [[.in]]
 |Телефонон код             = 91
 |Сахатон таг               = +5:30
}}
'''И́нди''' ({{lang-hi|भारत}} — ''Bhārat'', {{lang-en|India}}), официалон ном у '''Индийы Республикæ''' ({{lang-hi|भारत गणराज्य}} — ''Bhārat Gaṇarājya'', {{lang-en|Republic of India}}). У стыр паддзахад Хуссар [[Ази]]йы, [[Индостан|Индостаны æрдæгсакъадах]]ыл. Бирæ азты дæргъы Инди уыди [[Стыр Британи]]йы [[колони]] ([[Бангладеш]] æмæ [[Пакистан]]имæ иумæ), фæлæ 1947-æм азы райста хæдбардзинад.

Йæ сæйраг сахар у [[Нью-Дели]].

Йæ фæзуатмæ гæсгæ Инди у дунейы 7-æм паддзахад, цæрджыты нымæцмæ гæсгæ та — дыккæгæм. Индийы арæнтæ [[Китай]] æмæ [[Пакистан|Пакистанимæ]] бирæ рæтты сты дзырддаг.

== Истори ==
Археологи куыд æвдисы, Индийы фыццаг сахартæ фæзындысты нæ эрæйы агъоммæ 3-æм миназы, уый уыд дунейы рагондæр цивилизацитæй иу.

Бæстæ баиу кæнын фыццаг хатт бафтыдис [[Ашокæ|Ашокæйы]] къухы (нæ эрæйы агъоммæ æртыккæгæм æнусы). Фæлæ йæ историйы фылдæр хай Инди уыд бирæ паддзахæдтыл дихгонд.

Нæ эрæйы агъоммæ 334-æм азы [[Александр Македойнаг]] бабырста Индимæ, фæуæлахиз пенджабаг паддзах [[Пор|Порыл]] æмæ [[Пенджаб|Пенджабы]] стыр хай йæхи бакодта.

Нæ эрæйы IV—V æнусты Гуптæты династи баиу кодта Цæгат Индийы фылдæр хай. Ацы дуг зындгонд у куыд Индийы сыгъзæрин дуг, райрæзти зонад æмæ [[Индуизм|индуизмы]] культурæ. Уыцы империйæн йæ кæрон сæвæрдтой гуннтæ, бабырстой Астæуккаг Азийæ æмæ уый фæстæ бæстæ ногæй бирæ чысыл паддзахæдтыл ныддих ис.

XII—XIII æнусты Индимæ бырстой пысылмон адæмтæ — арабб, тюркæгтæ æмæ афгъайнæгтæ. XIII æнусы фæзынди [[Делийы султанат]]<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.sfusd.k12.ca.us/schwww/sch618/Ibn_Battuta/Battuta%27s_Trip_Seven.html |access-date=2021-12-26 |archive-date=2010-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100612001214/http://www.sfusd.k12.ca.us/schwww/sch618/Ibn_Battuta/Battuta%27s_Trip_Seven.html |deadlink=yes }}</ref>. Уыцы паддзахад стыр фæд ныууагъта Индийы историйы, фæлæ йæ ныддæрæн кодта [[Тамерлан|Тимуры]] æфсад 1398-æм азы.

Тимуры байзæддæгтæй иу — [[Тимуридтæ|Тимуридты]] [[Бабур]] — 1526-æм азы бацыдис Индимæ æмæ дзы сæвæрдта, 200 азæй фылдæр чи адарддæр кодта, уыцы [[Стыр Моголты импери]]. Могойлаг æлдариуæггæнджытæй зынгæдæр уыдис йæ династийы æртыккаг падишах [[Стыр Акбар]] (1542–1605). 1739-æм азы Надир Сахы къухы бафтыдис моголты æфсад ныппырх кæнын, уый бацыдис Делимæ æмæ хъæздыг сахар бастыгъта, байста зындгонд [[Мæлхъы трон]] дæр.

[[Васко да Гама]] Индимæ денджызон фæндаг куы ссардта, уæдæй фæстæмæ европæйаг паддзахæдтæ Индийы былгæрон райдыдтой аразын колонитæ — сæ фыццаг уыдысты португайлæгтæ ([[Гоæ]], [[Дамане]], [[Диу]] æмæ [[Мумбаи|Бомбей]]), фæстæдæр æрбацыдысты францæгтæ ([[Пондичерри|Пондишери]] æмæ [[Чандернагор]]), нидерландæгтæ æмæ [[Британийы импери|англис]].

1857-æм азы [[сипайты сыстад]] ныддæрæны фæстæ англисæгтæ моголты фæстаг падишахы арвыстой ахасты Бирмæмæ. [[Ост-Индийы компани|Ост-Индийы компанийы]] бæсты Индийы колониты райдыдта комкоммæ бритайнаг æлдариуæг, ныры Индийы зæххытæй иуæй-иу гæппæлтæ уыдысты Британийы вассалтæ.

1915-æм азы хæдбардзинадыл чи тох кодта, уыцы змæлды сæргъы слæууыд [[Махатмæ Ганди]].

1947-æм азæй Инди у хæдбар паддзахад, дунейы стырдæр æмæ хъомысджындæртæй иу. 1974-æм азæй ис ын [[аппон хæцæнгæрзтæ]] дæр<ref>https://www.nti.org/e_research/profiles/India/index.html</ref>.

2014-æм азæй хицауиуæг кæны [[Бхаратия джаната парти]] (283 бынаты парламенты) æмæ йæ раздзог [[Моди, Нарендрæ|Нарендрæ Моди]].

== Æвзæгтæ ==
{{main|Индийы æвзæгты номхыгъд}}
Индийы цæрджытæ дзурынц 30 алыхуызон æвзагыл. Уыцы æвзæгтæн та ис 2 мин [[диалект]]ы бæрц. Индийы [[конституци]]йы у фыст, [[хинди]] æмæ [[англисаг æвзаг|англисаг]] æвзæгтæ кæй сты национ хицауады æвзæгтæ, ома Индийы паддзахадон æвзæгтæ. Уыдон йеддæмæ ис 22 æвзаджы (''scheduled languages''), кæмæй пайда кæнынц хицæн штатты хицауæдтæ сæ административон нысантæн.

Цæрджыты 74% дзурынц индоариаг къорды æвзæгтыл, 24% та — дравидаг къорды æвзæгтыл. Хинди (æд диалекттæ) у бæстæйы стырдæр æвзаг, дзурынц ыл 422 милуан адæймагæй фылдæр, омæ цæрджыты 41%.

Индийы цæрджытæй æрмæст 53% зонынц кæсын æмæ фыссын.

== Цæрджытæ ==
{{Wikidata/Population}}

=== Ахсджиаг сахартæ ===
Индийы цыппар стырдæр сахары сты [[Нью-Дели]], [[Мумбаи]], [[Калькуттæ]] æмæ [[Ченнай]]. Иуæй-иу сахартæн ис культурон ахадындзинад — зæгъæм [[Амритсар]] (3,9 млн цæрæджы) у [[сикхаг дин]]ы артдзæст.

[[Ныв:India-states-numbered.svg|300px|thumb|Индийы административон дих]]
[[Ныв:Рельеф Индии.png|thumb|Индийы рельеф]]

== Фиппаинæгтæ ==
{{фиппаинæгтæ}}

{{къæртт-Инди}}
{{Ази}}

[[Категори:Инди|*]]