Tekst źródłowy strony Laktoza

{{Związek chemiczny infobox
 |nazwa                      = Laktoza
 |1. grafika                 = Lactose2.png
 |opis 1. grafiki            = 
 |2. grafika                 = 
 |opis 2. grafiki            = 
 |3. grafika                 = 
 |opis 3. grafiki            = 
 |nazwa systematyczna        = ''O''-β-<small>D</small>-galaktopiranozylo-(1→4)-α-<small>D</small>-glukopiranoza
 |inne nazwy                 = cukier mleczny<ref name="EAB" />, cukier mlekowy
 |wzór sumaryczny            = C<sub>12</sub>H<sub>22</sub>O<sub>11</sub>
 |inne wzory                 = 
 |masa molowa                = 342,30
 |wygląd                     = bezbarwne ciało stałe
 |SMILES                     = C([C@@H]1[C@@H]([C@@H]([C@H]([C@@H](O1)O[C@@H]2[C@H](O[C@H]([C@@H]([C@H]2O)O)O)CO)O)O)O)O
 |numer CAS                  = 63-42-3
 |PubChem                    = 6134
 |DrugBank                   = <!--Dalsze przypisy do tej pozycji dodawaj za pomocą tagu<ref name="DrugBank" />-->
 |gęstość                    = 
 |gęstość źródło             = 
 |stan skupienia w podanej g = 
 |g warunki niestandardowe   = 
 |rozpuszczalność w wodzie   = rozpuszczalna
 |rww źródło                 = 
 |rww warunki niestandardowe = 
 |inne rozpuszczalniki       = [[etanol]] (słabo)
 |temperatura topnienia      = 225
 |tt źródło                  = 
 |tt warunki niestandardowe  = 
 |temperatura wrzenia        = 
 |tw źródło                  = 
 |tw warunki niestandardowe  = 
 |temperatura krytyczna      = 
 |tk źródło                  = 
 |ciśnienie krytyczne        = 
 |ck źródło                  = 
 |logP                       = 
 |kwasowość                  = 
 |zasadowość                 = 
 |lepkość                    = 
 |l źródło                   = 
 |l warunki niestandardowe   = 
 |napięcie powierzchniowe    = 
 |np źródło                  = 
 |np warunki niestandardowe  = 
 |układ krystalograficzny    = 
 |moment dipolowy            = 
 |moment dipolowy źródło     = 
 |karta charakterystyki      = 
 |zagrożenia GHS źródło      = 
 |piktogram GHS              = 
 |hasło GHS                  = 
 |zwroty H                   = 
 |zwroty EUH                 = 
 |zwroty P                   = 
 |NFPA 704                   = 
 |NFPA 704 źródło            = 
 |temperatura zapłonu        = 
 |tz źródło                  = 
 |tz warunki niestandardowe  = 
 |temperatura samozapłonu    = 
 |ts źródło                  = 
 |ts warunki niestandardowe  = 
 |numer RTECS                = 
 |dawka śmiertelna           = 
 |pochodne                   = 
 |podobne związki            = 
 |commons                    = 
}}
{{Wikisłownik|laktoza}}
'''Laktoza''', '''cukier mleczny''' ({{Łac.|lac}} ‘mleko’), C<sub>12</sub>H<sub>22</sub>O<sub>11</sub> – [[związki organiczne|organiczny związek chemiczny]] z grupy [[węglowodany|węglowodanów]], [[disacharydy|dwucukier]] zbudowany z [[galaktoza|<small>D</small>-galaktozy]] i [[glukoza|<small>D</small>-glukozy]], połączonych [[wiązanie O-glikozydowe|wiązaniem β-1,4-glikozydowym]]. Występuje w [[mleko|mleku]]<ref name="EAB" /><ref name="psc" /> wszystkich [[Ssaki|ssaków]] w ilości 2–8%<ref name="EAB" />. Jest mniej słodka niż [[glukoza]] i [[sacharoza]]<ref name="hutyra" />.

== Otrzymywanie i wykorzystanie ==
Laktozę otrzymuje się z [[serwatka|serwatki]] podczas produkcji [[ser]]a. Stosowana jest w [[farmaceutyka|przemyśle farmaceutycznym]] jako wypełniacz, w lecznictwie, [[przemysł spożywczy|przemyśle spożywczym]] i w [[pirotechnika|pirotechnice]]. Jest najczęściej używaną substancją pomocniczą (''excipiens'') w [[Receptura (przepis)|recepturze]] [[apteka|aptecznej]]. Służy do sporządzania [[rozcierki|rozcierek]] (''triturationes''), w celu uzyskania określonego stężenia substancji czynnej lub jako zabezpieczenie proszków silnie wilgotniejących<ref name="Modrzejewski">{{Cytuj książkę |nazwisko = Modrzejewski |imię = Feliks |tytuł = Farmacja stosowana, podręcznik dla studentów farmacji, wydanie V |data = 1977 |wydawca = Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich |miejsce = Warszawa |isbn = |strony = 385}}</ref>.

Koncentrat laktozowy uzyskiwany z serwatki jest używany do skarmiania [[Świnia domowa|trzody chlewnej]].

== Metabolizm ==
W jelicie cienkim [[laktaza]], obecna w rąbku szczoteczkowym błony śluzowej ssaków, rozkłada laktozę na składowe [[Monosacharydy|cukry proste]] – glukozę i galaktozę, które ulegają wchłanianiu (absorpcji jelitowej). U człowieka najwyższa aktywność laktazy występuje u noworodków i niemowląt w okresie karmienia piersią, później stopniowo zmniejsza się z wiekiem i u większości osób dorosłych osiąga zaledwie 10% aktywności pierwotnej.

Najczęściej spotykanym schorzeniem jest pierwotny niedobór laktazy typu dorosłych, a także wtórny niedobór laktazy spowodowany działaniem czynników chorobotwórczych na błonę śluzową jelita cienkiego. Wyjątkowo rzadko zdarza się genetycznie uwarunkowany wrodzony niedobór laktazy.
<!-- BRAK ŹRÓDEŁ i ta tematyka powinna znaleźć się w haśle nietolerancja laktozy
U części [[Europa|Europejczyków]] i osób pochodzenia europejskiego dzięki specyficznej [[mutacja|mutacji]] również część osób dorosłych jest w stanie trawić laktozę. Dotyczy to zwłaszcza mieszkańców Europy północnej i środkowej, którzy mogą pić mleko przez całe życie. Blisko 85% dorosłych mieszkańców Europy północnej nie ma problemów z przyswajaniem laktozy. Na przykład w [[Szwecja|Szwecji]] obdarzonych tą mutacją jest prawie 100% mieszkańców, w krajach na wysokości [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]] – 95%. Szeroko rozprzestrzenioną zdolność trawienia laktozy mają też niektóre szczepy [[afryka]]ńskie, których kultura związana jest z hodowlą [[bydło|bydła]]. Natomiast u ludności z innych częściach świata zdolność do trawienia mleka znacznie spada po okresie niemowlęcym. Im dalej na południe od [[Skandynawia|krajów skandynawskich]], tym mniejsza tolerancja laktozy u dorosłych.-->
Na podstawie przeprowadzonych badań naukowych ocenia się, że w Polsce u 17–37% populacji dorosłej występuje niedobór laktazy, co może prowadzić do występowania objawów [[Nietolerancja laktozy|nietolerancji laktozy]]<ref name="hutyra">{{otwarty dostęp}} {{cytuj pismo |nazwisko = Hutyra |imię = Tomasz |autor link = |nazwisko2 = Iwańczak |imię2 = Barbara |tytuł = Nietolerancja laktozy: patofizjologia, objawy kliniczne, rozpoznanie i leczenie |url = https://web.archive.org/web/20091123034602/http://pml.strefa.pl/ePUBLI/152/14.pdf |czasopismo = Pol. Merk. Lek. |wolumin = XXVI |wydanie = 152 |strony = 148 |data = |rok = 2009 |issn = |pmid = 19388523 |język = |data dostępu = |odn =}}</ref>.

== Historia ==
Istnienie składnika mleka, później nazwanego laktozą, zostało ogłoszone w 1619 roku przez Fabrizio Bartolettiego, który otrzymał preparat nazwany przez siebie manną (zawartość masowa laktozy 85%)<ref>{{Cytuj |autor = M. Nierenstein |tytuł = The Discovery of Lactic Sugar |czasopismo = Isis |data = 1936-02 |data dostępu = 2018-10-31 |issn = 0021-1753 |wolumin = 24 |numer = 2 |s = 367–369 |doi = 10.1086/347034 |url = https://www.journals.uchicago.edu/action/captchaChallenge?redirectUrl=https%3A%2F%2Fwww.journals.uchicago.edu%2Fdoi%2F10.1086%2F347034 |język = en}}</ref>, składnik ten został zaklasyfikowany jako cukier w roku 1780 przez [[Carl Scheele|Carla Wilhelma Scheelego]]<ref>{{Cytuj |autor = Linko, P |tytuł = Natural Sweeteners |s = 109–132 |data = 1982 |wydawca = Applied Science Publishers |język = en}}</ref>. Wydzielenie laktozy w postaci czystej, identyfikacja i opisanie właściwości tego składnika mleka zostało dokonane w 1893 roku przez [[Franz von Soxhlet|Franza von Soxhleta]]<ref>{{Cytuj |autor = Bayerische Akademie der Wissenschaften. Historische Kommission. |tytuł = Neue deutsche Biographie |data = ©1953- <c2016>|data dostępu = 2018-10-31 |isbn = 9783428001811 |miejsce = Berlin |wydawca = Duncker & Humblot |oclc = 486179}}</ref>.

== Zawartość laktozy w mleku i produktach mlecznych ==
Laktoza występuje nie tylko w mleku krowim, ale także w mleku wszystkich ssaków, w tym również w mleku kobiecym. Na ogół osoby dorosłe z [[Nietolerancja laktozy|hipolaktazją]] nie odczuwają dolegliwości po spożyciu w jednorazowej dawce produktów zawierających 5–10 g laktozy. Taką ilość laktozy zawiera 100–200 ml mleka słodkiego, jogurtu, kefiru lub maślanki. U niektórych osób dorosłych można zastosować farmakologiczną postać [[Laktaza|laktazy]] w tabletkach. Tabletki z laktazą przyjmuje się jednocześnie ze spożywaniem mleka czy produktów mlecznych. Do wielu produktów w procesie produkcji może być dodane mleko lub produkty mleczne – są to tak zwane „ukryte” źródła laktozy (np. do produkcji większości rodzajów chleba i margaryn dodaje się mleko).

Zawartość laktozy w 100 g wybranych produktów mlecznych<ref>[http://dieta.mp.pl/diety/diety_w_chorobach/show.html?id=75727 Dieta dla osób dorosłych z nietolerancją laktozy] Medycyna Praktyczna.</ref>:
* mleko słodkie krowie – od 4,6 do 4,9 g laktozy
* mleko słodkie kozie – 4,4
* mleko słodkie owcze – 5,1
* mleko krowie w proszku – od 39 do 51
* mleko krowie zagęszczone – od 9,4 do 10,3
* jogurt – od 4,6 do 5,0
* kefir – 4,1
* maślanka – 4,7
* serwatka – 5,1
* sery żółte – 0,1
* sery białe – od 2,9 do 3,1
* ser typu „Feta” – 1,0
* serek homogenizowany – od 2,0 do 2,9
* serek ziarnisty (wiejski) – 3,3
* serek typu fromage – 2,0
* ser topiony – 1,0
* lody – 4,4
* śmietana, śmietanka – od 3,1 do 4,0

== Przypisy ==
<references>
<ref name="EAB">{{Cytuj książkę |tytuł = Encyklopedia Audiowizualna Britannica: Biologia |strony = 77 |wydawca = Wydawnictwo Kurpisz S.A. |miejsce = Poznań |rok = 2006 |isbn = 978-83-60563-11-3}}</ref>
<ref name="psc">{{PSChem|strony=221–222}}</ref>
</references>

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Disacharydy]]
[[Kategoria:Mleko]]