Tekst źródłowy strony Les affaires sont les affaires

{{dopracować|przypisy=2016-02|styl}}
'''''Les affaires sont les affaires''''' ('''''Interes interesem'''''; '''''Interes przede wszystkim''''') – [[komedia]] w trzech aktach prozą, francuskiego pisarza [[Octave Mirbeau|Octave’a Mirbeau]]. Wystawiona po raz pierwszy – z wielkim powodzeniem – w [[Comédie-Française|Komedii Francuskiej]] 20 kwietnia 1903, po batalii, która doprowadziła do zniesienia komitetu cenzury w Domu Moliera – w październiku 1901. Tłumaczona na wiele języków święciła tryumfy na scenach całego świata - zwłaszcza w Niemczech i w Rosji. Od ponad stulecia nie schodzi z repertuaru teatrów.
[[Plik:Affaires-décor-Ier-acte.jpg|thumb|280px| ''Les affaires sont les affaires'', Comédie-Française, 1903]]

== Problematyka i cechy formalne ==
=== Komedia obyczajowa i charakterów ===
Sztuka realizuje wzór [[molier]]owskiej komedii charakterów (w postaci Izydora Lechat odnajdowano ponadczasowe rysy [[Skąpiec|Harpagona]] i [[Świętoszek|Świętoszka]]) oraz [[komedia obyczajowa|komedii obyczajowej]], kreślącej sugestywny obraz francuskiego społeczeństwa na przełomie XIX i XX wieku. Z dziedzictwem XVII-wiecznego [[klasycyzm]]u łączy utwór także zwartość konstrukcji, opartej na [[zasada trzech jedności|regule trzech jedności]]: akcji (wątek pieniężny), czasu (jedna doba) i miejsca (zamek Vauperdu). Bogaty parweniusz, potentat prasowy i kandydat na posła - Izydor Lechat - przyjmuje kolejno w swej posiadłości trzech ludzi, którymi chce się posłużyć, aby umocnić swoją pozycję społeczną i finansową. Inżynierowie Gruggh i Phinck zostają jego wspólnikami w śmiałym przedsięwzięciu, jakim jest budowa elektrowni, obliczonej na krociowe zyski; natomiast tonący w długach markiz de Porcellet ma przydać fortunie nuworysza herbowy splendor, żeniąc się z jego córką. Projekt matrymonialny niweczy opór młodej kobiety. Herminia jest samodzielna i zbuntowana, potępia uczynki ojca, woli żyć raczej w nędzy niż „zbrodni” luksusu; wyjeżdża więc ze swym kochankiem, chemikiem Lucjanem Garraud – dumna, że sama go sobie wybrała. Ówcześni krytycy nie posiadali się z oburzenia: w ich oczach panna Lechat była wyrodną córką.

=== Wszechwładza pieniądza ===
Główny bohater, Izydor Lechat (od: „Le Chat-Tigre”, pol. „Kot-Tygrys”), obdarzony został nazwiskiem znaczącym. To bezwzględny człowiek interesu; „aferzysta” i spekulant, pozbawiony wszelkich skrupułów; typowy wytwór swoich czasów - epoki kryzysów gospodarczych i ekspansji światowego [[kapitał (ekonomia)|kapitału]]. Czego Lechat się nie dotknie, zamienia w pieniądz, a jego wpływy - finansowe i medialne - sięgają najwyższych szczebli władzy: państwowej, a nawet kościelnej. Postać ta, urastająca do rangi symbolu nowej ekonomiki, której dźwignię stanowi bezwzględna pogoń za zyskiem, budzić musi sprzeciw i odrazę. Ujawnia ona jednak - zwłaszcza w dwóch scenach z Phinckiem i Grugghem, pospolitymi łotrzykami bez fantazji i polotu - także wartościowe cechy charakteru, takie jak przenikliwa intuicja, dalekowzroczność w interesach, hart ducha. To człowiek zwrócony ku przyszłości: dynamiczny, ambitny i twórczy, podczas gdy markiz de Porcellet żyje wspomnieniami minionej świetności, szukając w zasługach przodków usprawiedliwień dla pasożytniczej egzystencji, jaką wiodą przedstawiciele [[warstwa społeczna|warstwy społecznej]], do której przynależy. Tytuł utworu stał się przysłowiem. Miłość, współczucie, dobroć - ich wartość się dewaluuje, gdy w grę wchodzi pieniądz. W świecie, którym rządzą twarde prawa rynku; gdzie kupić można wszystko i wszystko można sprzedać, niszcząca jego siła znieprawia ludzkie serca i umysły - i korumpuje instytucje. Interesy, jakie prowadzą rozmaici „aferzyści” pokroju Izydora Lechat, zbijający milionowe fortuny kosztem najsłabszych i najuboższych, są najzwyklejszą kradzieżą, tyle że popełnianą w majestacie prawa - przekonuje Mirbeau. O trwałej popularności sztuki, jak również niesłabnącej aktualności demonstrowanych w niej problemów, świadczy liczba 400 wznowień w latach 1994-1995.

=== Miłość i śmierć ===
Władza, którą Izydorowi Lechat dały pieniądze, okazuje swoje granice w obliczu dwu innych potęg: miłości i śmierci. Jego ukochany syn, Ksawery, typ „złotego młodzieńca”, dobrze znany w paryskim półświatku, ginie podczas przejażdżki automobilem, córka Herminia zaś odchodzi bez grosza z kochankiem, odrzuciwszy „świetną partię”, jaką wybrał dla niej ojciec. Do historii francuskiego teatru przeszła znakomita scena finałowa - określana często jako „szekspirowska”, w której przygnieciony nieszczęściami rodzinnymi bohater dźwiga się z apoplektycznego ataku, aby dokonać nowego oszustwa finansowego i zmiażdżyć swoich równie bezwzględnych, lecz mniej sprytnych wspólników – Gruggha i Phincka.

== Prapremiera ==
W spektaklu prapremierowym wystąpili: [[Maurice de Féraudy]] (Izydor Lechat), [[Louis Leloir]] (Markiz de Porcellet), [[Louise Lara]] (Herminia Lechat), [[Blanche Pierson]] (pani Lechat), [[Georges Berr]] (Ksawery Lechat), [[Raphaël Duflos]] (Lucjan Garraud), [[Henry Mayer (aktor)|Henry Mayer]] (Wicehrabia de La Fontenelle), [[Louis Pierre Laugier]] (Phinck), [[René Falconnier]] (Jan, służący), [[Claude Garry]] (Gruggh), [[Georges Laumonier]] (pomocnik ogrodnika).

Polscy widzowie mogli obejrzeć sztukę w roku 1904, kiedy to była prezentowana w Warszawie (z [[Mieczysław Frenkl|Mieczysławem Frenklem]] w roli Izydora Lechat), Krakowie i Lwowie. Po drugiej wojnie światowej wystawiono ją tylko raz, w roku 1957 w [[Teatr im. Stefana Jaracza w Łodzi|Teatrze im. Stefana Jaracza w Łodzi]].

== Adaptacje filmowe i telewizyjne ==
Na podstawie sztuki nakręcono dwa filmy: w roku [[1915 w filmie|1915]] pierwszy, w Stanach Zjednoczonych i po angielsku, pt. [[Business is business]], w reżyserii [[Otis Turner|Otisa Turnera]], według scenariusza Franka McGrew Willisa (będącego swobodną przeróbką pierwowzoru), z [[Nathaniel Carl Goodwin|Natem C. Goodwinem]] w roli głównej; w roku [[1942 w filmie|1942]] drugi, pt. [[Les afffaires sont les affaires (film)|Les afffaires sont les affaires]], w reżyserii [[Jean Dréville|Jeana Dréville'a]], z obsadą: [[Charles Vanel]] (Izydor Lechat), [[Renée Devillers]], [[Robert Le Vigan]], [[Aimé Clariond]]; w wersji filmowej dokonano licznych skrótów oraz złagodzono demaskatorską wymowę utworu.

Pierwsza adaptacja telewizyjna powstała w 1966 roku. Serial pt. [[Les affaires sont les affaires (serial)|Les affaires sont les affaires]] wyreżyserował [[Gilbert Pineau]]. W roli Izydora Lechat wystąpił [[Henri Vilbert]]. Pozostałą obsadę aktorską stanowili: [[René Fleur]] (Markiz de Porcellet), [[Georges Claisse]] (Ksawery Lechat), [[Jean Barrez]] (Lucjan Garraud), [[Pierre Megemont]] (Phinck), [[Olivier Hussenot]] (Gruggh), [[Jean Martin]] (wicehrabia de La Fontenelle), [[Fernand Bercher]] (Ogrodnik), [[Pierre Risch]] (sędzia pokoju), [[Guy Vassal]] (pomocnik Ogrodnika), [[André Jaud]] (Jan), [[Denise Benoît]] (pani Lechat), [[Anna Gaël]] (Herminia Lechat), [[Philippe Baronnet]] (służący), [[Jack Berard]] (poborca podatkowy).

W roku 2011 dokonano kolejnej ekranizacji utworu - dla stacji telewizyjnej [[France 3]]. Producentem był [[Gérard Jourd'hui]]. Reżyserował [[Philippe Bérenger]]. Postać Izydora Lechat odtworzył [[Régis Laspalès]]. W pozostałych rolach wystąpili: [[Christian Clavier]], [[Philippe Chevallier]], S[[ébastien Thierry]], [[Sophie Arthur]] i [[Marie Kremer]].

== Linki zewnętrzne ==
* Octave Mirbeau, [http://fr.wikisource.org/wiki/Les_affaires_sont_les_affaires ''Les affaires sont les affaires''] (fr.).
* Pierre Michel, [http://michel.mirbeau.perso.sfr.fr/Michel_%20preface_Les_affaires_sont_les_Affaires.pdf Przedmowa] (fr.).

[[Kategoria:Francuskie utwory dramatyczne]]
[[Kategoria:Zbiory utworów literackich]]
[[Kategoria:Twórczość Octave’a Mirbeau]]
[[Kategoria:Utwory literackie z 1903]]