Izvorni kod stranice Ivo Andrić

{{Infokutija pisac
| ime =Ivo Andrić
| slika = S. Kragujevic, Ivo Andric, 1961.jpg
| datum_rođenja = {{birth date|1892|10|9|df=y}}
| mjesto_rođenja = Dolac (selo kraj [[Travnik]]a), [[Bosna i Hercegovina (Austro-Ugarska)|Bosna i Hercegovina]],  (pod [[Austro-Ugarska|Austro-Ugarskom]]) (danas [[Bosna i Hercegovina|BiH]])
| datum_smrti = {{death date and age|1975|3|13|1892|10|9|df=y}}
| mjesto_smrti = [[Beograd]], [[Socijalistička Republika Srbija|SR Srbija]], [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|SFRJ]] (danas [[Srbija]])
| nacionalnost = 
| zanimanje = pisac, diplomat
| nagrade = [[Datoteka:Nobel prize winner.svg|20px]] [[Nobelova nagrada za književnost]] (1961)
}}
'''Ivo Andrić''' ([[Dolac (Travnik)|Dolac]] kraj [[Travnik]]a, 9. oktobra 1892. – [[Beograd]], 13. marta 1975.) bio je jugoslavenski književnik i dobitnik [[Nobelova nagrada za književnost|Nobelove nagrade za književnost]] [[1961]]. godine, "''za epsku snagu sa kojom je nalazio  teme i oslikavao ljudske sudbine izvučene iz historije njegove zemlje''".<ref>The Nobel Prize in Literature 1961 [http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1961/ ]</ref>

== Život ==
[[Datoteka:Ivo Andric declaring himself as Croat.jpg|thumb|left|Andrić je pri upisu na faktultet 1914. napisao da je Hrvat]]
[[Datoteka:Ivo Andric declaring himself as Serb.jpg|thumb|left|Za potrebe izdavanja lične karte Andrić je 1951. izjavio srpsku narodnost]]

Ivo Andrić je rođen [[9. 10.|9. oktobra]] [[1892]]. godine u [[Travnik]]u, mahala Zenjak broj 9, [[Bosna i Hercegovina]] u obitelji Antuna Andrića, sudskoga podvornika i Katarine Pejić. Djetinjstvo je proveo u [[Višegrad]]u gdje je završio osnovnu školu. Andrić [[1903]]. godine upisuje Veliku gimnaziju, najstariju bosansko-hercegovačku srednju školu u [[Sarajevo|Sarajevu]], a [[filozofija|filozofiju]] - odsjek za slovenske književnosti i istoriju u [[Zagreb]]u, [[Beč]]u, [[Krakov]]u i [[Graz|Gracu]]. Doktorsku disertaciju "Razvoj duhovnog života u Bosni pod uticajem turske vladavine" (''Die Entwicklung des geistigen Lebens in Bosnien unter der Einwirgung der turkischen Herrschaft'') Ivo Andrić je odbranio je na Univerzitetu u [[Graz|Gracu]] [[1924]]. godine. Njegova rodna kuća je danas otvorena kao muzej - Memorijalni muzej-kuća Ive Andrića.

Kao gimnazijalac, Andrić je vatreni pobornik integralnog jugoslavenstva, pripadnik je naprednog nacionalističkog pokreta [[Mlada Bosna]] i strastveni je borac za oslobođenje južnoslovenskih naroda [[Austro-Ugarska|Austrougarske]] monarhije.
Umro je [[13. 3.|13. marta]] [[1975]]. godine u Beogradu.

== Djela ==
Andrić je u književnost ušao pjesmama u prozi "U sumrak" i "Blaga i dobra mesečina" objavljenim u ''Bosanskoj vili'' [[1911]]. godine. Pred Prvi svjetski rat, u junu [[1914]]. godine, u zborniku ''Hrvatska mlada lirika'' objavljeno je šest Andrićevih pjesama u prozi ("Lanjska pjesma", "Strofe u noći", "Tama", "Potonulo", "Jadni nemir" i "Noć crvenih zvijezda"). Prvu knjigu stihova u prozi - "Ex Ponto" -Ivo Andrić je objavio [[1918]]. godine u Zagrebu, a zbirku "Nemiri" štampao je u Beogradu [[1920]]. godine. Njegove lirske pjesme koje za života nisu sabrane u knjigu, objavljene su posthumno, [[1976]]. godine u Beogradu, pod nazivom "Šta sanjam i šta mi se događa".

Andrićevo djelo možemo podijeliti u nekoliko tematsko-žanrovskih cjelina.

U prvoj fazi, koju obilježavaju lirika i pjesme u prozi (''Ex Ponto'', ''Nemiri''), Andrićev je iskaz o svijetu obojen ličnim egzistencijalno-spiritualnim traganjem, podstaknutom i lektirom (Kierkegaard). Kritika je podijeljena mišljenja o dosezima tih ranih radova: dok srpski kritičar [[Nikola Milošević]] u njima gleda vrhunac Andrićevog stvaralaštva, hrvatski književni historičar, Andrićev zemljak iz srednje Bosne [[Tomislav Ladan]] drži da se radi o nevažnim plačljivim adolescentskim nemirima koji odražavaju piščevu nezrelost i nemaju dublje ni univerzalnije vrijednosti.

Druga faza, koja traje do [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskoga rata]], obilježena je Andrićevim okretanjem pripovjedačkoj prozi i, na jezičkom planu, definitivnim prelaskom na srpsku ekavicu (što je u dosta radova stvorilo čudnu mješavinu u kojoj narator piše srpski ekavski, a likovi -često fratri- nekim od jekavskih ili ikavskih dijalekata). Po opcem priznanju, u većini pripovjedaka je Andrić "našao sebe", pa je ta zrela faza među umjetnički najproduktivnijima, s korpusom najcijenjenijih priča.

Pisac nije ulazio u književne eksperimente koji su dominirali u to doba, nego je u klasičnoj tradiciji realizma 19. veka, plastičnim opisima oblikovao svoju vizuru Bosne kao razmeđa istoka i zapada, natopljenu iracionalizmom, konfesionalnim animozitetom i emocionalnim erupcijama, ponajviše na erotskom polju. Ličnosti su pripadnici sve četiri etničko-konfesionalne zajednice (Bošnjaci, Jevreji, Hrvati, Srbi - uglavnom prozvani po konfesionalnim, često pežorativnim imenima (Vlasi, Turci)), uz pojave stranaca ili manjina (Židovi, strani činovnici), a vremensko razdoblje pokriva uglavnom 19. vek, ali i prethodne vekove, kao i 20.

Treća faza je obeležena opsežnijim delima, romanima ''[[Na Drini Ćuprija]]'', ''Travnička hronika'', ''Gospođica'' i nedovršenim delom ''Omerpaša Latas'', kao i najznačajnijim ostvarenjem toga razdoblja, pripovetkom ''Prokleta avlija''. Uz izuzetak ''Gospođice'', realističkog psihološkog romana smeštenog u srpsku palanačku sredinu, ostala dela su uglavnom locirana u Bosni, u prošlost ili u narativni spoj prošlosti i sadašnjosti.

Ocena Andrića kao romanopisca daleko je od jednoznačne: po nekima je pisac, na zasadama franjevačkih letopisa i spore, sentencama protkane naracije, uspeo da kreira upečatljiv svet "orijenta u Evropi"; po drugima je Andrić autentični autor kraćega daha, poput Čehova, pa je najbolji u novelama i pripovetkama, dok mu odriču vrednost postignuća u većim kompozicijama. Bilo kako bilo, Andrić je u svetu uglavnom poznat po svoja dva romana, ''[[Na Drini ćuprija]]'' i ''Travnička hronika'' (prvi je pisan tokom Drugog svetskog rata u Beogradu).

Piščevo se pripovedanje u navedenim delima odlikuje se: uverljivo dočaranom atmosferom, upečatljivim opisima okoline i ponašanja, no ne i psihološkim poniranjem - većina je Andrićevih likova (osim franjevaca) gonjena biološkim imperativima i determinizmom u ponašanju koji podseća na naturalističku školu 19. stoljeća. Osim tih dela, autor je objavio i niz pripovedaka, putopisne i eseističke proze, te verovatno najbolje delo kasne faze, zbirku aforističkih zapisa ''Znakovi pored puta'' (posthumno izdane), nesporno jednu od svojih najvrednijih knjiga.

=== Andrić o umetnosti ===
Svoje shvatanje smisla i suštine umetnosti Andrić je izlagao, bilo u posebnim napisima bilo implicitno, u pojedinim pasažima svog umetničkog dela. U tom pogledu posebno se ističe njegov esej ''Razgovor sa Gojom'' i pripovetka ''Aska i vuk''.

''Umetničko stvaranje'' je po Andriću složen i naporan čin koji se vrši po diktatu čovekove nagonske potrebe za stvaranjem. U osnovi nagonska, čovekova potreba za lepotom je odabrana od umiranja i zaborava; ona je dijalektička suprotnost zakonima prolaznosti. U igri jagnjeta iz alegorijske pripovetke ''Aska i vuk'' simblozovan je umetnički nagon čovekov kao „instiktivan otpor protiv smrti i nestajanja“ koji „u svojim najvišim oblicima i dometima poprima oblik samog života“. Umetnost i volja za otporom, kazuje Andrić na kraju ove pripovetke, pobeđuje sve, pa i samu smrt, a svako pravo umetničko delo je čovekova pobeda nad prolaznošću i trošnošću života. Život je Andrićevom delu divno čudo koje se neprestano troši i osipa, dok umetnička dela imaju trajnu vrednost i ne znaju za smrt i umiranje.
* ''Stvaralački akt'', po Andrićevom shvatanju, nije prost reproduktivan čin kojim se gola fotografije unosi u umetničko dela. Umetnost, istina, mora da ima dubokih veza sa životom, ali umetnik od materijala koji mu pruža život stvara nova dela, koja imaju trajnu lepotu i neprolazan značaj. Fenomen stvaralaštva ogleda se u tome što umetnici izdvajaju iz života samo one pojave koje imaju opštije i dublje značenje. Dajući takvim pojavama umetnički oblik, umetnici ih pojačavaju „jedva primetno za jednu liniju ili jednu nijansku u boji“, stvarajući umetničku lepotu koja otada sama nastavlja svoju slobodnu sudbinu. Sve što u životu posotoji kao lepota – delo je čovekovih ruku i njegova duha. Sastavni je deo „života i autentičan oblik ljudskog ispoljavanja“, stvoren za jedan lepši i trajniji život.
* ''Mostovi i arhitektonske građevine'' najbolje ilustruju Andrićevo shvatanje trajnosti lepote koju čovek stvara. Anonimni neimar iz ''Mosta na Žepi'' spasava se od zaborava time što svoju stvaralačku viziju prenosi u kamenu lepotu luka razapetog nad obalama pod kojima, kao prolaznost protiču hučne vode Žepe. Funkcija umetnosti je i u naporu umetnika da svoje delo uključi u trajne tokove života da čoveka izvede iz „uskog kruga... samoće i uvede ga u prostran i veličanstven cvet ljudske zajednice“.
* ''Postojanje zla u čoveku i životu'' ne sme da zaplaši umetnika niti da ga odvede u beznađe. I zlo i dobro, kao dijalektičke autonomne sile, samo su latentnost života i ljudske prirode. Dužnost je umetnika da otkriva i jedno i drugo, ali, istovremeno, i da svojim delom utire put spoznaji da je moguće pobediti zlo i stvoriti život zasnovan na dobroti i pravdi.
* ''Umetnost'' je dužna da čoveku otkriva lepotu napora podvižnika koji koračaju ispred savremenika i predosećaju buduće tokove života. Tako umetnostt stalno otvara perspektive životu pojedinaca, naroda i čovečanstva, u podvizima i porazima onih koji su predhodili umetnost nalazi nataložena iskustva čovečanstva. Prohujala stoleća sublimišu svoja iskustva oko nekolikih svojih legendi, koje potom inspirišu umetnika. Smisao savremenosti je u stvaralačkom prenošenju iskustva prošlosti u one vrednosti savremenog stvaranja koje će nadživljavajući nas, korisno poslužiti potomcima.

„Samo neuki nerazumni ljudi – kaže Andrić – mogu da smatraju i da je prošlost mrtva i neprolaznim zidom zauvek odvojena od sadašnice. Istina je, naprotiv, da je sve ono što je čovek mislio i osećao i radio neraskidivo utkao u ono što mi danas mislimo, osećamo i radimo. Unositi svetlost naučne istine u događaje prošlosti, znači služiti sadažnjosti“. Svrha umetnosti je u povezivanju prošlosti, sadašnjosti i budućnosti, u povezivanju „suprotnih obala života, u prostoru, u vremenu, u duhu“.
* Po Andrićevom shvatanju ''umetnik je'' i ''vesnik istine'', a njegovo delo poruka kojom se iskazuje složena stvarnost ljudske istorije. On je „jedan od bezbrojnih neimara koji rade na složenom zadatku življenja, otkrivanja i izgrađivanja života“. Opisujući svoje stvaralačke trenutke, Andrić kazuje: „Ni traga da se vratim sebi. Samo da mogu, kao surovo drvo i studen metal, u službi ljudske slabosti i veličine, u zvuk da se pretvorim i da ljudima i njihovoj zemlji potpuno razumno prenesem bezimene melodije života...“
* Govoreći ''o opasnostima koje vrebaju umetnika'', Andrić posebno upozorava na formalizam reči i dela: „Beskrajno nagomilavanje velikih reči sve nam manje kazuje što se više ponavlja i pod njim izdišu istina i lepota kao robinje“. Najdublji poraz dožvljuje onaj umetnik koji smatra da „prasak reči i vitlanje slika mogu biti umetnička lepota. Istina, svakom pravom umetničkom delu potreban je i estetski sjaj, ali on se ostvaruje samo u jednostavnosti. „Savršenstvo izražavanja forme – kaže Andrić – služba je sadržini“.
* Pružajući „zadovoljstvo bez patnje i dobro bez zla“, umetničko delo će pružiti čoveku najviši vid života – česta je poruka Andrićevog dela. Andrićeva vizija harmoničnog života budućeg čovečanstva zasnovana je upravo na uverenju da će umetnička lepota uništiti zlo i izmiriti protivurečnosti čovekovog bitisanja.jeva

=== Umetnički postupak Ive Andrića ===
U načinu izgrađivanja likova i umetničkom postupku pri oblikovanju svojih misli o životu i ljudima Andrić se ne odvaja od najlepših tradicija realističke književnosti škole, iako takav njegov postupak ne znači i ponavljanje tradicionalnih realističkih manira. Njegove slike života nisu samo realistički izraz određene životne i istorijske stvarnosti, jer on u njih utkiva i znatno šira uopštavanja i opštija, gotovo trajna životna značenja. Legendarni bosanski junak Alija Đerzelez nije samo tip osmanlijskog pustolova i avanturiste, već i večiti čovek pred večitim problemom žene. Tamnica iz pripovetke ''Prokleta avlija'' ima znatno šire značenje: ona je izvan vremena i mesta kojima ih je pisac lokalizovao. Iako se u Andrićevom književnom delu najčešće javlja Bosna, gotovo svi njeni likovi se izdižu izvan životnog kruga u kome ih pisac nalazi. Andrić, prirodno, nikada ne izneverava tipičnost sredine i vremena, ali on pri tom tako komleksne ličnosti ume da dogradi i u njima podvuče ono što je opštije i životno šire od osobenosti određenih konkretnom sredinom i vremenom.

Ono po čemu se Andrić naročito ističe u našoj savremenoj književnosti, to su vanredne analize i psihološka sagledavanja onih čovekovih stanja koja su u nas, do njega, bila izvan značajnih literarnih interesovanja. Njega najviše zanima onaj tamni i nejasni impuls u čoveku koji je izvan domašaja njegove svesti i volje. Polazeći od nekih savremenih postavki psihološke nauke, Andrić je prikazao kako ti tajanstveni unutrašnji impulsi fatalno truju i opterećuju čoveka. Osim toga, on je sa posebnom sugestivnošću slikao dejstvo seksualnh nagona i čulnih percepcija na duševni život čoveka. Zbog svega toga Andrić se prvenstveno pokazuje kao moderni psihoanalitičar u našoj savremenoj književnosti. U sudbini svake ličnosti ovog našeg pripovedača je i neka opštija ideja, izvesna misao o životu, čoveku i njegovoj sreći. Zato se za njegovu prozu s pravom kaže da nosi u sebi obeležja takozvanog filozofskog realizma.

Andrićeva proza sačuvala je apsolutnu, kristalnu jasnost izraza. On ne traži stilski efekat u neobičnoj metafori ili u naglašenom izrazu, već se izražava mirnim i prirodnim kazivanjem. Skladna i jednostavna rečenica, uverljivost i sugestivna estetska i misaona funkcionalnost pripovedačkih slika čine da Andrićevo delo predstavlja najsuptilniju umetničku vrednost južnoslavenske književnosti.

== Bibliografija ==
* ''Ex ponto'', stihovi u prozi, [[1918]].
* ''Nemiri'', stihovi u prozi, [[1920]].
* ''Put Alije Đerzeleza'', [[1920]].
* ''Most na Žepi'', [[1925]].
* ''Anikina vremena'', [[1931]].
* ''Portugal, zelena zemlja'', putopisi [[1931]].
* ''Španska stvarnost i prvi koraci u njoj'', putopisi [[1934]].
* ''[[Razgovor sa Gojom]]'', esej [[1935]].
* ''[[Na Drini ćuprija]]'', roman [[1945]].
* ''Gospođica'', roman [[1945]].
* ''Travnička hronika'', roman [[1945]].
* ''Na Nevskom prospektu'' [[1946]].
* ''Na kamenu, u Počitelju,''
* ''Priča o vezirovom slonu'', [[1948]].
* ''Prokleta avlija'', novela [[1954]].
* ''Igra'', [[1956]].
* ''[[O priči i pričanju]]'', beseda povodom dodele Nobelove nagrade, [[1961]].
* ''Jelena žena koje nema'', roman [[1963]].
* ''Šta sanjam i šta mi se događa'', lirske pesme koje su objavljene posthumno [[1918]].
* ''Omerpaša Latas'', objavljena posthumno [[1977]].
* ''Na sunčanoj strani'', nedovršen roman, objavljen posthumno

== Izvori ==

{{reflist|2}}

== Vanjske veze ==

{{Commonscat|Ivo Andrić}}
* {{NSK ime|000000846}}
* {{worldcat id|id=lccn-n80038343}}
* [http://www.ivoandric.org.rs Zadužbina Ive Andrića]
* [http://www.nobel.se/literature/laureates/1961/index.html Nobelova nagrada za književnost 1961.]
* [http://travnik-online.com/tra/index.php?option=com_content&task=view&id=31&Itemid=46 Memorijalni muzej-kuca Ive Andrića] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110831111925/http://travnik-online.com/tra/index.php?option=com_content&task=view&id=31&Itemid=46 |date=2011-08-31 }}
* [http://www.vreme.com/cms/view.php?id=415631 Andrićeve godine u diplomatiji]
* [http://www.mudrosti.org/ivo-andric Ivo Andrić]{{Dead link|date=January 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://www.mudrosti.org/ivo-andric-citati Ivo Andrić - citati] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111228160821/http://www.mudrosti.org/ivo-andric-citati |date=2011-12-28 }}

{{Nobelova nagrada za književnost}}

{{normativna kontrola}}
{{lifetime|1892|1975|Andrić, Ivo}}

[[Kategorija:Ivo Andrić| ]]
[[Kategorija:Jugoslavenski pisci]]
[[Kategorija:Jugoslavenski političari]]
[[Kategorija:Jugoslavenski diplomati]]
[[Kategorija:Bosanskohercegovački pisci]]
[[Kategorija:Nobelovci za književnost]]
[[Kategorija:Jugoslavenski slobodni zidari]]
[[Kategorija:Biografije, Travnik]]