Shihni burimin për Sindroma Asperger

{{Infobox medical condition
| image         = Riboflavin penicillinamide.jpg
| alt           =Një djalë me Asperger duke luajtur me struktura molekulare.
| caption       =Interesa të kufizuara ose sjellje të përsëritura, të tilla si interesi i këtij djali për të luajtur me një model molekulash prej lodre, mund të jenë tipare të Asperger.
|field=[[Psikiatri]]
|symptoms       =Probleme me ndërveprimin shoqëror, komunikimin jo-verbal, interesat e kufizuara, sjellje të përsëritura<ref name=NIH2015 />
|complications=Izolim social, probleme me punësimin, stres në familje, [[bullizim]], [[dëmtim i vetes]]<ref>{{cite web |title=Autism spectrum disorder - Symptoms and causes |url=https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/autism-spectrum-disorder/symptoms-causes/syc-20352928 |website=Mayo Clinic |accessdate=13 korrik 2019 |archive-date=14 korrik 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190714024941/https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/autism-spectrum-disorder/symptoms-causes/syc-20352928 |url-status=live|language=en }}</ref>
|onset         = Përpara moshës 2 vjeçare<ref name=NIH2015 />
|duration      = Afatgjatë<ref name=NIH2015 />
|causes        = Të panjohura<ref name=NIH2015 />
|risks         =
|diagnosis     = Bazuar në simptomat<ref name=Mer2019>{{cite web |title=Autism Spectrum Disorders – Pediatrics |url=https://www.merckmanuals.com/en-ca/professional/pediatrics/learning-and-developmental-disorders/autism-spectrum-disorders |website=Merck Manuals Professional Edition |accessdate=26 janar 2019 |archive-date=26 janar 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190126220900/https://www.merckmanuals.com/en-ca/professional/pediatrics/learning-and-developmental-disorders/autism-spectrum-disorders |url-status=live|language=en }}</ref>
|prevention    =
|medication    = Për kushtet shoqëruese<ref name=NINDS />
|prognosis     =
|frequency     = 37.2 milion (2015)<ref name=GBD2015Pre>{{cite journal | collaboration = GBD 2015 Disease and Injury Incidence and Prevalence Collaborators | vauthors =  Vos T, Allen C, Arora M, Barber RM, Bhutta ZA, Brown A, etal | title = Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 310 diseases and injuries, 1990–2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015 | journal = Lancet | volume = 388 | issue = 10053 | pages = 1545–602 | date = tetor 2016 | pmid = 27733282 | pmc = 5055577 | doi = 10.1016/S0140-6736(16)31678-6|language=en }}</ref>
|deaths        =
}}
'''Sindroma Asperger''' ('''SA'''), e njohur gjithashtu si '''Asperger''', është një çrregullim zhvillimi i karakterizuar nga vështirësi të konsiderueshme në ndërveprimin shoqëror dhe komunikimin joverbal, shoqëruar nga modele të kufizuara dhe të përsëritura të sjelljes dhe interesave. <ref name=NIH2015>{{cite web|title=Autism Spectrum Disorder|url=http://www.nimh.nih.gov/health/publications/autism-spectrum-disorder-qf-15-5511/index.shtml|website=National Institute of Mental Health|access-date=12 mars 2016|date=shtator 2015|url-status = live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160312130731/http://www.nimh.nih.gov/health/publications/autism-spectrum-disorder-qf-15-5511/index.shtml|archive-date=12 mars 2016|language=en}}</ref> Si një çrregullim më i butë i spektrit të autizmit (ҪSA), ai ndryshon nga ҪSA-të e tjera nga gjuha dhe inteligjenca relativisht normale. <ref name="ICD10">{{Cite web |date=2015 |title=F84.5 Asperger syndrome |url=http://apps.who.int/classifications/icd10/browse/2015/en#/F84.5 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20151102042503/http://apps.who.int/classifications/icd10/browse/2015/en#/F84.5 |archive-date=2 nëntor 2015 |access-date=13 mars 2016 |website=World Health Organization|language=en}}</ref> Ngathtësia fizike dhe përdorimi i pazakontë i gjuhës janë të zakonshme, edhe pse nuk kërkohen për diagnozë. <ref name="McPart2006">{{Cite journal |vauthors=McPartland J, Klin A |date=tetor 2006 |title=Asperger's syndrome |journal=Adolescent Medicine Clinics |volume=17 |issue=3 |pages=771–88; abstract xiii |doi=10.1016/j.admecli.2006.06.010 |doi-broken-date=2020-06-04 |pmid=17030291|language=en}}</ref> <ref name="Baskin">{{Cite journal |vauthors=Baskin JH, Sperber M, Price BH |year=2006 |title=Asperger syndrome revisited |journal=Reviews in Neurological Diseases |volume=3 |issue=1 |pages=1–7 |pmid=16596080|language=en}}</ref> Shenjat shfaqen përgithësisht përpara moshës 2 vjeçare e në shumicën e rasteve zgjasin gjatë gjithë jetës së një personi. <ref name="NIH2015" />

Shkaku i saktë i sindromës Asperger është i panjohur. <ref name=NIH2015 /> Ndërsa në pjesën më të madhe të rasteve është e trashëguar, ende nuk është përcaktuar përfundimisht gjenetika që fshihet nën të. <ref name="McPart2006" /> <ref>{{Cite journal |vauthors=Klauck SM |date=qershor 2006 |title=Genetics of autism spectrum disorder |journal=European Journal of Human Genetics |volume=14 |issue=6 |pages=714–20 |doi=10.1038/sj.ejhg.5201610 |pmid=16721407|language=en}}</ref> Besohet gjithashtu se faktorët mjedisorë luajnë një rol. <ref name=NIH2015 /> Imazheria e trurit nuk ka identifikuar një gjendje mjekësore të përbashkët kronike. <ref name="McPart2006" /> Në vitin 2013, diagnoza për Asperger u hoq nga ''Manuali Diagnostik dhe Statistikor i Ҫrregullimeve Mendore'' (DSM-5) dhe individët me këto simptoma tani përfshihen brenda çrregullimeve të spektrit të autizmit, së bashku me autizmin dhe çrregullimin pervaziv të zhvillimit të paspecifikuar gjetiu (PDD-NOS). <ref name=NIH2015 /> <ref>{{Cite web |title=Autism Spectrum Disorder |url=http://www.nimh.nih.gov/health/topics/autism-spectrum-disorders-asd/index.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160309015426/http://www.nimh.nih.gov/health/topics/autism-spectrum-disorders-asd/index.shtml |archive-date=9 mars 2016 |access-date=12 mars 2016 |website=National Institute of Mental Health|language=en}}</ref> Mbetet brenda [[Klasifikimi ndërkombëtar i sëmundjeve dhe problemeve që lidhen me shëndetin|Klasifikimit Ndërkombëtar të Sëmundjeve]] ( ICD-11 ) që prej vitit 2019  si një nënlloj i çrregullimeve të spektrit të autizmit. <ref name="ICD11">{{Cite web |title=Asperger syndrome |url=https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/5855/asperger-syndrome |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191014095801/https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/5855/asperger-syndrome |archive-date=14 tetor 2019 |access-date=26 janar 2019 |website=Genetic and Rare Diseases Information Center (GARD) – an NCATS Program|language=en}}</ref> <ref>{{Cite web |title=ICD-11 |url=https://icd.who.int/dev11/f/en#/http%3a%2f%2fid.who.int%2ficd%2fentity%2f120443468 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191119021828/https://icd.who.int/dev11/f/en#/http%3a%2f%2fid.who.int%2ficd%2fentity%2f120443468 |archive-date=19 nëntor 2019 |access-date=12 shkurt 2019 |website=icd.who.int|language=en}}</ref>

Nuk ekziston një trajtim i vetëm dhe efektshmëria e ndërhyrjeve të veçanta mbështetet vetëm në të dhëna të kufizuara. <ref name="McPart2006" /> Trajtimi ka për qëllim rrallimin e rutinave obsesive ose të përsëritura dhe përmirësimin e aftësive të komunikimit dhe ngathtësisë fizike. <ref name=NINDS>{{cite web|author=National Institute of Neurological Disorders and Stroke (NINDS)|date=31 korrik 2007|url=http://www.ninds.nih.gov/disorders/asperger/detail_asperger.htm|access-date=24 gusht 2007|title=Asperger syndrome fact sheet|archive-url=https://web.archive.org/web/20070821112426/http://www.ninds.nih.gov/disorders/asperger/detail_asperger.htm|archive-date=21 gusht 2007|url-status = live|language=en}} NIH Publication No. 05-5624.</ref> Ndërhyrjet mund të përfshijnë trajnimin për aftësitë sociale, terapinë konjitive të sjelljes, terapinë [[Terapia Fizike|fizike, terapinë]] e të [[Logopedia|folurit]], trajnimin e prindërve dhe mjekimet për problemet shoqëruese, të tilla si humori ose ankthi. <ref name=NINDS /> Shumica e fëmijëve përmirësohen gjatë rritjes por vështirësitë sociale dhe komunikuese përgjithësisht vazhdojnë. <ref name="Woodbury-Smith">{{Cite journal |vauthors=Woodbury-Smith MR, Volkmar FR |date=janar 2009 |title=Asperger syndrome |url=http://www.ssoar.info/ssoar/handle/document/12424 |url-status=live |journal=European Child & Adolescent Psychiatry |type=Submitted manuscript |volume=18 |issue=1 |pages=2–11 |doi=10.1007/s00787-008-0701-0 |pmid=18563474 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190331141120/https://www.ssoar.info/ssoar/handle/document/12424 |archive-date=31 mars 2019 |access-date=6 gusht 2020|language=en}}</ref> Disa studiues dhe individë në spektrin e autizmit kanë mbështetur një ndryshim në qëndrime drejt pikëpamjes se çrregullimet e spektrit të autizmit përbëjnë diçka ndryshe më tepër se një sëmundje që duhet trajtuar ose kuruar. <ref name="Clarke">{{Cite journal |vauthors=Clarke J, van Amerom G |year=2007 |title='Surplus suffering': differences between organizational understandings of Asperger's syndrome and those people who claim the 'disorder' |journal=Disability & Society |volume=22 |issue=7 |pages=761–76 |doi=10.1080/09687590701659618|language=en}}</ref> <ref name="BaronCohen2002">{{Cite journal |last=Baron-Cohen S |year=2002 |title=Is Asperger syndrome necessarily viewed as a disability? |journal=Focus Autism Other Dev Disabl |volume=17 |issue=3 |pages=186–91 |doi=10.1177/10883576020170030801|language=en}}</ref>

Në vitin 2015, Asperger u përllogarit të prekë 37.2 milionë individë në mbarë botën. <ref name=GBD2015Pre /> Çrregullimet e spektrit të autizmit prekin meshkujt më shpesh sesa femrat dhe në shumicën e rasteve, femrat diagnostikohen në një moshë më të vonë. <ref>{{Cite book |last=Ferri |first=Fred F. |url=https://books.google.com/books?id=icTsAwAAQBAJ&pg=PA163-IA15 |title=Ferri's Clinical Advisor 2015 |date=2014 |publisher=Elsevier Health Sciences |isbn=9780323084307 |page=162 |format=E-Book |access-date=6 gusht 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210414044233/https://books.google.com/books?id=icTsAwAAQBAJ&pg=PA163-IA15 |archive-date=14 prill 2021 |url-status=live|language=en}}</ref> <ref>{{Cite journal |vauthors=Lai MC, Baron-Cohen S |date=nëntor 2015 |title=Identifying the lost generation of adults with autism spectrum conditions |journal=The Lancet. Psychiatry |volume=2 |issue=11 |pages=1013–27 |doi=10.1016/S2215-0366(15)00277-1 |pmid=26544750|language=en}}</ref> Sindroma është emëruar pas [[Pediatria|pediatrit]] austriak [[Hans Asperger]], i cili në vitin 1944 përshkroi fëmijët nën kujdesin e tij, të cilët krijonin miqësi me vështirësi, nuk kuptonin [[Komunikimi jo fjalor|gjestet]] apo [[Empatia|ndjenjat]] e të tjerëve, përfshiheshin në biseda të njëanshme për interesat e tyre të preferuara dhe ishin të ngathët. <ref name="ha">{{Cite book |last=Frith |first=Uta |url=https://archive.org/details/autismaspergersy00frit |title=Autism and Asperger Syndrome |date=1991 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-38608-1 |location=Cambridge |pages=[https://archive.org/details/autismaspergersy00frit/page/n46 37]–92 |chapter='Autistic psychopathy' in childhood |url-access=limited|language=en}}</ref> Koncepti modern i sindromës Asperger u shfaq në vitin 1981 dhe përjetoi një periudhë popullarizimi. <ref>{{Cite journal |vauthors=Klin A, Pauls D, Schultz R, Volkmar F |date=prill 2005 |title=Three diagnostic approaches to Asperger syndrome: implications for research |url=https://archive.org/details/sim_journal-of-autism-and-developmental-disorders_2005-04_35_2/page/221 |journal=Journal of Autism and Developmental Disorders |volume=35 |issue=2 |pages=221–34 |doi=10.1007/s10803-004-2001-y |pmid=15909408|language=en}}</ref> <ref>{{Cite book |title=Asperger syndrome or high-functioning autism? |vauthors=Wing L |publisher=Plenum press |year=1998 |isbn=978-0-306-45746-3 |veditors=Schopler E, Mesibov GB, Kunce LJ |location=New York |pages=11–25 |chapter=The history of Asperger syndrome |chapter-url=https://books.google.com/books?id=jz_xbeWgG9AC&pg=PA11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160313123459/https://books.google.ca/books?id=jz_xbeWgG9AC&pg=PA11 |archive-date=13 mars 2016 |url-status=live|language=en}}</ref> <ref>{{Cite journal |vauthors=Woodbury-Smith M, Klin A, Volkmar F |date=prill 2005 |title=Asperger's syndrome: a comparison of clinical diagnoses and those made according to the ICD-10 and DSM-IV |url=https://archive.org/details/sim_journal-of-autism-and-developmental-disorders_2005-04_35_2/page/235 |journal=Journal of Autism and Developmental Disorders |volume=35 |issue=2 |pages=235–40 |doi=10.1007/s10803-004-2002-x |pmid=15909409|language=en}}</ref> U shndërrua në një diagnozë të standardizuar në fillim të viteve 1990. <ref name="Linda2004">{{Cite book |last=Baker |first=Linda |url=https://books.google.com/books?id=KiSRAgAAQBAJ&pg=PA44 |title=Asperger's Syndrome: Intervening in Schools, Clinics, and Communities |date=2004 |publisher=Routledge |isbn=978-1-135-62414-9 |page=44 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160313125152/https://books.google.ca/books?id=KiSRAgAAQBAJ&pg=PA44 |archive-date=13 mars 2016 |url-status=live|language=en}}</ref> Mbeten ende shumë pikëpyetje dhe polemika. <ref name="Woodbury-Smith" /> Ka dyshime nëse ndryshon nga autizmi me funksion të lartë (AFL). <ref name="Klin">{{Cite journal |vauthors=Klin A |date=maj 2006 |title=[Autism and Asperger syndrome: an overview] |journal=Revista Brasileira de Psiquiatria |volume=28 Suppl 1 |issue=suppl 1 |pages=S3–11 |doi=10.1590/S1516-44462006000500002 |pmid=16791390|language=en}}</ref> Pjesërisht për shkak të kësaj, përqindja e individëve të prekur nuk është përcaktuar plotësisht. <ref name="McPart2006" />

== Bibliografia ==
<references />
[[Category:Translated from MDWiki]]