Tingnan ang wikitext ng Dagat Andaman


{{Infobox body of water|name=Dagat Andaman|other_name=Dagat Burma|image=LocationAndamanSea.png|caption=Location of Andaman Sea in the Indian Ocean|alt=Location of Andaman Sea in the Indian Ocean|image_bathymetry=|caption_bathymetry=|coords={{coord|10|N|96|E|type:waterbody_scale:5000000|display=inline, title}}|type=Sea|inflow=|outflow=|catchment=|basin_countries={{Unbulleted list
  | India
  | Indonesia
  | Malaysia
  | Myanmar
  | Thailand
  }}|length={{convert|1202|km|mi|0|abbr=on}}|width={{convert|647|km|mi|0|abbr=on}}|area={{convert|797000|km2|sqmi|-2|abbr=on}}|depth={{convert|1096|m|ft|0|abbr=on}}|max-depth={{convert|4198|m|ft|0|abbr=on}}|volume={{convert|660000|km3|cumi|-3|abbr=on}}
<!--      Map      -->|reference=<ref name=bse>[http://bse.sci-lib.com/article057639.html Andaman Sea], [[Great Soviet Encyclopedia]] (in Russian)</ref><ref name=brit>[https://www.britannica.com/EBchecked/topic/23505/Andaman-Sea Andaman Sea], Encyclopædia Britannica on-line</ref><ref name="indjst.org"/>|native_name=Dagat Burma}}
{| class="infobox"
! colspan="2" class="infobox-above" style="color: #202122;background-color:#b0c4de" |Dagat Andaman 
|- style="display:none;"
| colspan="2" class="infobox-full-data" |
|}
Ang '''Dagat Andaman''' (na kilala rin bilang ang '''Dagat''' '''Burma''' ) <ref name="IHO">{{Cite web |year=1953 |title=Limits of Oceans and Seas, 3rd edition |url=https://iho.int/uploads/user/pubs/standards/s-23/S-23_Ed3_1953_EN.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20111008191433/http://www.iho.int/iho_pubs/standard/S-23/S-23_Ed3_1953_EN.pdf |archive-date=8 October 2011 |access-date=28 December 2020 |publisher=International Hydrographic Organization}}</ref> ay isang marginal na dagat ng hilagang-silangang [[Karagatang Indiyo]] na napapaligiran ng mga baybayin ng [[Myanmar]] at [[Taylandiya|Thailand]] sa kahabaan ng Gulpo ng Martaban at sa kanlurang bahagi ng [[Tangway ng Malaya]], at hiwalay sa [[Look ng Bengal]] sa kanluran nito sa pamamagitan ng Andaman Islands at Nicobar Islands . Ang katimugang dulo nito ay nasa Breueh Island, sa hilaga lamang ng [[Sumatra]], kasama ang [[Kipot ng Malaka|Kipot ng Malacca]] sa Timog-silangan.

Batay sa kaugalian, ang dagat ay ginagamit para sa pangisdaan at transportasyon ng mga kalakal sa pagitan ng mga baybaying bansa at ang [[Bahura ng mga bulaklak na bato|mga coral reef]] at pulo nito ay mga sikat na destinasyon ng mga turista. Ang pangisdaan at imprastraktura ng turista ay malubhang napinsala ng  [[Lindol at tsunami sa Karagatang Indiyano ng 2004|2004 na lindol at tsunami sa Indian Ocean]] noong Disyembre.

== Heograpiya ==

=== Lokasyon ===
Ang Andaman Sea, na lumalawak ng higit sa 92°E hanggang 100°E at 4°N hanggang 20°N, ay sumasakop sa isang napakahalagang posisyon sa Karagatang Indiyo, ngunit nanatiling hindi ginalugad sa mahabang panahon. Sa timog ng Myanmar, kanluran ng Thailand, at hilaga ng Indonesia, ang dagat na ito ay pinaghihiwalay mula sa [[Look ng Bengal]] ng Andaman at Nicobar Islands at isang kaugnay na hanay ng mga bundok sa dagat sa kahabaan ng hangganan ng palto ng Indo-Burmese. Ang [[Kipot ng Malaka|Kipot ng Malacca]] (sa pagitan ng Tangway ng Malaya at [[Sumatra]] ) ay bumubuo sa Katimugang exitway ng basin, na {{Convert|3|km}} ang lapad at {{Convert|37|m}} ang lalim.

=== Eksklusibong sonang pang-ekonomiya ===
[[Eksklusibong sonang ekonomiko]] sa Dagat Andaman : <ref>{{Cite web |title=Sea Around Us &#124; Fisheries, Ecosystems and Biodiversity |url=http://www.seaaroundus.org/data/#/eez}}</ref>
{| class="wikitable" style="font-size:100%"
! width="75" |Numero
! width="300" | Bansa
! width="100" | Lugar (Km <sup>2</sup> )
|-
| align="center" | 1
| '''{{IND}}''' - [[Kapuluan ng Andaman at Nicobar|Andaman at Nicobar Islands]]
| align="center" | 659,590
|-
| align="center" | 2
| '''{{MMR}}''' - Mainland
| align="center" | 511,389
|-
| align="center" | 3
| {{Flagicon|Thailand}}[[Thailand]]- Andaman Sea
| align="center" | 118,714
|-
| align="center" | 4
| '''{{IDN}}''' - Northeast [[Aceh]]
| align="center" | 76,500
|- style="background:#9acdff;"
! Kabuuan
| '''Dagat Andaman'''
| align="center" | '''-'''
|}

== Geology ==
[[Talaksan:AndamanSeaNASA1.jpg|left|thumb| Satellite image ng Andaman Sea na nagpapakita ng berdeng algae at silt deposits dahil sa Irrawaddy River sa hilagang bahagi nito]]
Mababaw ang hilaga at silangang bahagi ng basin, dahil ang [[Kalapagang panlupalop|continental shelf]] sa baybayin ng Myanmar at Thailand ay umaabot ng mahigit {{Convert|200|km}} (minarkahan ng {{Convert|300|m}} isobath . Humigit-kumulang 45 porsiyento ng lugar ng palanggana ay mas mababaw (mas mababa sa {{Convert|500|m}} depth), na direktang kinahinatnan ng pagkakaroon ng mas malawak na istante. Ang continental slope na sumusunod sa silangang shelf ay medyo matarik sa pagitan ng 9°N at 14°N. Dito, inilalantad ng perspective view ng submarine topography na nakapangkat sa kahabaan ng 95°E ang biglang pagtaas ng lalim ng dagat ng humigit-kumulang {{Convert|3,000|m}} sa loob ng maikling pahalang na distansya ng isang degree. ang mga isobats na katumbas ng {{Convert|900 and 2000|m}} ay ipinapakita din sa hulma upang bigyang-diin ang steepness ng slope. Dagdag pa, maaaring mapansin na ang malalim na karagatan ay hindi rin malaya sa mga bundok sa dagat; kaya humigit-kumulang 15 porsiyento lamang ng kabuuang lugar ang mas malalim kaysa {{Convert|2,500|m}} . <ref name="indjst.org2">S. R. Kiran (2017) [http://www.indjst.org/index.php/indjst/article/view/115764 General Circulation and Principal Wave Modes in Andaman Sea from Observations], Indian Journal of Science and Technology {{ISSN|0974-5645}}</ref>
[[Talaksan:The_Bathymetry_(in_metres)_of_A-SEA_in_2D_and_3D_(sectioned_along_95E).png|thumb| Ang bathymetry (sa metro) ng Andaman Sea sa 2D at 3D (nakapangkat sa 95°E) ]]
[[Talaksan:Percentage_of_total_area_of_A-SEA_corresponding_to_diferent_ranges_of_depth.png|thumb| Porsiyento ng kabuuang lawak ng Andaman Sea na tumutugma sa iba't ibang saklaw ng lalim ]]
Ang hilagang at silangang bahagi ay mas mababaw sa {{Convert|180|m|ft}} dahil sa silt na idineposito ng Irrawaddy River . Ang pangunahing ilog na ito ay dumadaloy sa dagat mula sa hilaga sa pamamagitan ng Myanmar. Ang kanluran at gitnang mga lugar ay {{Convert|900|–|3,000|m|ft}} na lalim. Mas mababa sa 5% ng dagat ay mas malalim sa {{Convert|3000|m|ft}}, at sa isang sistema ng mga submarine valley sa silangan ng Andaman-Nicobar Ridge, ang lalim ay lumampas sa {{Convert|4000|m|ft}} .  Ang sahig ng dagat ay natatakpan ng mga pebbles, graba, at buhangin. 

Ang kanlurang hangganan ng Dagat Andaman Sea ay minarkahan ng mga isla at mga bundok sa dagat, na may mga kipot o mga daanan ng variable depth na kumokontrol sa pagpasok at paglabas ng tubig sa [[Look ng Bengal|Bay of Bengal]] . Mayroong matinding pagbabago sa lalim ng tubig sa maikling distansyang {{Convert|200|km}}, habang lumilipat ang isa mula sa [[Look ng Bengal|Bay of Bengal]] (mga {{Convert|3,500|m}} malalim) sa paligid ng mga isla (hanggang {{Convert|1,000|m}} lalim) at higit pa sa Andaman Sea. Ang tubig ay ipinagpapalit sa pagitan ng Andaman Sea at Bay of Bengal sa pamamagitan ng mga kipot sa pagitan ng Andaman at Nicobar Islands. Sa mga ito, ang pinakamahalagang straits (sa mga tuntunin ng lapad at lalim) ay [[Preparis Channel]] (PC), Ten Degree Channel (TDC), at [[Great Channel]] (GC). Ang PC ang pinakamalawak ngunit pinakamababaw ( {{Convert|250|m}} ) ng tatlo at naghihiwalay sa timog Myanmar mula sa hilagang Andaman. Ang TDC ay {{Convert|600|m}} malalim at nasa pagitan ng Little Andaman at Car Nicobar . Ang GC ay {{Convert|1,500|m}} malalim at naghihiwalay sa Great Nicobar sa [[Banda Aceh]] .





== Klima ==
[[Talaksan:Monthly_averaged_ASCAT_winds_in_ANDAMAN_SEA_for_the_year_2011,_expressed_in_mps.png|thumb| Buwanang average na hangin sa Andaman Sea para sa taong 2011, na ipinahayag sa mps ]]
Ang klima ng Dagat Andaman ay natutukoy ng mga [[Balaklaot|monsoon ng timog-silangang Asya]],  habang bumabaligtad ang umiiral na hangin sa pagsisimula ng alinmang panahon. Ang rehiyon ay nakakaranas ng hilagang-silangan na may average na bilis ng hangin na {{Convert|5|m/s|km/h}} mula Nobyembre hanggang Pebrero. Sa mga buwang ito, ang kanlurang bahagi ng domain ay nakakaranas ng pinakamataas na lakas ng hangin. Humihina ito pagsapit ng Marso–Abril at bumabaliktad sa malakas na timog-kanluran mula Mayo hanggang Setyembre, na may average na bilis ng hangin na aabot sa {{Convert|8|m/s|km/h}} noong Hunyo hanggang Agosto, na halos pantay na ipinamahagi sa buong basin. Bumaba ang bilis ng hangin pagsapit ng Oktubre at bumalik sa north-easterlies mula Nobyembre.
[[Talaksan:Monthly_averaged_Ekman_Pumping_velocity_(in_m_per_day)_for_June_and_December.png|thumb| Buwanang average na Ekman pumping velocity (sa m bawat araw) para sa Hunyo at Disyembre ]]
Ang temperatura ng hangin ay matatag sa buong taon sa {{Convert|26|C}} noong Pebrero at {{Convert|27|C}} noong Agosto. Ang pag-ulan ay kasing taas ng {{Convert|3,000|mm}} /taon at kadalasang nangyayari sa tag-araw. Ang mga agos ng dagat ay timog-silangan at silangan sa taglamig at timog-kanluran at kanluran sa tag-araw. Ang normal na temperatura ng tubig sa ibabaw ay {{Convert|26–28|C}} noong Pebrero at {{Convert|29|C}} noong Mayo. Ang temperatura ng tubig ay pare-pareho sa {{Convert|4.8|C}} sa lalim na {{Convert|1,600|m}} at sa ibaba. Ang kaasinan ay 31.5–32.5‰ (mga bahagi bawat libo) sa tag-araw at 30.0–33.0‰ sa taglamig sa timog na bahagi. Sa hilagang bahagi, bumababa ito sa 20–25‰ dahil sa pag-agos ng tubig-tabang mula sa Irrawaddy River . Ang tubig ay semidiurnal na may amplitude na hanggang {{Convert|7.2|m}} . 

Ang epekto ng wind stress sa ibabaw ng karagatan ay maaaring ipaliwanag sa pamamagitan ng wind stress curl . Ang net divergence ng tubig sa karagatan mixed layer ay nagreresulta sa Ekman pumping .  Ang kaibahan sa pagitan ng dalawang season ay nagdudulot ng napakalakas na negatibong pumping velocity na higit sa {{Convert|5|m}} bawat araw sa kahabaan ng hilagang baybayin ng Indonesia mula Mayo hanggang Setyembre (ipinapakita dito, Hunyo). Ito ay maaaring magpahiwatig ng pagbabawas ng baybayin sa tag-araw. Napansin din na ang rehiyon ay nagkakaroon ng mahina ngunit positibong pumping velocity na mas mababa sa {{Convert|3|m}} bawat araw sa bukana ng GC sa taglamig (dito, Disyembre).

== Ekolohiya ==

=== Flora ===
[[Talaksan:Andaman_Islands,_Neil,_Mangrove_trees.jpg|thumb| Mga puno ng bakawan sa baybayin, Neil Island, Andaman at Nicobar Islands]]
Ang mga baybaying lugar ng Andaman Sea ay nailalarawan sa pamamagitan ng mga bakawan at seagrass meadows . Ang mga bakawan ay sumasakop sa pagitan ng higit sa {{Convert|600|km2|0}}   ng mga baybayin ng Thai ng Malay Peninsula samantalang ang mga parang dagat ay sumasakop sa isang lugar na {{Convert|79|km2|0}}   . <ref name="Panjarat">{{Cite web |last=Panjarat |first=Sampan |year=2008 |title=Sustainable Fisheries in the Andaman Sea Coast of Thailand |url=https://www.un.org/depts/los/nippon/unnff_programme_home/fellows_pages/fellows_papers/panjarat_0708_thailand_PPT.pdf |access-date=16 May 2015 |publisher=United Nations}}</ref> : 25–26 Ang mga bakawan ay higit na responsable para sa mataas na produktibidad ng mga tubig sa baybayin - ang kanilang mga ugat ay bumitag sa lupa at sediment at nagbibigay ng kanlungan mula sa mga mandaragit at nursery para sa mga isda at maliliit na organismo sa tubig. Pinoprotektahan ng kanilang katawan ang baybayin mula sa hangin at alon, at ang kanilang detritus ay bahagi ng aquatic food chain. Ang isang makabuluhang bahagi ng Thai mangrove forest sa Andaman Sea ay inalis sa panahon ng malawak na brackish water shrimp farming noong 1980s </link> . Malaki rin ang pinsala ng mga bakawan sa tsunami noong 2004. Bahagyang naitanim muli ang mga ito pagkatapos noon, ngunit unti-unti pa ring nababawasan ang kanilang lugar dahil sa mga gawain ng tao. <ref name="Panjarat" /> : 6–7 

Ang iba pang mahalagang pinanggagalingan ng mga sustansya sa Dagat Andaman ay ang seagrass at ang ilalim ng putik ng mga lagoon at mga lugar sa baybayin. Lumilikha din sila ng isang tirahan o temporal na kanlungan para sa maraming mga burrowing at benthic na organismo. Maraming aquatic species ang lumilipat mula at patungo sa seagrass araw-araw o sa ilang yugto ng kanilang ikot ng buhay. Ang mga aktibidad ng tao na sumisira sa mga seagrass bed ay kinabibilangan ng discharge ng waste water mula sa coastal industry, shrimp farms at iba pang anyo ng coastal development, gayundin ang trawling at ang paggamit ng push nets at dragnets. Naapektuhan ng tsunami noong 2004 ang 3.5% ng mga seagrass na lugar sa kahabaan ng Andaman Sea sa pamamagitan ng siltation at sand sedimentation at 1.5% ang nakaranas ng kabuuang pagkawala ng tirahan. <ref name="Panjarat">{{Cite web |last=Panjarat |first=Sampan |year=2008 |title=Sustainable Fisheries in the Andaman Sea Coast of Thailand |url=https://www.un.org/depts/los/nippon/unnff_programme_home/fellows_pages/fellows_papers/panjarat_0708_thailand_PPT.pdf |access-date=16 May 2015 |publisher=United Nations}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFPanjarat2008">Panjarat, Sampan (2008). [https://www.un.org/depts/los/nippon/unnff_programme_home/fellows_pages/fellows_papers/panjarat_0708_thailand_PPT.pdf "Sustainable Fisheries in the Andaman Sea Coast of Thailand"] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. United Nations<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">16 May</span> 2015</span>.</cite></ref> : 7 
[[Talaksan:Phantom_Bannerfish_-_Heniochus_pleurotaenia.jpg|thumb| Phantom bannerfish ( ''Heniochus pleurotaenia'' ), Similan Islands, Thailand]]
[[Talaksan:Dugong_Marsa_Alam.jpg|thumb| Dugong]]
[[Talaksan:Phuket_fauna.jpg|thumb| Starfish, Andaman Sea]]
Ang tubig-dagat sa kahabaan ng [[Tangway ng Malaya|Malay Peninsula]] ay pinapaboran ang paglaki ng molluscan, at mayroong humigit-kumulang 280 nakakain na uri ng isda na kabilang sa 75 pamilya. Sa mga iyon, 232 species (69 pamilya) ay matatagpuan sa mangroves at 149 species (51 pamilya) naninirahan sa seagrass; kaya 101 species ay karaniwan sa parehong tirahan. <ref name="Panjarat">{{Cite web |last=Panjarat |first=Sampan |year=2008 |title=Sustainable Fisheries in the Andaman Sea Coast of Thailand |url=https://www.un.org/depts/los/nippon/unnff_programme_home/fellows_pages/fellows_papers/panjarat_0708_thailand_PPT.pdf |access-date=16 May 2015 |publisher=United Nations}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFPanjarat2008">Panjarat, Sampan (2008). [https://www.un.org/depts/los/nippon/unnff_programme_home/fellows_pages/fellows_papers/panjarat_0708_thailand_PPT.pdf "Sustainable Fisheries in the Andaman Sea Coast of Thailand"] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. United Nations<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">16 May</span> 2015</span>.</cite></ref> : 26 Nagho-host din ang dagat ng maraming vulnerable na species ng fauna, kabilang [[Dugong|ang dugong]] ( ''Dugong dugon'' ), ilang species ng dolphin, tulad ng Irrawaddy dolphin ( ''Orcaella brevirostris'' ) at apat na species ng sea turtles: critically endangered [[Dermochelys coriacea|leatherback turtle]] ( ''Dermochelys coriacea'' ) at hawksbill turtle (Eletmochelys) at may bantang berdeng pagong ( ''Chelonia mydas'' ) at olive ridley turtle ( ''Lepidochelys olivacea'' ). May mga 150 dugong lamang sa Andaman Sea, na nakakalat sa pagitan ng [[Lalawigan ng Ranong|Ranong]] at [[Lalawigan ng Satun|Satun Provinces]] . Ang mga species na ito ay sensitibo sa pagkasira ng seagrass meadows. <ref name="Panjarat" /> : 8 

Ang mga coral reef ay tinatayang sumasakop sa 73,364 rai (117&nbsp;km <sup>2</sup> ) sa Andaman Sea na may 6.4 porsyento lamang sa perpektong kondisyon. <ref>{{Cite news |last=Wipatayotin |first=Apinya |date=4 April 2016 |title=Rising sea temps bring coral bleaching to Gulf |work=Bangkok Post |url=http://www.bangkokpost.com/news/general/919989/rising-sea-temps-bring-coral-bleaching-to-gulf |access-date=4 April 2016}}</ref>
[[Kategorya:Mga dagat ng Indonesia]]
[[Kategorya:Mga dagat sa Asya]]
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Hindi]]
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Bengali]]
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Indones]]
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Malay]]
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng teksto sa wikang Thai]]
[[Kategorya:Mga artikulong naglalaman ng Birmano]]
[[Kategorya:Mga koordinado sa Wikidata]]
[[Kategorya:Pages with unreviewed translations]]