Babil sayfasının kaynağını görüntüle

{{Ülke bilgi kutusu
|adı = Babil
|resmî_adı = 
|kendi_dilindeki_adı = {{native name|akk|{{Metin/Çivi yazısı|akk|𒆳𒆍𒀭𒊏𒆠}}}}<br /><span style="font-weight: normal">{{transl|akk|māt Akkadī}}</span>
|bayrak_resmi = 
|bayrak_altyazısı = 
|bayrak_maddesi = 
|bayrak2_resmi = 
|arma_resmi = 
|arma_altyazısı = 
|arma_maddesi = 
|slogan = 
|millî_marş = 
|millî_marş_dosyası = 
|harita_resmi = Hammurabi's Babylonia 1.svg
|harita_altyazısı = [[Hammurabi]]'nin saltanatının başlangıcında ve sonunda Babil İmparatorluğu'nun kapsamı – bugün modern Irak'ta bulunan.
|harita2_resmi = 
|harita2_altyazısı = 
|tür = 
|bağlı_olduğu_devlet = 
|başkent = [[Babil (antik kent)|Babil]]
|sürgündeki_başkent = 
|resmî_diller = {{Yalın liste|
* [[Akadca]]
* [[Sümerce]]
* [[Aramice]]}}
|yaygın_diller = 
|resmî_din = [[Babil mitolojisi]]
|demonim = 
|yönetim_biçimi = 
|yönetici_unvanı = 
|yönetici1 = 
|yönetici1_dönemi = 
|yönetici2 = 
|yönetici2_dönemi = 
<!--......-->
|yönetici15 = 
|yönetici15_dönemi = 
|temsilci_unvanı = 
|temsilci1 = 
|temsilci1_dönemi = 
|temsilci2 = 
|temsilci2_dönemi = 
<!--......-->
|temsilci5 = 
|temsilci5_dönemi = 
|vekil_unvanı = 
|vekil1 = 
|vekil1_dönemi = 
|vekil2 = 
|vekil2_dönemi = 
<!--......-->
|vekil15 = 
|vekil15_dönemi = 
|yasama_organı = 
|meclis1 = 
|meclis1_türü = 
|meclis2 = 
|meclis2_türü = 
|dönem = 
|olay_öncesi = 
|olay_öncesi_tarihi = 
|kuruluş_olayı = 
|kuruluş_günü = 
|kuruluş_yılı = MÖ 1894
|olay1 = 
|olay1_tarihi = 
|olay2 = 
|olay2_tarihi = 
<!--......-->
|olay20 = 
|olay20_tarihi = 
|yıkılış_olayı = [[Babil'in Düşüşü]]
|yıkılış_günü = 
|yıkılış_yılı = MÖ 539
|olay_sonrası = 
|olay_sonrası_tarihi = 
|sürgün_başlangıç_tarihi = 
|sürgün_sonlanış_tarihi = 
|istatistik_yılı1 = 
|yüzölçümü_istatistiği1 = 
|nüfus_istatistiği1 = 
<!--......-->
|istatistik_yılı5 = 
|yüzölçümü_istatistiği5 = 
|nüfus_istatistiği5 = 
|para_birimi = 
|para_birimi_kodu = 
|para_birimi_simgesi = 
|para_birimi_simgesi_maddesi = 
|ö1 = Sümerler
|ö1_bayrağı = 
|ö1_resmi = 
|ö2 = Akad İmparatorluğu
|ö2_bayrağı = 
|ö2_resmi = 
<!--......-->
|ö21 = 
|ö21_bayrağı = 
|ö21_resmi = 
|a1 = Ahameniş İmparatorluğu
|a1_bayrağı = 
|a1_resmi = 
|a2 = 
|a2_bayrağı = 
|a2_resmi  = 
<!--......-->
|a21 = 
|a21_bayrağı = 
|a21_resmi = 
|günümüzdeki_durumu = [[Irak]]
|dipnot_a = 
<!--......-->
|dipnot_h = 
|dipnotlar = 
}}

'''Babil''', [[Mezopotamya]]'da adını aldığı [[Babil (şehir)|Babil]] kenti etrafında MÖ 1894 yılında kurulmuş, [[Sümer]] ve [[Akad]] topraklarını kapsayan bir imparatorluktur. Babil'in merkezi bugünkü [[Irak]]'ın [[Hilla|El Hilla]] kasabası üzerinde yer almaktadır.<ref>Babil kentinin koordinatları: {{coor dms|32|32|11|N|44|25|15|E|}}</ref> Babil halkının büyük bir kısmını tarih boyunca çeşitli [[Samiler|Sami]] asıllı halklar oluşturmuştur. Bölgede konuşulmuş en yaygın dil [[Akadca]] olmuş olmasına rağmen [[Sümerce]] dinî dil olarak kullanılmıştır. [[Aramice]] ise ilerleyen yıllarda bölgenin [[lingua franca|geçer dili]] konumuna gelmiştir.<ref name=":0">{{Web kaynağı |url=http://www.livius.org/articles/place/babylonian-empire/ |başlık=Babylonian Empire - Livius |erişimtarihi=9 Eylül 2019 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20190704132736/https://www.livius.org/articles/place/babylonian-empire/ |arşivtarihi=4 Temmuz 2019 |ölüurl=hayır }}</ref>

Başlangıçta [[Akad İmparatorluğu]]'nda yer alan önemsiz ve güçsüz bir şehirken, şehrin [[Amoriler|Amori]] hükümdarı [[Hammurabi]] tarafından kısa süre içinde büyüyen ve gelişen şehir, kısa ömürlü de olsa bölgedeki en güçlü imparatorluklardan biri hâline gelmiştir. Bu dönemden sonra tüm Güney Mezopotamya'ya Babil denilmeye başlanmış, devletin kutsal şehri [[Nippur]] olmuştur. Hammurabi'nin oğlu altında güçten düşen devlet uzun süre boyunca [[Asur]], [[Kassitler|Kassit]] ve [[Elamlılar|Elam]] egemenliği altında kalmıştır. Şehir Asurlular tarafından yıkılıp yeniden inşa edilmiştir. MÖ 609-539 yılları arasında hüküm sürmüş [[Yeni Babil İmparatorluğu]], bağımsızlığını Asurlulardan [[Keldaniler|Keldani]] [[Nabopolassar]] önderliğinde kazanmıştır. Bu devletin de çökmesi ile Babil şehri [[Ahameniş İmparatorluğu|Ahameniş]], [[Seleukos İmparatorluğu|Seleukos]], [[Part İmparatorluğu|Part]], [[Roma İmparatorluğu|Roma]] ve [[Sasani İmparatorluğu|Sasani]] egemenliği altında kalmıştır.<ref name=":0" />

== Tarih ==

=== Babil öncesi Sümer-Akkad dönemi ===
[[Mezopotamya]]'da Babil öncesi Sümer-Akkad dönemi, Sümer uygarlığının ortaya çıktığı MÖ 5400'lere kadar uzanan zengin bir tarihle karakterize edilir. Daha sonra Akad, Asur ve Babil'i oluşturacak olan [[Akadca]] konuşan Sami halkı MÖ 35. ve 30. yüzyıllar arasında ortaya çıkmıştır.

MÖ 3. binyıl boyunca Sümerce ve Akadca konuşanlar arasında önemli bir kültürel alışveriş olmuş, bu da yaygın iki dilliliğe ve karşılıklı dilsel etkiye yol açmıştır. Akadca, MÖ üçüncü binyıldan ikinci binyıla geçişte Mezopotamya'da konuşulan dil olarak yavaş yavaş Sümercenin yerini almıştır.

MÖ 5400'den itibaren [[Akad İmparatorluğu]]'nun yükselişine kadar (MÖ 24. yüzyıl) Mezopotamya'da [[Ur]], Kiş, [[Lagaş]] gibi Sümer şehir devletleri egemendi. Akadca isimler bazı devletlerin krallık listelerinde görünmeye başlasa da Sümer kültürü baskın durumdaydı. Bu dönemde en önemli dini merkez tanrı [[Enlil]]'in şehri olan [[Nippur]]'du.

Akad İmparatorluğu (MÖ 2334-2154) Akad Semitleri ve Sümerleri birleştirerek antik Yakın Doğu'da baskın bir güç haline gelmiştir. Ancak ekonomik zorluklar, iklim değişiklikleri ve iç çatışmaların ardından Zagros Dağları'ndan gelen [[Gutiler]]in saldırıları nedeniyle sonunda gerilemiştir.

Sümer, MÖ 22. yüzyılın sonlarında [[Üçüncü Ur Hanedanı|Üçüncü Ur Hanedanlığı]] (Neo-Sümer İmparatorluğu) ile yeniden bir diriliş yaşamış, Gutileri kovmuş ve kuzeyde Akadca konuşan Asur'un bazı bölgelerini kontrol altına almıştır.

MÖ 2002'de [[Elamlılar]] tarafından [[Üçüncü Ur Hanedanı|Üçüncü Ur Hanedanlığı]] yıkılınca, [[Amoriler]] güney Mezopotamya'ya göç etmeye başlamış ve burayı ele geçirerek küçük krallıklar kurmuştur. [[Asurlular]] ise kuzeyde bağımsızlıklarını korumuştur. Güneydeki devletler Amorileri durduramayınca bir süre kuzeydeki Akad akrabaları Asurlulardan yardım almak zorunda kalmıştır.

Bu dönemde Asur kralı Ilu-şuma güneydeki seferlerini anlatırken Akadların özgürlüğünü sağladığını belirtir. Ancak bazı tarihçiler bunun askeri bir başarıdan ziyade güney şehir devletleriyle ticari anlaşmalar yapılması şeklinde yorumluyor.

Ilu-şuma'nın politikaları halefleri tarafından da sürdürülmüştür. Fakat [[I. Sargon|Sargon I]] tahta çıktıktan sonra Asur ordusunu güneyden çekerek Anadolu'ya odaklanmış ve böylece güney Mezopotamya Amorilerin kontrolüne geçmiştir. Amor döneminin ilk yüzyıllarında en güçlü şehir devletleri ise güneyde [[Larsa]], [[İsin Krallığı|Isin]] ve [[Eşnunna|Eshnunna]], kuzeyde ise Asur olmuştur.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.history.com/topics/ancient-middle-east/babylonia |başlık= Babylonia |erişimtarihi=8 Ekim 2021|dil=İngilizce| website = HISTORY | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190418181011/https://www.history.com/topics/ancient-middle-east/babylonia | arşivtarihi = 18 Nisan 2019}}</ref><ref name="Deutscher2">{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C|başlık=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|sayfalar=20-21|yayıncı=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|yıl=2007|author=Deutscher, Guy|isbn=978-0-19-953222-3|yazarbağı=Guy Deutscher (linguist)|erişim-tarihi=5 Ekim 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230418050423/https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C|arşivtarihi=18 Nisan 2023|ölüurl=hayır}}</ref><ref name="Deutscher" /><ref name="woods">Woods C. 2006 "Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian". In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130429121058/http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf|tarih=29 Nisan 2013}}</ref>

=== İlk Babil hanedanı - Amorit hanedanı, MÖ 1894-1595 ===
[[Dosya:F0182_Louvre_Code_Hammourabi_Bas-relief_Sb8_rwk.jpg|küçükresim|Hammurabi dua işareti olarak ellerini ağzının üzerinde tutar<ref>{{Kaynak|başlık=Ancient Iraq|bölüm=The Time of Confusion|bölümurl=https://books.google.com/books?id=klZX8B_RzzYC&pg=PA266|tarih=27 Ağustos 1992|sayfa=266|yayıncı=[[Penguin Books]]|ad=Georges|soyadı=Roux|isbn=9780141938257|yazarbağı=Georges Roux}}</ref> ([[Hammurabi kanunları]] stelinin üst kısmındaki kabartma)]]
MÖ 1894 civarında, [[Sumu-abum|Sümu-abum]] adındaki Amorİ hükümdarı, komşu küçük şehir devleti [[Kazallu]]'nun topraklarından biri olan o zamanlar nispeten küçük Babil şehrini ele geçirerek, yeni ele geçirdiği toprakları bağımsız bir devlet haline getirdi. Saltanatı, bölgedeki diğer küçük şehir devletleri ve krallıklar arasında bir devlet kurmakla geçti. Ancak, Sümu-abum'un kendisine hiçbir zaman Babil Kralı unvanı vermemesi, Babil'in o dönemde hala önemsiz bir kasaba veya şehir olduğu ve krallık unvanını hak etmediğini düşündürmektedir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=http://dx.doi.org/10.31826/9781463217099|başlık=The Gods of Babylonia and Assyria|tarih=31 Aralık 2009|ad=Robert William|soyadı=Rogers|doi=10.31826/9781463217099}}</ref>

Sümu-abum'u, aynı şekilde yönetim süren [[Sumu-la-El|Sümu-la-El]], Sabium ve Apil-Sin takip etti. Bu dönemde hiçbir yazılı kayıtta Babil krallığından bahsedilmez ve bu kralların kendilerini Babil Kralı olarak adlandırdıklarına dair bir bilgi yoktur. Bu Amorİ hükümdarlarından Sin-Muballit, sadece tek bir çanak tablete göre, resmi olarak Babil kralı olarak kabul edilen ilk kişi oldu. Bu kralların yönetimi altında Babil, çok az toprak parçası kontrol eden küçük bir devlet olarak kaldı ve kendisinden daha eski, daha büyük ve daha güçlü komşu krallıklar olan Isin, Larsa, kuzeydeki Asur ve doğudaki [[Elam]] (İran) tarafından gölgede bırakıldı. Elamlar, güney Mezopotamya'nın geniş topraklarını işgal etmişlerdi ve bu erken dönem Amorİ yöneticileri büyük ölçüde Elam'a bağlı olarak hareket ediyorlardı.<ref>Robert William Rogers, A History of Babylonia and Assyria, Volume I, Eaton and Mains, 1900.</ref>

==== Hammurabi İmparatorluğu ====
Babil tarihi Hammurabi döneminde (MÖ 1792-1750 civarı) büyük bir değişim yaşadı. [[Hammurabi]] hükümdarlığında öncelikle Babil'i küçük bir kasabadan önemli bir şehre dönüştürdü. Vergi sistemi ve merkezi yönetim kurarak güçlü bir yönetim oluşturdu. Elamların hakimiyetinden kurtuldu ve hatta Elam topraklarına kadar uzanan seferler düzenledi.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=lc6cAAAAQBAJ&pg=PA71|başlık=Mesopotamia: The World's Earliest Civilization|tarih=1 Nisan 2010|dil=İngilizce|sayfalar=71|yayıncı=Britannica Educational Publishing|ad=Britannica Educational|soyadı=Publishing|isbn=978-1-61530-208-6}}</ref>

Ardından Mezopotamya'nın güneyini sistematik olarak ele geçirerek bölgede uzun süredir devam eden istikrarsızlığı sona erdirdi. Bu fetihlerle birlikte Sümer, Akad ve Asur'un eski kanunlarını geliştirerek ünlü [[Hammurabi Kanunları]]nı oluşturdu. Bu kanunlar günümüzde [[Louvre Müzesi|Louvre Müzesi']]nde sergileniyor.

Fetihlerinin etkisiyle Mezopotamya'nın güneyinde yüzyıllardır baskın olan Nippur kentinin yerini Babil aldı. Babil, kutsal bir şehir olarak anılmaya başladı ve güney Mezopotamya'nın hakimi olmak isteyen herkes burada taç giyme töreni düzenlemek zorundaydı.

Hammurabi döneminde Babil, ticaret alanında da önemli bir güç haline geldi. Amorilerle yoğun ticaret yapıldı ve Batı ile güçlü ilişkiler kuruldu. Bu dönemde Babil, hem askeri hem de ticari açıdan önemli bir merkez haline geldi.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA242|başlık=The Ancient Near East: History, Society and Economy|tarih=4 Aralık 2013|dil=İngilizce|sayfalar=242|yayıncı=Routledge|ad=Mario|soyadı=Liverani|isbn=978-1-134-75084-9}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=BJ5OEAAAQBAJ&pg=PT144|başlık=Lost Cities, Ancient Tombs: A History of the World in 100 Discoveries|tarih=30 Kasım 2021|dil=İngilizce|sayfalar=144-145|yayıncı=Disney Electronic Content|ad=National|soyadı=Geographic|isbn=978-1-4262-2199-6}}</ref>

==== Düşüş ====
Güney Mezopotamya, doğal savunulabilir sınırları olmadığı için saldırılara açık kaldı. Hammurabi'nin ölümünden sonra, imparatorluğu hızla dağılmaya başladı. Halefi Samsu-iluna döneminde, güneydeki topraklar yerel bir Akkad kralı olan Ilum-ma-ili tarafından alınarak, Babil İmparatorluğu'ndan ayrıldı. Güney, sonraki 272 yıl boyunca Babil'den bağımsız kaldı.

Babil ve Amorit yöneticileri, kuzeydeki Asur'dan kovuldu. Asur'un yerel yöneticisi [[Puzur-Sin]], Babil İmparatorluğu'na karşı ayaklandı ve Amorit yöneticilerini kovdu. Daha sonra, yerel bir kral olan Adasi, iktidar ele geçirdi ve Babil İmparatorluğu'nun topraklarını geri almaya çalıştı.

Amorit yönetimi zayıflayan Babil'de devam etti. Hammurabi'nin ölümünden sonra kaybedilen toprakları geri almak için yapılan girişimler başarısız oldu.

[[Şamşu-Ditana]], Babil'in son Amorit hükümdarı olacaktı. Saltanatının başlarında, bugün kuzeybatı İran'ın dağlarında kökeni belirsiz bir dil konuşan bir halk olan [[Kassitler]] tarafından baskı altına alındı. Babil daha sonra MÖ 1595'te [[Hint-Avrupa dil ailesi|Hint-Avrupa dili]] konuşan, Anadolu kökenli Hititler tarafından saldırıya uğradı. Şamşu-Ditana, Hitit kralı [[I. Murşili|Murşili I]] tarafından Babil'in yağmalanmasının ardından devrildi. Hititler uzun süre kalmadılar, ancak onların yol açtığı yıkım nihayet [[Kassitler|Kassite]] müttefiklerinin kontrolü ele geçirmesine izin verdi.<ref name="Georges Roux - Ancient Iraq">Georges Roux, ''Ancient Iraq''</ref><ref>[[Marc Van de Mieroop|van de Mieroop, M.]] (2007). ''A History of the Ancient Near East, ca. 3000–323 BC''. Malden: Blackwell. {{ISBN|978-0-631-22552-2}}.</ref><ref>[[Mario Liverani|Liverani, Mario]] (2013). ''The Ancient Near East: History, Society and Economy''. Routledge. p.&nbsp;13, Table 1.1 "Chronology of the Ancient Near East". {{ISBN|9781134750917}}.</ref>

=== Kassit hanedanı, MÖ 1595-1155 ===
[[Dosya:Kassite_Babylonia_EN.svg|küçükresim|Kassit hanedanı döneminde Babil İmparatorluğu'nun kapsamı]]
{{Ana|Kassitler}}
Kassit hanedanı Mari'li [[Gandash]] tarafından kurulmuştur. Kassitler, kendilerinden önceki Amorit hükümdarları gibi, aslen Mezopotamya'nın yerlisi değillerdi. Aksine, ilk olarak bugün kuzeybatı İran'da bulunan [[Zagros Dağları]]'nda ortaya çıkmışlardı.

Kassitlerin etnik aidiyeti belirsizdir. Yine de dilleri [[Sami dilleri|Semitik]] ya da [[Hint-Avrupa dilleri|Hint-Avrupa]] değildi. Ya izole bir dil olduğu ya da muhtemelen Anadolu'daki [[Hurri-Urartu dilleri|Hurro-Urartu dil ailesi]] ile ilişkili olduğu düşünülmektedir,<ref name="Schneider">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Kassitisch und Hurro-Urartäisch. Ein Diskussionsbeitrag zu möglichen lexikalischen Isoglossen|sayı=30|dil=de|sayfalar=372-381|dergi=Altorientalische Forschungen|yıl=2003|ad=Thomas|soyadı=Schneider}}</ref> ancak günümüze ulaşan metinlerin azlığı nedeniyle genetik bağına dair kanıtlar yetersizdir. Bununla birlikte, bazı Kassit liderleri [[Hint-Avrupa dilleri|Hint-Avrupa isimleri]] taşıyor olabilir ve daha sonra orta ve doğu Anadolu'daki Hurrileri yöneten [[Mitanni]] elitine benzer bir [[Proto-Hint-Avrupalılar|Hint-Avrupa]] elitine sahip olabilirler, diğerleri ise Sami isimlere sahipti.<ref>{{Ansiklopedi kaynağı|url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/285248/India/46842/Early-Vedic-period|başlık=India: Erken Vedik dönem|erişim tarihi=8 Eylül 2012|ansiklopedi=[[Encyclopædia Britannica Online]]|yayıncı=[[Encyclopædia Britannica, Inc.]]|arşivurl=https://web.archive.org/web/20121017205843/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/285248/India/46842/Early-Vedic-period|arşivtarihi=17 Ekim 2012|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Ansiklopedi kaynağı|url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/293553/Iranian-art-and-architecture/37848/Median-period|başlık=Iranian art and architecture|erişim tarihi=8 Eylül 2012|ansiklopedi=[[Encyclopædia Britannica Online]]|yayıncı=[[Encyclopædia Britannica, Inc.]]|arşivurl=https://web.archive.org/web/20121107010422/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/293553/Iranian-art-and-architecture/37848/Median-period|arşivtarihi=7 Kasım 2012|ölüurl=hayır}}</ref>

Kassitler Babil'in adını [[Karduniaš]] olarak değiştirdiler ve hükümdarlıkları 576 yıl sürerek Babil tarihindeki en uzun hanedanlık oldu.

Bu yeni yabancı egemenlik, [[eski Mısır]]'daki Sami [[Hiksoslar]]'ın kabaca çağdaş yönetimiyle çarpıcı bir benzerlik sunar. Babil'in Amorit krallarına atfedilen tanrısal niteliklerin çoğu bu dönemde ortadan kalktı; "tanrı" unvanı hiçbir zaman bir Kassit hükümdarına verilmedi. Babil, krallığın başkenti ve [[eski Mezopotamya dini]] rahiplerinin tüm güce sahip olduğu ve kısa ömürlü eski Babil imparatorluğunun miras hakkının verilebildiği tek yer olan Batı Asya'nın "kutsal şehirlerinden" biri olmaya devam etti.{{sfn|Sayce|1911|p=104}}

Babil, kısa süreli göreceli güç dönemleri yaşadı, ancak genel olarak Kassitlerin uzun egemenliği altında nispeten zayıf olduğunu kanıtladı ve uzun dönemleri [[Asur]] ve [[Elam]] egemenliği ve müdahalesi altında geçirdi.

Babil'de Kassit egemenliğinin tam olarak ne zaman başladığı belli değildir, ancak Anadolu'dan gelen Hint-Avrupalı [[Hititler]] şehrin yağmalanmasından sonra Babil'de uzun süre kalmamışlardır ve Kassitlerin kısa süre sonra buraya yerleşmiş olmaları muhtemeldir. [[Agum II]] MÖ 1595'te Kassitler adına tahta geçti ve İran'dan Fırat'ın ortasına kadar uzanan bir devleti yönetti; Yeni kral, Asur'un yerli Mezopotamya kralı [[Erishum III]] ile barışçıl ilişkilerini sürdürdü. Yirmi dört yıl sonra Hititler'in ele geçirdiği [[Marduk Heykeli|Marduk']]un kutsal heykelini geri almış ve Marduk'u Kassit tanrısı [[Shuqamuna]]'ya eşit ilan etmiştir.

Toprak kaybına, genel askeri zayıflığa ve okuryazarlık ile kültürdeki belirgin azalmaya rağmen, Kassit hanedanı Babil'in en uzun ömürlü hanedanı olmuş, Babil'in Elamlı [[Şutruk-Nahunte|Shutruk-Nakhunte]] tarafından fethedildiği MÖ 1155 yılına kadar yaşamıştır.

=== Erken Demir Çağı - Yerli yönetimi, ikinci İsin hanedanı, MÖ 1155-1026 ===
Babil'in kontrolünü Elamlılar ele geçirmişti fakat uzun sürmedi. Elam ile Asur savaşırken [[Marduk-kabit-ahheshu]] isimli kişi MÖ 1155-1139 yılları arasında hüküm süren 4. Babil Hanedanı'nı kurdu. Bu hanedan Güney Mezopotamya'nın yerli halkından oluşuyor ve Akadca konuşuyorlardı. Marduk-kabit-ahheshu Babil tahtına geçen ikinci yerli kişi oldu. Hanedanlığı 125 yıl boyunca ayakta kaldı. Yeni kurulan hanedan Elamı kovdu ve Kassitlerin tekrar güçlenmesini engelledi. Daha sonra Asur ile savaşılsa da başarı sağlanamadı.

Marduk-kabit-ahheshu'nun oğlu Itti-Marduk-balatu babasının yerine geçti ve 8 yıl boyunca Elam saldırılarını püskürttü. O da Asur'a saldırmaya çalıştı fakat başarılı olamadı.

Sıradaki kral Ninurta-nadin-shumi MÖ 1127'de tahta çıktı. O da Asur'u işgal etmeye kalkıştı fakat ordusu yenildi. Babil kralı Asur kralı ile antlaşma yapmak zorunda kaldı.

Bu hanedanlığın en ünlü kralı [[Nebukadnezar (anlam ayrımı)|Nebukadnezar I]] idi (MÖ 1124-1103). Elamı yenerek Babil topraklarından çıkardı. Elam başkenti [[Susa]]'yı yağmaladı ve Kassitler tarafından Babil'den alınan [[Marduk Heykeli|Marduk heykeli]]ni geri getirdi. Elam krallığı bu olaylardan sonra iç savaşa girdi. Fakat Nebukadnezar I daha fazla toprak ele geçiremedi çünkü Asur kralı ile Aram ve Anadolu bölgelerinin kontrolü için savaştı ve yenildi. Nebukadnezar I saltanatının son yıllarında Babil'in sınırlarını korumaya ve barış içinde inşa çalışmalarına odaklandı.

Nebukadnezar I'ın ardından iki oğlu tahta çıktı. İkisi de Asur ile savaştı fakat yenildiler. Bu yenilgiler sonucu Babil toprakları küçüldü ve kıtlık yaşandı. Aynı zamanda [[Aramiler]] ve Suteanlar gibi göçebe halkların saldırıları arttı.

MÖ 1072'de Babil kralı Asur ile barış antlaşması imzalasa da, sonrasında gelen krallar Asur ile iyi geçinemediler. Asur kralları Babil'i işgal ederek kendilerine bağlı krallar tahta çıkardılar. Asur hakimiyeti MÖ 1050 civarlarına kadar sürdü. Daha sonra Asur iç savaş ve diğer devletlerle olan savaşlara odaklanınca Babil bir süreliğine özgürlüğüne kavuştu.

Fakat [[Bronz Çağı Çöküşü|Bronz Çağı çöküşü]] sırasında Babil yeni göçlerle karşı karşıya kaldı. Arami ve Sutean kavimleri Babil topraklarına yerleştiler. Babil kralları bu göçleri engelleyemedi.

=== Kaos dönemi, MÖ 1026-911 ===
İktidardaki Babil hanedanı [[Nabu-shum-libur]] MÖ 1026'da yağmacı Aramiler tarafından tahttan indirildi ve başkent de dahil olmak üzere Babil'in kalbi anarşik bir duruma düştü ve Babil'i 20 yıldan fazla bir süre hiçbir kral yönetmedi.

Ancak güney Mezopotamya'da (eski Sealand Hanedanlığı'na tekabül eden bir bölge) V. Hanedanlık (MÖ 1025-1004) ortaya çıktı, bu bir Kassit klanının lideri olan [[Simbar-shipak]] tarafından yönetiliyordu ve aslında Babil'den ayrı bir devletti. Anarşi durumu Asur hükümdarı [[Ashur-nirari IV]]'e (MÖ 1019-1013) MÖ 1018'de Babil'e saldırma fırsatı verdi ve Babil'in [[Atlila]] şehrini ve Mezopotamya'nın bazı güney orta bölgelerini Asur için işgal edip ele geçirdi.

Güney Mezopotamya hanedanının yerini başka bir Kassit Hanedanı (Hanedan VI; MÖ 1003-984) aldı ve bu hanedan da Babil'in kontrolünü yeniden ele geçirmiş gibi görünüyordu. Elamlılar bu kısa süreli Kassit canlanmasını tahttan indirerek kral [[Mar-biti-apla-usur]] ile Hanedan VII'yi (MÖ 984-977) kurdular. Ancak Aramiler Babil'i bir kez daha yakıp yıkınca bu hanedanlık da yıkıldı.

M.Ö. 977'de Nabû-mukin-apli Babil yönetimini yeniden kurarak 8. Hanedanlığı başlattı. 9. Hanedanlık ise M.Ö. 941'den itibaren hüküm süren Ninurta-kudurri-uşur II ile başladı. Bu dönemde Babil güçsüzdü. Bölgenin bazı kısımları Arami ve Sutean kontrolündeydi. Babil kralları sık sık hem Babil topraklarını alan Asur hem de Elam'ın baskısına boyun eğmek zorunda kaldı.

=== Asur yönetimi, MÖ 911-619 ===
[[Dosya:Assiri,_regno_di_sennacherib,_prisma_a_sei_facce_con_iscrizione_sulle_8_campagne_militari_del_sovrano,_704-681_ac_ca._02.jpg|küçükresim|Sanherib'in (MÖ 705-681), Babil'in yıkımıyla sonuçlanan askeri seferlerinin kayıtlarını içeren prizması. Chicago Üniversitesi Doğu Enstitüsü'nde sergilenmektedir.]]
MÖ 10. yüzyıl sona ererken Babil kaos içinde kalmaya devam etti. Levanten'den gelen göçebe halklardan biri olan Kaldu olarak bilinen [[Keldaniler]] bölgeye yerleşti. Aynı dönemde zaten orada bulunan Aramiler ve Gutilere katıldılar. MÖ 850'ye gelindiğinde ise Keldaniler, Mezopotamya'nın en güneydoğusunda kendilerine küçük bir yer edinmişlerdi.

MÖ 911'de Asur kralı II. Adad-nirari tarafından kurulan Yeni Asur İmparatorluğu ise Babil'i tekrar egemenliği altına aldı. Bu dönem üç yüzyıl boyunca sürdü. Asurlular Babil'i birkaç kez yenerek topraklarını genişlettiler. Hatta MÖ 859'da kral Şalmaneser III Babil'i yağmalayıp Keldani, Arame ve Guti kabilelerini kontrol altına aldı. Bu dönemde Keldanilerden ve Araplardan yazılı kaynaklarda ilk defa bahsediliyor.

Asur hâkimiyeti zayıflayınca MÖ 780'de Marduk-apla-usur adlı bir Keldani Babil'in başına geçti. Ancak Asurlular tekrar saldırarak onu yenip kendisine bağlı hale getirdiler. Bu dönemde Babil karışıklık içindeydi. Kuzey Asur kontrolündeydi, güneyde ise yabancı Keldani hükümdarlar vardı.

MÖ 748'de Babilli Nabonassar isimli bir kral Keldani yönetimi yıktı ve ülkeyi tekrar istikrara kavuşturdu. Fakat Asurlular yeniden saldırarak Babil'i ele geçirdi. Bu dönemden sonra Babil tamamen Asur yönetimine girdi.

Asur hakimiyeti sırasında [[Aramice]] günlük konuşma dili olarak yaygınlaştı. Daha sonra MÖ 721'de Keldani lider Marduk-apla-iddina, Elam desteğiyle ayaklanıp bir süreliğine Babil'in başına geçti. Fakat Asurlular onu yenerek tekrar hakimiyeti ele geçirdi.

==== Babil'in Yıkılışı ====
[[Sanherib]], Sargon II'nin ardından Asur tahtına geçti. Bir süre sonra oğlu Assur-nadin-shumi'yi veliaht ilan etti. Fakat Merodach-Baladan ve Elamlı koruyucuları Asiri hakimiyetine karşı ayaklanmaya devam ettiler. Elamlı Nergal-ushezib ise Assur prensini öldürüp kısa süreliğine tahta çıktı. Bu olay Sanherib'i çileden çıkardı. Elamları işgal edip Elam'ı zaptetti, Babil'i yağmaladı ve şehri büyük ölçüde yerle bir etti. MÖ 681'de Ninova'da tanrı Nişroka dua ederken kendi oğulları tarafından öldürüldü. Yeni Asur kralı Esarhaddon, Babil'e kukla kral olarak Marduk-zakir-shumi II'yi atadı. Ancak Marduk-apla-iddina Elam'dan sürgünden dönerek kısa süreliğine Marduk-zakir-shumi'yi tahttan indirdi. Bunun üzerine Esarhaddon saldırarak onu yendi. Marduk-apla-iddina tekrar Elam'a kaçtı ve sürgünde öldü.

==== Restorasyon ve yeniden inşa ====
[[Esarhaddon]] (MÖ 681-669) Babil'i bizzat yönetti. Şehri tamamen yeniden inşa ederek bölgeye canlanma ve barış getirdi. Ölümünde, devasa imparatorluğu (Kafkaslardan Mısır ve Nubia'ya, Kıbrıs'tan İran'a ve Hazar Denizi'ne kadar uzanan) içindeki uyumu sağlamak için en büyük oğlu Şamaş-şum-ukin'i Babil'de kendisine bağlı bir kral, en küçük oğlu ve oldukça eğitimli olan [[Asurbanipal]]'ı (MÖ 669-627) ise daha üst konumda Asur kralı ve Şamaş-şum-ukin'in hükümdarı olarak görevlendirdi.

==== Babil isyanı ====
[[Dosya:Babylonian_prisoners_under_Assyrian_guard,_reign_of_Ashurbanipal_668-630_BCE,_Nineveh,_ME_124788.jpg|küçükresim|Asurlu bir muhafızın gözetimi altındaki Babilli esirler, Aşurbanipal dönemi MÖ 668-630, Ninova, [[British Museum]] ME 124788|348x348pik]]
Kendisi de bir Asurlu olmasına rağmen, Şamaş-şum-ukin, kardeşi [[Asurbanipal|Aşurbanipal]]'e onlarca yıl tabi olduktan sonra, Babil şehrinin (Asur şehri [[Ninova]]'nın değil) muazzam imparatorluğun merkezi olması gerektiğini ilan etti. Kardeşi Aşurbanipal'e karşı büyük bir isyan başlattı. Elam, [[Persler]], [[Medler]], güney Mezopotamya'daki Babilliler, Keldaniler ve Sutealılar, Levant ve güneybatı Mezopotamya'daki Aramiler, Arap Yarımadası'ndaki [[Araplar]] ve [[Dilmun]]lar ve Kenanlılar-Fenikeliler de dahil olmak üzere Asur boyunduruğu ve yönetimine kızgın olan halklardan oluşan güçlü bir koalisyona liderlik etti. Acı bir mücadeleden sonra Babil yağmalandı ve müttefikleri yenilgiye uğratıldı, bu süreçte Şamaş-şum-ukim öldürüldü. Elam kesin olarak yok edildi ve Babilliler, Persler, Keldaniler, Araplar, Medler, Elamlılar, Aramiler, Sutealılar ve Kenanlılar şiddetle boyun eğdirildi ve Asur birlikleri isyan eden halklardan vahşi bir şekilde intikam aldı. Asur kralı adına hüküm sürmek üzere [[Kandalanu]] adında bir Asur valisi tahta çıkarıldı.<ref name="Georges Roux - Ancient Iraq3" /> Ashurbanipal'in MÖ 627'de ölümü üzerine oğlu [[Ashur-etil-ilani]] (MÖ 627-623) Babil ve Asur'un hükümdarı oldu.

Ancak Asur kısa süre içinde çöküşüne neden olacak bir dizi acımasız iç savaşa sürüklendi. Ashur-etil-ilani, MÖ 623'te kendi generallerinden biri olan [[Sîn-şumu-lişir]] tarafından tahttan indirildi ve o da kendisini Babil'de kral olarak ilan etti. Sürekli iç savaşın ortasında tahtta sadece bir yıl kaldıktan sonra, [[Sîn-şar-işkun]] (MÖ 622-612) MÖ 622'de onu Asur ve Babil hükümdarı olarak devirdi. Ancak o da Asur'un merkez bölgesinde aralıksız devam eden iç savaşla kuşatılmıştı. Babil bundan yararlandı ve MÖ 850 civarında güneydoğu Mezopotamya'ya yerleşmiş olan Keldanilerin daha önce bilinmeyen bir "malka "sı (reis) olan [[Nabopolassar]] yönetiminde isyan etti.

Sin-şar-işkun döneminde Asur'un geniş imparatorluğu çözülmeye başladı ve Asurlular için en önemlisi Babilliler, Keldaniler, Medler, Persler, İskitler, Aramiler ve Kimmerler olmak üzere eski tebaası olan halkların çoğu haraç ödemeyi bıraktı.
[[Dosya:Neo-Babylonian_Empire_under_Nabonidus_map.png|küçükresim|Yeni Babil İmparatorluğu]]
[[Dosya:Panorama_view_of_the_reconstructed_Southern_Palace_of_Nebuchadnezzar_II,_6th_century_BC,_Babylon,_Iraq.jpg|küçükresim|Nebukadnezar II'nin yeniden inşa edilen Güney Sarayı'nın panoramik görünümü, MÖ 6. yüzyıl, Babil, Irak]]

=== Neo-Babil İmparatorluğu (Keldani İmparatorluğu) ===
{{Ana|Yeni Babil İmparatorluğu|Keldani}}
Babil'in yükselişi, Asur İmparatorluğu'nun zayıflamasıyla başladı. MÖ 620 civarında [[Nabopolassar]] adlı bir hükümdar Babil'in kontrolünü ele geçirdi ve Medler, Persler, Kimmerler ve Sakalar gibi diğer halklarla ittifak kurarak Asur'a karşı savaştı. Uzun ve çetin mücadeleler sonucunda Asur yenilgiye uğratıldı ve Babil İmparatorluğu Mezopotamya'nın hakimi konumuna yükseldi.

'''II. Nebukadnezzar Dönemi: İmparatorluğun Altın Çağı'''

Neo-Babil İmparatorluğu'nun en parlak dönemi, [[II. Nebukadnezar]]'ın (MÖ 605-562) hükümdarlığıyla yaşandı. Nebukadnezzar, sadece güçlü bir savaşçı değil, aynı zamanda zeki bir devlet adamı ve usta bir yöneticiydi. Onun liderliğinde Babil İmparatorluğu sınırlarını genişletti, Mısır'a kadar uzanan bir toprak kazandı ve Mezopotamya'yı altın çağına taşıdı.

Nebukadnezzar, Babil'i Mezopotamya'nın en güçlü şehri haline getirdi ve imparatorluğu genişletti. Mısır'a karşı savaştı, Fenike ve Filistin'i fethetti ve Yahudi halkını sürgüne gönderdi. Nebukadnezzar ayrıca Babil'i görkemli bir şehir haline getirdi ve birçok anıtsal yapı inşa ettirdi. Bu yapıların en ünlüsü, Dünya Yedi Harikasından biri olan [[Babil'in Asma Bahçeleri|Asma Bahçeleri]]'dir.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.worldwideschool.org/library/books/hst/ancient/HistoryofPhoenicia/chap22.html|başlık=World Wide Sechool|erişimtarihi=9 Ocak 2007|arşivtarihi=1 Ocak 2007|arşivurl=https://web.archive.org/web/20070101175722/http://www.worldwideschool.org/library/books/hst/ancient/HistoryofPhoenicia/chap22.html|iş=History of Phoenicia&nbsp;– Part IV|ölüurl=evet}}</ref>

'''Babil'in Fethi'''

Nebukadnezzar'ın ölümünden sonra Babil İmparatorluğu istikrarsızlık dönemine girdi. [[Nabonidus]] adında bir kral tahta çıktı ve halkın hoşnutsuzluğuna yol açan politikalar izledi. Bu durum, Pers kralı [[II. Kiros|Büyük Kiros']]un Babil'i ele geçirmesine zemin hazırladı.

MÖ 539 yılında Pers ordusu Babil'e girdi ve şehri fethetti. Nabonidus esir alındı ve Babil İmparatorluğu'nun sonu geldi. Babil şehri daha sonra Pers İmparatorluğu'nun bir parçası haline geldi.

=== Babil'in Düşüşü ===
[[Dosya:Xerxes_I_tomb_Babylonian_soldier_circa_470_BCE.jpg|küçükresim|Ahameniş ordusunun Babilli askeri, MÖ 480 civarı. [[I. Serhas|I. Xerxes]]'in mezarının kabartması.]]
{{Diğer|Babil'in Düşüşü|Akamenid Asur}}Babil, MÖ 539 yılında [[Ahameniş İmparatorluğu]]'na dahil edilerek Babiruş (''Bābiruš'') [[Satraplık|satraplığı]] haline geldi.

Büyük Kiros'un vefatının ardından oğlu [[II. Kambises]], Babil kralı ilan edildi. Fakat Pers İmparatorluğu'nun yönetimi babasında kalmaya devam etti. Bu durum, Babil'in bağımsızlık arzusunu yeniden alevlendirdi. Nitekim Darius I'in tahta çıkmasıyla birlikte Babil'in meşruiyeti tanıma geleneği sona erdi ve Babilliler, bağımsızlıklarını yeniden kazanmak için ayaklanmaya başladılar.

MÖ 522 yılında [[III. Nebukadnezar]] adında bir lider önderliğinde kısa süreliğine bağımsızlıklarını kazanan Babilliler, bu sefer Darius tarafından bastırıldı. Bu dönemde kuzeydeki Asur da ayaklanarak bölgedeki gerilimi daha da artırdı.

MÖ 5. yüzyılda Babil, bağımsızlık arzusundan vazgeçmedi ve birkaç kez daha ayaklanmalara girişti. Fakat Persler, bu ayaklanmaları şiddetle bastırdılar ve Babil'in şehir surlarını yıktılar. Buna rağmen önemli tapınakları korumaya devam ettiler.

Babil'in bağımsızlık mücadelesi başarısızlıkla sonuçlansa da, bölgedeki siyasi dengenin değişmesine engel olamadı. MÖ 333 yılında [[İskender|Büyük İskender]], Babil'i fethederek bölgeyi kontrol altına aldı. İskender'in ölümünden sonra ise Babil ve Asur, [[Selefkî İmparatorluğu|Seleukos İmparatorluğu]]'nun bir parçası haline geldi.

Roma İmparatorluğu MÖ 2. yüzyılda kısa bir süre bölgeyi ele geçirmiş olsa da hakimiyet uzun sürmedi. Daha sonra bölge, [[Part İmparatorluğu]] ile [[Sasani İmparatorluğu|Sasaniler]] arasında el değiştirmeye devam etti.

MS 7. yüzyılda Arapların fethiyle birlikte Babil bölgesi büyük bir değişim yaşadı. Arapların etkisiyle bölgede Arapça yaygınlaştı ve İslam dini benimsendi. Sadece kuzeydeki bazı bölgelerde Asuri kimliği günümüze kadar varlığını sürdürebildi.

== Din ==
{{Antik Mezopotamya}}
Babilliler, eski halkların çoğunda görüldüğü gibi birden fazla tanrıya taparlardı ve tanrıları üzerine kuşaklar boyu anlatılan [[Mitoloji|mitlere]] inanırlardı. Bunların çoğu [[Sümerler|Sümer]] kaynaklıydı. [[Dosya:Cylinder Seal, Old Babylonian, formerly in the Charterhouse Collection 09.jpg|sol|upright=1.55|Eski babil silindir mührü, Kral [[Şamaş]]'a bir hayvan sunuyor.<ref>Al-Gailani Werr, L., 1988. Studies in the chronology and regional style of Old Babylonian Cylinder Seals. Bibliotheca Mesopotamica, Volume 23.</ref>|alt=|küçükresim]]

Evren'in ve insanların yaratılışını konu alan Sümer Destanı'nın kahramanı [[Gılgamış]], efsaneye göre ölümsüzlük otunu bulmak için yola çıkar ve bu arayışı sırasında bin bir güçlükle karşılaşır. Serüven dolu yolculuğunun sonunda bulduğu otu suların dibinden sinsice gelen bir yılan, kayığından çalar. Bu hikâyenin sonraki yüzyıllarda [[Nuh Tufanı]] efsanesi ile ilgili ifadelere kaynaklık ettiği ve birçok yönden benzer unsurları taşıdığı ifade edilir.

=== Tanrıları ===
Baş tanrıları [[Marduk]]'tu. Babil efsanelerinde Marduk, ejderha [[Tiamat]] ile dövüşüp onu yener. Yeri, göğü ve insanoğlunu yarattığına inanılan Marduk'un yeryüzündeki temsilcisi kraldı. Marduk dışında toprak, su, gökyüzü, güneş ve ay tanrıları gibi tanrılara tapılırdı. [[Asurlular]] da büyük ölçüde [[Sümerler|Sümerliler]]in ve [[Babilliler]]in dinleriyle tanrılarını paylaşmaktaydı. Ama en büyük tanrıları, adını imparatorluğun başkentine verdikleri [[Asur]]'du. Hem Babilliler, hem de Asurluların baş tanrıçası ise [[Eski Yunanlar]]ın aşk tanrıçası [[Afrodit]]'e çok benzeyen [[İştar]]'dı.

== Yazı ve bilim ==
{{Ana|Çivi yazısı}}
Sümer yazısı bilinen en eski yazıdır. Sümerler, kil tabletleri üstüne yazı yazdıktan sonra pişirirlerdi. Arkeolojik kazılar sırasında bazıları 5000 yıllık olan binlerce tablet bulunmuştur. İlk yazı karakterlerini resimler oluşturuyordu. Bu resimler, yavaş yavaş Babillilerin ve Asurluların kullandıkları [[çivi yazısı]]na dönüştü. Bu yazı biçiminde kavramları belirtmek için köşeli simgeler kullanılırdı. Bulunan tabletlerin üzerindeki yazılar din, matematik, yasalar, bilim ve başka konulara ilişkindir. [[Matematik]]te açılar konusunda bir tam dönüşü 60 birime bölmüşlerdir.

=== Edebiyat ===
{{Ana|Akkad edebiyatı}}
Çoğu kentte ve tapınakta kütüphaneler vardı; eski bir Sümer atasözü "kâtiplerin okulunda başarılı olmak isteyen kişi şafakla birlikte kalkmalıdır" der. Erkeklerin yanı sıra kadınlar da okuma yazma öğreniyordu,<ref>Tatlow, Elisabeth Meier ''Women, Crime, and Punishment in Ancient Law and Society: The Ancient Near East'' Continuum International Publishing Group Ltd. (31 Mart 2005) {{ISBN|978-0-8264-1628-5}} s. 75 [https://books.google.com/books?id=ONkJ_Rj1SS8C&dq=women+men+literate+babylonia&pg=PA75] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20230517124806/https://books.google.com/books?id=ONkJ_Rj1SS8C&dq=women+men+literate+babylonia&pg=PA75|tarih=17 Mayıs 2023}}</ref> ve Semitik zamanlarda bu, soyu tükenmiş Sümer dilinin ve karmaşık ve kapsamlı bir [[syllabary]]'nin (hece yazı) bilinmesini gerektiriyordu.

Babil edebiyatının önemli bir kısmı Sümerce asıllarından çevrilmiş ve din ve hukuk dili uzun süre Sümer'in eski eklemeli dilinde yazılmaya devam etmiştir. Öğrencilerin kullanımı için kelime hazineleri, gramerler ve satır arası çevirilerin yanı sıra eski metinler üzerine şerhler ve anlaşılması güç kelime ve deyimlerin açıklamaları da derlenmiştir. Hecenin tüm karakterleri düzenlenip adlandırıldı ve ayrıntılı listeleri hazırlandı.

Başlıkları bize kadar ulaşan birçok Babil edebi eseri vardır. Bunların en ünlülerinden biri, [[Sîn-lēqi-unninni|Sin-liqi-unninni]] adlı biri tarafından orijinal Sümerce'den çevrilen ve astronomik bir ilkeye göre düzenlenen on iki kitaplık [[Gılgamış Destanı]]'dır. Her bölüm [[Gılgamış'ın]] kariyerindeki tek bir maceranın öyküsünü içerir. Tüm hikâye bileşik bir üründür ve bazı hikâyelerin yapay olarak merkezi figüre eklenmiş olması muhtemeldir.[[Dosya:Babylonian stele Louvre Sb9.jpg|küçükresim|Babil steli, Louvre Müzesi]]

=== Astronomi ===
Bilimler arasında [[astronomi]] ve [[astroloji]] Babil toplumunda göze çarpan bir yere sahipti. Astronomi Babil'de çok eskilere dayanıyordu. [[Zodyak]] çok eski bir Babil icadıydı; ve [[güneş]] ve [[ay]] tutulmaları önceden tahmin edilebiliyordu. Orijinal Mezopotamya tutulma gözlemlerinin düzinelerce çivi yazısı kaydı vardır.

Babil astronomisi, [[Antik Yunan astronomisi]], klasik, Sasani, [[Bizans İmparatorluğu|Bizans]] ve Suriye astronomisi, [[Ortaçağ İslam dünyasında astronomi]] ve [[Orta Asya]] ve [[Batı Avrupa]] astronomisinde yapılanların çoğunun temelini oluşturmuştur. Yeni Babil astronomisi bu nedenle antik [[Yunan matematiği]] ve astronomisinin çoğunun doğrudan öncülü olarak kabul edilebilir ve bu da Avrupa (Batı) [[bilimsel devriminin]] tarihsel öncülüdür.<ref name="Aaboe, Asger">Aaboe, A. (1992). Babil matematiği, astroloji ve astronomi. J. Boardman, I. Edwards, E. Sollberger, & N. Hammond (der.), ''[[The Cambridge Ancient History]]'' (The Cambridge Ancient History, s. 276-292). [https://www.cambridge.org/us/academic Cambridge: Cambridge University Press] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20230603033601/https://www.cambridge.org/us/academic|tarih=3 Haziran 2023}}. [https://www.cambridge.org/core/books/abs/cambridge-ancient-history/firstmillennium-babylonian-literature/1725D8C46F6BD6AEA64AD9E3A5DA8FE2 doi:10.1017/CHOL9780521227179.010] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20230531205146/https://www.cambridge.org/core/books/abs/cambridge-ancient-history/firstmillennium-babylonian-literature/1725D8C46F6BD6AEA64AD9E3A5DA8FE2|tarih=31 Mayıs 2023}}</ref><ref name="Brown">D. Brown (2000), ''Mesopotamian Planetary Astronomy-Astrology'', Styx Publications, {{ISBN|90-5693-036-2}}.</ref>

=== Tıp ===
[[Dosya:Man and woman, Old-Babylonian fired clay plaque from Southern Mesopotamia, Iraq.jpg|küçükresim|Erkek ve kadın, Güney Mezopotamya'dan Eski Babil pişmiş kil levhası, Irak]]'''Tıbbi tanı ve prognoz'''

En eski "Babil" (yani Akad) [[tıp]] metinleri [[MÖ 2. binyılın]] ilk yarısındaki [[Birinci Babil hanedanlığı]] dönemine kadar uzanmaktadır<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/ancientmesopotam00aleo|başlık=Ancient Mesopotamia: Portrait of a Dead Civilization|sayfa=[https://archive.org/details/ancientmesopotam00aleo/page/290 290]|yayıncı=University of Chicago Press|yıl=1977|author=Leo Oppenheim|url-erişimi=kayıtlı}}</ref> en eski tıbbi reçeteler Ur'un Üçüncü Hanedanlığı döneminde Sümercede görülse de,<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Medicine, Surgery, and Public Health in Ancient Mesopotamia|sayı=1|sayfalar=7-18|dergi=Journal of Assyrian Academic Studies|yıl=2005|cilt=19|author=R D. Biggs}}</ref> Ancak en kapsamlı Babil tıp metni, Babil kralı [[Adad-apla-iddina]] (MÖ 1069-1046) döneminde [[Borsippa]]'nın "ummânû "su ya da baş bilgini [[Esagil-kin-apli]] tarafından yazılmış olan "Teşhis El Kitabı "dır.<ref name="Stol-99">H. F. J. Horstmanshoff, Marten Stol, Cornelis Tilburg (2004), ''Magic and Rationality in Ancient Near Eastern and Graeco-Roman Medicine'', s. 99, [[Brill Publishers]], {{ISBN|90-04-13666-5}}.</ref><ref>Marten Stol (1993), ''Epilepsy in Babylonia'', s. 55, [[Brill Publishers]], {{ISBN|90-72371-63-1}}.</ref>

Çağdaş [[eski Mısır tıbbı]] ile birlikte Babilliler [[Tıbbi teşhis|diagnosis]], [[prognosis]], [[fiziksel muayene]] ve [[Tıbbi reçete]] kavramlarını ortaya atmışlardır. Buna ek olarak, "Teşhis El Kitabı" [[terapi]] ve [[etiyoloji]] yöntemlerini ve teşhis, prognoz ve terapide [[ampirizm]], [[mantık]] ve [[rasyonalite]] kullanımını tanıtmıştır. Metin, tıbbi [[semptom]]ların bir listesini ve genellikle ayrıntılı ampirik [[gözlem]]lerin yanı sıra bir [[hasta]] vücudunda gözlemlenen semptomları teşhis ve prognozla birleştirmede kullanılan mantıksal kuralları içerir.<ref>H. F. J. Horstmanshoff, Marten Stol, Cornelis Tilburg (2004), ''Magic and Rationality in Ancient Near Eastern and Graeco-Roman Medicine'', s. 97-98, [[Brill Publishers]], {{ISBN|90-04-13666-5}}.</ref>

Esagil-kin-apli çeşitli hastalıklar ve rahatsızlıklar keşfetmiş ve bunların belirtilerini "Teşhis El Kitabı "nda tanımlamıştır. Bunlar arasında birçok [[epilepsi]] çeşidinin ve ilgili rahatsızlıkların semptomları ile teşhis ve prognozları yer almaktadır.<ref>Marten Stol (1993), ''Epilepsy in Babylonia'', s. 5, [[Brill Publishers]], {{ISBN|90-72371-63-1}}.</ref> Geç dönem Babil tıbbı birçok yönden erken dönem [[Antik Yunan tıbbı|Yunan tıbbı]] ile benzerlik göstermektedir. Özellikle [[Hipokrat Külliyatı]]'nın erken dönem risaleleri hem içerik hem de biçim açısından geç dönem Babil tıbbının etkisini göstermektedir.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=West Meets East: Erken Yunan ve Babil Teşhisi|sayfalar=11-186|iş=Magic and rationality in ancient Near Eastern and Graeco-Roman medicine|yayıncı=[[Brill Publishers]]|yıl=2004|cilt=27|isbn=978-90-04-13666-3|pmid=17152166|yazar=M. J. Geller|editör1=H. F. J. Horstmanshoff|editör2=Marten Stol|editör3=Cornelis Tilburg}}</ref>

== Sanat ve mimarlık ==
Babil'de [[kil]] bolluğu ve taş eksikliği, kerpiç kullanımının daha fazla olmasına yol açtı; Babil, Sümer ve Asur tapınakları, payandalarla desteklenen, yağmurun kanalizasyonla taşındığı, ham tuğladan yapılmış devasa yapılardı. [[Ur (antik kent)|Ur'daki]] böyle bir kanal kurşundan yapılmıştır. Tuğla kullanımı, [[pilaster]] ve sütunların, [[fresk]]lerin ve emaye çinilerin erken gelişimine yol açtı. Duvarlar parlak renkliydi ve bazen çinilerin yanı sıra çinko veya altınla kaplandı. Meşaleler için boyalı pişmiş toprak koniler de sıvaya gömülmüştür. Babil'de, kabartma yerine, üç boyutlu figürlerin daha fazla kullanımı vardı – en eski örnekler, biraz hantal olsa da gerçekçi olan Gudea Heykelleridir. Babil'de taşın kıtlığı, her çakıl taşını değerli kıldı ve değerli taş kesme sanatında yüksek bir mükemmelliğe yol açtı.{{sfn|Sayce|1911|p=108}}

=== Babil'in Asma Bahçeleri ===
{{Ana|Babil'in Asma Bahçeleri}}
[[Dosya:Hanging Gardens of Babylon.jpg|sağ|küçükresim|upright=0.91|Dünyanın harikalarından [[Babil'in Asma Bahçeleri]]'nin temsili bir resmi]]

[[Babil'in Asma Bahçeleri]], [[Dünyanın Yedi Harikası]]'ndan biridir. MÖ 7. yüzyılda Babil kralı [[Nebukadnezar]] tarafından yaptırılmıştır. Babil'in çorak [[Mezopotamya]] çölünün ortasında; ağaçlar, akan sular ve egzotik bitkilerin bulunduğu çok katlı bir bahçedir. Coğrafyacı [[Strabon]]'un 1. yüzyıldaki tanımına göre:

"''Bahçeler birbiri üzerinde yükselen kübik direklerden oluşuyordu. Bunların içleri çukurdu ve büyük bitkilerin ve ağaçların yetişebilmesi için toprakla doldurulmuştu. Kubbeler, sütunlar ve taraçalar pişmiş tuğla ve asfalttan yapılmıştı. Yüksekteki bahçeleri sulamak için [[Fırat Nehri]]'nden zincir pompalarla su yukarılara çıkarılıyordu. Bu şekilde üst seviyelere taşınan su, bahçeleri sulayarak teraslardan aşağıya doğru akıyordu''"

Söylenceye göre, Nebukadnezar bu yapıyı sıla hasreti çeken karısı [[Semiramis]] için yaptırmıştır. Semiramis, [[Medes]] kralının kızıdır. Mezopotamya'nın düz ve sıcak ortamı onu bunalıma itmiş, kral da karısının hasretini sona erdirmek için yapay dağların olduğu, suların aktığı yemyeşil bir bahçe yaptırmıştır. Bu yüzden bazen Semiramis'in asma bahçeleri olarak da anılır.

=== İştar Kapısı ===
{{Ana|İştar Kapısı}}

[[II. Nebukadnezar]] döneminde inşa edilmiştir. Süreç içerisinde kentin ve krallığın simgelerinden biri olmuştur. Günümüzde Irak'ın Hillah bölgesinde sergilenmektedir.

== Mirası ==
Babilonya (Babil imparatorluğu) ve özellikle de başkenti Babil, [[İbrahimi dinlerde]] aşırılığın ve ahlaksız gücün sembolü olarak uzun zamandır bir yer tutmaktadır. Babil'e [[Kutsal Kitap]]'ta hem gerçek anlamda (tarihsel) hem de alegorik olarak birçok atıfta bulunulmuştur. [[Tanah]]'ta bahsedilenler tarihsel veya kehanet niteliğinde olma eğilimindeyken, [[Yeni Ahit]]'te [[Babil Fahişesi]]'ne yapılan apokaliptik atıflar daha çok mecazi veya muhtemelen pagan Roma'ya veya başka bir arketipe yapılan şifreli atıflardır. Efsanevi [[Babil'in Asma Bahçeleri]] ve [[Babil Kulesi]] sırasıyla lüks ve kibirli gücün sembolleri olarak görülür.

İlk Hıristiyanlar bazen Roma'yı Babil olarak adlandırmışlardır: Elçi [[Aziz Petrus|Peter]] ilk mektubunu şu öğütle bitirir: "Sizinle birlikte seçilmiş olan Babil'deki [Roma] kadın size selamlarını gönderiyor, oğlum Markos da öyle."

{{bibleverse|Revelation|14:8}} şöyle der: "İkinci bir melek onu izledi ve, 'Düştü! Bütün uluslara zinalarının çılgın şarabını içiren Büyük Babil düştü' dedi". Diğer örnekler {{bibleverse|Revelation|16:19}} ve {{bibleverse|Revelation|18:2}}'de bulunabilir.

Babil'e Kur'an'da [[Bakara]] Suresi'nin 2. bölümünün 102. ayetinde atıfta bulunulmaktadır:
{{Blockquote|text=Onlar, Süleyman döneminde şeytanların teşvik ettiği sihre uydular. Süleyman asla inkâr etmedi, aksine şeytanlar inkâr etti. Babil'de iki meleğe, Hârût ve Mârût'a indirilenle birlikte insanlara sihir öğrettiler. İki melek, "Biz sadece sizin için bir imtihan vesilesiyiz, sakın imanınızı terk etmeyin" demeden kimseye bir şey öğretmezlerdi. Fakat insanlar, Allah'ın dilemesi dışında kimseye zarar veremeyecekleri halde, karı-kocanın arasını bile açan bir sihir öğrendiler. Kendilerine zarar veren ve fayda vermeyen şeyleri öğrendiler - oysa sihir satın alanın ahirette hiçbir payı olmayacağını zaten biliyorlardı. Ruhlarını ne pahasına sattıklarını keşke bilselerdi!"|source={{qref|2|102|c=y}}}}

== Ayrıca bakınız ==
* [[Babil ve Asur uygarlıkları]]
* [[Hammurabi]]
* [[Marduk]]
* [[Şamaş]]

== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}

== Bibliyografya ==
* {{EB1911 |inline=1 |last=Sayce |first=Archibald Henry |author-link=Archibald Henry Sayce |wstitle=Babylonia and Assyria |volume=3 |kaynak=sfn }}

{{Antik Mezopotamya konuları}}
{{Antik Suriye ve Mezopotamya}}
{{Ahameniş vilayetleri}}{{Irak konuları}}{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:Babil| ]]