Tevrat sayfasının kaynağını görüntüle

'''Tevrat''' ([[İbranice]]: תּוֹרָה‎ Tōrā, "Talimat", "Öğretme" veya "Kanun"), [[İbrani Kutsal Kitabı]]'nın ilk beş kitabının, yani [[Yaratılış Kitabı|Tekvin]], [[Çıkış Kitabı|Çıkış]], [[Levililer Kitabı|Levililer]], [[Sayılar Kitabı|Sayılar]] ve [[Tesniye Kitabı|Tesniye]] kitaplarının derlemesidir.<ref name=":0">{{Web kaynağı | url = https://www.britannica.com/topic/Torah | başlık = Torah {{!}} Definition, Meaning, & Facts | erişimtarihi =11 Eylül 2021| dil =İngilizce| çalışma = Encyclopedia Britannica | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150630004700/https://www.britannica.com/topic/Torah | arşivtarihi = 30 Haziran 2015}}</ref>

Bu anlamda Tora, Pentatök veya [[Musa]]'nın Beş Kitabı ile aynı anlama gelir. [[Yahudilik|Yahudi]] geleneğinde Yazılı Tevrat (İbranice:&nbsp;תורה שבכתב, Torah Şe'biçtav) olarak da bilinir. Eğer ayin amaçlıysa, bir Tora tomarı (''Sefer Torah'') şeklini alır. Ciltli kitap biçimindeyse, buna ''humaş'' denir ve genellikle haham tefsirleriyle (peruşim) basılır.

Bununla birlikte, zaman zaman, ''Tora'' kelimesi aynı zamanda [[İbrani Kutsal Kitabı]]'nın tamamı veya Tanah'ın eş anlamlısı olarak da kullanılabilir; bu anlamda, İbrani Kutsal Kitabı'nın sadece ilk beşini değil, 24 kitabın tamamını içerir. Son olarak, Tevrat ister [[İbrani Kutsal Kitabı|Kutsal Kitap]] metinlerinden, isterse daha sonraki [[rabbinik literatür]] (ruhban edebiyatı) türevi olsun, Yahudi öğretisinin, kültürünün ve uygulamasının toplamı anlamına gelebilir ve genellikle [[Sözlü Tevrat]] olarak bilinir. Yahudi manevi ve dini geleneğinin özünü temsil eden Tevrat, 70 veya potansiyel olarak sonsuz bakış ve yorumu kapsayacak şekilde, açıkça kendi kendini konumlandıran ve Tevrat'ın kesin bir tanımını imkansız hale getiren bir terim ve öğretiler dizisidir.<ref name="Bamidbar Rabah">{{Web kaynağı | url = https://www.sefaria.org/sheets/22645?lang=bi | başlık = Bamidbar Rabah | erişimtarihi = 11 Mart 2022 | çalışma = sefaria.org | yayıncı = sefaria | arşivurl = https://web.archive.org/web/20220311174951/https://www.sefaria.org/sheets/22645?lang=bi | arşivtarihi = 11 Mart 2022}}</ref>
[[Dosya:ReadingOfTheTorah.jpg|küçük|Tevrat okuyan iki Yahudi ([[Tel Aviv]], [[İsrail]])]]

Tüm bu anlamlarda ortak olan Tevrat'ın, ''Yahudi halkı olmanın'' kökenini oluşturmasıdır: onların Tanrı tarafından var olma çağrıları, imtihanları ve belaları ve Tanrıları ile bir dizi ahlaki ve dini yaşam tarzını takip etmeyi içeren yükümlülükler ve medeni kanunları ([[halaha]]) olan [[Musa Kanunu|antlaşma]]yı içerir.<ref name=":0">{{Web kaynağı | url = https://www.britannica.com/topic/Torah | başlık = Torah {{!}} Definition, Meaning, & Facts | erişimtarihi =11 Eylül 2021| dil =İngilizce| çalışma = Encyclopedia Britannica | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150630004700/https://www.britannica.com/topic/Torah | arşivtarihi = 30 Haziran 2015}}</ref>

Tevrat Müslümanların Musa'ya verildiğine inandıkları kutsal kitap bağlamında Tanah'ın Arapça adıdır ve genellikle kutsal kitabın tamamına atıfta bulunur.<ref>Isabel Lang ''Intertextualität als hermeneutischer Zugang zur Auslegung des Korans: Eine Betrachtung am Beispiel der Verwendung von Israiliyyat in der Rezeption der Davidserzählung in Sure 38: 21-25'' Logos Verlag Berlin GmbH, 31.12.2015 {{ISBN|9783832541514}} p. 98 (German)</ref>

[[Rabbinik edebiyat|Rabbinik literatürde]], ''Tora'' kelimesi hem yazılı beş kitabı, hem de Sözlü Tevrat'ı ({{Dil|he|תורה שבעל פה|torah shebe'al peh}}, "Konuşulan Tevrat") ifade eder. Sözlü Tora, haham geleneğine göre nesilden nesle aktarılan ve şimdi [[Talmud]] ve [[Midraş]]'ta somutlaşan yorum ve genişletmelerden oluşur.<ref name="Jewish Concepts 1964, page 630">Birnbaum (1979), p. 630</ref>

Rabbinik anlayış, Tevrat'ta bulunan tüm öğretilerin (hem yazılı hem de sözlü) Tanrı tarafından peygamber [[Musa]] aracılığıyla, bazıları Sina Dağı'nda ve diğerleri [[Mişkan]]'da verildiği ve tüm öğretilerin Musa tarafından yazıldığı ve bunun sonucu olarak bugün var olan Tevrat'ta ortaya çıktığı şeklindedir. Midraş'a göre, Tora [[Genesis yaratılış anlatısı|dünyanın yaratılmasından önce yaratılmış]] ve Yaratılış'ın planı olarak kullanılmıştır.<ref>Vol. 11 Trumah Section 61</ref>

[[Kutsal Kitap çalışmaları|Kutsal Kitap bilginlerinin]] çoğu, yazılı kitapların daha önceki yazılı kaynak ve sözlü geleneklere dayanan MÖ 6. yy [[Babil Sürgünü|Babil esaretinin]] bir ürünü olduğuna ve Sürgün sonrası dönemde ({{Yaklaşık|MÖ 5. yy}}) son revizyonların yapıldığına inanırlar.<ref>page 1, {{Kitap kaynağı|başlık=The Pentateuch: An introduction to the first five books of the Bible|url=https://archive.org/details/pentateuchintrod0000blen_a5y0|yer=New York|yayıncı=Doubleday|seri=[[Anchor Bible Series|Anchor Bible]] Reference Library|yıl=1992|isbn=978-0-385-41207-0|ilk=Joseph}}</ref><ref>Finkelstein, I., Silberman, N. A., ''The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Its Sacred Texts'', p. 68</ref><ref name="McDermott 2002 21">{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=Dkr7rVd3hAQC|başlık=Reading the Pentateuch: a historical introduction|erişimtarihi=3 Ekim 2010|sayfa=21|yayıncı=Pauline Press|yıl=2002|isbn=978-0-8091-4082-4|ilk=John J.|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200727125614/https://books.google.com/books?id=Dkr7rVd3hAQC|arşivtarihi=27 Temmuz 2020|ölüurl=hayır}}</ref> [[Yahvist]], [[Elohist]], [[Tesniyeci]] ve [[Ruhbani kaynak]] olarak sınıflandırılan Kutsal Kitap yazarlarının, çok tanrılı dinlerden gelen hikâyeleri düzenlemekten sorumlu olduğunu ifade eder ve metinlerdeki monoteist-politeist tutarsızlıkları bu durumun yansımaları olarak değerlendirir. [[Rabbânî Yahudilik]] Musa'nın MÖ 1391–1271 aralığında yaşadığını, tarihçi [[Hieronymus]] MÖ 1592, [[James Ussher]] ise MÖ 1571 aralığında yaşadığını iddia etmektedir.<ref>The 17th-century [[Ussher chronology]] calculates 1571 BC (''Annals of the World'', 1658 paragraph 164) {{en}}</ref>{{refn|group=not|Musa'nın doğumunu [[Augustinus]], eseri ''[[Tanrı'nın Şehri]]''{{'}}nde yorumlamıştır ve o doğduğu zamanki kralların isimlerini kaydetmiştir:<blockquote>"Safrus, [[Asur İmparatorluğu|Asur]]'un ondördüncü; Ortopolis, [[Sikyon]]'un onikinci; [[:en:Criasus|Kriasus]], [[Argos]]'un beşinci kralı olarak hüküm sürdüğünde Musa, [[Antik Mısır|Mısır]]'da doğdu..."</blockquote>Orthopolis, MÖ 1596&ndash;1533 yılları arasında 63 yıl boyunca 12. Sikyon Kralı olarak hüküm sürdü; Kriasus ise, 1637–1583 arasında 54 yıl boyunca Argos'un 5'nci Kralı olarak hüküm sürdü.}} Bu metinler Musa'nın yaşadığına inanılan dönemden yaklaşık olarak 1000 yıl sonrasına denk geliyor ve açıklama Musa veya Kutsal Kitap ile ilgili bazı anlatıların Babil-Sümer anlatıları ile benzerliklerine de ışık tutabilir. (bakınız: [[Anakronizm]], [[Yahudiliğin kökenleri]])

Tevrat sözleri geleneksel olarak, [[Taslak|tomar]] üzerine bir katip (sofer) tarafından İbrani dilinde yazılır. [[Haftalık Tevrat bölümü|Tevrat'tan bir bölüm]], en az üç günde bir [[Minyan|cemaatin]] huzurunda alenen okunur.<ref>Babylonian Talmud Bava Kama 82a</ref> Tevrat'ı herkesin önünde okumak, Yahudi toplumsal yaşamının temellerinden biridir.

== Anlam ve isimler ==
[[Kutsal İbranice|İbranicede]] kelime, "yol göstermek" veya "öğretmek" anlamına gelen ''[[Hif'il|ירה]]'' kökünden türetilmiştir.<ref>cf. {{Kitmuref2|Lev|10:11}}</ref> Bu kelime "öğretmek", "doktrin" veya "talimat "anlamına geliyor, yaygın olarak kabul edilen "yasa" ise yanlış bir izlenim vermektedir. [[Septuaginta]]'yı çeviren [[İskenderiye Yahudileri]], norm, standart, doktrin ve daha sonra "hukuk" anlamına gelen Yunanca ''nomos'' kelimesini kullandılar. Yunanca ve Latince [[Kitâb-ı Mukaddes|Kutsal Kitap]] daha sonra Pentatök'ü (Musa'nın beş kitabı) Kanun olarak adlandırma geleneğini başlattı. İngilizce diğer çeviri bağlamları arasında [[gelenek]], [[teori]], [[Kılavuz|rehberlik]]<ref>[[Philip Birnbaum]], ''Encyclopedia of Jewish Concepts'', Hebrew Publishing Company, 1964, p. 630</ref> veya [[sistem]] yer alır.<ref>p. 2767, Alcalay</ref>

"Tevrat" terimi, genel anlamda, [[Rabbânî Yahudilik|Rabbinik Yahudiliğin]] hem yazılı hem de sözlü yasasını içerecek şekilde kullanılır. [[Mişnah|Mişna]], [[Talmud]], Midraş ve daha fazlası dahil olmak üzere, tarih boyunca tüm yetkili [[Yahudilik|Yahudi]] dini öğretilerini kapsamaya hizmet eder. "Yasa"<ref>pp. 164–165, Scherman, Exodus 12:49</ref> olarak çevrilmesi, ''Talmud Tora'' (תלמוד תורה, "Tevrat çalışması") terimiyle özetlenen fikri anlamaya engel olabilir.<ref name="Jewish Concepts 1964, page 630">Birnbaum (1979), p. 630</ref>

Kutsal Kitap'ın ilk bölümünün en eski adı "Musa'nın Tevrat'ı" gibi görünüyor. Ancak bu unvan ne Tevrat'ın kendisinde ne de [[Babil Sürgünü|Sürgün öncesi]] [[Nevi'im|peygamberlerin]] edebi eserlerinde bulunur. [[Yeşu Kitabı|Yeşu]]<ref>8:31–32; 23:6</ref> ve [[Krallar Kitabı|Krallar]]'da<ref>1. Krallar 2:3; 2. Krallar 14:6; 23:25</ref> görünür, ancak orada akademik Kutsal Kitap eleştirisine göre tüm külliyatı ifade ettiği söylenemez. Buna karşılık, Sürgün sonrası eserlerde<ref>Mal. 3:22; Dan. 9:11, 13; Ezra 3:2; 7:6; Neh. 8:1; II. Tar. 23:18; 30:16</ref> kullanımının daha kapsamlı olması olasılığı vardır. Diğer erken dönem başlıkları "Musa'nın Kitabı"<ref>Ezra 6:18; Neh. 13:1; II. Tar. 35:12; 25:4; cf. II. Kr 14:6</ref> ve "Tevrat'ın Kitabı"<ref>Neh. 8:3</ref> idi; bu "Tanrı'nın Tevrat Kitabı"nın kısaltılmış hali gibi görünüyor.<ref>Neh. 8:8, 18; 10:29–30; cf. 9:3</ref>

=== Alternatif isimler ===
Hristiyan bilginler genellikle [[İbrani Kutsal Kitabı]]'nın ilk beş kitabına beş parşömen anlamında 'Pentatök' ({{IPAc-en|ˈ|p|ɛ|n|.|t|ə|ˌ|t|juː|k}}) olarak atıfta bulunurlar. Beş parşömen ilk kez [[İskenderiye|İskenderiye'nin]] [[Helenistik Yahudilik|Helenistik Yahudiliğinde]] kullanılan bir terimdir.<ref>''The World and the Word: An Introduction to the Old Testament'', ed. Eugene H. Merrill, Mark Rooker, Michael A. Grisanti, 2011, p, 163: "Part 4 The Pentateuch by Michael A. Grisanti: The Term 'Pentateuch' derives from the Greek ''pentateuchos'', literally, ... The Greek term was apparently popularized by the Hellenized Jews of Alexandria, Egypt, in the first century AD..."</ref>

== İçindekiler ==
Tora, Tanrı'nın [[Genesis yaratılış anlatısı|dünyayı yaratması]] ile başlar, [[İsrailoğulları|İsrail halkının]] başlangıcı, Mısır'a inişleri ve Tevrat'ın [[Sina Dağı (Kutsal Kitap)|Sina Dağı'nda]] verilmesiyle devam eder. [[Musa|Musa'nın]] ölümüyle, İsrail halkının [[Vadedilmiş Topraklar|vaat edilen]] [[Kenan]] topraklarına geçmeden hemen önce sona erer. Anlatıya serpiştirilmiş olarak, açıkça verilen belirli dini yükümlülükler ve medeni yasalar içeren öğretiler ([[On Emir]] gibi) yanında anlatıya gömülü ([[Çıkış Kitabı|Çıkış]] 12 ve 13 [[Hamursuz Bayramı|Fısıh]] kutlama yasalarında olduğu gibi) emirler de içerir.

İbranice'de, Tora'nın beş kitabı, her [[açılış|kitaptaki işaretlerle]] tanımlanır:<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.mid-day.com/404.php | başlık = Page Not Found &#124; Mid-Day | çalışma = www.mid-day.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210707191029/https://www.mid-day.com/404.php | arşivtarihi = 7 Temmuz 2021}}</ref> kitapların temel temasını yansıtan İngilizce isimleri [[Yunanca]] [[Septuaginta|Septuagint'ten]] türetilmiştir

* ''Bəreshit'' (בְּרֵאשִׁית, kelimenin tam anlamıyla "Başlangıçta") — [[Yaratılış Kitabı|Genesis]], Γένεσις'dan (Génesis, "Yaratılış")
* ''Shəmot'' (שְׁמוֹת, kelimenin tam anlamıyla "İsimler") — [[Çıkış Kitabı|Exodus]], Ἔξοδος'dan (Éxodos, "Çıkış")
* ''Vayikra'' (וַיִּקְרָא, kelimenin tam anlamıyla "Ve O çağırdı") — [[Levililer Kitabı|Levililer]], Λευιτικόν'dan (Leuitikón, "Levililer ile ilgili")
* ''Bəmidbar'' (בְּמִדְבַּר, kelimenin tam anlamıyla "çölde [of]") — [[Sayılar Kitabı|Sayılar]], Ἀριθμοί'dan (Arithmoí, "Sayılar")
* ''Dəvarim'' (דְּבָרִים, kelimenin tam anlamıyla "Şeyler" veya "Kelimeler")— [[Tesniye Kitabı|Tesniye]], Δευτερονόμιον'dan (Deuteronómion, "İkinci Kanun")

=== Bereşit/Yaratılış ===
{{Ana|Yaratılış Kitabı}}
Yaratılış, Tevrat'ın ilk kitabıdır.<ref>Hamilton (1990), p. 1</ref> [[İlkel tarih]] (bölüm 1-11) ve [[Atalar çağı|Ataların tarihi]] (12-50 bölümler) olmak üzere iki bölüme ayrılabilir.{{Kdn|Bergant|2013}}

''İlkel tarih'', yazar veya yazarların Tanrının doğası ve insanın yaratıcısıyla ilişkisi hakkındaki anlayışlarını ortaya koyar: Tanrı, insanlık için iyi ve uygun bir dünya yaratır, ancak insan onu -günahla- bozar, Tanrı insan ve Tanrı arasındaki ilişkiyi yeniden kurmak üzere yaratılışı yok etmeye ve yalnızca doğru yolda olan [[Nuh|Nuh'u]] kurtarmaya karar verir.{{Kdn|Bandstra|2008}}

''Ataların tarihi'', Tanrı'nın seçilmiş halkı olan İsrail'in tarih öncesini anlatır.{{Kdn|Bandstra|2008}} Tanrı'nın emriyle Nuh'un soyundan gelen [[İbrahim]], oğlu [[İshak]] ve torunu [[Yakup]]'la birlikte kendi yurdundan [[Kenan]] diyarına göç eder ve orada yerleşirler. Yakup'un adı İsrail olarak değiştirilir ve oğlu [[Yusuf]] aracılığıyla (İsrailoğulları) Mısır'a inerler, [[İsrailoğulları|evlerinde toplam]] 70 kişi bulunur ve Tanrı onlara büyük bir gelecek vadeder. Yaratılış, İsrail'in Mısır'da, [[Musa|Musa'nın]] gelişine ve [[Çıkış|Çıkış'a]] hazır olmasıyla sona erer. Anlatı, [[Sözleşme (Kutsal Kitap)|Tanrı ile olan bir dizi antlaşma ile]] noktalanır ve kapsamı art arda tüm insanlıktan ([[Nuh Sözleşmesi|Nuh ile olan antlaşma]]) tek bir insanla (İbrahim ve onun soyundan İshak ve Yakup aracılığıyla) özel bir ilişkiye doğru daralır.<ref name="Bandstra28-29">Bandstra (2004), pp. 28–29</ref>

=== Şemot/Çıkış ===
{{Ana|Çıkış Kitabı }}
Çıkış, Tevrat'ın ikinci kitabıdır. Kitap, eski [[İsrailoğulları|İsraillilerin]], kendi halkı olarak İsrail'i seçen Tanrı [[Yahveh|Yahve]]'nin gücüyle Mısır'da kölelikten kurtuluşlarını anlatıyor. Yahve, efsanevi [[On Bela]] ile onları esir alanlara korkunç zararlar veriyor. Peygamber [[Musa]]'nın önderliğinde [[Sina Dağı (Kutsal Kitap)|Sina Dağı]]'na giderler. Yahve, sadakatleri karşılığında onlara [[Kenan]] ülkesini [[Vadedilmiş Topraklar|vaat eder]].

İsrailliler, onlara [[Mişkan|Buluşma Çadırı]]'nı inşa etmek için talimatlarını veren, gökten gelip onlarla birlikte yaşayacağı ve Kenanı ele geçirmek için yapılacak kutsal savaşta onlara önderlik edeceği, onlara barış ve zafer vadeden RAB ile bir [[mozaik antlaşma|antlaşma]] yaparlar.

Modern bilim, genel olarak başlangıçta [[Musa'nın yazarlığı|Musa'nın kendisine atfedilen]] kitabı, daha önceki yazılı ve sözlü geleneklerden gelen, son revizyonları [[Babil Sürgünü|Babil sürgünü]] (MÖ 6. yüzyıl) sonrasında yapılan, sürgün sonrası dönemin (MÖ 5. yy) bir ürünü olarak görür.<ref>Johnstone, p. 72.</ref><ref name="Finkelstein, I. p.68">Finkelstein, p. 68</ref> [[Carol Meyers]], çıkış hakkındaki yorumunda, İsrail'in kimliğinin tanımlayıcı özelliklerini sunduğu için, Kutsal Kitap'taki tartışmasız en önemli kitap olduğunu öne sürüyor: zorluklar ve kaçışla işaretlenmiş bir geçmişin anıları, İsrail'i seçen Tanrı ile bağlayıcı bir antlaşma ve topluluk yaşamının kurulması ve onu sürdürmek için yönergeler.<ref>Meyers, p. xv.</ref>

=== Vayikra/Levililer ===
{{Ana|Levililer Kitabı}}
Levililer Kitabı, İsraillilere inşa ettikleri kutsal [[Mişkan|Çadır]]'ı nasıl kullanacaklarına dair talimatlarla (Lev;1–10) başlar. Bunu, kesim ve yenmesine izin verilen hayvanları (ayrıca bkz: [[Koşer|Kaşrut]])içeren [[Tumah ve tahara|temiz ve kirli]] (Levililer 11–15) izler.

Bunu [[Yom Kippur|Kefaret Günü]] (Levililer 16) ve bazen çeşitli ahlaki ve ritüel yasaları içeren [[Kutsal Kod|Kutsallık Kodu]] (Levililer 17–26) olarak adlandıran bölüm izler. Levililer 26, Tanrı'nın emirlerine uymanın ve uymamanın ödül ve cezalarının ayrıntılı bir listesini sağlar.

Levililer 17, Tabernakle'da kurban sunumunu sonsuz bir kural olarak belirler, ancak bu kural kurban sunumu için izin verilen tek yerin Tapınak olarak belirlenmesi şeklinde daha sonraki kitaplarda değiştirilir.

=== Bamidbar/Sayılar ===
{{Ana|Sayılar Kitabı}}
Sayılar, Tevrat'ın dördüncü kitabıdır.{{Kdn|Ashley|1993}} Kitabın uzun ve karmaşık bir tarihi vardır. Nihai şekli muhtemelen erken [[yehud medine|Pers döneminde]] (MÖ 5. yy) yazılmış [[Yahvist]] bir eserin [[Ruhbani kaynak|Rabbîler]] tarafından yeniden düzenlemesinden oluşur.{{Kdn|McDermott|2002}} Kitabın adı, İsrailoğulları'na ait iki nüfus sayımından gelir.

Sayılar, İsraillilerin [[Antlaşma (Kutsal Kitap)|yasa ve antlaşmalarını Tanrı'dan]] aldıkları ve Tanrı'nın onların arasında, [[Mişkan|kutsal]] yerde ikamet ettiği [[Sina Dağı|Sina Dağı'nda]] başlar.{{Kdn|Olson|1996}} Önlerindeki görev, Vaat Edilen Toprakları ele geçirmektir. İnsanlar sayılır ve yürüyüşe yeniden başlamak üzere hazırlıklar yapılır. İsrailliler yolculuğa başlarlar, ancak [[Musa]] ile [[Harun (peygamber)|Harun'un]] yetkisi ve yoldaki zorluklar karşısında "homurdanırlar". Tanrı bundan dolayı yaklaşık 15.000 kadarını helak eder. Kenan sınırlarına varır ve ülkeye casuslar gönderirler. Casusların Kenan'daki koşullarla ilgili korkunç raporunu duyunca, İsrailliler onu ele geçirmeyi reddeder. Tanrı, yeni bir nesil büyüyüp görevi yerine getirinceye kadar onları vahşi doğada ölüme mahkûm eder. Kitap, [[Moab Ovaları|Moab ovalarında]] [[Şeria Nehri|Ürdün Nehri'ni]] geçmeye hazır yeni nesil İsraillilerle sona eriyor.{{Kdn|Stubbs|2009}}

Sayılar, [[Çıkış|İsrail oğullarının Mısır'dan çıkış]] ve [[Yeşu Kitabı|Tanrı'nın vadettiği toprakları]] ele geçirme hikâyesinin doruk noktasıdır. Tekvin'de tanıtılan ve Çıkış ve Levililer'de oynanan temalar şu sonuca varıyor: Tanrı, İsraillilere Kenan ülkesini mülk edineceklerini, büyük (sayısız) bir ulus olacaklarını, tanrıları ile özel bir ilişkiye sahip olacaklarına dair söz verir. Sayılar ayrıca kutsallığın, sadakatin ve güvenin önemini vurgular: Tanrı'nın varlığına ve [[Kohen|peygamber]]lere rağmen, İsrailoğulları inançsızdır ve bu sebeple vadedilen toprağın ele geçirilmesi yeni yetişen nesle bırakılır. {{Kdn|McDermott|2002}}

=== Devarim/Tesniye ===
{{Ana|Tesniye Kitabı}}
Tesniye, Tevrat'ın beşinci kitabıdır. Kitabın 1-30. bölümleri, Musa tarafından Moab ovalarında, Vaat Edilen Topraklara girmeden kısa bir süre önce İsraillilere verilen üç vaaz veya konuşmadan oluşur.

İlk vaaz, kendilerini bu günlere getiren [[Musa|kırk yıllık çöl gezintilerini]] anlatır ve daha sonra [[Musa Kanunu|Musa Yasası]] olarak anılacak olan yasa (veya öğretilere) uymaya yönelik bir teşvikle sona erer;

İkincisi, İsraillilere, Yahve'yi ve topraklara sahip olmalarının önşarta bağlandığı yasa (veya öğretileri) takip etmeleri gerektiğini hatırlatır; ve

Üçüncüsü, İsrail'in sadakatsiz olduğunu kanıtlaması ve böylece toprağı kaybetmesi durumunda bile, [[tövbe]] ile her şeyin eski haline getirilebileceği tesellisini sunar.<ref>Phillips, pp.1–2</ref>

Son dört bölüm (31-34) [[Musa'nın Şarkısı|Musanın Şarkısını]], [[Musa'nın kutsaması|Kutsamasını]], liderlik mantosunun Musa'dan [[Yuşa|Yeşu'ya]] geçişini ve son olarak da Musa'nın [[Nibu Dağı|Nibu Dağı'nda]] ölümünü anlatan kısımdır.

daha sonra Yoşiyahu (MÖ 7. yüzyılın sonları) zamanında bir milliyetçi reform programına uyarlandı ve modern kitabın son biçimi, Babil esaretinden dönüş ortamında ortaya çıktı. MÖ 6. yüzyılın sonlarında.

Modern bilginlerin geniş bir fikir birliği Musa'nın sözleri olarak sunulan ve Kenan'ın fethi öncesini anlatan hikâyenin kökenini, [[Aram Asur fethi|Asur'un Aram'ı işgali]] (8. yüzyıl) ardından güney [[Yehuda Krallığı|Yahuda]] Krallığı'na getirilen Kuzey [[İsrail Krallığı (kuzey)|İsrail krallığından]] gelen geleneklerde görüyor.

MÖ 6. yüzyılın sonlarında [[Babil Sürgünü|Babil esaretinden]] dönüş ortamında ortaya çıkan son kitaba, [[Yoşiyahu]] (MÖ 7. yüzyılın sonları) zamanında milliyetçi bir reform uygulandı.<ref name="Rogerson">Rogerson, pp.153–154</ref>

Birçok bilim insanı, kitabın, yazarlarına sağladığına inanılan Levililer kastının ekonomik ihtiyaçlarını ve sosyal statüsünü yansıttığını düşünüyor.<ref>Sommer, p. 18.</ref> Bu yazarlara topluca [[Tesniyeci]] denir.

En önemli ayetlerden biri Tesniye 6:4,<ref>{{Bap||Deuteronomy|6:4|HE}}</ref> [[Yahudi kimliği]]nin kesin ifadesi haline gelen [[Şema Yisrael]]dir; "Ey İsrail, işit: Tanrımız [[YHVH|Yahve]] birdir". 6:4–5 ayetleri ayrıca [[büyük emir|Büyük Emrin]] bir parçası olarak Markos 12:28–34'te<ref>{{Bap||Mark|12:28–34}}</ref> [[İsa]] tarafından alıntılanır.

== Kaynak ve bileşim ==
[[Talmud]] Tevrat'ın, (Musa'nın ölümünü anlatan Tesniye'nin son sekiz ayetinin [[Yuşa|Yeşu]] tarafından olmak üzere) Musa tarafından yazıldığını iddia eder.<ref>Bava Basra 14b</ref> Alternatif olarak, [[Raşi]] Talmud'dan bir alıntıyla "Tanrı onları konuştu ve Musa onları gözyaşlarıyla yazdı" şeklinde açıklama yapar.<ref name="Jacobs1995">{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=l1u-_VMDM80C|başlık=The Jewish religion: a companion|erişimtarihi=27 Şubat 2012|sayfa=375|yayıncı=Oxford University Press|yıl=1995|isbn=978-0-19-826463-7|yazar=Louis Jacobs|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130509134401/http://books.google.com/books?id=l1u-_VMDM80C|arşivtarihi=9 Mayıs 2013|ölüurl=hayır}}</ref><ref>Talmud, Bava Basra 14b</ref> [[Mişnah|Mişna]], Yahudiliğin temel bir ilkesi olarak Tevrat'ın ilahi kökenini içerir.<ref>Mishnah, Sanhedrin 10:1</ref> [[Yahudi geleneği]]ne göre Tevrat, [[İkinci Tapınak dönemi]]nde [[Ezra]] tarafından yeniden derlenmiştir.<ref>Ginzberg, Louis (1909). ''[[Legends of the Jews|The Legends of the Jews]] [http://www.swartzentrover.com/cotor/e-books/misc/Legends/Legends%20of%20the%20Jews.pdf Vol. IV: Ezra] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20200313050820/http://www.swartzentrover.com/cotor/e-books/misc/Legends/Legends|tarih=13 Mart 2020}}'' (Translated by Henrietta Szold) Philadelphia: Jewish Publication Society.</ref><ref>Ross, Tamar (2004). ''Expanding the Palace of Torah: Orthodoxy and Feminism''. UPNE. p. 192</ref>

Tevrat'ın yazılmasıyla ilgili uzun süre en çok kabul gören teori [[belgesel hipotez]]di. Ayrıca, Tevrat'ın yazılması ve Tevrat anlatılarının [[Sümer]] efsaneleriyle benzer imgeler ve hikâyeler içermesi konusunda [[Muazzez İlmiye Çığ]]'ın görüşleri şöyledir: "İsrail bilginleri Babil kitaplıklarından aktarmışlar. MÖ 5. yüzyılda da Babil kralı [[II. Nebukadnezar|Nebukadnezar]] [[Antik Filistinliler|Filistin]]'i alınca oradaki [[Yahudiler]]in en bilginlerini alıp [[Babil]]'e götürüyor. Onlar orada boş durmuyorlar, Sümer bilginlerinin aktardıkları bilgilerden yararlanıyorlar. Bilginler Babil'den döndükten sonra Tevrat yazılmaya başlanıyor."<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.turuz.info/Dil/0184-Sumerle%20turkler-muezziz%20ilmiye%20chigh%20(51d)(2.212KB).pdf |başlık=Sümerler Türkler |erişimtarihi=18 Temmuz 2012 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20120505212923/http://turuz.info/Dil/0184-Sumerle%20turkler-muezziz%20ilmiye%20chigh%20(51d)(2.212KB).pdf |arşivtarihi=5 Mayıs 2012 |ölüurl=evet}}</ref>
[[Dosya:Modern_document_hypothesis.svg|küçükresim|Belgesel hipotezin ortak bir formülasyonu]]

Buna karşılık, modern bilimsel fikir birliği, düzensiz yazıcılığı reddederek Tevrat'ın birden fazla yazarı olduğunu ve kompozisyonun yüzyıllar boyunca gerçekleştiğini onaylar.<ref name="McDermott 2002 21">{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=Dkr7rVd3hAQC|başlık=Reading the Pentateuch: a historical introduction|erişimtarihi=3 Ekim 2010|sayfa=21|yayıncı=Pauline Press|yıl=2002|isbn=978-0-8091-4082-4|ilk=John J.}}</ref> Bununla birlikte, Tevrat'ın tam olarak oluşturulduğu süreç, dahil olan yazarların sayısı ve her bir yazarın tarihi ateşli bir şekilde tartışılmaktadır. 20. yüzyılda, daha sonra bir redaktör tarafından bir araya getirilen [[Yahvist]] (J), [[Elohist]] (E), [[Ruhbani kaynak|Rabbinik]] (P) ve [[Tesniyeci]] (D) olmak üzere dört bağımsız kaynağı öne süren [[belgesel hipotez]] çevresinde bilimsel bir fikir birliği oluştu. Bu kaynakların en eskisi J, MÖ 7. yüzyılın sonları veya 6. yüzyılda, en son kaynak P ise MÖ 5. yüzyılda yazılmıştır.
[[Dosya:Diagram_of_the_Supplementary_Hypothesis.jpg|küçükresim|upright=0.77| Ek hipotez, belgesel hipotezin potansiyel bir ardılıdır.]]
Belgesel hipotez etrafındaki fikir birliği, 20. yüzyılın son yıllarında değişti.{{Kdn|Carr|2014}} Bunun temeli sözlü yazılı kaynakların kökenlerinin araştırılmasıyla atıldı; görüş J ve E'nin yaratıcılarının yazarlar ve tarihçiler değil koleksiyoncular ve editörler olduğunu ima ediyordu.{{Kdn|Thompson|2000}}

Rolf Rendtorff, Pentatök'ün temelinin kısa, bağımsız anlatılarda yattığını, yavaş yavaş daha büyük birimlere dönüştüğünü, Tesniye ve Rabbinik olmak üzere iki editoryal aşamada bir araya geldiğini savundu.{{Kdn|Ska|2014}}

Buna karşılık, John Van Seters, Tevrat'ın mevcut bir çalışma külliyatına yapılan bir dizi doğrudan eklemeden türetildiğini öne süren [[tamamlayıcı hipotez|tamamlayıcı bir hipotezi]] savunur. {{Kdn|Van Seters|2004}} Orijinal hipotezin eleştirisine yanıt veren ve hangi metnin hangi kaynaklardan geldiğini belirlemek için kullanılan metodolojiyi güncelleyen bir "yeni-belgesel" hipotez, diğerlerinin yanı sıra Kutsal Kitap tarihçisi Joel S. Baden tarafından savunulmaktadır.{{Kdn|Baden|2012}} {{Kdn|Gaines|2015}} Böyle bir hipotez İsrail ve Kuzey Amerika'da taraftar bulmaya devam ediyor. {{Kdn|Gaines|2015}}

Bugün bilim adamlarının çoğu, De Wette tarafından tarif edildiği gibi [[Yoşiyahu]]'nun mahkemesinde üretilen (ve sürgün sırasında Musa'nın sözleri olarak tanımlamak için yeni bir çerçeve verilen) yasa kodundaki kökeniyle Tesniye'yi bir kaynak olarak kabul etmeye devam ediyor.{{Kdn|Otto|2015}}

Çoğu bilgin ayrıca, kapsamı, özellikle de son noktası belirsiz olmasına rağmen, bir tür Rabbî kaynağının var olduğu konusunda hemfikirdir. {{Kdn|Carr|2014}} Kalan kısım toplu olarak Rabbî olmayan olarak adlandırılır, hem Rabbîlik öncesi hem de Rabbîlik sonrası materyali içeren bir gruplandırma.{{Kdn|Otto|2014}}

=== Derleme tarihi ===
Son Tevrat, yaygın olarak [[Pers dönemi]]nin (MÖ 539-333, muhtemelen 450-350) bir ürünü olarak görülür.{{Kdn|Frei|2001}} Bu fikir birliği, Yahudi cemaatinin Babil'den dönüşte lideri olan [[Ezra|Ezra'ya]], çok önemli bir rol veren geleneksel bir Yahudi görüşünü yansıtmaktadır. {{Kdn|Romer|2008}} Tevrat'ın yapısını açıklamak için birçok teori geliştirildi, ancak ikisi özellikle etkili oldu. {{Kdn|Ska|2006}}

İlki, 1985 yılında Peter Frei tarafından geliştirilen Pers İmparatorluğu yetkilendirmesidir; teori İranlı yetkililerin Kudüs Yahudilerinden, özerkliğin bedeli olarak tek bir hukuk düzeni sunmalarını talep ettiğini ileri sürer.{{Kdn|Ska|2006}} Eskenazi'ye göre Frei'nin teorisi, 2000 yılında düzenlenen disiplinler arası bir sempozyumda sistematik olarak "parçalanır", ancak Pers yetkilileri ile Kudüs arasındaki ilişki önemli bir sorun olarak kalmıştır. {{Kdn|Eskenazi|2009}}

Joel P. Weinberg ile ilişkilendirilen ve "Vatandaş-Tapınak Topluluğu" olarak adlandırılan ikinci teori, Mısır'dan Çıkış hikâyesinin, kendisine ait olanlar için fiili bir banka olarak hareket eden Tapınak çevresinde örgütlenmiş, sürgün sonrası Yahudi topluluğunun ihtiyaçlarına hizmet etmek için yazıldığını öne sürüyor.{{Kdn|Ska|2006}}

Bilim adamlarının azınlık bir gurubu, Pentatök'ün nihai şekillenmesini biraz daha sonraya, [[Helenistik Dönem|Helenistik]] (MÖ 333-164) ve hatta [[Haşmonayim Hanedanı|Haşmonayım]] (MÖ 140-37) dönemlerine yerleştirirdi. {{Kdn|Greifenhagen|2003}} Örneğin Russell Gmirkin, MÖ 5. yüzyılın son çeyreğine tarihlenen Mısır'daki bir Yahudi kolonisinin kayıtları olan [[fil papirüsü|fil papirüslerinin]] [[Hamursuz Bayramı|Fısıh bayramından]] bahsetmesine rağmen, yazılı Tevrat'ın Mısır'dan Çıkış veya başka herhangi bir olayına atıfta bulunmadığına dayanarak Helenistik bir tarihlemeyi savunuyor.{{Kdn|Gmirkin|2006}}

'''El yazmaları;'''
{| class="wikitable"
|+<big>Papirüs El Yazmaları</big>
!Simge
!İsim
!Tarih
!Dil
!Bulundukları Yer
!İçerik
|-
|
|[[Papirüs Nash|Nash Papirüsü]]
|M.Ö. 2./1. yüzyıl
|İbranice
|Cambridge (İngiltere)
|10 Emirden 24 satır ve Devarim 5 ve 6'dan birkaç ayet 
|-
|957
|Rylands Greek 458
|M.Ö. 2. yüzyıl
|Yunanca
|Manchester (İngiltere)
|Devarim 23-28'dan fragmanlar 
|-
|
|[[Papirüs Fouad 266|Fouad Papirüsü 266]]
|M.Ö. 1. yüzyıl
|Yunanca
|Kahire (Mısır)
|Bereşit ve Devarim’den kısımlar 
|-
|4Q LXX Lev<sup>b</sup>
|Lût Gölü Levioğulları Tomarı 
|M.Ö. 1. yüzyıl
|Yunanca
|Yeruşalim (İsrail)
|Vayikra'dan fragmanlar 
|-
|963
|Chester Beatty VI
|M.S. 2. yüzyıl
|Yunanca
|Dublin (İrlanda) ve Ann Arbor, Mich. (ABD) 
|Bemidbar ve Devarim'den kısımlar 
|}

{| class="wikitable"
|+<big>Vellum ve Deri El Yazmaları</big>
!Simge
!İsim
!Tarih
!Dil
!Bulundukları Yer
!İçerik
|-
|Al
|Halep Kodeksi 
|M.S. 930
|İbranice
|Önceleri Halep’te (Suriye), şimdi İsrail’de 
|İbranice Kutsal Yazıların büyük kısmı (Ben Aşer metni) 
|-
|
|British Museum Kodeksi Or4445 
|M.S. 10. yüzyıl
|İbranice
|Londra (İngiltere) 
|Torah'ın büyük kısmı 
|-
|B 19<sup>A</sup>
|Leningrad Kodeksi 
|M.S. 1008
|İbranice
|Sankt-Peterburg (Rusya) 
|Tanah
|}

== Tevrat ve Yahudilik ==
[[Dosya:Présentation_de_la_Loi,_Edouard_Moyse_(1860)_-_Musée_d'art_et_d'histoire_du_Judaïsme.jpg|küçükresim|''Tevrat'ın Sunumu,'' Édouard Moyse, 1860, Musevi Sanatı ve Tarihi Müzesi]]
Rabbinik yazılar, Sözlü Tevrat'ın Musa'ya, [[Ortodoks Yahudilik]] geleneğine göre MÖ 1312'de Sina Dağı'nda verildiğini belirtir. Ortodoks gelenek, Yazılı Tevrat'ın sonraki kırk yıl boyunca kaydedildiğini,<ref name="Timeline">[http://www.aish.com/jl/h/48944541.html History Crash Course #36: Timeline: From Abraham to Destruction of the Temple] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20140720164107/http://www.aish.com/jl/h/48944541.html |tarih=20 Temmuz 2014 }}, by Rabbi Ken Spiro, Aish.com. Retrieved 2010-08-19.</ref> Ortodoks olmayan birçok Yahudi bilgin ise Tevrat'ın birden fazla yazarı olduğu ve yüzyıllar boyunca yazıldığı konusundaki modern bilimsel fikir birliğini onaylar.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/isbn_9780195297515|başlık=The Jewish Study Bible|tarih=2004|sayfalar=[https://archive.org/details/isbn_9780195297515/page/3 3-7]|yer=New York City|yayıncı=Oxford University Press|isbn=978-0195297515}}</ref>

Talmud<ref>[[Gittin]] 60a</ref> Tevrat'ın Musa tarafından yazılışı konusunda iki görüş sunar. Bir görüş, Musa tarafından, yıllar boyunca yavaş yavaş, kendisine dikte edildiği gibi yazıldığını ve ölümüne yakın bitirdiğini, diğer görüş ise Musa'nın tüm Tevrat'ı ölümüne yakın, kendisine dikte edildiği şekliyle tek bir yazma ile yazdığını savunuyor.

Talmud,<ref>[[Menachot]] 30a</ref> Tevrat'ın Musa'nın ölümünü ve gömülmesini konu alan son sekiz ayetinin Musa tarafından yazılamayacağını, yazının yalan olacağını ve bunların ölümünden sonra Yeşu tarafından yazıldığını söyler.

[[Abraham ibn Ezra|Abraham bin Ezra]]<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=OMlT-FViF40C&q=death+of+moses+abraham+ibn+ezra&pg=PA829|başlık=Hebrew Bible / Old Testament: The History of its Interpretation, II: From the Renaissance to the Enlightenment|erişimtarihi=18 Eylül 2015|tarih=2008|sayfa=829|yayıncı=Vandenhoeck & Ruprecht|isbn=978-3525539828|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210126182439/https://books.google.com/books?id=OMlT-FViF40C&q=death+of+moses+abraham+ibn+ezra&pg=PA829|arşivtarihi=26 Ocak 2021|ölüurl=hayır}}</ref> ve Joseph Bonfils'e göre bu ayetlerdeki ifadeler, insanların ancak Musa'nın zamanından sonra bilmesi gereken bilgileri sunmaktaydı. Yeşu'nun bu ayetleri Musa'nın ölümünden yıllar sonra yazdığını İbn Ezra ima etti,<ref>Ibn Ezra, Deuteronomy 34:6</ref> Bonfils ise açıkça belirtti. Diğer yorumcular<ref>Ohr Ha'chayim Deuteronomy 34:6</ref> bu pozisyonu kabul etmemekte ve Musa'nın bu sekiz ayeti yazmamasına rağmen, ayetlerin yine de ona dikte edildiğini ve Yeşu'nun Musa tarafından bırakılan talimatlara dayanarak onları yazdığını, Tevrat'ın sıklıkla henüz gerçekleşmemiş olan gelecekteki olayları tarif ettiğini iddiasıyla ileri sürerler.

Tüm klasik haham görüşleri, Tevrat'ın tamamen Musa ve Tanrı kökenli olduğunu kabul eder.<ref>For more information on these issues from an Orthodox Jewish perspective, see ''Modern Scholarship in the Study of Torah: Contributions and Limitations'', Ed. [[Shalom Carmy]], and ''Handbook of Jewish Thought'', Volume I, by [[Aryeh Kaplan]].</ref> Günümüz [[Reform Yahudiliği|Reformcu ve Liberal]] Yahudi hareketlerinin tümü, [[Muhafazakâr Yahudilik|Muhafazakar Yahudiliğin]] çoğu görüşlerinde belirtilen Musa'nın yazarlığını reddediyor.<ref>Larry Siekawitch (2013), ''The Uniqueness of the Bible'', pp [https://books.google.com/books?id=EVSVAQAAQBAJ&pg=PA19 19] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20161123135724/https://books.google.com/books?id=EVSVAQAAQBAJ&pg=PA19 |tarih=23 Kasım 2016 }}–30</ref>

''[[Yahudilerin Efsaneleri|Yahudi efsanelerine]]'' göre, Tanrı dünyadaki her kabile ve millete yaklaşıp Tevrat'ı sunmuş, fakat onlar Tevrat'ı, cahilliklerine bir mazeret olmasın diye reddetmiş ve Tanrı Tevrat'ı [[İsrailoğulları]]na vermişti.<ref>Ginzberg, Louis (1909). ''[[Yahudilerin Efsaneleri|Legends of the Jews]] [https://philologos.org/__eb-lotj/vol3/p02.htm Vol III: The Gentiles Refuse the Torah] {{Webarşiv}} '' (Translated by Henrietta Szold) Philadelphia: Jewish Publication Society.</ref> Bu kitapta Tevrat, yaratılan ilk şeylerden biri, kötü eğilimlere karşı çare<ref>Ginzberg, Louis (1909). ''[[Yahudilerin Efsaneleri|Legends of the Jews]] [https://philologos.org/__eb-lotj/vol2/three.htm#1 Vol II: Job and the Patriarchs] {{Webarşiv}}'' (Translated by Henrietta Szold) Philadelphia: Jewish Publication Society.</ref> ve Tanrı'ya dünyanın yaratılışında insanı şerefli bir varlık kılacak tavsiye veren bir danışman olarak tanımlanmaktadır.<ref>Ginzberg, Louis (1909). ''[[Legends of the Jews]] [https://philologos.org/__eb-lotj/vol1/one.htm#1 Vol I: The first things created] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20190120184551/https://philologos.org/__eb-lotj/vol1/one.htm#1|tarih=20 Ocak 2019}}'' (Translated by Henrietta Szold) Philadelphia: Jewish Publication Society.</ref>

=== Ritüel kullanım ===
[[Dosya:Toras_in_Istanbul_Ashkenazi_Sinagogue.JPG|sol|küçükresim|[[İstanbul Aşkenaz Sinagogu|Aşkenaz Sinagogu'nda]] birkaç Tevrat ([[İstanbul]], [[Türkiye]])]]
Tevrat okuma (İbranice: K'riat HaTorah), Tevrat parşömeninden bir dizi pasajın halka açık olarak okunmasını içeren Yahudi dini [[Ayin|ritüelidir]]. Parşömeni sandıktan çıkarma, alıntıyı geleneksel ilahilerle söyleme ve sandığa iade etme töreninin tamamına atıfta bulunur.

[[Nehemya Kitabı]]na göre Tora'nın halka açık düzenli okunması, Yahudi halkının [[Babil Sürgünü|Babil esaretinden]] dönüşünden sonra (MÖ 537) Kâtip [[Ezra]] tarafından başlatılır.<ref>Book of Nehemia, [http://mechon-mamre.org/p/pt/pt35b08.htm Chapter 8] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20190901100255/http://www.mechon-mamre.org/p/pt/pt35b08.htm |tarih=1 Eylül 2019 }}</ref> Ortodoks Yahudiler, [[Kudüs Tapınağı|Kudüs'teki Tapınağın]] yıkılmasından (MS 70) bu yana iki bin yıldır değişmediğine inandıkları bir prosedüre göre Tevrat okurlar. 19. ve 20. yüzyıllarda [[Reform Yahudiliği]] ve [[Muhafazakâr Yahudilik|Muhafazakar Yahudilik]] gibi yeni hareketler okuma pratiğine uyarlamalar yaptı, ancak Tevrat okumanın temel modeli genellikle aynı kaldı:

Haftanın belirli günlerinde, oruç ve bayram günlerinde sabah tapınmasının bir parçası olarak, yanı sıra Şabat, Yom Kippur'da ikindi ibadetinin bir parçası olarak, Tevrat tomarından Pentatök'ün bir bölümü okunur.
[[Dosya:Page_Pointers_for_reading_of_Torah.jpg|küçükresim| Tevrat'ı okumak için sayfa işaretçileri veya [[yad]]]]

[[Şabat]] (Cumartesi) sabahları, tüm Tevrat'ın her yıl ardışık olarak okunması için seçilen haftalık bir bölüm ("''[[peraşa]]''") okunur. Tüm Yahudi topluluklarının (Aşkenaz, Sefarad ve Yemenli) modern Tevrat parşömenlerinde bulunan bölümler, [[Mişneh Torah|Mişna Tora]], ''Tefillin Kanunları, Mezuza ve Tevrat Parşömenleri'', [[Musa bin Meymun]] tarafından bölüm 8'de sağlanan sistematik listeye dayanmaktadır.

Meymun, Tevrat'ın ''peraşa'' bölümlemesini Halep Kodeksi'ne dayandırdı. [[Muhafazakâr Yahudilik|Muhafazakar]] ve [[Reform Yahudiliği|Reformcu]] sinagoglar, yıllık program yerine üç yılda bir ''peraşa'' okuyabilir.<ref>Source?</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://www.uscj.org/The_Authentic_Trienn7085.html|başlık=''The Authentic Triennial Cycle: A Better Way to Read Torah?''|arşivtarihi=17 Ağustos 2012|arşivurl=https://web.archive.org/web/20120817031044/http://www.uscj.org/The_Authentic_Trienn7085.html}}</ref> Cumartesi öğleden sonraları, Pazartesi ve Perşembe günleri, bir sonraki Cumartesi bölümünün başlangıcı okunur. [[Yahudi bayramları]]nda, her ayın başı ve [[Ta'anit|oruç günlerinde]], güne bağlı özel bölümler okunur.

Yahudiler, okuma döngüsünün tamamlanması ve yeni başlangıç için yıllık bir tatil olan [[Simha Tora|Simha Tora'yı]] kutlarlar.

Parşömenler bir kuşak, örtü, çeşitli süs eşyaları ve bir taç ile süslenir, ancak bu tür gelenekler sinagoglar arasında farklılık gösterir. Cemaatler geleneksel olarak Tora okunmak için gemiden çıkarıldığında, taşınırken ve kaldırılırken ve aynı şekilde, okuma sırasında otursalar bile, gemiye geri getirilirken saygı gösterirler.

=== Hukuk ===
Tevrat, anlatılar, kanun ve ahlak beyanlarını içerir. Toplu olarak, genellikle Kutsal Kitap yasaları veya emirleri olarak adlandırılan bu yasalara bazen [[Musa Kanunu|Musa Yasası]] (''Torat Moshɛ {{Metin/İbranice|תּוֹרַת־מֹשֶׁה}}  veya Sina Yasası'') olarak atıfta bulunulur.

== Sözlü Tevrat ==
Rabbinik gelenek, Musa'nın Sina Dağı'nda 40 günde tüm Tevrat'ı öğrendiğini, kendisine Sözlü ve yazılı Tevrat'ın paralel olarak aktarıldığını söyler. Tora'nın kelimeleri ve kavramları tanımsız bıraktığı ve açıklama veya talimat olmadan prosedürlerden bahsettiği durumlarda, okuyucunun Sözlü Kanun veya Sözlü Tora olarak bilinen ek kaynaklardan eksik detayları bulması gerekir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.breakthroughchinuch.com/ | başlık = Rabbi Jonathan Rietti &#124; New York City &#124; Breakthrough Chinuch | çalışma = breakthroughchunich | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160430164442/https://www.breakthroughchinuch.com/ | arşivtarihi = 30 Nisan 2016}}</ref> Tora'nın açıklamaya ihtiyaç duyan emirlerinden bazıları şöyle sıralanır:

* [[Tefilin|Tefillin]]: Tesniye 6:8'de belirtildiği gibi, tefilin kola ve başın üzerine gözler arasına yerleştirilmelidir. Ancak tefilinlerin ne olduğu ve nasıl yapılacağı konusunda herhangi bir detay verilmemiştir.
* [[Koşer|Kaşrut]]: Çıkış 23:19'da da belirtildiği gibi, genç bir keçi annesinin sütüyle kaynatılamaz. Bu yasanın belirsiz doğasını anlamakla ilgili diğer birçok soruna ek olarak, Tora'da sesli harf karakterleri yoktur; okuma bilgisi sözlü gelenek tarafından sağlanır. Bu, özellikle bu yasayla ilgilidir, çünkü İbranice ''süt'' kelimesi (חלב), sesli harfler olmadığında ''hayvansal yağ'' için kullanılan kelimeyle aynıdır. Sözlü gelenek olmadan, ihlalin etin sütle mi yoksa yağla mı karıştırıldığında gerçekleşeceği bilinemez.
* [[Şabat]] yasaları: Şabat ihlalinin ciddiyeti, yani ölüm cezası ile, böyle ciddi ve temel bir emrin tam olarak nasıl yerine getirilmesi gerektiğine dair yönlendirmenin sağlanacağı varsayılabilir. Bununla birlikte, Şabat kuralları ve gelenekleri ile ilgili çoğu bilgi, Talmud'da ve Yahudi sözlü hukukundan türetilen diğer kitaplarda dikte edilmiştir.

Klasik haham metinlerine göre, bu paralel malzeme seti Sina'da Musa'ya onunla da İsrail'e iletilir. O zamanlar, herhangi bir yazının eksik olacağı ve yanlış yoruma ve suistimale maruz kalacağı için sözlü kanunun yazılması ve yayınlanması yasaktır.<ref>Talmud, Gittin 60b</ref>

Ancak sürgün, dağılma ve zulümden sonra bu gelenek, Sözlü Kanunun korunmasını sağlamanın tek yolunun yazılı olarak korumak olduğunun ortaya çıkmasıyla sözlü yasa ortadan kalktı.

Sözlü gelenek çok sayıda [[Tannaim]] tarafından uzun yıllar süren çabalardan sonra, [[Mişnah|Mişna'nın]] ([[İbranice]]: משנה) yazılı bir versiyonunun derlenmesini üstlenen Haham [[Rabi Yehuda HaNasi|Yehuda HaNasi]] tarafından, MS 200 civarında yazılı hale getirilir.

Aynı dönemden Mişna'ya girmeyen diğer sözlü gelenekler ''[[baraitot|Baraita]]'' (dış öğreti) ve [[Tosefta]] olarak kaydedilir. Diğer gelenekler [[Midraş]] olarak yazılmıştır.

Devam eden zulmün ardından, Sözlü Kanun'un daha fazlasını yazma zorunluluğu ortaya çıktı. Mişna'nın yalnızca birkaç yüz sayfasında ima edilen çok daha fazla öğreti, ders ve gelenek, şimdi ''[[Gemara]]'' olarak adlandırılan binlerce sayfa haline geldi. Gemara, Babil'de derlenmiş ve Arami dilinde yazılmıştır. Mişna ve Gemara'ya birlikte Talmud denir. [[İsrail Diyarı|İsrail]]'de hahamlar da geleneklerini toplayarak Kudüs Talmud'unda derlediler. Babil'de daha fazla haham yaşadığından, ikisinin ihtilafı halinde Babil Talmud'u geçerli sayılır.

Yahudiliğin Ortodoks ve Muhafazakar dalları, bu metinleri, sonraki tüm ''halaha'' ve Yahudi kanunlarının temeli olarak kabul eder.

Reformist ve Yeniden Yapılanmacı Yahudilik, bu metinlerin veya bu konuda Tevrat'ın kendisinin normatif hukuku (bağlayıcı olarak kabul edilen yasalar) belirlemek için kullanılmasını reddeder, ancak onları Tevrat'ı ve onun tarih boyu gelişimini anlamak için gerçek ve tek kaynak kabul eder.

Hümanist Yahudilik, Tevrat'ın tarihsel, politik ve sosyolojik bir metin olduğunu kabul eder, ancak Tora'nın her kelimesinin doğru ve hatta ahlaki olduğuna inanmaz. Hümanist Yahudilik, sadece Tevrat'ın değil, tüm Yahudi deneyiminin Yahudi davranış ve ahlakının kaynağı olması gerektiğine inanır, Tora'yı sorgular ve onunla aynı fikirde olmamaya isteklidir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://oradam.org/OAC/FAQ | başlık = FAQ for Humanistic Judaism, Reform Judaism, Humanists, Humanistic Jews, Congregation, Arizona, AZ | erişimtarihi =7 Kasım 2012| yayıncı = Oradam.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20090616125652/http://oradam.org/OAC/FAQ | arşivtarihi = 16 Haziran 2009}}</ref>

== Harflerin ilahi önemi, Yahudi mistisizmi ==
Kabalistler, Tora'nın sözlerinin yalnızca ilahi bir mesaj vermekle kalmayıp, aynı zamanda kendilerini aşan çok daha büyük bir mesaja da işaret ettiğini savunurlar. Böylece, bir ''kotso şel yod'' (קוצו של יוד), İbranice ''yod'' (י) harfinin serifi, en küçük harf veya dekoratif işaretler veya tekrarlanan kelimeler kadar, küçük bir işaretin bile, Tanrı tarafından oraya öğretmek için konduğuna inanırlar.

Bu, yod'un "Ben senin Tanrın RAB'bim" ({{Metin/İbranice|אָנֹכִי יְהוָה אֱלֹהֶיךָ}} Çıkış 20:2) veya "Ve Tanrı Musa'ya şöyle dedi" ({{Metin/İbranice|וַיְדַבֵּר אֱלֹהִים, אֶל-מֹשֶׁה; וַיֹּאמֶר אֵלָיו, אֲנִי יְהוָה.}} ‎ 6:2) ifadesinde olup olmamasından bağımsızdır.

Benzer bir şekilde, Rabbi Akiva'nın (c. 50 – c. 135 CE), Tora'daki her ''edattan'' (את) yeni bir yasa öğrendiği söylenir (Talmud, risale Pesachim 22b); [[edat]] kendi başına anlamsızdır ve yalnızca [[Nesne (dilbilgisi)|doğrudan nesneyi]] işaretlemeye yarar. Başka bir deyişle, [[Ortodoks Yahudilik|Ortodoks]] inancına göre, "Ve Tanrı Musa'ya şöyle dedi:&nbsp;..." sözü, gerçek ifadeden daha az kutsal değildir.

== Diğer dinlerde ==

=== Samiriyelilik ===
[[Dosya:Gerizim Samaritan Torah IMG 2118.JPG|küçükresim|Samiri Pentatökü]]
Musa'nın beş kitabı, Samiriyeliliğin kutsal metin kanonunun tamamını oluşturur.

=== Hristiyanlık ===
Farklı [[Hristiyan mezhepleri]]nin Kutsal Kitap kanonlarında [[Eski Ahit|Eski Ahit'in]] biraz farklı versiyonları olmasına rağmen, Tevrat "Musa'nın Beş Kitabı" (veya "[[Musa Kanunu|Musa Yasası]]") olarak hepsinde ortaktır.

=== İslâm ===
[[İslam]], Tevrat'ın Tanrı tarafından gönderildiğini belirtir. Kuran'a göre [[İslam'da Tanrı|Allah]] şöyle buyurur: "Sana Kitap'ı, kendinden öncekileri doğrulayıcı olarak hak ile indiren O'dur. Tevrat'ı ve İncil'i indirdi." ([[Âl-i İmrân Suresi]]) Müslümanlar Tevrat'ı Tanrı'nın Musa'ya vahyettiği bir kitap olarak kabul ederler. Bununla birlikte, kendi kendini kanıtlayan Müslümanların çoğu, bu orijinal vahyin zaman içinde Yahudi yazıcılar tarafından bozulduğuna (''[[tahrif]]'') inanmaktadır. Kuran'da Tevrat, İslam'da her zaman saygıyla anılır. Müslümanların Tevrat'a ve Musa'nın peygamberliğine inanmaları İslam'ın [[İslam'da iman|temel ilkelerinden]] biridir.
[[Dosya:Open_Torah_Case_with_Scroll.jpg|küçükresim|Tora kasası kaydırma ile açılır.]]

== Ayrıca bakınız ==

* [[Babil Sürgünü]]
* [[Belgesel hipotez]]
* [[En'am Suresi]]
* [[Musa]]
* [[Nuh Tufanı]]
* [[On Emir]]
* [[Ölü Deniz parşömenleri]]
* [[Furkan]]

== Kaynakça ==

{{kaynakça}}
<references group="not" />{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:İbranice deyişler]]
[[Kategori:Tevrat]]