«Вероника Дударова» битен үзгәртү

{{Фш|Дударова}}
{{Шәхес}}

'''Вероника Борис кызы Дударова''' ({{Lang-os|Дудараты Барисы чызг Вероникæ}}; [[1916 ел]]ның [[5 декабрь|5 декабре]], [[Бакы]], [[Россия империясе]] — [[2009 ел]]ның [[15 гыйнвар]]ы, [[Мәскәү]], [[Россия]]) — совет һәм Россия дирижёры, педагог. Мәскәү дәүләт симфоник оркестрының (1960—1989) һәм Россия симфоник оркестрының (1991—2009) баш дирижёры һәм сәнгать җитәкчесе.

[[ССРБның Халык артисты]] (1977)<ref>[http://www.biograph.ru/index.php/whoiswho/6-music/249-dudarova ДУДАРОВА Вероника Борисовна (1916—2009)]</ref>. РСФСРның Глинка исемендәге Дәүләт премиясе лауреаты (1980). 1950 елдан [[Советлар Берлеге коммунистик фиркасе|СБКФ]] әгъзасы.

Россия тарихында беренче хатын-кыз дирижёр.

== Тормыш юлы ==
Вероника Дударова 1916 елның 22 ноябрендә (5 декабрендә) Бакыда аристократик Дударовлар нәселеннән осетин гаиләсендә туа.

5 яшьтән Бакы консерваториясе каршындагы сәләтле балалар өчен балалар музыка мәктәбендә фортепианода уйнарга өйрәнә. В. Дударова сүзләренә караганда, аңа дирижёрлык сәнгатенә мәхәббәтне Бакыга симфония сезоннарына килгән маҗар дирижёры Стефан Штрассер сеңдергән.

1930 еллар башында Дударованың әтисе репрессияләнә, ә ике өлкән апасы вафат була. 1933 елда Вероника әнисе белән [[Санкт-Петербург|Ленинградка]] күчә.

1933—1937 елларда Ленинград консерваториясе каршындагы музыка училищесында (хәзерге вакытта Н. А. Римский-Корсаков исемендәге Санкт-Петербург музыка көллияте) Павел Серебряков фортепиано классы буенча укый.

1937 елда [[Мәскәү]]гә күчеп килә. Пианист-концертмейстер буларак чыгыш ясый һәм Борис Берлинда Мәскәү консерваториясенең әзерлек бүлегендә укый. Бер елдан соң Борис Берлин аңа Мәскәү консерваториясенең дирижёрлык факультетына укырга керергә тәкъдим итә һәм Лео Гинзбург белән таныштыра.

1939—1947 елларда Мәскәү консерваториясендә Гинзбург классында симфоник дирижёрлык факультетында укый, соңрак — Николай Аносовта.

1944 елда дирижёр буларак дебют ясый. Мәскәүдә Үзәк балалар театры дирижёры, 1945—1946 елларда Мәскәү консерваториясе каршындагы Опера студиясе дирижёры-ассистенты булып эшли.

1947 елдан — дирижёр, 1960—1989 елларда — Мәскәү дәүләт академия симфоник оркестрының баш дирижёры һәм сәнгать җитәкчесе.

1960 елда Мәскәүдә Төньяк Осетия АССРның әдәбият һәм сәнгать декадасы кысаларында ССРБның [[Зур театр]]ында Христофор Плиевның «Коста» операсы дирижёры була.

1959—1960 елларда — Мәдәният институтының оркестр дирижёры кафедрасы мөдире, Мәскәүдәге Октябрь инкыйлабы исемендәге музыка училищесының (хәзерге А. Г. Шнитке исемендәге Мәскәү дәүләт музыка институты) опера-симфоник дирижёры классы буенча укытучы.

Оркестр белән идарә иткән елларда төрле репертуардагы, барокко музыкасыннан алып заманча симфоникага кадәр бик күп әсәрләрне башкара һәм яза. Георгий Свиридов, [[Арам Хачатурян]], [[Микаэл Таривердиев]], [[Софья Гобәйдуллина]], Александр Чайковский, Зара Левина, Давид Кривицкий, Елена Фирсова кебек композиторларның әсәрләренең беренче язмаларын башкара.

[[Владимир Спиваков]], Леонид Коган, [[Валерий Гергиев]], Иван Козловский, [[Наталия Гутман]] Лиана Исакадзе, Гидон Кремер, Тамара Милашкина һ. б. танылган башкаручылар белән хезмәттәшлек итә.

[[Чехословакия]], [[Польша]], [[Маҗарстан]], [[Болгария]], [[Румыния]], [[Югославия Социалистик Федератив Җөмһүрияте|Югославия]], [[Япония]], [[Иран]], [[Төркия]], [[Испания]], [[Швеция]], [[Норвегия]], [[Мексика]], [[Венесуэла]], [[Панама]], [[Колумбия]], [[Перу]] һәм [[Куба]]да гастрольдә була.

1991 елдан 2009 елга кадәр — Вероника Дударова җитәкчелегендәге Россия Дәүләт симфоник оркестрының оештыручысы, сәнгать җитәкчесе һәм баш дирижёры. 2003 ел башында Дударова оркестрның баш дирижёры вазыйфасына Сорокинны чакыра. 2009 елда, аның вафатыннан соң, оркестр Россия милли оркестры белән берләшә.

Берничә музыкаль фестивальләрнең нигезендә тора: [[Ижау]]да һәм [[Воткинск]]ида [[Пётр Чайковский|П. Чайковский]] исемендәге, М. Глинка исемендәге — [[Смоленск]]ида, [[Сергей Рахманинов|С. Рахманинов]] исемендәге — [[Тамбов]]та, [[Дмитрий Шостакович|Д. Шостакович]] исемендәге — [[Волгоград]]та.

В. Дударова исеме [[Гиннесс рекордлар китабы]]на 50 елдан артык оркестрлар белән эшләгән хатын-кыз исеме буларак кертелгән.

Кайбер чыганакларда Дударованы дөньяда беренче хатын-кыз-дирижёр дип атыйлар<ref>[http://www.rian.ru/culture/20090116/159375314.html Умерла прославленный российский дирижёр Вероника Дударова] // РИА Новости, 16 января 2009.</ref><ref>[http://www.gazeta.ru/culture/2009/01/16/a_2925322.shtml Реквием по Дударовой] // Газета. Ру, 16.01.2009.</ref>, ләкин бу дөрес түгел, Дударова ССРБда беренче хатын-кыз-дирижёр була.

1950 елдан [[Советлар Берлеге коммунистик фиркасе|СБКФ]] әгъзасы<ref>{{Из БСЭ|заглавие=Дударова Вероника Борисовна}}</ref>.

2009 елның 15 гыйнварында [[Мәскәү]]дә вафат була. Троекуров зиратында җирләнгән.

=== Гаилә ===

* Әнисе — Елена Даниловна Тускаева
* Әтисе — Борис Камбулатович Дударов, инженер
* Беренче ире — шахматчы Борис Вайнштейн (1941—1950)<ref>Сосонко Г. Покровитель // 64 — Шахматное обозрение. 2011. № 4. С. 86.</ref>;
* Икенче ире — композитор Юрий Владимиров (1950—1961);
* Өченче ире — биолог Габриэль Деборин (1963—1998)
** Улы — Михаил Борисович Вайнштейн, журналист, журналист, «Московский ветеран» журналының баш мөхәррире;
*** Оныгы — Вероника

== Бүләкләр ==

* Төньяк Осетия АССРның атказанган сәнгать эшлеклесе (1949);
* РСФСРның атказанган сәнгать эшлеклесе (1958);
* [[РСФСР халык артисты|РСФСРның Халык артисты]] (1960);
* Удмурт АССРның Халык артисты (1964)
* [[ССРБның Халык артисты]] (1977);
* [[Төньяк Осетия|Төньяк Осетия — Алания Республикасының]] халык артисты (1996);
* М. И. Глинка исемендәге РСФСР дәүләт премиясе (1980) — ''1977—1979 еллардагы концерт программалары өчен;''
* Әдәбият һәм сәнгать өлкәсендә К. Хетагуров исемендәге дәүләт премиясе (Төньяк Осетия — Алания Республикасы, 2001);
* II дәрәҗә [[Ватан алдындагы хезмәтләр өчен ордены|«Ватан алдындагы хезмәтләр өчен» ордены]] (2006) — ''илебез музыка мәдәниятен үстерүгә зур өлеш кертүе һәм күпьеллык иҗади эшчәнлеге өчен<ref>Указ Президента РФ от 13 ноября 2006 г. № 1277</ref>'';
* III дәрәҗә «Ватан алдындагы хезмәтләр өчен» ордены (1996) — ''Ватан мәдәниятен үстерүгә зур өлеш керткән өчен<ref>Указ Президента РФ от 12 сентября 1996 г. № 1352</ref>;''
* [[Октябрь Инкыйлабы ордены]] (1986);
* [[Россия Федерациясе Президенты]]ның рәхмәте (2001) — ''музыкаль сәнгатьне үстерүгә зур өлеш керткән өчен<ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/17537 Распоряжение Президента Российской Федерации от 23 ноября 2001 года № 646-рп «О поощрении Дударовой В. Б.»]</ref>;''
* «Осетия Данына» медале (1996);
* Халыкара иҗат академиясе академигы (1999);
* [[Буэнос-Айрес]]ның мактаулы гражданины;
* [[Владикавказ]]ның мактаулы гражданины.

== Музыкаль эшчәнлек ==
Ул 50 кинофильмга музыка язган, алар арасында:

* Сорок первый
* Во власти золота
* Очередной рейс
* Звёздный мальчик
* Неповторимая весна
* Трудное счастье
* Идиот
* Произведение искусства
* 6 июля
* Похождения зубного врача
* Приезжайте на Байкал
* Дневные звёзды
* Нахалёнок
* Журавушка
* Огненные вёрсты
* Ход конём

== Хәтер ==

* В. Б. Дударова хөрмәтенә 1986 елның 29 сентябрендә Кырым астрофизика обсерваториясендә Л. Карачкинан ачкан кечкенә астероид [[(9737) Дударова]] дип атала.
* В. Дударова исемендәге Бөтенроссия дирижёрлар конкурсы оештырыла<ref name="gnesin">{{Citation |title=III Всероссийский конкурс оркестровых дирижёров имени В. Б. Дударовой |url=https://gnesin-academy.ru/node/13163 |access-date=2021-10-31 |archive-date=2020-10-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201022054646/https://gnesin-academy.ru/node/13163/ |dead-url=yes }}</ref>.

== Искәрмәләр ==
<references />

[[Төркем:СБКФ әгъзалары]]
[[Төркем:РСФСР атказанган сәнгать эшлеклеләре]]
[[Төркем:РСФСР халык артистлары]]
[[Төркем:ССРБ халык артистлары]]
[[Төркем:«Хөрмәт Билгесе» ордены кавалерлары]]
[[Төркем:Октябрь Инкыйлабы ордены кавалерлары]]
[[Төркем:3 дәрәҗә "Ватан алдында казанышлары өчен" ордены кавалерлары]]
[[Төркем:2 дәрәҗә "Ватан алдында казанышлары өчен" ордены кавалерлары]]
[[Төркем:Әлифба буенча шәхесләр]]
[[Төркем:Әлифба буенча музыкантлар]]
[[Төркем:Мәскәүдә вафатлар]]
[[Төркем:2009 елда вафатлар]]
[[Төркем:15 гыйнвар көнне вафатлар]]
[[Төркем:Бакыда туганнар]]
[[Төркем:1916 елда туганнар]]
[[Төркем:5 декабрь көнне туганнар]]
[[Төркем:Мәскәү консерваториясен тәмамлаучылар]]