«Әлмәт» битен үзгәртү

{{twinCYR|Älmät}}
{{ТП
 |халәт = шәһәр
 |татар исеме = Әлмәт
 |чын исем = Альметьевск
 |ил = Россия
 |герб = Coat of Arms of Almetievsk (Tatarstan) (1987).png
 |байрак = 
 |герб киңлеге = 
 |байрак киңлеге = 
  |lat_deg = 54|lat_min = 54|lat_sec = 00
  |lon_deg = 52|lon_min = 18|lon_sec = 00
  |CoordAddon = type:city(159000)_region:RU
  |CoordScale = 
 |ЯндексХарита = http://maps.yandex.ru/map_search.xml?map=5&lay=28&id=2927
 |ил харитасы зурлыгы = 300
 |төбәк харитасы зурлыгы = 300
 |район харитасы зурлыгы = 
 |төбәк төре = 
 |төбәк = Татарстан
 |төбәк җәдвәлдә = Татарстан
 |район төре = 
 |район = Әлмәт районы
 |район җәдвәлдә = Әлмәт районы
 |җәмгыять төре = 
 |җәмгыять = 
 |җәмгыять таблицада = 
 |ил харитасы =
 |төбәк харитасы = 
 |район харитасы =
 |эчке бүленеш = 
 |башлык төре = Мэр
 |башлык = [[Тимур Нагуманов]]<ref>[https://www.azatliq.org/a/30016642.html Татарстан бизнес-омбудсмены Тимур Нагуманов Әлмәт башлыгы вазифасына тәкъдим ителде.] [[Азатлык радиосы]], 24.06.2019</ref>
 |нигезләү датасы = XVIII гасыр
 |беренче телгә алу = 1720
 |элеккеге исемнәр = 
 |халәт = 1953
 |мәйдан = 41
 |биеклек төре = 
 |ТП мәркәзе биеклеге = 
 |климат = 
 |рәсми тел = 
  |халык саны = {{үсү}} 142 143
  |исәп елы = 2010
  |халык тыгызлыгы = 3785
  |агломерация = {{үсү}} якынча 530 мең
  |милли состав = [[татарлар]] 50,4%, [[руслар]] 42,9%, [[чуашлар]], [[мордвалар]]
  |дини состав = [[мөселманнар]], [[христианнар]]
  |этнохороним = әлмәтлеләр
 |сәгать кушагы = +3
 |DST = 
 |телефон коды = 8553, 8557
 |почта индексы = 
 |почта индекслары = 423450-423465
 |автомобил коды = 
 |Commons-та төркем = Almetyevsk
}}
'''Әлмәт''' ({{lang-tt2|Älmät}}, {{lang-ru|Альметьевск}}) — [[Татарстан]] шәһәре, [[Әлмәт районы]] үзәге. [[Чулман|Кама]] буе, [[Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгы]]ндагы сөзәклектә, [[Дала Зәе|Зәй]] елгасының (Кама кушылдыгы) сул як ярында, Әлмәт тимер юл станциясеннән төньяк-көнбатышка таба 16 километрда, [[Казан]]нан көньяк-көнчыгышка таба 279 километр ераклыкта урнашкан. Автоюлларның эре төене. Шәһәрдән 10 километр читтә – [[Бөгелмә]]–[[Яр Чаллы]]–[[Әгерҗе]] тимер юлы. [[Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгы]]нда урнашкан.

Халкы 159 000 кеше тәшкил итә.

Әлмәт – [[Татарстан]]ның эре нефть сәнәгате үзәге ([[Ромашкино]] нефть һәм газ ятмалары чыганагы). Әлмәт – «[[Дуслык]]» магистраль нефтьүткәргеченең, [[Түбән Новгород]], [[Пермь]], [[Самар]] һәм башка нефтьүткәргечләрнең башлангыч пункты.

== Тарих ==
Әлмәт шәһәре Әлмәт авылы нигезендә барлыкка килә. Әлмәт авылы, «[[Әлмәт энциклопедиясе]]» хезмәткәрләре тикшеренүләренә караганда, [[1720 ел]]да нигезләнгән. [[1930 ел]]дан Әлмәт авылы — [[Әлмәт районы]]ның үзәге. [[Нефть]] чыгу белән бәйләнешле рәвештә, [[1952 ел]]ның [[март]] аеннан ул шәһәр тибындагы бистәгә (поселок) әверелә, [[1953 ел]]ның [[ноябрь]] аеннан исә [[шәһәр]] статусын ала.

== Сәнәгать ==
 
'''нефть чыгаручы сәнәгать'''
* «Әлмәтнефть» нефть-газ чыгару идарәсе
* «Елховнефть» нефть-газ чыгару идарәсе
* «Ямашнефть» нефть-газ чыгару идарәсе
* В.Д.Шашин исемендәге «[[Татнефть]]» ААҖ
* «Татнефтеотдача» ЯАҖ
* «Нефтеконсорциум» ЯАҖ,
* «Татойлгаз» ЯАҖ,
 
'''газ эшкәртү'''
* «Татнефть газ эшкәртү» идарәсе

'''машина төзелеше һәм металл эшкәртү''' 
* «АЛНАС» батырма электр насослары заводы» ААҖ 
* «[[Әлмәт торба заводы]]» ААҖ 
* «Әлмәт резина техника изделиеләр заводы» ҖЧҖ 
* «Әлмәт [[тимер-бетон]] изделиеләр заводы» ААҖ
* «Әлмәт «Радиоприбор» заводы» ААҖ
* «АЗГП» ААҖ» производство-сәүдә фирмасы
 
'''җиңел сәнәгать'''
* «Алсу» оек-оекбаш фабрикасы

'''азык-төлек сәнәгате''' 
* Әлмәт сөт комбинаты, «Әлмәт икмәк заводы» ААҖ 
 
«Акташ кирпеч заводы» ААҖ үзәктән читтәрәк урнашкан. Нефть чыгару районның барлык территориясендә алып барыла.

== Авыл хуҗалыгы == 
Әлмәт районында бодай, арыш, арпа, солы, борчак, вика, [[кукуруз]], [[тары]], яшелчәләр үстерелә.

Мөгезле эре терлек, [[дуңгыз]], сарык, атлар, кош-корт, читлектә җәнлекләр (ак төлке, чәшке) асрала.

'''Авыл хуҗалыгы ширкәтләре '''
* «Колшәрип» кошчылык фабрикасы» ҖЧҖ.

Территориядә Әлмәт һәм [[Кәләй]] урман хуҗалыклары бар.
 
== Мәгариф == 
* [[Әлмәт нефть институты]]
* [[Әлмәт дәүләт муниципаль хезмәт институты]]
* [[Әлмәт сәүдә-икътисад техникумы]]
* [[Әлмәт политехника техникумы]]
* [[Әлмәт физкультура техникумы]]
* Әлмәт медицина училищесы
* [[Әлмәт музыка көллияте|Ф. З. Яруллин исемендәге музыка училищесы]]
[[Файл:Әлмәт музее.JPG|180px|thumb|right|[[Әлмәт туган якны өйрәнү музее|Туган якны өйрәнү музее]]]]

== Мәдәният == 
* [[Әлмәт татар дәүләт драма театры]]
* [[Әлмәт урам театры]]
* [[Әлмәт язучылар оешмасы]]
==== Музейлар ====
* [[Әлмәт туган якны өйрәнү музее|Туган якны өйрәнү музее]]
* [[Әлмәт картиналар галереясы]]
==== Һәйкәлләр ====
* [[Габулла Тукай һәйкәле (Әлмәт, 1967)|Габулла Тукай һәйкәле]] (1967)
* [[Муса Җәлил һәйкәле (Әлмәт)|Муса Җәлил һәйкәле]] 
== Дин ==
==== Православие ====
* [[Әлмәт епархиясе]]
**[[Казан соборы (Әлмәт)|Казан соборы]]
**[[Петр һәм Павел чиркәве (Әлмәт)|Петр һәм Павел чиркәве]]

==== Ислам ====
[[Файл:Нурлы (Әлмәт).jpg|200px|thumb|right|[[Нурлы (мәчет, Әлмәт)|«Нурлы» мәчете]]]]
* [[Р.Фәхреддин исемендәге Үзәк җәмигъ мәчете|Р.Фәхретдин мәчете]]
* [[Нурлы (мәчет, Әлмәт)|«Нурлы» мәчете]]
* [[Таш мәчет (Әлмәт)|Таш мәчет]]
* [[Бигәш мәчете (Әлмәт)|Бигәш мәчете]]
* [[Зиннур мәчете (Әлмәт)|Зиннур мәчете]]
* [[Нурсала мәчете (Әлмәт)|Нурсала мәчете]]
* [[Беренче мәхәллә мәчете (Әлмәт)|Беренче мәхәллә мәчете]]
* [[Дуслык (мәчет, Әлмәт)|«Дуслык» мәчете]]
* [[Мәдинә мәчете (Әлмәт)|Мәдинә мәчете]]

== Спорт ==
* "Нефтяник" хоккей клубы
* "Алнас" [[футбол]] клубы

== Шәхесләр ==
* [[Локман Бадыйкшан]] (1919—2015), язучы.
* [[Минзаһит Баһаветдинов]] (1951), спортчы.
* [[Айвар Билалов]] (1990), спортчы, тренер, [[милли көрәш]] буенча Россиянең спорт мастеры (2014), Татарстан, Россия, дөнья (2015) чемпионы.
* [[Илгизәр Гайнетдинов]] (1954), футболчы.
* [[Сергей Мартынов]] (1962), [[инженер]]-механик, ТР Дәүләт бүләге лауреаты (2008).
* [[Наил Мәганов]] (1958), «[[Татнефть]]» ГАҖ генераль директоры, «ТАНЕКО» АҖ һәм «ЗЕНИТ» банкы ГАҖ директорлар шурасы рәисе.
* [[Равил Мәганов]] (1954―2022), «Лукойл» АҖ беренче башкарма вице-президенты.
* [[Өлфәт Мәганов]] (1928—2018), [[1953 ел]]дан «Татнефтегеофизика» трестының Әлмәт конторасында өлкән инженер, [[1978 ел|1978]]—[[1998 ел]]ларда Әлмәт геофизика хезмәтләре идарәсе башлыгы.
* [[Ирек Сафин (1932)|Ирек Сафин]] (1932—2004), медицина фәннәре докторы (1987), профессор (1989). БР атказанган фән эшлеклесе (1999), БР атказанган табибы (1993).
* [[Уел Хөсәенов]] (1949), Яр Чаллының фирка, хуҗалык җитәкчесе.
* [[Ләйсән Фәйзуллина]], [[Камал театры]] артисты (2008 елдан). Татарстанның атказанган артисты (2018), [[«Тантана» премиясе]] лауреаты (2021).

== Галерея ==
{{Gallery
|title= Әлмәт
|width=180
|height=180
|lines=2
|File:Әлмәт театры.jpg|[[Әлмәт татар драма театры|Татар театры]]
|File:Нефтьче МЙ.jpg|Мәдәният йорты. [[Әлмәт картиналар галереясы| Картиналар галереясы]]
|File:Әлмәт МК.jpg|[[Әлмәт музыка көллияте|Музыка көллияте]]
|File:TatNeft office in Almetievsk.JPG|«[[Татнефть]]» баш офисы
|File:Собор - panoramio (3).jpg|Әлмәтнең {{comment|Казан соборы|Алла Анасының Казан иконасы җәмигы}}
|File:Тукай (Әлмәт 1967).jpg|[[Габулла Тукай һәйкәле (Әлмәт, 1967)|«Габулла Тукай» архитектура-скульптура комплексы]]
}}

== Сылтамалар ==
* [http://www.tatmedia.com/tat/region/136 Әлмәт турында мәгълүмат] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160310080625/http://tatmedia.com/tat/region/136 |date=2016-03-10 }}

== Искәрмәләр ==
<small>{{искәрмәләр}}</small>

{{Татарстан}}
{{Татарлар саны буенча Россия торак пунктлары}}

[[Төркем:Татарстан шәһәрләре]]
[[Төркем:Татарстан район үзәкләре]]
[[Төркем:Әлмәт районының торак пунктлары]]