Siydik nayi sahifasining manbasini koʻrish

{{Anatomiya|изображение=Urinary system.svg|ширина=|подпись=1. ''Odamning siydik chiqarish tizimi:'' 2. [[Buyrak (anatomiya)|buyrak]] 3. buyrak tos a'zosi 4. [[siydik yo'li]] 5. [[quvuq]] 6. siydik yo'li.<br>
7. [[buyrak usti bezi]]<br>
''Tomirlar:'' 8. buyrak arteriyasi va venasi 9. [[pastki vena kavak]] 10. qorin aortasi 11. umumiy yonbosh arteriyasi va venasi<br>
''Boshqa:'' 12. [[jigar]] 13. [[yo'g'on ichak]] 14. [[to'sh(anatomiya)|to'sh a'zosi]]|латынь=ureter|MeSH=|Gray=|Dorlands=|подпись2=1. ''Odamning siydik chiqarish tizimi:'' 2. [[Buyrak (anatomiya)|buyrak]] 3. buyrak tos a'zosi 4. [[siydik yo'li]] 5. [[quvuq]] 6. siydik yo'li.<br>
7. [[buyrak usti bezi]]<br>
''Tomirlar:'' 8. buyrak arteriyasi va venasi 9. [[pastki vena kavak]] 10. qorin aortasi 11. umumiy yonbosh arteriyasi va venasi<br>
''Boshqa:'' 12. [[jigar]] 13. [[yo'g'on ichak]] 14. [[to'sh(anatomiya)|to'sh a'zosi]]}}'''Siydik nayi''' (sinonimi: '''uretra kanali,''' {{Lang-la|ureter}}) – [[Qovuq|qovuqni]] tashqi muhit bilan bogʻlaydigan odamlar va umurtqali hayvonlarning [[Siydik chiqarish kanali|siydik chiqarish (genitouriya) tizimi]] juftlanmagan yoʻlli organi. U ikkala jinsdagi odamlarda [[siyish]] uchun xizmat – [[Qovuq|qovuqdan]] asosan suvda eriydigan mineraltuzlarni siydik bilan chiqarb tashlash, erkaklarda esa siydik nayi (siydik chiqarish jarayonidan tashqari) [[eyakulyatsiya]] – [[Sperma|urugʻlik suyuqlikni (sperma)]]<nowiki/>ni tashqi muhitga chiqarib tashlash uchun ham xizmat qiladi.

Erkaklarda siydik nayining maʼlum qismi [[Erkak jinsiy aʼzosi|erkak jinsiy olatni]] ichidan oʻtadi va kanalning tashqi teshigi [[Erkak jinsiy aʼzosi|jinsiy olat boshining]] yuqori qismida osongina topiladi, ayollarda esa siydik chiqarish yoʻli chanoq boʻshligʻida pubis orqasida [[Odamning qini|qin]] oldida yashiringan, tashqi teshik esa jinsiy olatni shilliq qavatining burmalarida jinsiy lablar yonlarida, [[Vestibulyar apparat|qinning vestibulyar klitori]] orqasida va qinga kirish teshigi oldida joylashgan.
<references responsive="1"></references>
== Erkaklar va ayollar siydik nayi oʻrtasidagi farqlar ==
[[Fayl: Anatomytool_Male_and_female_urinary_tract_English.jpg| 220px| right| thumb| Ayollar va erkaklarning siydik ajratish tizimi.]]
[[Fayl:Penile-Clitoral_Structure.JPG|alt=Stroenie penisa i klitora v prodolnom razreze|thumb| Uzunlanmasiga kesilganda jinsiy olatni (chapda) va klitorni (oʻngda) organlarining tuzilishi. Glans – bosh; foreskin – jinsiy olatni sunnat terisi, clitorial hood (kesilgan) – klitorning qalpoq terisi (kaput) (kesilgan); toj – toj; korpus kavernoz – kavernöz jismlar; korpus spongiosum – gubka tanasi; uretra – siydik ]]
Dastlab ajratilmagan odam embrionida jinsiy differensiallanish jarayonida hosil boʻlgan erkak siydik yoʻli ayolnikiga oʻxshash oldingi tuzilmalardan hosil boʻlgan va naychali tuzilishi va siydik chiqarish funktsiyasi boʻyicha ayolnikiga gomologik boʻlib, shakllangan holatida embriondan farq qiladi ayolning siydikchiqarish oʻlchami uzunroq va kichikroq diametrliboʻladi.
[[Fayl:Human_sexual_differentiation.gif|thumb| Odamning urogenital tizimining differensiatsiyasi: yuqorida differensiatsiyadan oldin tuzilishi, pastda: chapda – erkak (male), oʻngda – ayol (famale)]]
[[Fayl:Male_and_Female_Genitalia.jpg|thumb| Erkak (chapda) va ayolning urogenital tizimining tashqi teshiklari. Siydik chiqarish yoʻllarining tashqi teshigi uretraning ochilishi (erkak jinsiy olatni boshining yuqori qismidagi yoriq va qinning kirish qismi ustidagi aniq dumaloq chuqurcha) sifatida belgilanadi.]]
Erkak siydik yoʻlining ushbu ikki funktsiyasi oʻrtasidagi bogʻliqlik toʻgʻridan-toʻgʻri siydik yoʻlini oʻrab turgan jinsiy olatni tuzilmalarini qon bilan taʼminlash darajasiga bogʻliq – ikkita kavernoz tana va jinsiy oʻlatni boshidan oʻtadigan soʻruvchi tanadan tashkil topgan: erektsiya qon oqimi va bu tuzilmalarni eyakulyatsiya bilan toʻldirish mumkin, va ularning toʻldirilmagan va boʻshashgan holatida jinsiy olatni – siydik chiqarish.

Ayol tanasida siydik yoʻli toʻgʻridan-toʻgʻri reproduktiv funktsiyalarga ega emas garchi ayolning reproduktiv holatini koʻrsatadigan moddalar siydik bilan chiqariladi va bu siydik homiladorlik testini oʻtkazishga yordam beradi. Ayol siydik yoʻli jinsiy olat soʻruvchi tanaga oʻxshash tuzilmalar bilan oʻralgan, uning erektsiya uchun mas’ul boʻlgan kavernoz tanalari esa odatda sezilmaydi, lekin juda sezgir organ – klitorning kavernoz organlariga toʻgʻri keladi. . Ayol siydik yoʻlining yoʻnalishi kichik chanoq suyagining qalin toʻqimalarida yashirilgan va shunga mos ravishda erkaklardek harakatchanligga ega emas. Klitor siydi chiqarish organi emas va tashqi teshiklari yoʻq. Ayol uretrasining tashqi teshigi klitoris va [[Odamning qini|qin]] teshigi orasidagi qin vestibyuliga ochiladi. Qinning butun vestibyuli singari, ayollarda siydik yoʻllarining tashqi teshigi ikki juft teri, yogʻ toʻqimasi va shilliq qavat bilan qoplangan, ula jinsiy lablar deb ataladi. Ayol siydik yoʻli erkaklar siydik yoʻliga qaraganda kengroq, kengligi boʻyicha koʻproq choʻziluvchanlikka ega va tez-tez infektsiyalanishi mumkin.

== Erkaklar siydik nayi ==
[[Fayl:Urinary_System_(Male).png|thumb| Erkak siydik tizimi]]
<references responsive="1"></references>
[[Fayl:Gray1142.png|thumb]]
Erkaklarda siydik chiqarish nayi ({{Lang-la|urethra masculina}}) [[Erkak jinsiy aʼzosi|erkak jinsiy olatni]] ichida joylashgan. Agar kanal devori boʻlinib ketgan boʻlsa [[Epispadiya|epispadias]] aks holda [[Gipospadiya|gipospadias]] mavjud.
[[Fayl:Numbered_flaccid_penis.jpg|thumb| 1) Jinsiy olat tanasi<br /> 2) sunnat terisi<br /> 3) Jinsiy olat boshchasi<br /> 4) Siydik yoʻli teshigi]]
Kanalning uzunligi kattalarda 18-23 smni tashkil qiladi (jinsiy olatni erektsiya vaqttida – uchdan bir qismga koʻproq, bolalikd vaqtida esa – uchdan bir qism kamroq). Ichki teshikdan sperma boʻshligʻiga (boshqa tasnifga koʻra, korpus kavernozumning boshiga qadar) orqa siydik nayini, distal qismi esa oldingi siydik nayini hosil qiladi. Erkaklardagi siydik yoʻllari shartli ravishda uch qismga boʻlinadi: prostata (prostatik), membranali va soʻruvchi (kavernoz, soʻrgʻichli).

Prostata bezining patologik oʻsishi (uning qarilikda paydo boʻladigan adenomasi) siydik yoʻlining uzunligi boʻylab torayishi va siydik chiqarish nayida jiddiy muamolarga olib kelishi mumkin.

Har qanday yoshdagi [[Ayol|ayollarda]] va [[Oʻsmirlik|balogʻat yoshidan]] oldin oʻgʻil bolalarda siydik chiqarish nayi odatda faqat [[Ayirish sistemasi|siydikni tanadan olib tashlash]] vazifasini bajaradi.

Siydik nayi odatda ayol jinsiy olatni tanasidan oʻtmaydi yaʼni klitordan. Klitor odatda erkak jinsiy olatnidan ancha kichikroq boʻlib, oʻlchamiga farq qiladi. Ayol va erkak tashqi ayirish organlarning oʻxshashligi [[Interseksuallik|interseks]] deb ataladigan tugʻma holatda kuzatiladi. Klitorning kengayishi (klitoromegaliya) tugʻma boʻlishi mumkin yoki erkak jinsiy gormoni [[testosteron]] darajasining oʻzgarishi bilan bogʻliq boʻlishi mumkin, xususan, ayol [[bodibilding]] paytida mushak massasini qurish uchun gormonlarni qoʻllashda, lekin klitoromegaliya paytida (germafroditizmning baʼzi shakllaridan farqli oʻlaroq), uretra klitor orqali oʻtmaydi.

Odamning jinsiy aʼzolaridan biri boʻlmagan ayol siydik yoʻli, chanoq boʻshligʻida joylashganligi sababli, ayol jinsiy tizimining boshqa organlari kabi, qon taʼminoti va innervatsiya elementlariga ega. Bu esa uning chiqishi kabi ayol tashqi jinsiy aʼzolarining ([[Vulvit|vulva]]) tashqi ochilishi umumiy rivojlanish buzilishlari va bir qator qoʻshni organlarning boshqa kasalliklari mavjudligini keltirib chiqaradi.

== Ayollar siydik nayi ==
[[Fayl:Urinary_System_(Female).png|thumb| Ayol siydik tizimi]]
[[Fayl:Gray1139.png|thumb|Ayol genitouriya tizimi uzunlamasına vertikal kesmada (yondan koʻrinish). Siydik chiqarish yoʻli ''uretra (eng.)'' deb nomlanadi.]]
Ayol siydik nayi chanoq boʻshligʻida joylashgan. U erkaklarnikiga qaraganda kengroq va qisqaroq. Ayol siydik nayining uzunligi 3-5 sm.

Qinning vestibyuliyasi [[Odamning qini|qinning]] oldida joylashgan tekis naycha boʻlib, tashqariga ochiladi. Uning tuzilishi erkak siydik nayining membranali qismiga oʻxshaydi. Ayol siydik nayi pubik simfizning orqa yuzasiga ''lateral pubovesikal [[Boylam|ligamentlarga]]'' ({{Lang-la|ligg. lateralia pubovesicalia}}) birikadi<ref name="Синельников-ЛК2Т">''[[Синельников, Рафаил Давидович|Sinelnikov R. D.]], [[Синельников, Яков Рафаилович|Sinelnikov Ya. R.]], Sinelnikov A. Ya.'' Atlas anatomii cheloveka. Tom 2: Uchenie o vnutrennostyax i endokrinnix jelezax / Izd. 7-e, pererab. V 4-x tomax // M.: Novaya volna, 2009. – 248 s. ISBN 978-5-7864-0200-2. S. 214.</ref>.
[[Fayl:Gray1229.png|thumb| Ayolning tashqi ayirish organlari (oyoqlar yoyilgan holatdagi koʻrinishi old/pastk tomondan). Uretraning tashqi teshigi deb external urethral orifice (inglizcha) ataladi.]]
Siydik nayi odatda ayol jinsiy olatni tanasidan oʻtmaydi yaʼni klitordan. Klitor odatda erkak jinsiy olatnidan ancha kichikroq boʻlib, oʻlchamiga farq qiladi. Ayol va erkak tashqi ayirish organlarning oʻxshashligi [[Interseksuallik|interseks]] deb ataladigan tugʻma holatda kuzatiladi. Klitorning kengayishi (klitoromegaliya) tugʻma boʻlishi mumkin yoki erkak jinsiy gormoni [[testosteron]] darajasining oʻzgarishi bilan bogʻliq boʻlishi mumkin, xususan, ayol [[bodibilding]] paytida mushak massasini qurish uchun gormonlarni qoʻllashda, lekin klitoromegaliya paytida (germafroditizmning baʼzi shakllaridan farqli oʻlaroq), uretra klitor orqali oʻtmaydi.

Erkak tanasida ayirish kanallar ham siydik yoʻliga ochilib, balogʻatga etishish boshlanishi bilan eyakulyatsiyani ([[sperma]]) olib boradi, u kanal orqali siydik kabi chiqariladi. Biroq, sperma, siydikdan farqli oʻlaroq, koʻpincha unga ixtiyoriy ravishda emas, balki jinsiy aloqaning oxirgi bosqichida, yaʼni erektsiya bilan namoyon boʻladigan va mexanik tirnash xususiyati bilan birga boʻlishi mumkin boʻlgan erkakning jinsiy ruhiy qoʻzgʻalishi natijasida kiradi jinsiy olatni jinsiy aloqa paytida yoki [[Ihtilom|hoʻl tush]] paytida erotik tushlar paytida.

Odamning jinsiy aʼzolaridan biri boʻlmagan ayol siydik yoʻli, chanoq boʻshligʻida joylashganligi sababli, ayol jinsiy tizimining boshqa organlari kabi, qon taʼminoti va innervatsiya elementlariga ega. Bu esa uning chiqishi kabi ayol tashqi jinsiy aʼzolarining ([[Vulvit|vulva]]) tashqi ochilishi umumiy rivojlanish buzilishlari va bir qator qoʻshni organlarning boshqa kasalliklari mavjudligini keltirib chiqaradi.

Ayol uretrasi jinsiy aloqa paytida kuchli [[orgazm]]<nowiki/>dan ayol jinsiy aʼzolari chiqarib yuborishga qodir boʻlgan suyuqlikning hisoblanadi. Ayoldagi koʻp sonli urogenital burmalar va jarayonning qisqa davom etishi tufayli bunday suyuqlikning manbai noaniq boʻlib qoldi. Bunday suyuqlikni chiqarish hodisasi [[Eyakulyatsiya|ayolning eyakulyatsiyasi]] yoki boʻshanish deb ataladi (inglizcha: squirt – oqimga tashlash). Suyuqlikning mumkin boʻlgan manbalari uretraning chiqishi ostida joylashgan ''Skene bezlari'' (parauretral bezlar) yoki ''Bartolin bezlari'' va undan ham pastroqda joylashgan chiqarish kanallari boʻlishi mumkin.

Siydik chiqarish kanalining tuzilishidagi buzilishlar – uning tashqi ochilishining gʻayrioddiy joylashuvi ([[Gipospadiya|gipospadias]]) va uning boʻlinishi ([[Epispadiya|epispadias]]) jarrohlik amaliyotlar bilan tuzatiladi.

== Insondagi vazifalari ==
Erkak tanasida ayirish kanallar ham siydik yoʻliga ochilib, balogʻatga etishish boshlanishi bilan eyakulyatsiyani ([[sperma]]) olib boradi, u kanal orqali siydik kabi chiqariladi. Biroq, sperma, siydikdan farqli oʻlaroq, koʻpincha unga ixtiyoriy ravishda emas, balki jinsiy aloqaning oxirgi bosqichida, yaʼni erektsiya bilan namoyon boʻladigan va mexanik tirnash xususiyati bilan birga boʻlishi mumkin boʻlgan erkakning jinsiy ruhiy qoʻzgʻalishi natijasida kiradi jinsiy olatni jinsiy aloqa paytida yoki [[Ihtilom|hoʻl tush]] paytida erotik tushlar paytida.

Ayol uretrasi jinsiy aloqa paytida kuchli [[orgazm]]<nowiki/>dan ayol jinsiy aʼzolari chiqarib yuborishga qodir boʻlgan suyuqlikning hisoblanadi. Ayoldagi koʻp sonli urogenital burmalar va jarayonning qisqa davom etishi tufayli bunday suyuqlikning manbai noaniq boʻlib qoldi. Bunday suyuqlikni chiqarish hodisasi [[Eyakulyatsiya|ayolning eyakulyatsiyasi]] yoki boʻshanish deb ataladi (inglizcha: squirt – oqimga tashlash). Suyuqlikning mumkin boʻlgan manbalari uretraning chiqishi ostida joylashgan ''Skene bezlari'' (parauretral bezlar) yoki ''Bartolin bezlari'' va undan ham pastroqda joylashgan chiqarish kanallari boʻlishi mumkin.

== Uretraga tibbiy diagnostika va terapevtik aralashuvlar ==
Siydik nayi zamonaviy tibbiyotda diagnostika va terapevtik maqsadlarda u orqali (transuretral) siydik pufagiga minimal invaziv moslamalar orqali kirish uslubidir. Quvuqning shilliq qavatining holatini [[Endoskopiya|endoskopik]] vizual diagnostika qilish uchun [[sistoskopiya]] usullari qoʻllanadi, jarayon davomida quvurli qurilma – [[Sistoskopiya|sistoskop]] qovuq boʻshligʻiga kanal orqali kiritiladi va ikkinchisi qurilma orqali tekshiriladi.

== Shuningdek qarang ==

* [[Siydik]]
* [[Meatotomiya usuli|Meatotomiya]]
* [[Uretroskop]]
* [[Дивертикул мочеиспускательного канала|Uretral divertikul]]
* [[Ureter]]
* [[Infibulyatsiya]]
[[Turkum:Ayirish sistemasi]]
[[Turkum:Jinsiy fiziologiya]]
[[Turkum:Vikipediya]]
[[Turkum:Anatomiya]]

== Manbalar ==
{{manbalar}}