Xem mã nguồn của Charles II của Anh

{{EngvarB|date=May 2014}}
{{Thông tin nhân vật hoàng gia
| tên = Charles II của Anh
| hình = King Charles II by John Michael Wright or studio.jpg
| ghi chú hình = Charles II trong bộ áo choàng [[Hiệp sĩ Garter]], họa phẩm của [[John Michael Wright]] hoặc xưởng vẽ, c. 1660–1665
| alt = Một người đàn ông dáng ốm với mái tóc xoăn đen
| chức vị = [[Danh sách quân chủ Anh|Vua của Anh]], [[Danh sách Vua của Scotland|Scotland]] và [[Danh sách Vua của Ireland|Ireland]]
| tại vị = [[29 tháng 5]] năm [[1660]]{{efn|name=reign|Theo truyền thống, ngày Trung Hưng được đánh dấu bằng sự kiện lần đầu tiên vua và Nghị viện họp lại cùng nhau kể từ sau khi chế độ quân chủ Anh bị lật đổ năm [[1649]]. Nghị viện Anh công nhận Charles là Vua của Anh bằng cuộc bỏ phiếu ngày [[2 tháng 5]] năm [[1660]], và ông tuyên bố đăng quang ở London ngày [[8 tháng 5]], mặc dù phe bảo hoàng công nhận ông là vua ngay sau khi cha ông bị xử tử ngày [[30 tháng 1]] năm [[1649]]. Dưới thời Charles tất cả các tư liệu chính trị đều đánh dấu thời trị vì của ông bắt đầu sau cái chết của thân phụ ông.}} –<br>[[6 tháng 2]] năm [[1685]]<br>{{số năm theo năm và ngày |1660|5|29|1685|2|6}}
| tiền nhiệm = [[Charles I của Anh|Charles I]]
| kế nhiệm = [[James II của Anh|James II & VII]]
| đăng quang = [[23 tháng 4]] năm [[1661]]
| chức vị 1 = [[Danh sách Vua của Scotland|Vua của Scotland]]
| tại vị 1 = [[30 tháng 1]] năm [[1649]]&nbsp;–<br> [[3 tháng 9]] năm [[1651]]{{efn|Từ sau cái chết của phụ thân cho đến khi bị đánh bại tại [[Trận Worcester]]}}<br>{{số năm theo năm và ngày |1649|1|30|1651|9|3}}
| tiền nhiệm 1 = [[Charles I của Anh|Charles I]]
| kế nhiệm 1 = ''Chính phủ quân sự''
| đăng quang 1 = [[1 tháng 1]] năm [[1651]]
| phối ngẫu = [[Catarina Henriqueta của Bồ Đào Nha]]
| con cái = {{plainlist|
* ''Ngoại hôn'':
* [[James Scott, Công tước thứ 1 xứ Monmouth]]
* [[Charles FitzCharles, Bá tước thứ 1 xứ Plymouth]]
* [[Catherine FitzCharles]]
* [[Charles FitzRoy, Công tước thứ 2 xứ Cleveland]]
* [[Henry FitzRoy, Công tước thứ 1 xứ Grafton]]
* [[Charlotte FitzRoy, Bá tước phu nhân xứ Lichfield]]
* [[George FitzRoy, Công tước thứ 1 xứ Northumberland]]
* [[Charles Beauclerk, Công tước thứ 1 xứ St Albans]]
* [[Charles Lennox, Công tước thứ 1 xứ Richmond]]
* [[Mary Tudor, Bá tước phu nhân xứ Derwentwater]]}}
| issue-link = #Con cái
| issue-pipe = more...
| kiểu hoàng tộc = Vương tộc
| hoàng tộc = [[Vương tộc Stuart|Nhà Stuart]]
| cha = [[Charles I của Anh]]
| mẹ = [[Henriette Marie của Pháp]]
| sinh = [[29 tháng 5]] năm [[1630]]
| nơi sinh = [[Cung điện St James]], [[Luân Đôn]], [[Vương quốc Anh]]
| mất = [[6 tháng 2]] năm [[1685]] (54 tuổi)
| nơi mất = [[Cung điện Whitehall]], [[Luân Đôn]], [[Vương quốc Anh]]
| nơi an táng = [[Tu viện Westminster]], [[Luân Đôn]],
| chữ ký = CharlesIISig.svg
| tôn giáo = [[Anh giáo]], đổi sang [[Giáo hội Công giáo|Công giáo]] trước phút [[lâm chung]]|
}}
'''Charles II của Anh''' ([[29 tháng 5]] năm [[1630]]&nbsp;– [[6 tháng 2]] năm [[1685]]){{efn|Tất cả ngày tháng trong bài này nếu không có chú thích gì thêm thì đều căn cứ theo [[Lịch Julian]] với ngày đầu năm được tính là [[1 tháng 1]] (xem [[Lịch cũ và Lịch mới]]).}} là vua của [[Vương quốc Anh|Anh]], [[Scotland]], và [[Đảo Ireland|Ireland]]. Ông là vua [[Scotland]] từ [[1649]] đến khi bị lật đổ năm [[1651]], và là vua Anh, [[Scotland]], [[Đảo Ireland|Ireland]] từ [[Trung Hưng (1660)|khi trung hưng chế độ quân chủ]] năm [[1660]] đến khi mất.

Phụ thân của Charles II, [[Charles I của Anh|Charles I]], [[Charles I của Anh#Xét xử|bị chặt đầu]] tại [[Cung điện Whitehall|Whitehall]] ngày [[30 tháng 1]] năm [[1649]], vào lúc cao trào của [[Nội chiến Anh]]. Mặc dù [[Nghị viện Scotland]] công nhận Charles II là Quốc vương ngày [[5 tháng 2]] năm [[1649]], Anh quốc khi đó bước vào thời kì gọi là [[Thời giữa hai đời vua]] hay [[Khối thịnh vượng chung Anh]], và quốc gia này ''trên thực tế'' là nước [[cộng hòa]], cầm đầu là [[Oliver Cromwell]]. Cromwell đánh bại Charles II ở [[Trận Worcester]] ngày [[3 tháng 9]] năm [[1651]], và Charles [[Cuộc đào tẩu của Charles II|bỏ trốn qua đại lục]]. Cromwell trở thành nhà độc tài cai trị Anh, Scotland và Ireland, và Charles trong 9 năm tiếp theo lưu vong ở [[Pháp]], [[Cộng hòa Hà Lan]] và [[Hà Lan thuộc Tây Ban Nha]]. Cuộc khủng hoảng chính trị sau cái chết của Cromwell năm [[1658]] dẫn đến [[English Restoration|sự trung hưng]] của nền quân chủ, và Charles được mời trở về Anh. Ngày [[29 tháng 5]] năm [[1660]], ngày sinh nhật thứ 30, ông trở lại [[London]] dưới sự chào đón của công chúng. Sau [[1660]], tất cả các tài liệu chính thức đều đánh dấu ông đã kế vị cha ông ngay từ năm [[1649]].

[[Nghị viện Cavalier|Nghị viện của Charles]] ban hành bộ luật gọi là [[Điều luật Clarendon]], được lập ra nhằm chống đỡ cho địa vị của [[Giáo hội Anh]] vừa được tái lập. Charles chiều theo Clarenndon dù rằng ông hướng về tư tưởng khoan dung tôn giáo. Vấn đề đối ngoại trong những năm đầu triều đại của ông chủ yếu tập trung vào [[Chiến tranh Anh-Hà Lan lần thứ hai]]. Năm [[1672]], ông ký kết [[một hiệp định bí mật ở Dover]], liên minh với người anh họ [[Louis XIV của Pháp]]. Louis đồng ý hỗ trợ ông trong [[Chiến tranh Anh-Hà Lan lần thứ ba]] và cấp cho ông tiền trợ cấp, và Charles bí mật hứa hẹn sẽ đổi qua đạo [[Thiên Chúa]] vào một ngày nào đó trong tương lai. Charles cố gắng tái ban hành [[Tự do tôn giáo]] cho người [[Công giáo]] và người [[Tin Lành]] bất đồng chánh kiến với [[Đặc ân hoàng gia]] [[1672]], nhưng [[Nghị viện Anh]] buộc ông phải thu hồi nó. Năm [[1679]], [[Titus Oates]] phát giác ra cái gọi là "[[Âm mưu của Giáo hoàng]]" dẫn đến cuộc [[Khủng hoảng Loại trừ]] khi sự thực phơi bày ra em trai và là người kế vị của Charles là ([[James II của Anh|James, Quận công xứ York]]) là người đạo [[Thiên Chúa]]. Cuộc khủng hoảng dẫn đến sự ra đời của [[Đảng Whig]] ủng hộ loại trừ và [[Đảng Tory]] chống lại Loại trừ. Charles đứng về phía đảng Tory (Bảo thủ), và, sau khi [[Âm mưu Nhà Rye]] nhằm ám sát Charles và James năm [[1683]], một vài nhà lãnh đạo đảng Whig bị xử tử hoặc lưu đày. Charles giải tán Nghị viện Anh năm [[1681]], và một mình cai trị đến khi chết ngày [[6 tháng 2]] năm [[1685]]. Ông cải theo [[Đạo Thiên Chúa]] vào phút lâm chung.

Charles nổi danh là ''Quân vương hưởng lạc'', vì cả lối sống phóng đãng và [[chủ nghĩa hưởng lạc]] trong triều đình của ông, và đất nước nhộn nhịp trở lại sau một thập kỉ dưới sự cai trị của Cromwell và [[Thanh giáo]]. Phu nhân của Charles, [[Catarina Henriqueta của Bồ Đào Nha]], không có con, nhưng Charles đã thừa nhận ít nhất 12 [[Con hoang của hoàng gia|người con ngoại hôn]] với rất nhiều tình nhân. Ông được kế vị bởi em trai là [[James II của Anh|James]].

== Thời thơ ấu, nội chiến và lưu vong ==
[[Tập tin:Charles II Prince of Wales Egmont.jpg|left|upright|thumb|Charles II vào lúc sơ sinh, họa phẩm của [[Justus van Egmont]]|alt=A baby with white christening robe]]
[[Tập tin:William Dobson - Charles II, 1630 - 1685. King of Scots 1649 - 1685. King of England and Ireland 1660 - 1685 (When Prince of Wales, with a page) - Google Art Project.jpg|left|upright|thumb|Chân dung vẽ bởi [[William Dobson]], c. 1642 hoặc 1643|alt=Charles as a boy with shoulder-length black hair and standing in a martial pose]]

Charles II chào đời ở [[Cung điện St James]] ngày [[29 tháng 5]] năm [[1630]]. Phụ thân của ông là [[Charles I của Anh|Charles I]] (người cai trị ba vương quốc [[Vương quốc Anh|Anh]], [[Vương quốc Scotland]] và [[Vương quốc Ireland]]) và [[Henrietta Maria của Pháp|Henrietta Maria]] (em gái của nhà vua Pháp quốc [[Louis XIII của Pháp|Louis XIII]]). Charles là người con thứ hai của họ. Hoàng trưởng tử chào đời một năm trước Charles nhưng qua đời chỉ trong vòng một ngày.{{sfn|Weir|1996| pp=255–257}} Anh, Scotland và Ireland lần lượt theo các tôn giáo là [[Anh giáo]], [[Giáo hội Trưởng lão]] và [[Thiên Chúa]]. Charles được rửa tội tại [[Nhà nguyện hoàng gia]] ngày [[27 tháng 6]] theo nghi thức Anh giáo bởi [[Giám mục London]], [[William Laud]], và lớn lên dưới sự nuôi nấng của [[Edward Sackville, Bá tước Dorset thứ tư|Nữ Bá tước Dorset]], người Tin Lành, mặc dù cha mẹ đỡ đầu của ông bao gồm ông cậu và bà ngoại, [[Marie de' Medici]], họ đều là người [[Công giáo]].<ref>{{harvnb|Fraser|1979|p=13}}; {{harvnb|Hutton|1989|pp= 1–4}}.</ref> Vào lúc chào đời, Charles nghiễm nhiên trở thành [[Công tước xứ Cornwall|Quận công Cornwall]] và [[Công tước xứ Rothesay|Quận công Rothesay]], cùng với một số chức vị liên quan khác. Vào khoảng năm lên tám, ông được tiến phong [[Thân vương xứ Wales]], mặc dù ông không bao giờ được chính thức nhậm chức với [[Huy chương Thân vương xứ Wales]].{{sfn|Weir|1996| pp=255–257}}

Trong những năm [[1640]], khi Charles vẫn còn trẻ, phụ thân ông tiến hành chiến tranh với lực lượng [[Nghị viện]] và [[Thanh giáo]] trong cuộc [[Nội chiến Anh]]. Charles đồng hành với phụ thân trong [[Trận Edgehill]] và vào năm 14 tuổi, ông tham gia vào chiến dịch [[1645]], khi ông làm chỉ huy trên danh nghĩa các lực lượng Anh tại miền tây.<ref>{{harvnb|Fraser|1979|p=32}}; {{harvnb|Hutton|1989|pp=6–7}}.</ref> Mùa xuân năm [[1646]], cha ông thất trận trong chiến tranh, và Charles rời Anh quốc vì tình trạng không an toàn lúc đó, di chuyển đến [[Falmouth, Cornwall|Falmouth]] sau thời gian ở tại [[Lâu đài Pendennis]], lúc đầu đi đến [[Đảo Scilly]], sau đó là [[Jersey]], và cuối cùng là đến Pháp, nơi mẫu thân ông đang sống lưu vong ở đó dưới sự bảo trợ của người cháu bà ta, mới 8 tuổi là quốc vương [[Louis XIV của Pháp|Louis XIV]].<ref>{{harvnb|Fraser|1979|pp=38–45}}; {{harvnb|Miller|1991|p=6}}.</ref>

Năm [[1648]], trong cuộc [[Nội chiến Anh lần thứ hai]], Charles dời đến [[The Hague]], nơi em gái ông [[Mary, Công chúa hoàng gia và Công nương xứ Orange|Mary]] và em rể ông [[William II, Hoàng thân xứ Orange]], dường như cung cấp nhiều viện trợ đáng kể cho phe bảo hoàng hơn là sự giúp đỡ từ người Pháp thông qua mối quan hệ với hoàng hậu.{{sfn|Fraser|1979|pp=55–56}} Tuy nhiên, lực lượng bảo hoàng dưới sự chỉ huy của Charles không chiếm được lợi thế nào, và không thể đặt chân tới Scotland đúng thời điểm để hội quân với đội quân bảo hoàng của [[James Hamilton, Quận công Hamilton|Quận công Hamilton thứ nhất]], trước khi đội quân này bị đánh bại ở tại [[Trận Preston (1648)|Trận Preston]] bởi quân Nghị viện.{{sfn|Fraser|1979|pp=57–60}}

Tại The Hague, Charles trải qua một mối tình ngắn ngủi với [[Lucy Walter]], về sau bà ta tuyên bố giả dối rằng họ từng kết hôn trong bí mật.<ref>{{harvnb|Fraser|1979|pp=65–66, 155}}; {{harvnb|Hutton|1989|p=26}}; {{harvnb|Miller|1991|p=5}}.</ref> Con của họ, [[James Scott, Công tước thứ nhất xứ Monmouth|James Crofts]] (về sau là [[Công tước xứ Monmouth]] và [[Công tước xứ Buccleuch]]), là một trong rất nhiều những đứa con bất hợp pháp của Charles và trở nên nổi tiếng trong xã hội Anh.{{sfn|Weir|1996|pp=255–257}}

Charles I đầu hàng năm [[1646]]. Ông trốn thoát và lại bị bắt năm [[1648]]. Mặc dù có những nỗ lực ngoại giao từ phía con trai nhằm cứu thoát cho ông, Charles I vẫn bị chặt đầu vào tháng 1 năm [[1649]], và Anh trở thành nước Cộng hòa. Năm [[5 tháng 2]], Hội đồng [[Nghị viện Tô Cách Lan]] ([[Covenanters]]) tuyên bố Charles II là "Vua của Đại Anh, Pháp và Ireland" tại [[Mercat Cross, Edinburgh]],{{sfn|Brown|2013|loc=Scottish proclamation}} nhưng từ chối cho phép ông tới Scotland trừ phi ông chấp thuận [[Giáo hội Trưởng Lão]] trên khắp đảo Anh và Ireland.

[[Tập tin:The Scots Holding Their Young King's Nose To the Grindstone.jpg|thumb|"Người Scotland nắm mũi vị vua trẻ của họ lên đá mài", từ một quyền sách châm biếm của Anh]] Khi cuộc đàm phán bị đình trệ, Charles ủy quyền cho [[James Graham, Hầu tước Montrose thứ nhất|Tướng quân Montrose]] đánh [[Đảo Orkney]] với một lực lượng nhỏ để đe dọa xâm lược [[Scotland]], với hi vọng sẽ đổi hướng bản thỏa thuận theo chiều hướng có lợi cho ông. Montrose lo sợ rằng Charles sẽ chấp thuận thỏa nhiện, nên quyết định xâm lược Scotland ngay lập tức. Ông bị bắt và xử tử. Charles miễn cưỡng hứa rằng ông sẽ tuân thủ theo các điều khoản của [[Hiệp ước Breda (1650)|thỏa thuận giữa ông với Nghị viện Scots]] tại [[Breda]], và hỗ trợ [[Covenanter|Solemn League và Covenant]], theo đó ủy quyền [[Cai quản nhà thờ Trưởng Lão]] trên khắp đảo Anh. Khi ông đặt chân lên đất Scotland ngày [[23 tháng 6]] năm [[1650]], ông đồng ý với Nghị viện; sự từ bỏ chế độ giám mục của ông, dù giúp ông giành được sự ủng hộ ở Scotland, nhưng lại khiến ông mất lòng người Anh. Tự thân Charles sớm trở thành một nhân vật "hèn hạ" và "đạo đức giả" dưới mắt những người [[Covenanters]].<ref>{{harvnb|Fraser|1979|p=97}}; {{harvnb|Hutton|1989|p=53}}.</ref>
[[Tập tin:Charles II (de Champaigne).jpg|thumb|right|A king in exile: Charles II painted by [[Philippe de Champaigne]], c. 1653]]

Ngày [[3 tháng 9]] năm [[1650]], những người Covenanter bị đánh bại ở [[Trận Dunbar (1650)|trận Dunbar]] trước một đội quân nhỏ hơn dưới sự chỉ huy của [[Oliver Cromwell]]. Lực lượng Tô Cách Lan bị chia ra thành Engagers bảo hoàng và Covenanters Trưởng Lão, thậm chí họ còn mâu thuẫn với nhau dữ dội. Bị vỡ mộng bởi phe Covenanters, nên trong tháng 10 Charles cố gắng chạy thoát khỏi họ để theo về phe Engager, một sự kiện được gọi là "Sư bắt đầu", nhưng chưa đầy hai ngày sau phe Trưởng lão đã đuổi theo kịp và bắt lại ông.<ref>{{harvnb|Fraser|1979|pp=96–97}}; {{harvnb|Hutton|1989|pp=56–57}}.</ref> Tuy nhiên, người Scots vẫn là hi vọng số một về sự phục ngôi của Charles, và ông được gia miện Vua của Tô Cách Lan tại [[Scone Abbey]] ngày [[1 tháng 1]] năm [[1651]]. Với việc lực lượng Cromwell đe dọa vị trí của Charles ở Tô Cách Lan, đã dẫn đến quyết định đánh phủ đầu vào nước Anh. Với việc phần lớn lớn người Scots (bao gồm [[Archibald Campbell, Hầu tước Argyll thứ nhất|Lãnh chúa Argyll]] và nhiều nhà lãnh đạo Covenanters khác) từ chối tham gia, và ít người bảo hoàng ở Anh gia nhập lực lượng vì họ đã di chuyển đến miền nam Anh quốc, cuộc xâm lược kết thúc với thất bại tại [[Trận Worcester]] ngày [[3 tháng 9]] năm [[1651]], sau đó Charles chạy trốn và ẩn nấp trong [[Royal Oak (tree)|Royal Oak]] tại [[Boscobel House]]. Qua sáu tuần lẩn tránh, [[Cuộc đào thoát của Charles II|Charles trốn khỏi Anh quốc]] bằng cách ngụy trang, đặt chân được lên [[Normandy]] ngày [[16 tháng 10]], mặc dù phía Anh treo thưởng [[Bảng Anh|£]]1,000 cho cái đầu của ông, và nguy cơ mất mạng dành cho những ai cứu giúp ông cộng thêm việc ông rất khó để ngụy trang, vì Charles, với [[chiều cao]] {{convert|6|ft|m|abbr=on}}, bị xem là có [[chiều cao]] bất thường.<ref>{{harvnb|Fraser|1979|pp=98–128}}; {{harvnb|Hutton|1989|pp=53–69}}.</ref>{{efn|1000 bảng là số tiền rất lớn vào thời điểm đó, lớn hơn cả thu nhập của một người lao động kiếm được trong cả đời.{{sfn|Fraser|1979|p=117}} }}

Cromwell được cử làm [[Bảo hộ công#Thịnh vượng chung Cromwell|Bảo hộ công]] ở Anh, Scotland và Ireland, đặt toàn bộ quần đảo Anh dưới nền độc tài quân sự. Trong cảnh nghèo khổ, Charles không thể có đủ sự hỗ trợ để gây ra thách thức nào cho chính phủ Cromwell. Mặc dù gia tộc Stuart có quan hệ thông gia với các cường quốc [[châu Âu]] qua Henrietta Maria và Công nương xứ Orange, [[Pháp]] và [[Cộng hòa Hà Lan]] ký liên kết với chính phủ Cromwell từ năm [[1654]], buộc Charles phải cầu đến viện trợ từ [[Tây Ban Nha]], thế lực đang thống trị [[Nam Hà Lan]] khi đó.{{sfn|Hutton|1989|pp=74–112}} Charles xây dựng một lực lượng khố rách áo ôm từ những thần dân lưu vong; lực lượng quá nhỏ, lương thấp, trang bị kém, và vô kỉ luật này lại trở thành hạt nhân cho quân đội Hậu Trung Hưng.{{sfn|Fraser|1979|pp=156–157}}

== Trung Hưng ==
{{chính|Trung hưng quân chủ Anh}}
Sau cái chết của Cromwell năm [[1658]], cơ hội giành lại vương miện cho Charles lúc đầu có vẻ khá thấp vì Cromwell có người kế thừa chức Bảo hộ công là con trai ông ta, [[Richard Cromwell|Richard]]. Tuy nhiên, vị tân Bảo hộ công không có quyền lực gì đối với cả Nghị viện và [[Quân đội Kiểu mới]]. Ông ta buộc phải thoái vị năm [[1659]] và nền bảo hộ cáo chung. Trong tình trạng bất ổn về cả nhân sự và quân sự diễn ra sau đó, [[George Monck]], Thủ hiến Tô Cách Lan, lo ngại rằng đất nước sẽ sớm rơi vào cảnh hỗn loạn.{{sfn|Fraser|1979|pp=160–165}} Monck và quân của ông tiến vào [[thành London]] và buộc [[Nghị viện Rump]] triệu tập lại những thành viên của [[Nghị viện Dài hạn]] đã bị loại trừ tháng 12 năm [[1648]] sau [[Cuộc thanh trừng Kiêu hãnh]]. Nghị viện dài hạn tự giải tán và lần đầu tiên trong gần 20 năm, có cuộc bầu cử lớn.<ref>Nhật ký của [[Samuel Pepys]], 16 tháng 3 1660.</ref> Nghị viện vạch rõ lộ trình bầu cử để có sự đảm bảo, vì họ nghĩ về sự trở lại của lực lượng Trưởng Lão.{{sfn|Miller|1991|pp=24–25}}

Những hạn chế chống lại lực lượng bảo hoàng và người bảo phiếu phần lớn đã bị bác bỏ, và cuộc bầu cử dẫn đến kết quả [[Nghị viện Anh|Viện Thứ dân]] có lực lượng khá đồng đều giữa các nhà chính trị Bảo hoàng và các nghị sĩ trên cơ sở tôn giáo giữa Anh giáo và Giáo hội Trưởng Lão.{{sfn|Miller|1991|pp=24–25}} Nghị viện mới với tên gọi [[Nghị viện Quy ước (1660)|Nghị viện Quy ước]] họp vào ngày [[25 tháng 4]] năm [[1660]], và sớm nhận được tin tứ từ [[Tuyên cáo Breda]], được Charles đồng ý, cùng với những điều khác, là tha thứ cho những cựu thù của cha ông. Nghị viện Anh quyết định tuyên bố Charles là Vua và mời ông trở về nước, thông điệp đến chỗ Charles tại [[Breda]] ngày [[8 tháng 5]] năm [[1660]].{{sfn|Hutton|1989|p=131}} Ở Ireland, một [[Irish Convention (1660)|hội nghị]] được triệu tập vào đầu năm, cũng công nhận Charles. Ngày [[14 tháng 5]], ông được tuyên bố là vua ở Dublin.{{sfn|Seaward|2004}}
[[Tập tin:The arrival of King Charles II of England in Rotterdam, may 24 1660 (Lieve Pietersz. Verschuier, 1665).jpg|thumb|left|alt=Seascape of vessels along a low-lying coastline|Charles đang giong buồm từ nơi lưu vong ở Hà Lan và trở về phục nghiệp ở Anh tháng 5, [[1660]]. Tranh vẽ bởi [[Lieve Verschuier]].]]

Ông khởi hành đến nước Anh từ [[Scheveningen]], đến [[Dover]] ngày [[25 tháng 5]] năm [[1660]] và đến London ngày [[29 tháng 5]], ngày sinh nhật thứ 30. Mặc dù Charles và Nghị viện đã ân xá cho những người ủng hộ Cromwell trong [[Đạo luật Miễn trừ và Quên lãng]], 50 đã bị loại trừ.{{sfn|Fraser|1979|p=190}} Cuối trong chín trong số [[Danh sách những kẻ giết Charles I|những kẻ giết tiên vương]] đã bị xử tử:{{sfn|The Royal Household|2009}} họ bị [[treo cổ, mổ ruột và phanh thây]]; những người khác bị án chung thân hoặc đơn giản chỉ là lột hết chức tước. Thi thể của [[Oliver Cromwell]], [[Henry Ireton]], và [[John Bradshaw (Judge)|John Bradshaw]] bị khai quật để làm nhục và bị [[chặt đầu sau khi chết]].{{sfn|Fraser|1979|p=185}}

Charles đồng tình [[Đạo luật Dỡ bỏ 1660|dỡ bỏ các khoản thu thời phong kiến]]; đổi lấy việc đó Nghị viện cung cấp cho ông tiền trợ cấp hằng năm lên £1.2&nbsp;triệu, phần lớn được lấy ra từ [[HM Customs và Excise|thuế nhập khẩu và hàng hóa]]. Tuy nhiên trợ cấp này là không đủ trong phần lớn triều đại Charles. Tổng hết số đó chỉ là một phần của số tiền tối đa mà Charles được rút ra từ Kho bạc trong mỗi năm; thu nhập thực tế cao hơn nhiều, dẫn đến các khoản nợ liên kết; và những nỗ lực nhằm kiếm thêm tiền thông qua [[thuế bầu cử]], [[thuế đất]] và [[thuế lò sưởi]].

[[Tập tin:Charles II of England in Coronation robes.jpg|thumb|right|Charles được gia miện tại [[Tu viện Westminster]] ngày [[23 tháng 4]] năm [[1661]].<br>Chân dung ngày đang qua vẽ bởi [[John Michael Wright]], c. 1661|alt=Charles wearing a crown and ermine-lined cape]]
Nửa cuối năm [[1660]], niềm vui phục ngôi của Charles bị nhạt đi vì cái chết của em trai út, [[Henry Stuart, Quận công Gloucester|Henry]], và em gái, [[Mary, Công chúa hoàng gia và Công nương xứ Orange|Mary]], vì [[bệnh đậu mùa]]. Vào khoảng thời gian đó, [[Anne Hyde]], con gái của [[Quan Chưởng ấn]], [[Edward Hyde, Bá tước Clarendon thứ nhất|Edward Hyde]], tiết lộ rằng mình đã mang thai con của em trai Charles, [[James II của Anh|James]], hai người từng bí mật kết hôn. Edward Hyde, không biết gì chuyện con gái mình bí mật kết hôn và mang thai, được tấn phong [[Bá tước Clarendon]] vì địa vị của ông là sủng thần của Charles được tăng cường.<ref>{{harvnb|Fraser|1979|pp=210–202}}; {{harvnb|Hutton|1989|pp=155–156}}; {{harvnb|Miller|1991|pp= 43–44}}.</ref>.
=== Luật Clarendon ===
Quốc hội Quy ước giải tán vào tháng 12 năm [[1660]], và, không lâu sau lễ đăng quang, Quốc hội thứ hai được triệu tập. Được gọi là [[Nghị viện Ngạo mạn]], nó áp đảo Hoàng gia và Giáo hội Anh. Họ tìm cách ngăn cản sự bất tuân giáo ở [[Giáo hội Anh]], và thông qua nhiều đạo luật để bảo vệ sự thống trị của Anh giáo. Với [[Đạo luật Liên đoàn 1661]], yêu cầu các quan chức trong thành phố phải tuyên thệ trung thành;{{sfn|Hutton|1989|p=169}} [[Đạo luật Đồng nhất 1662]] bắt buộc sử dụng [[Sách Cầu nguyện chung]] Anh giáo; [[Đạo luật Hội họp Tôn giáo bí mật 1664]] cấm tụ họp nhiều hơn năm giáo sĩ, trừ phi dưới sự bảo trợ của Giáo hội Anh; và [[Đạo luật Năm dặm 1665]] cấm chỉ những giáo sĩ bước vào phạm vi năm dặm (8&nbsp;km) trong những giáo xứ mà họ đã bị trục xuất. Luật Hội họp Tôn giáo và Năm dặm vẫn có hiệu lực trong những năm tiếp theo của triều Charles. Các đạo luật được xưng gọi là "Luật Clarendon", theo tên của Lãnh chúa Clarendon, mặc dù ông không có trách nhiệm trục tiếp đối với chúng và thặm chí từng phát biểu chống lại Luật Năm dặm.{{sfn|Hutton|1989|p=229}}

Cuộc Trung dưng cũng kéo theo sự thay đổi cấu trúc xã hội. [[Thanh giáo]] bị mất địa vị. Các rạp hát hoạt động trở lại sau khoảng thời gian đóng cửa suốt thời kì bảo hộ của [[Oliver Cromwell]], và "[[Hài kịch Trung Hưng]]" trở nên một thể loại nghệ thuật thường thấy. Môn bài rạp hát được Charles cấp yêu cầu rằng những vai diễn phụ nữ phải được đóng bởi:"người biểu diễn tự nhiên" chứ không phải các thiếu niên nam đóng giả nữ như đã từng có trước kia;{{sfn|Hutton|1989|p=185}} và [[Văn học thời Trung Hưng]] ủng hộ hoặc phản kháng sự khôi phục của nền quân chủ, trong đó bao gồm [[John Wilmot, Bá tước Rochester thứ hai]]. Về Charles II, Wilmot được cho là người nói:
:Chúng ta có một vị vua khá dí dỏm,
:Có những ngôn từ không ai tin hết,
:Ông không bao giờ nói những điều dại dột,
:Và không làm những điều khôn ngoan"<ref>Thư của [[Thomas Hearne (antiquarian)|Thomas Hearne]] (17 tháng 11 năm 1706) trích dẫn trong {{harvnb|Doble|1885|p=308}}.</ref>
mà Charles cãi lại rằng, "Điều đó đúng, đối với ngôn từ của riêng trẫm, nhưng những hành động của trẫm là từ các bộ trưởng".

=== Đại Hạch, Đại Hỏa hoạn ===
Năm [[1665]], Charles đối mặt với cuộc khủng hoảng y tế lớn: [[Dịch hạch lớn London]]. Số người chết lên đến đỉnh cao là 7,000 mỗi tuần trong tuần từ [[17 tháng 9]].{{sfn|Fraser|1979|p=238}} Charles, cùng với gia đình và triều đình, lánh khỏi London vào tháng 7 để đến [[Salisbury]]; Nghị viện họp tại [[Oxford]].{{sfn|Miller|1991|p=120}} Tất cả nỗ lực của đội ngũ y tế London nhằm ngăn chặn dịch bệnh thất bại, và nó tiếp tục lây lan.

Thêm một tai họa nữa cho London, nhưng nó cũng kết thúc dịch hạch, là sự kiện mà về sau gọi là [[Đại Hỏa hoạn London]], bắt đầu ngày [[2 tháng 9]] năm [[1666]]. Ngọn lửa thiêu rụi 13.200 căn nhà và 87 nhà thờ, bao gồm [[Nhà nguyện St Paul]].{{sfn|Porter|2007}} Charles và hoàng đệ James trực tiếp tham gia và chỉ đạo công tác chữa cháy. Người dân đổ lỗi những người Công giáo là chủ mưu vụ này,<ref>{{harvnb|Fraser|1979|pp=243–247}}; {{harvnb|Miller|1991|pp=121–122}}.</ref> mặc dù nguyên nhân thực sự của nó đến từ vụ cháy lò bánh mì ở [[ngõ Pudding]].{{sfn|Porter|2007}}

== Ngoại giao và chính sách thuộc địa ==
Từ [[1640]], [[Bồ Đào Nha]] vùng lên chống lại [[Chiến tranh Trung Hưng Bồ Đào Nha|sự thống trị của Tây Ban Nha]], nhằm khôi phục nền độc lập sau thời gian 60 năm nằm dưới [[liên minh cá nhân]] giữa [[Tây Ban Nha]] và [[Bồ Đào Nha]]. [[Bồ Đào Nha]] được người Pháp giúp đỡ, nhưng trong [[Hiệp định Pyrenees]] năm [[1659]] [[Bồ Đào Nha]] bị đồng minh Pháp bỏ rơi. Những đàm phán với người Bồ về hôn nhân giữa Charles với [[Catarina Henriqueta của Bồ Đào Nha]] bắt đầu dưới thời cha ông và đến sau Trung Hưng, [[Luisa xứ Medina-Sidonia|Hoàng hậu Luísa của Bồ Đào Nha]], giữ địa vị nhiếp chính, mở lại đàm phán với Anh mà kết quả là một hiệp định. Ngày [[23 tháng 6]] năm [[1661]], quyết định hôn nhân được thông qua, của hồi môn của Catarina là mở cửa cho Anh đến [[Tangier]] ([[Bắc Phi]]) và [[Bảy đảo Bombay]] (sau này có ảnh hưởng mạnh mẽ đến sự phát triển của [[Đế chế Anh]] tại [[Ấn Độ]]), cùng với quyền thương mại ở [[Brazil]] và [[Đông Ấn]], tự do buôn bán và 2 triệu crowns Bồ (khoảng 300,000 bảng); trong khi phía Bồ Đào Nha nhận được sự trợ giúp về hải quân chống lại [[Tây Ban Nha]] và quyền tự do tôn giáo dành cho Catarina.{{sfn|Wynne|2004}} Catarina rời Bồ Đào Nha đến [[Portsmouth]] ngày 13-14 tháng 5 năm [[1662]],{{sfn|Wynne|2004}} nhưng Charles không đến thăm bà cho đến ngày 20. Ngày hôm sau họ làm lễ cưới ở Portsmouth gồm 2 lễ – một theo nghi thức Công giáo được tiến hành bí mật, rồi đến buổi lễ công khai theo nghi thức [[Anh giáo]].{{sfn|Wynne|2004}}

Trong một động thái mất lòng người dân, cũng năm [[1662]], Charles [[Giả của Dunkirk|bán Dunkirk]] cho người anh họ [[Louis XIV của Pháp]] với giá 375,000 bảng.{{sfn|Miller|1991|pp=93, 99}} Cái cảng này tuy là một tiền đồn chiến lược, nhưng giờ đây lại là nơi hút nhiều nguồn tài chính eo hẹp của Charles.{{efn|Nó lấy của ngân quỹ khoảng 321,000 bảng mỗi năm.{{sfn|Hutton|1989|p=184}} }}

[[Tập tin:CharlesII1667Medal.jpg|thumb|left|Charles II đeo một huy chương năm [[1667]], tranh của [[John Roettier]] để tưởng nhớ [[Chiến tranh Hà Lan]] lần thứ hai|alt=Obverse of medal]]
Trước khi Charles phục vị, [[Đạo luật Hàng hải]] năm [[1550]] làm cản trở thương mại của người [[Hà Lan]] khi cho các tàu Anh được độc quyền, và bắt đầu [[Chiến tranh Anh - Hà Lan thứ nhất]] ([[1652]] - [[1654]]. Để đặt nền móng cho sự khởi đầu mới, một phái viên của [[Hội đồng Dân tộc Hà Lan|Nghị viện Hà Lan]] đến vào tháng 11 với [[Món quà của người Hà Lan]].{{sfn|Israel|1998|pp=749–750}} [[Chiến tranh Anh-Hà Lan lần thứ hai]] (1665–1667) khởi đầu bằng những nỗ lực của người Anh nhằm xâm nhập vào các thuộc địa của người [[Hà Lan]] ở [[châu Phi]] và [[Bắc Mỹ]]. Cuộc xung đột khởi đầu thuận lợi cho người Anh, họ chiếm lấy [[New Amsterdam]] (đổi tên thành New York để tôn vinh em trai của Charles, James, Quận công xứ York) và một chiến thắng ở [[Trận Lowestoft]], nhưng năm [[1667]] người [[Hà Lan]] phát động một cuộc tấn công bất ngờ vào quân Anh ([[Đột kịch Medway]]) khi họ đang giong buồm trên dòng [[sông Thames]]. Gần như tất cả các tàu bị chìm, ngoại trừ [[HMS Royal Charles (1655)|''Royal Charles'']], được đưa đến [[Hà Lan]] như một chiến lợi phẩm.{{efn|Đuôi của con tàu hiện được trưng bày tại [[Rijksmuseum Amsterdam]].}} Chiến tranh Hà Lan thứ hai kết thúc bằng [[Hiệp ước Breda (1667)|Hiệp định Breda]].

Kết quả của cuộc chiến tranh Hà Lan lần thứ hai, Charles sa thải [[Edward Hyde, Bá tước Clarendon thứ hai|Lãnh chúa Clarendon]], người mà ông sử dụng làm vật tế thần cho cuộc chiến.{{sfn|Hutton|1989|pp=250–251}} Clarendon bỏ chạy sang Pháp quốc khi bị luận tội [[phản quốc]] (và lĩnh án tử hình). Quyền lực được giao cho năm chính trị gia tạo thành một nhóm gọi tắt là<!--Macaulay, (1849) ''The History of England from the Accession of James II'', tr.152--> [[Cabal]] — gồm [[Thomas Clifford, Nam tước Clifford thứ nhất|Clifford]], [[Henry Bennet, Bá tước Arlington thứ nhất|Arlington]], [[George Villiers, Quận công Buckingham thứ hai|Buckingham]], [[Anthony Ashley Cooper, Bá tước Shaftesbury|Ashley (sau được tấn phong Bá tước]] và [[John Maitland, Quận công Lauderdale thứ nhất|Lauderdale]]. Trên thực tế, Cabal hiếm khi hòa thuận với nhau, và triều đình chia ra hai phe phái đứng đầu là Arlington và Buckingham, mà Arlington nắm nhiều ưu thế hơn.<ref>{{harvnb|Hutton|1989|p=254}}; {{harvnb|Miller|1991|pp=175–176}}.</ref>

Năm [[1668]], Anh kết minh với [[Thụy Điển]], và với kẻ cựu thù [[Hà Lan]], cùng nhau chống lại [[Chiến tranh Ủy thác]] của [[Louis XIV của Pháp|Louis XIV]]. Louis làm hòa với [[Liên minh tay ba (1668|liên minh ba nước]], như vẫn tiếp tục duy trì những cuộc công kích vào đất [[Hà Lan]]. Năm [[1670]], Charles, đang tìm cách giải quyết vấn đề tài chánh, đồng ý ký vào [[Hiệp ước Dover]], theo đó Louis XIV sẽ trả cho ông £160,000 mỗi năm. Đổi lại, Charles đồng ý hỗ trợ quân đội cho Louis và tuyên bố cải đạo Công giáo "khi nào hạnh phúc của cả vương quốc cho phép".{{sfn|Fraser|1979|p=275}} Louis gửi cho ông 6,000 quân sĩ để trấn áp những người phản đối chuyện cải đạo. Charles cố gắng để đảm bảo Hiệp ước, đặc biệt là điều khoản giữ bí mật.<ref>{{harvnb|Fraser|1979|pp=275–276}}; {{harvnb|Miller|1991|p= 180}}.</ref> Vẫn chưa chắc chắn liệu Charles có ý định nghiêm túc cải đạo hay không.<ref>Đối với những nghi ngờ về chuyện cải đạo của ông, xem {{harvnb|Seaward|2004}}; với những nghi ngờ việc ông cải đạo trên giường bệnh xem {{harvnb|Hutton|1989|pp=443, 456}}.</ref>

Trong khi đó, bằng một loạt năm điều khoản, Charles cấp cho [[Công ty Đông Ấn]] những quyền cai quản chính phủ tự trị và mua các lãnh thổ, đúc tiền, chỉ huy quân đội, hình thành liên minh, tuyên chiến và ngừng chiến, thi hành các quyền dân sự và hình sự ở những nơi thuộc sở hữu của họ trên đất [[Ấn Độ]].{{sfn|Chisholm|1911|p=835}} Đầu năm [[1668]] ông thuê các đảo ở [[Bombay]] và trả một món tiền tượng trưng là £10 bảng bằng vàng.{{sfn|British Library Learning}} Các lãnh thổ [[Bồ Đào Nha]] được trao làm của hồi môn cho Catherine tỏ ra quá tốn kém trong việc chiếm giữ; [[Tangier thuộc Anh|Tangier]] bị từ bỏ năm [[1684]].{{sfn|Hutton|1989|p=426}} Năm [[1670]], Charles cấp quyền kiểm soát lưu vực [[Vịnh Hudson]] cho [[Công ty Vịnh Hudson]] bằng một bản điều lệ hoàng gia, và đặt tên cho lãnh thổ này là [[Rupert's Land]], dưới tên anh họ của ông, [[Hoàng thân Rupert xứ the Rhine]], người đứng đầu đầu tiên của công ty này.<ref>{{chú thích |url=http://www.hbc.com/hbcheritage/collections/archival/charter/|title=The Royal Charter of the Hudson's Bay Company|publisher=[[Hudson's Bay Company]]|access-date =ngày 14 tháng 12 năm 2010}}</ref>

== Xung đột với Nghị viện ==
Mặc dù trước đó từng ủng hộ hoàng gia, Nghị viện Kiêu ngạo bị xa lánh bởi những cuộc chiến tranh của nhà vua và chính sách tôn giáo những năm [[1670]]. Năm [[1672]], Charles thông qua [[Tuyên ngôn Hoàng gia Indulgence]], khi đó ông có ý định đình chỉ tất cả [[Luật hình phạt (Anh)|hình phạt]] chống lại người Công giáo và người Tân giáo bất đồng chính kiến. Trong cùng năm, ông công khai ủng hộ phe Công giáo Pháp và tiến hành [[Chiến tranh Anh-Hà Lan lần thứ ba]].<ref>{{harvnb|Fraser|1979|pp=305–308}}; {{harvnb|Hutton|1989|pp=284–285}}.</ref>

Nghị viện Kiêu ngạo chống lại Tuyên ngôn Indulgence bằng cách dẫn Hiến pháp và tuyên bố rằng quốc vương không có quyền đình chỉ các đạo luật được thông qua bởi Quốc hội. Charles rút lại tuyên bố, và cũng đồng ý với [[Đạo luật Kiểm tra]], theo đó yêu cầu các quan chức phải nhận các [[bí tích]] dưới các hình thức quy định của Giáo hội Anh,{{sfn|Raithby|1819|pp=782–785}} cũng như về sau buộc họ phải tố cáo những giáo lý của Giáo hội Công giáo như "[[mê tín]] và [[sùng bái]]".{{sfn|Raithby|1819a| pp=894–896}} Clifford, người đã cải sang đạo [[Thiên Chúa]], từ chức thay vì đọc lời tuyên thệ, và tự vẫn không lâu sau đó. Trước năm [[1674]] do nước Anh chả thu được gì từ cuộc chiến với [[Hà Lan]], và Nghị viện Kiêu ngạo từ chối cung cấp tài chính, buộc Charles phải lập lại hòa bình. Quyền lực của Cabal bị suy yếu và người thay vào chỗ của Clifford, [[Thomas Osborne, Quận công xứ Leeds thứ nhất|Lãnh chúa Danby]], ngày càng có nhiều quyền lực.

[[Tập tin:Charles-pineapple.jpg|thumb|right|Charles được dâng [[trái dứa]] đầu tiên ở nước Anh năm [[1675]], vẽ bởi[[Hendrick Danckerts]].|alt=Charles accepts a pineapple from a kneeling man in front of a grand country house]]
Vợ của Charles tức Hoàng hậu Catherine không thể sinh ra người kế tự; bốn lần mang thai của bà đều thất bại với những lần [[sẩy thai]] và [[thai chết lưu]] năm [[1662]], tháng 2 [[1666]], tháng 5 [[1668]] và tháng 6 [[1669]].{{sfn|Weir|1996| pp=255–257}} [[Người thừa kế trên danh nghĩa]] của Charles là người em trai Công giáo bị mất lòng dân, James, Quận công xứ York. Một phần để làm dịu những lo ngại của công chúng khi hoàng gia quá thân thiện với Công giáo, Charles đồng ý hôn sự giữa con gái của James, [[Mary II của Anh|Mary]], với một người [[Tin Lành]], [[William III của Anh|William xứ Orange]].<ref>{{harvnb|Fraser|1979|pp=347–348}}; {{harvnb|Hutton|1989|pp=345–346}}.</ref> Năm [[1678]], [[Titus Oates]], một thầy tu Anh giáo và [[dòng Tên]], đã cảnh báo một cách giả dối vềa "[[Âm mưu của Giáo hoàng]]" nhằm ám sát nhà vua, thậm chí cáo buộc [[hoàng hậu]] có nhúng tay vào. Charles không tin những lời cáo buộc, nhưng lệnh cho Lãnh chúa Danby diều tra. Trong khi Lãnh chúa Danby đã đúng khi hoài nghi về những tuyên bố của Oates, Nghị viện Kiêu ngạo làm tình hình tồi tệ hơn.{{sfn|Hutton|1989|pp=359–362}} Nhiều người đã bị bắt giữ khi xích động chống đạo [[Thiên Chúa]];{{sfn|Fraser|1979|p=360}} thẩm phán và bồi đoán trên khắp đất nước xử phạt những kẻ mà họ cho là mang âm mưu; nhiều người vô tội đã bị xử tử.{{sfn|Fraser|1979|p=375}}

Cuối năm [[1678]], Lãnh chúa bị Hạ viện luận tội [[phản quốc]]. Mặc dù phần lớn đất nước ủng hộ cuộc chiến tranh nước Pháp [[Công giáo]], Charles bí mật đàm phán với [[Louis XIV của Pháp|Louis XIV]], nhằm đạt một thỏa thuận, theo đó nước Anh sẽ giữ thế trung lập và đổi lại là tiền. Lãnh chúa Danby công khai tuyên xưng ông thù địch Pháp quốc, nhưng đồng ý tuân theo ý định của Charles. Không may cho ông, Hạ viện không xem ông là một người bị lôi kéo vào vụ bê bối, mà xem ông như kẻ chủ mưu giật dây. Để cứu Lãnh chúa Danby khỏi bị xét xử, Charles giải tán Nghị viện Kiêu ngạo vào tháng 1 năm [[1679]].{{sfn|Miller|1991|pp=278, 301–304}}

Tân Nghị viện, họp vào tháng 3 cùng năm, có vẻ khá thù địch với Charles. Nhiều thành viên sợ rằng ông đang có ý định sử dụng quân đội để đàn áp những người trái ý và áp đặt đạo [[Thiên Chúa]]. Tuy nhiên, do Quốc hội không cung cấp đủ tiền bạc, Charles buộc phải giải tán dần quân đội của mình. Không có được sự ủng hộ của Nghị viện, Lãnh chúa Danby từ chức [[Tổng Thủ quỹ]], nhưng sự xá tội từ quốc vương. Bất chấp ý của hoàng gia, Hạ viện tuyên bố rằng việc giải thể quốc hội không làm gián đoạn quá trình luận tội, và do đó sự ân xá là không hợp lý. Khi [[Thượng viện]] cố gắng áp đặt hình phạt lưu đày - mà Hạ viện cho là quá dễ dãi - việc luận tội đã trở thành vấn đề bế tắc giữa lưỡng viện. Vì bị ép buộc rất nhiều lần trong suốt thời kì trị vì, Charles phải xuống nước với những người chống đối, tống giam Lãnh chúa Danby vào [[Tháp London]]. Lãnh Danby bị cấm cố ở đó suốt năm năm.<ref>{{harvnb|Hutton|1989|pp=367–374}}; {{harvnb|Miller|1991|pp=306–309}}.</ref>

== Những năm cuối đời ==
Charles đối mặt với một cơn bão chính trị vì vấn đề kế tự. Trước viễn cảnh về một triều đình phong kiến sắp xảy đến, nhiều đại thần lên tiếng phản đối, nổi bật nhất là [[Anthony Ashley Cooper, Bá tước Shaftesbury thứ nhấy|Anthony Ashley Cooper, Bá tước Shaftesbury thứ nhất]] (trước kia là Nam tước Ashley và là một thành viên Cabal, đã li khai năm [[1673]]). Ý định Shaftesbury càng được củng cố khi Hạ viện vào năm [[1679]] thông qua [[Dự luật Loại trừ]], theo đó tìm cách loại bỏ Quận công xứ York khỏi [[Kế vị ngai vàng Anh|danh sách kế vị]]. Một số người thậm chí còn đề nghị trao vương miện cho người Tin Lành là [[Công tước xứ Monmouth]], người con ngoại hôn lớn tuổi nhất của Charles. Phe ''Abhorrers''—cho rằng Dự luật Loại trừ thật đáng ghê tởm — được gọi là [[Tory|Tories]] (theo tên một nhóm kẻ cướp người Công giáo Ái Nhĩ Lan bị truất hữu), trong khi ''Petitioners'' — tổ chức một chiến dịch ủng hộ Dự luật Loại trừ — được gọi là [[British Whig Party|Whigs]] (theo tên một nhóm phiến quân Giáo hội Trưởng lão Tô Cách Lan).<ref>{{harvnb|Hutton|1989|pp=373, 377, 391}}; {{harvnb|Miller|1991|pp=310–320}}.</ref>

[[Tập tin:King Charles II by John Riley.jpg|thumb|right|Chân dung vẽ bởi [[John Riley (họa sĩ)|John Riley]], c. 1680–1685|alt=Head and shoulders portrait of Charles with heavy jowls. He wears a wig of long black curls and a suit of armour.]]
Lo ngại Dự luật Loại trừ được thông qua, và được sự ủng hộ của một nhóm người từng được xá tội sau vụ Âm mưu Giáo hoàng, và dường như ông dành nhiều sự ủng hộ cho Công giáo, Charles giải tán Nghị viện Anh, lần thứ hai trong năm đó, vào mùa hạ năm [[1679]]. Hi vọng của Charles về một Quốc hội biết nghe lời hơn đã không thành hiện thực, chỉ trong vài tháng ông giải tán Nghị viện lần nữa, sau khi họ tìm cách thông qua Dự luật Loại trừ. Khi Nghị viện mới họp ở Oxford tháng 3 năm [[1681]], Charles lại giải tán nó lần thứ tư chỉ sau vài ngày.<ref>{{harvnb|Hutton|1989|pp=376–401}}; {{harvnb|Miller|1991|pp=314–345}}.</ref> Tuy nhiên, trong những năm [[1680]], sự ủng hộ của quần chúng dành cho Dự luật loại trừ mờ nhạt đi, và Charles bất ngờ nhận được sự trung thành tăng cao từ người trong nước. Lãnh chúa Shaftesbury bị truy tố (mặc dù không thành công) tội phản quốc năm [[1681]] và về sau chạy trốn sang [[Hà Lan]], ông ta chết ở đó. Trong những năm còn lại của cuộc đời, Charles thống trị không thông qua Nghị viện.{{sfn|Hutton|1989|pp=430–441}}

Việc Charles chống đối dự luật Loại trừ gây ra sự bất mãn từ một số người [[Tin Lành]]. Một âm mưu của phe [[Tin Lành]] được gọi là [[Âm mưu Nhà Rye]], nhằm giết nhà vua và quận công xứ York khi họ trở về London sau cuộc đưa ngựa ở [[Newmarket, Suffolk|Newmarket]]. Tuy nhiên, một ngọn lửa lớn, đã phá hủy nơi ở của Charles ở Newmarket, buộc ông phải trở về sớm hơn, và do đó, vô tình tránh được âm mưu tấn công.{{sfn|Fraser|1979|p=426}} Các chính trị gia [[Tin Lành]] như [[Arthur Capell, Bá tước Essex thứ nhất]], [[Algernon Sydney]], [[William Russell, Lãnh chúa Russell|Lãnh chúa William Russell]] và Quận công Monmouth bị nghi ngờ dính dáng tới âm mưu này. Lãnh chúa Essex tự cắt cổ khi bị giam trong [[Tháp London]]; Sydney và Russell bị xử tử vì tội phản quốc với rất ít bằng chứng; và quận công Monmouth sống lưu vong ở chỗ triều đình của William xứ Orange. Lãnh chúa Danby và các lãnh chúa Công giáo đang bị giam ở Tòa Tháp được trả tự do và em trai Công giáo của nhà vua, James, nắm nhiều ảnh hưởng hơn tại triều đình.<ref>{{harvnb|Hutton|1989|pp=420–423}}; {{harvnb|Miller|1991|pp=366–368}}.</ref> Titus Oates bị kết tội và bỏ tù vì [[tội phỉ báng]].{{sfn|Fraser|1979|p=437}}

=== Giá băng ===
Charles bất ngờ bị trúng phong vào sáng ngày [[2 tháng 2]] năm [[1685]], và chết ở tuổi 54 vào lúc 11:45&nbsp;sáng bốn ngày sau tại [[Cung điện Whitehall]].<ref>{{harvnb|Fraser|1979|p=450}}; {{harvnb|Hutton|1989|p=443}}.</ref> Việc ông lâm bệnh và chết một cách bất ngờ dẫn đến nhiều người hoài nghi rằng ông bị đầu độc, bao gồm một trong số các bác sĩ của hoàng tộc; tuy nhiên, một phân tích y tế hiện đại hơn cho rằng những triệu chứng bệnh cuối cùng của ông cũng tương tự như [[chứng niếu độc]] (một hội chứng lâm sàng do rối loạn chức năng thận).<ref>{{chú thích |title=Nova et Vetera |journal=[[British Medical Journal]] |volume=2 |number=4064 |year=1938 |page=1089 |jstor=20301497 |doi=10.1136/bmj.2.4064.1089}}</ref> Trong những ngày hấp hối trên giường bệnh, Charles phải chịu đựng nhiều phương pháp điều trị như [[trích huyết]], [[uống thuốc xổ]] và [[giác]] với hi vọng hồi phục.<ref name=Roberts>{{chú thích|last1=Roberts|first1=Jacob|title=Tryals and tribulations|journal=Distillations Magazine|date=Fall 2015|volume=1|issue=3|pages=14–15|url=http://www.chemheritage.org/discover/media/distillations-magazine/01-3-04-tryals-and-tribulations.aspx|access-date=ngày 2 tháng 12 năm 2015|archive-date=2016-07-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20160712143700/http://www.chemheritage.org/discover/media/distillations-magazine/01-3-04-tryals-and-tribulations.aspx}}</ref>

Trên giường bệnh Charles dặn hoàng đệ, James, chăm sóc cho mấy cố nhân tình của ông: "đối đãi tốt với [[Louise de Kérouaille, Công nương xứ Portsmouth|Portsmouth]], và không để [[Nell Gwyn|Nelly]] nghèo đói",{{sfn|Fraser|1979|p=456}} và nói với các triều thần: "Quả nhân xin lỗi, chúng ái khanh, vì một thời gian ngắn-cái chết".{{sfn|Bryant|2001|p=73}} Trong buổi tối cuối cùng của cuộc đời ông được nhận vào [[Giáo hội Công giáo]] mặc dù ông có thực sự hoàn toàn tỉnh táo hay không, và ai đã khởi xướng ý kiến đó, thì không rõ.{{sfn|Hutton|1989|pp=443, 456}} Ông được an táng ở [[Tu viện Westminster]] "không có kiểu cách tráng lệ nào"{{sfn|Bryant|2001|p=73}} ngày [[14 tháng 2]] năm đó.{{sfn|Fraser|1979|p=459}}

Người kế vị là em trai của Charles,tức là [[James II của Anh]] và [[Ái Nhĩ Lan]] và James VII của [[Tô Cách Lan]].

== Hậu thuế và di sản ==
[[Tập tin:Charles II statue. Parliament Square Edinburgh.JPG|thumb|left|upright|Tượng của Charles II giống như Caesar của [[La Mã]], được dựng lên tại Quảng trường Nghị viện [[Edinburgh]] năm [[1685]].]]
Charles không có con chính thức, nhưng thừa nhận cả tá người con từ bảy cô nhân tình,{{sfn|Fraser|1979|p=411}} trong đó có năm người khét tiếng là [[Barbara Villiers, Công tước thứ 1 xứ Cleveland]]. Các tình nhân khác bao gồm [[Moll Davis]], [[Nell Gwyn]], [[Elizabeth Killigrew, Nữ Tử tước Shannon|Elizabeth Killigrew]], [[Catherine Pegge]], [[Lucy Walter]], và [[Louise Renée de Penancoët de Kérouaille, Công tước xứ Portsmouth|Louise de Kérouaille, Công tước xứ Portsmouth]]. Kết quả, trong cuộc đời ông được gọi với biệt danh "Old Rowley", tên của một trong những con ngựa đực giống của ông.{{sfn|Pearson|1960|p=147}}

Các thần dân của ông bực bội khi phải trả tiền thuế và tiền đó được đem chi cho những tình nhân của ông và con cái họ,{{sfn|Hutton|1989|p=338}} nhiều người trong số đó nhận [[Lãnh địa Công tước]] và [[Lãnh địa Bá tước]]. Hiện nay [[Công tước xứ Buccleuch]], [[Công tước Richmond|Richmond]], [[Công tước Grafton|Grafton]] và [[Công tước St Albans|St Albans]] là hậu duệ dòng nam của Charles.{{sfn|Fraser|1979|p=413}} [[Diana, Vương phi xứ Wales]], là hậu duệ của hai người con trai ngoại hôn của Charles: [[Henry FitzRoy, Quận công Grafton thứ nhất|Quận công Grafton]] và [[Charles Lennox, Quận công Richmond thứ nhất|Richmond]]. Con trai của Diana, [[William, Thân vương xứ Wales]], đứng thứ hai trong danh sách kế vị, rất có thể trở thành vị quân vương Anh đầu tiên là hậu duệ của Charles II.

Con trai cả của Charles, [[James Scott, Công tước thứ 1 xứ Monmouth|Công tước xứ Monmouth]], dẫn đầu cuộc nổi loạn chống lại James II, nhưng bị đánh bại ở [[Trận Sedgemoor]] ngày [[6 tháng 7]] năm [[1685]], bị bắt và xử tử. James cuối cùng bị truất ngôi năm [[1688]] trong sự kiện gọi là [[Cách mạng Vinh quang]]. Ông là vị quân vương Công giáo cuối cùng cai trị [[nước Anh]].
[[Tập tin:Rhc-charles2.jpg|thumb|upright|Bức tượng Charles năm [[1676]] trong trang phục [[La Mã cổ đại]] bởi [[Grinling Gibbons]] đứng tại Figure Court của [[Bệnh viện hoàng gia Chelsea]] từ [[1692]].|alt=Gilt statue]]
Nhìn lại triều đại của Charles, [[Đảng Bảo Thủ]] xem nó là thời kì của chế độ quân chủ nhân từ trong khi [[Đảng Tự do]] coi đó là thời kì của chế độ quân chủ chuyên quyền. Ngày nay có thể đánh giá ông không cần theo óc đảng phái, và ông bị coi là một kẻ ranh con dễ thương - từ dùng của người đương thời [[John Evelyn]], "một ông hoàng có nhiều tiết hạnh lớn và nhiều đức tính xấu, phóng khoáng, dễ tiếp cận, không khát máu hay tàn nhẫn".{{sfn|Miller|1991|pp=382–383}} [[John Wilmot, Bá tước Rochester thứ hai]], viết về Charles một cách dâm dật hơn:
{{quote|<poem>Thao thức ông lăng từ con điếm này sang con điếm khác
Một quân vương vui vẻ, đầy tai tiếng và tầm thường.{{sfn|Miller|1991|p=95}}</poem>}}

Charles, nhà bảo trợ nghệ thuật và khoa học, đã thành lập [[Đài Thiên văn hoàng gia, Greenwich|Đài Thiên văn Hoàng gia]] và ủng hộ [[Hiệp hội Hoàng gia]], một nhóm các nhà khoa học mà những thành viên ban đầu bao gồm [[Robert Hooke]], [[Robert Boyle]] và Sir [[Isaac Newton]]. Ông là người bảo trợ của Sir [[Christopher Wren]], kiến trúc sư có công xây dựng lại London sau [[Đại Hỏa hoạn Luân Đôn|nạn lửa]] và xây dựng [[Bệnh viện hoàng gia Chelsea]], mà Charles xem như một ngôi nhà dành cho những quân nghỉ hưu vào năm [[1682]].

Ngày kỉ niệm [[Trung hưng chế độ quân chủ Anh|Trung Hưng]] (cũng là sinh nhật của Charles) — [[29 tháng 5]] — được công nhận ở Anh cho đến giữ thế kỉ XIX như [[Oak Apple Day]], theo tên chiếc áo lá sồi mà Charles giấu trong lúc lẩn trốn quân của [[Oliver Cromwell]]. Lễ kỉ niệm truyền thống liên quan đến việc mặc áo lá sồi nhưng ngày nay không còn nữa.{{sfn|Fraser|1979|p=118}} Có những bức tượng Charles II ở tại [[Quảng trường Soho]], [[Luân Đôn]]{{sfn|Sheppard|1966|pp=51–53}} ở Quảng trường Nghị viện Edinburgh, ở Three Cocks Lane thuộc [[Gloucester]],{{sfn|Gloucester City Council|2012}} và gần cổng nam [[Nhà thờ Lichfield]], và [[Mô tả văn hóa của Charles II của Anh|hình ảnh của ông được mô tả rộng rãi trong các tác phẩm văn học và phương tiện truyền thông khác]]. [[Charleston, Nam Carolina]], và [[Nam Kingstown, Rhode Island]], được đặc tên theo tên của ông.

== Danh hiệu, huy hiệu ==

=== Danh hiệu ===
* '''29 tháng 5 1630 – tháng 5 1638''': Quận công Cornwall
* '''Tháng 5 1638 – 30 tháng 1 1649''': Thân vương xứ Wales
* '''30 tháng 1 1649 – 6 tháng 2 1685''': Quốc vương ''Bệ hạ''

Danh hiệu chính thức của Charles II là "Charles đệ nhị, Bởi Đặc ân của Chúa, [[Danh sách quân chủ Anh|Vua của Anh]], [[Danh sách vua và nữ hoàng Scotland|Tô Cách Lan]], [[Người Anh tuyên bố chủ quyền ngai vàng Pháp|Pháp]] và [[Vương quốc Ireland|Ái Nhĩ Lan]], [[Người Bảo vệ Đức tin]], etc."<ref>''Guinness Book of Answers'' (1991), tr. 708</ref> Danh hiệu vua Pháp chỉ là trên danh nghĩa, và được tất cả các vua Anh tuyên bố như vậy kể từ [[Edward III của Anh|Edward III]], bất kể họ kiểm soát bao nhiêu phần đất Pháp.

=== Vinh dự ===
* '''KG''': [[Cấp tước Garter|Hiệp sĩ Garter]], ''[[21 tháng 5]] năm [[1638]]''{{sfn|Weir|1996| pp=255–257}}

=== Huy hiệu ===

{| border="0" align="center" width="70%"
|-
!width=33% |[[Tập tin:Coat of Arms of the Stuart Princes of Wales (1610-1688).svg|center|200px]]
!width=33% |[[Tập tin:Coat of Arms of England (1660-1689).svg|center|200px]]
!width=33% |[[Tập tin:Coat of Arms of Scotland (1660-1689).svg|center|200px]]
|-
|<center>Huy hiệu Thân vương xứ Wales</center>
|<center>Huy hiệu của Charles II trên cương vị quốc vương (ngoài Tô Cách Lan)</center>
|<center>Huy hiệu của Charles II dùng ở Tô Cách Lan</center>
|}

== Con cái ==
{{Bài chính|Hậu duệ của Charles II của Anh}}
Với '''Marguerite de Carteret'''
# Những lá thư nói rằng bà đã sinh cho Charles một con trai tên là [[James de la Cloche]] năm [[1646]] bị các sử gia bác bỏ vì giả mạo.<ref>{{harvnb|Fraser|1979|pp=43–44}}; {{harvnb|Hutton|1989|p=25}}.</ref>
Với '''[[Lucy Walter]]''' (c. 1630 – 1658)
# [[James Scott, Công tước thứ 1 xứ Monmouth]] (1649–1685), tấn phong [[Công tước xứ Monmouth]] (1663) ở Anh và [[Công tước xứ Buccleuch]] (1663) ở [[Scotland|Tô Cách Lan]], kết hôn với [[Anna Scott, Công tước thứ 1 xứ Buccleuch]]. Tổ tiên của [[Sarah, Nữ công tước xứ York|Sarah, Công tước phu nhân xứ York]]. Monmouth chào đời 9 tháng sau lần Walter và Charles II gặp nhau lần đầu tiên, và được Charles II thừa nhận là con mình, nhưng James II đoán rằng anh ta là con của tình nhân khác của bà ta, Đại tá Robert Sidney, chứ không phải của Charles. Lucy Walter có một con gái Mary Crofts, chào đời sau James năm [[1651]], nhưng Charles II không thừa nhận cô ta, vì ông và Walter đã chia tay từ tháng 9 năm [[1649]].{{sfn|Weir|1996|pp=255–257}}
Với '''[[Elizabeth Killigrew, Tử tước phu nhân Shannon|Elizabeth Killigrew]]''' (1622–1680), con gái của Sir [[Robert Killigrew]], kết hôn với [[Francis Boyle, Tử tước Shannon thứ nhất]], năm [[1660]]
# [[Charlotte FitzRoy, Nữ Bá tước Yarmouth|Charlotte Jemima Henrietta Maria FitzRoy]] (1650–1684), kết hôn lần đầu với James Howard<!--Con trai độc nhất của Thomas Howard và cháu nội của Theophilus Howard, Bá tước Suffolk thứ hai--> và lần hai với [[William Paston, Bá tước Yarmouth thứ hai]]
Với '''[[Catherine Pegge]]'''
# [[Charles FitzCharles, Bá tước Plymouth thứ nhất|Charles FitzCharles]] (1657–1680), biệt danh "Don Carlo", tấn phong [[Bá tước Plymouth]] (1675)
# [[Catherine FitzCharles]] (sinh 1658; có thể chết sớm hoặc trở thành nữ tu ở Dunkirk){{sfn|Hutton|1989|p=125}}
Với '''[[Barbara Villiers, Công tước thứ 1 xứ Cleveland|Barbara Villiers]]''' (1641–1709), vợ của [[Roger Palmer, Bá tước thứ 1 xứ Castlemaine]]; tấn phong [[Công tước xứ Cleveland]]
# [[Anne Lennard, Nữ Bá tước Sussex|Lady Anne Palmer (Fitzroy)]] (1661–1722), kết hôn với [[Thomas Lennard, Bá tước Sussex thứ nhất]]. Cô có thể là con gái của Roger Palmer, nhưng Charles thừa nhận cô.{{sfn|Cokayne|1926|pp=706–708}} [[Sarah, Duchess of York]], descends from Anne by both parents.
# [[Charles FitzRoy, Công tước thứ 2 xứ Cleveland|Charles Fitzroy]] (1662–1730), tấn phong [[Công tước xứ Southampton]] (1675), trở thành [[Công tước xứ Cleveland]] thứ hai (1709)
# [[Henry FitzRoy, Quận công Grafton thứ nhất|Henry Fitzroy]] (1663–1690), tấn phong [[Bá tước Euston]] (1672), [[Quận công Grafton]] (1675), tổ phụ bảy đời của [[Diana, Vương phi xứ Wales]]
# [[Charlotte FitzRoy, Bá tước phu nhân xứ Lichfield|Charlotte Fitzroy]] (1664–1717), kết hôn với [[Edward Lee, Bá tước Lichfield thứ 1]]
# [[George FitzRoy, Quận công Northumberland thứ nhất|George Fitzroy]] (1665–1716), tấn phong [[Bá tước Northumberland]] (1674), [[Quận công Northumberland]] (1678)
# [[Lady Barbara FitzRoy|Barbara (Benedicta) Fitzroy]] (1672–1737) – Bà có thể là con của [[John Churchill]], về sau tiến phong [[Quận công Marlborough]], một trong rất nhiều nhân tình của Cleveland,{{sfn|Miller|1991|pp=97, 123}} và không bao giờ được Charles thừa nhận là con gái của ông.{{sfn|Fraser|1979|pp=65, 286}}
Với '''[[Nell Gwyn]]''' (1650–1687)
# [[Charles Beauclerk, Quận công St Albans thứ nhất|Charles Beauclerk]] (1670–1726), tấn phong [[Quận công St Albans]] (1684)
# James, Lãnh chúa Beauclerk (1671–1680)
Với '''[[Louise Renée de Penancoët de Kérouaille, Công tước xứ Portsmouth|Louise Renée de Penancoet de Kérouaille]]''' (1649–1734), tấn phong [[Duke of Portsmouth|Nữ Công tước Portsmouth]] (1673)
# [[Charles Lennox, Công tước thứ 1 xứ Richmond|Charles Lennox]] (1672–1723), tấn phong [[Công tước xứ Richmond]] (1675) ở Anh và [[Công tước xứ Lennox]] (1675) ở Tô Cách Lan. Tổ tiên của [[Diana, Vương phi xứ Wales]]; [[Camilla, Vương hậu Anh]]; và [[Sarah, Công tước phu nhân xứ York]].
Với '''[[Moll Davis|Mary 'Moll' Davis]]''', một ả gái điếm và diễn viên danh tiếng{{sfn|Fraser|1979|p=287}}
# [[Mary Tudor, Bá tước phu nhân xứ Derwentwater|Mary Tudor]] (1673–1726), kết hôn với [[Edward Radclyffe, Bá tước thứ 2 xứ Derwentwater]]; sau khi Edward chết, bà tái hôn với Henry Graham, và sau khi ông ta chết thì tái hôn với James Rooke.
Những tình nhân khác có thể là:
# Christabella Wyndham<ref>{{harvnb|Fraser|1979|p=37}}; {{harvnb|Miller|1991|p=5}}.</ref>
# [[Ortensia Mancini]], Công tước xứ Mazarin<ref>{{harvnb|Fraser|1979|pp=341–342}}; {{harvnb|Hutton|1989|p=336}}; {{harvnb|Miller|1991|p=228}}.</ref>
# [[Winifred Wells]] – một trong những người thị tùng của Vương hậu<ref name="mrs">{{harvnb|Fraser|1979|p=285}}; {{harvnb|Hutton|1989|p=262}}.</ref>
# Jane Roberts – con gái của một mục sư<ref name="mrs"/>
# Mrs Knight – một ca sĩ nổi tiếng<ref>{{chú thích| url=http://www.bbc.co.uk/pressoffice/pressreleases/stories/2003/10_october/23/charles_ii_mistresses.pdf|title=Charles II and the women who bore his children|publisher=BBC|date=October 2003}}</ref>
# [[Elizabeth, Nữ Bá tước Falmouth|Elizabeth Berkeley, nhũ danh Bagot, Thái bá phu nhân Falmouth]] – góa phụ của [[Charles Berkeley, Bá tước Falmouth thứ nhất]]<ref name="mrs"/>{{sfn|Melville|2005|p=91}}
# Elizabeth Fitzgerald, [[Bá tước Kildare|Nữ Bá tước Kildare]]<ref name="mrs"/>

== Gia phả ==
{{ahnentafel top|Gia phả của Charles II của Anh|width=100%}}
<center>
{{ahnentafel-compact5
|style=font-size: 90%; line-height: 110%;
|border=1
|boxstyle=padding-top: 0; padding-bottom: 0;
|boxstyle_1=background-color: #0FF;
|boxstyle_2=background-color: #FCC;
|boxstyle_3=background-color: #ffc;
|boxstyle_4=background-color: #bfc;
|boxstyle_5=background-color: #9fe;
|1= 1. '''{{Màu sắc|Blue|Charles II của Anh}}'''
|2= 2. [[Charles I của Anh]]
|3= 3. [[Henriette Marie của Pháp]]
|4= 4. [[James I của Anh]]
|5= 5. [[Anna của Đan Mạch]]
|6= 6. [[Henri IV của Pháp]]
|7= 7. [[Maria de' Medici]]
|8= 8. [[Henry Stuart, Công tước xứ Albany]]{{sfn|Louda|Maclagan|1999|p=27}}
|9= 9. [[Mary I của Scotland]]{{sfn|Louda|Maclagan|1999|p=27}}
|10= 10. [[Frederik II của Đan Mạch]]{{sfn|Louda|Maclagan|1999|p=50}}
|11= 11. [[Sophie xứ Mecklenburg-Güstrow]]{{sfn|Louda|Maclagan|1999|p=50}}
|12= 12. [[Juana III của Navarra]]{{sfn|Louda|Maclagan|1999|p=140}}
|13= 13. [[Antoine I của Navarra]]{{sfn|Louda|Maclagan|1999|p=140}}
|14= 14. [[Francesco I de' Medici]]{{sfn|Louda|Maclagan|1999|p=140}}
|15= 15. [[Johanna của Áo]]{{sfn|Louda|Maclagan|1999|p=140}}
|16= 16. [[Matthew Stewart, Bá tước thứ 4 xứ Lennox]]
|17= 17. [[Margaret Douglas]]
|18= 18. [[James V của Scotland]]
|19= 19. [[Marie xứ Guise]]
|20= 20. [[Christian III của Đan Mạch]]
|21= 21. [[Dorothea xứ Sachsen-Lauenburg]]
|22= 22. [[Ulrich I xứ Mecklenburg]]
|23= 23. [[Elisabeth của Đan Mạch, CÔng tước phu nhân xứ Mecklenburg|Elisabeth của Đan Mạch]]
|24= 24. [[Enrique II của Navarra]]
|25= 25. [[Marguerite xứ Angoulême]]
|26= 26. [[Charles IV xứ Vendôme]]
|27= 27. [[Françoise xứ Alençon]]
|28= 28. [[Cosimo I de' Medici]] 
|29= 29. [[Leonor Álvarez de Toledo y Osorio]]
|30= 30. [[Ferdinand I của Thánh chế La Mã]]
|31= 31. [[Anna của Bohemia và Hungary]]}}
<center>
{{ahnentafel bottom}}

== Chú thích ==
{{Notelist}}

== Tham khảo ==
{{Tham khảo|25em}}

== Nguồn ==
* {{chú thích|last=Ashmole|first=Elias|authorlink=Elias Ashmole|year=1715|title=The History of the Most Noble Order of the Garter|location=London|publisher=Bell, Taylor, Baker, and Collins}}
* {{chú thích |url=http://www.bl.uk/learning/histcitizen/trading/bombay/history.html |title=Bombay: History of a City |publisher=The British Library Board |access-date=ngày 19 tháng 4 năm 2010 |ref={{harvid|British Library Learning}} |archive-date=2013-06-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130625131303/http://www.bl.uk/learning/histcitizen/trading/bombay/history.html }}
* {{chú thích |editor-first=K.M. |editor-last=Brown |date=2007–2013 |title=The Records of the Parliaments of Scotland to 1707|location=St Andrews |chapter=Proclamation: of King Charles II, ngày 5 tháng 1 năm 1649 (NAS. PA2/24, f.97r-97v.) |chapter-url=http://www.rps.ac.uk/search.php?action=fetch_jump&filename=charlesi_ms&jump=charlesi_t1649_1_70_d5_trans&type=ms&fragment=m1649_1_71_d6_ms|access-date =ngày 5 tháng 8 năm 2016|ref={{SfnRef|Brown|2013}} |display-editors=etal}}
* {{chú thích |last=Bryant |first=Mark |year=2001 |title=Private Lives |location=London |publisher=Cassell |isbn=0-304-35758-8}}
* {{cite EB1911 |wstitle=East India Company |volume=8 |pages=834–835 |mode=cs2 }}
* {{chú thích|last=Cokayne |first=George E. |authorlink=George Cokayne |year=1926 |author2=Revised and enlarged by Gibbs, Vicary; Edited by Doubleday, H. A., Warrand, D., and de Walden, Lord Howard |title=The Complete Peerage |chapter=Appendix F. Bastards of Charles II |publisher=St Catherine Press |location=London |volume=VI |ref={{sfnRef|Cokayne|1926}}}}
* {{chú thích |editor-last=Doble |editor-first=C. E. |year=1885 |title=Remarks and Collections of Thomas Hearne |volume=1 |location=Oxford |publisher=Clarendon Press for the Oxford Historical Society}}
* {{chú thích |last=Fraser |first=Antonia |authorlink=Antonia Fraser |year=1979 |title=King Charles II |location=London |publisher=Weidenfeld and Nicolson |isbn=0-297-77571-5}}
* {{chú thích |author=Gloucester City Council |title=List of Monuments in Gloucester |date=ngày 3 tháng 5 năm 2012 |url=http://www.gloucester.gov.uk/LGNL/Environmentandplanning/Archaeology/Landandproperty-historicsites-maintenance/ListofMonumentsinGloucesterCity.aspx |access-date=ngày 2 tháng 12 năm 2012 |archive-date=2013-07-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130705084245/http://www.gloucester.gov.uk/LGNL/Environmentandplanning/Archaeology/Landandproperty-historicsites-maintenance/ListofMonumentsinGloucesterCity.aspx }}
* {{chú thích |last=Hutton |first=Ronald |authorlink=Ronald Hutton |year=1989 |title=Charles II: King of England, Scotland, and Ireland |location=Oxford |publisher=Clarendon Press |isbn=0-19-822911-9}}
* {{chú thích |last=Israel |first=J. I. |year=1998 |title=The Dutch Republic; Its rise, greatness, and fall 1477–1806 |location=Oxford}}
* {{chú thích|last=Louda|first=Jiří|authorlink=Jiří Louda|last2=Maclagan|first2=Michael|authorlink2=Michael Maclagan|year=1999|origyear=1981|title=Lines of Succession: Heraldry of the Royal Families of Europe|edition=2 |location=London|publisher=Little, Brown|isbn=978-0-316-84820-6}}
* {{chú thích |last=Melville |first=Lewis |authorlink=Lewis Melville |year=2005 |origyear=1928 |title=The Windsor Beauties: Ladies of the Court of Charles II |page=[https://books.google.com/?id=FCxRqOrMVQUC&pg=PA91&lpg=PA91&dq=charles+ii+bagot 91] |publisher=Loving Healing Press |isbn=1-932690-13-1}}
* {{chú thích |last=Miller |first=John |year=1991 |title=Charles II |location=London |publisher=Weidenfeld and Nicolson |isbn=0-297-81214-9}}
* {{chú thích |last=Pearson |first=Hesketh |authorlink=Hesketh Pearson |year=1960 |title=Charles II: His Life and Likeness |location=London |publisher=Heinemann}}
* {{cite ODNB |last=Porter |first=Stephen |date=January 2007 |id=95647 |title=The great fire of London |mode=cs2 }}
* {{chú thích |editor-last=Raithby |editor-first=John |year=1819 |chapter=Charles II, 1672: An Act for preventing Dangers which may happen from Popish Recusants |title=Statutes of the Realm: volume 5: 1628–80 |url=http://www.british-history.ac.uk/report.asp?compid=47451 |access-date =ngày 19 tháng 4 năm 2010}}
* {{chú thích |editor-last=Raithby |editor-first=John |year=1819a |chapter=Charles II, 1678: (Stat. 2.) An Act for the more effectuall preserving the Kings Person and Government by disableing Papists from sitting in either House of Parlyament |title=Statutes of the Realm: volume 5: 1628–80 |url=http://www.british-history.ac.uk/report.asp?compid=47482|access-date =ngày 19 tháng 4 năm 2010}}
* {{cite ODNB |last=Seaward |first=Paul|year=2004 |id=5144 |title=Charles II (1630–1685) |mode=cs2 }}
* {{chú thích |editor-last=Sheppard |editor-first=F. H. W. |year=1966 |url=http://www.british-history.ac.uk/report.aspx?compid=41027|chapter=Soho Square Area: Portland Estate: Soho Square Garden |title=Survey of London: volumes 33 and 34: St Anne Soho |access-date =ngày 19 tháng 4 năm 2010}}
* {{chú thích|author=The Royal Household |year=2009 |url=http://www.royal.gov.uk/HistoryoftheMonarchy/KingsandQueensoftheUnitedKingdom/TheStuarts/CharlesII.aspx|title=Charles II (r. 1660–1685) |publisher=Official website of the British Monarchy |access-date =ngày 19 tháng 4 năm 2010}}
* {{chú thích |last=Weir |first=Alison |authorlink=Alison Weir (historian) |year=1996 |title=Britain's Royal Families: The Complete Genealogy |edition=Revised |publisher=Random House |isbn=0-7126-7448-9}}
* {{cite ODNB |last=Wynne |first=S. M. |year=2004 |id=4894 |title=Catherine (1638–1705) |mode=cs2 }}

== Xem thêm ==
* {{chú thích|author=Hanrahan, David C.|title=Charles II and the Duke of Buckingham: The Merry Monarch and the Aristocratic Rogue|location=Stroud|publisher=Sutton|year=2006|isbn=0-7509-3916-8}}
* {{chú thích|author=Harris, Tim|year=2005|title=Restoration: Charles II and his kingdoms, 1660–1685|publisher=Allen Lane|location=London|isbn=0-7139-9191-7}}
* {{chú thích|author=Keay, Anna|year=2008|title=The Magnificent Monarch: Charles II and the Ceremonies of Power|publisher=Hambledon Continuum|location=London|isbn=978-1-84725-225-8}}
* {{chú thích|author=Kenyon, J. P.|authorlink=John Phillipps Kenyon|title=Review Article: The Reign of Charles II|journal=Cambridge Historical Journal|volume=XIII|pages=82–86|year=1957}}
* {{chú thích|author=Miller, John|year=1985|title=Restoration England: the reign of Charles II|publisher=Longman|location=London|isbn=0-582-35396-3}}
* Ogg, David. ''England in the Reign of Charles II'' (Clarendon Press: 2nd ed. 2 vols., 1955).
* {{chú thích|author=Wilson, Derek|year=2003|title=All The King's Women: Love, sex and politics in the Life of Charles II|publisher=Hutchinson|location=London|isbn=0-09-179379-3}}

== Liên kết ngoài ==
{{Commonscat}}
{{Wikiquote}}

{{S-start}}
{{S-hou|[[Nhà Stuart]]|29 tháng 5|1630|6 tháng 2|1685}}
{{S-break}}
{{S-reg}}
{{S-bef|rows=1|before=[[Charles I của Anh|Charles I]]}}
{{S-ttl|title=[[Vua của Scotland|Vua của Tô Cách Lan]]|years=1649–1651}}
{{S-vac|reason=Chính phủ quân sự}}
|-
{{S-break}}
{{S-vac|rows=1|last=[[Charles I của Anh|Charles I]]|reason=[[Thời kì giữa hai đời vua Anh]]}}
{{S-ttl|title=[[Vua của Anh]] và [[Vua của Ireland|Ái Nhĩ Lan]]|years=1660–1685}}
{{S-aft|rows=2|after=[[James II của Anh|James II & VII]]}}
|-
{{S-vac|reason=Chính phủ quân sự}}
{{S-ttl|title=[[Vua của Scotland|Vua của Tô Cách Lan]]|years=1660–1685}}
{{S-break}}
{{S-roy|gb}}
{{S-break}}
{{S-vac|rows=2|last=[[Charles I của Anh|Charles]]}}
{{S-ttl|title=[[Quận công Cornwall]]<br>[[Quận công Rothesay]]|years=1630–1649}}
{{S-vac|rows=2|next=[[James Francis Edward]]}}
|-
{{S-ttl|title=[[Thân vương xứ Wales]]|years=1638–1649}}
{{S-off}}
{{S-bef|before=[[James II của Anh|Quận công xứ York]]<br><small>''về sau là Vua James II''</small>}}
{{S-ttl|title=[[Hải quân|Đô đốc Hải quân]]|years=1673}}
{{S-aft|after=[[Hoàng thân Rupert xứ the Rhine]]}}
{{S-bef|before=[[Daniel Finch, Bá tước Nottingham thứ hai|Bá tước Nottingham]]|as=[[Đô đốc Hải quân thứ nhất]]}}
{{S-ttl|title=[[Đô đốc Hải quân]]|years=1684–1685}}
{{S-aft|after=[[James II của Anh|Vua James II]]}}
{{s-end}}
{{Vua Anh}}
{{Công tước Rothesay}}
{{Authority control}}
[[Thể loại:Charles II của Anh| ]]
[[Thể loại:Sinh năm 1630]]
[[Thể loại:Mất năm 1685]]
[[Thể loại:An táng ở Tu viện Westminster]]
[[Thể loại:Công tước xứ Cornwall]]
[[Thể loại:Công tước xứ Rothesay]]
[[Thể loại:Vua Anh]]
[[Thể loại:Vua Scotland]]
[[Thể loại:Người Anh gốc Pháp]]
[[Thể loại:Người Anh gốc Scotland]]
[[Thể loại:Người Anh gốc Ý]]
[[Thể loại:Người Anh gốc Đan Mạch]]
[[Thể loại:Người Công giáo Roma]]
[[Thể loại:Vương tộc Stuart]]
[[Thể loại:Hiệp sĩ Garter]]
[[Thể loại:Đô đốc Hải quân]]
[[Thể loại:Thân vương xứ Wales]]
[[Thể loại:Nhân vật trong Nội chiến Anh]]
[[Thể loại:Người Westminster]]
[[Thể loại:Người Anh quốc Pháp]]
[[Thể loại:Hoàng tử Scotland]]
[[Thể loại:Quân vương châu Âu thế kỉ XVII]]
[[Thể loại:Hội viên Hội Vương thất]]
[[Thể loại:Vương tử Anh]]