Xem mã nguồn của Tiếng Hy Lạp cổ đại

{{redirect|Tiếng Hy Lạp cổ|văn hóa|Hy Lạp cổ đại}}
{{short description|Forms of Greek used from around the 9th century BC to the 6th century AD}}
{{More citations needed|reason=five sections have a total of three references|talk=Sourcing|date=January 2019}}
{{Use dmy dates|date=February 2020}}
{{Infobox language
| name          = Hy Lạp cổ đại
| image         = Account of the construction of Athena Parthenos by Phidias.jpg
| imagecaption  = [[Bia đá]] nói về quy hoạch xây dựng tượng [[nữ thần Athena]] của đền [[Parthenon]], [[439 TCN]]
| nativename    = {{br-separated entries |{{lang|grc|Ἑλληνική}} |''{{transl|grc|ISO|Hellēnikḗ}}''}}
| region        = các vùng cận Đông [[Địa Trung Hải]]
| era           = 
| familycolor   = Indo-European
| fam2          = [[Nhóm ngôn ngữ Hy Lạp|Nhóm Hy Lạp]]
| script        = [[Linear B]] (thời Mykenai)<br/>[[Chữ Hy Lạp]]
| map           = Homeric Greece-en.svg
| mapcaption    = {{center|Lược đồ [[Hy Lạp cổ đại]] của Homeros}}
| iso2          = grc
| iso3          = grc
| iso3comment   = (bao gồm tất cả gia đoạn trước hiện đại)
| glotto        = anci1242
| glottorefname = tiếng Hy Lạp cổ
| notice        = IPA
}}
[[Tập tin:Beginning Odyssey.svg|thumb|upright=1.38|Đoạn mở đầu sử thi ''[[Odyssey|Odyse]]'' của [[Hómēros]]]]
'''Tiếng Hy Lạp cổ đại''' là hình thức [[tiếng Hy Lạp]] được sử dụng trong [[thế kỷ 15 TCN]] đến [[thế kỷ 3 TCN]]. Được nói bởi [[người Hy Lạp cổ]] ở nhiều giai đoạn khác nhau: [[thời kỳ Mycenae|thời kỳ sơ khai]] ([[thế kỷ 15 TCN]] – [[thế kỷ 12 TCN]]), [[thời kỳ Homeros|thời kỳ tăm tối]] ([[thế kỷ 12 TCN]] – [[thế kỷ 8 TCN]]), [[Hy Lạp cổ phong|thời kỳ cổ phong]] ([[thế kỷ 8 TCN]] – [[thế kỷ 5 TCN]]), và [[Hy Lạp cổ điển|thời kỳ cổ điển]] ([[thế kỷ 5 TCN]] – [[thế kỷ 3 TCN]]).

Tiếng Hy Lạp cổ là ngôn ngữ bản địa của [[Hómēros]] và của những nhà [[Triết học Hy Lạp cổ đại|hiền triết]] và [[sử gia]] [[Hy Lạp cổ]] vào [[thế kỷ 5 TCN]]. Ảnh hưởng của [[người La Mã]] cũng đóng góp nhiều [[từ mượn]] vào từ vựng [[tiếng Anh]] và đã được coi là tiêu chuẩn trong  hệ thống giáo dục và kiến thức [[Thế giới phương Tây]] vào [[thời kỳ Phục hưng]]. Bài viết này chủ yếu chứa thông tin về các [[Homer|Sử thi]] và [[thời kỳ Cổ đại]] về ngôn ngữ này.

Trong [[thời kỳ Hy Lạp hóa]] (300 TCN) [[Hy Lạp cổ đại|Người Hy Lạp cổ]] đã bắt đầu thông dụng [[tiếng Hy Lạp Koine|tiếng phổ thông]], được coi như là một giai đoạn lịch sử riêng biệt, mặc dù dạng cổ nhất có sự tương đồng với phương ngữ [[Attica|Attic]] và dạng gần đây nhất sáp nhập vào tiếng Hy Lạp trung đại. Có một số khu vực còn nói tiếng Hy Lạp cổ, trong khi tiếng [[Attica|Attic]] phát triển thành tiếng [[Tiếng Hy Lạp Koine|Koine]] phổ thông.

== Phương ngữ ==
{{Xem thêm|Nhóm ngôn ngữ Hy Lạp}}
[[Tiếng Hy Lạp Cappadocia|Tiếng Hy Lạp cổ]] là một ngôn ngữ đa tâm, chia thành nhiều phương ngữ khác nhau. Gồm những phương ngữ khác nhau như tiếng [[Attic Greek|Attica]] và tiếng [[Ionian Greek|Ionia]], tiếng [[Aeolic Greek|Aeolia]], tiếng [[Achaean Doric Greek|Nam Akhaia]], và tiếng [[Doric Greek|Dōrismos]], và nhiều tiếng khác. Một vài phương ngữ được tìm thấy trong các tài liệu cổ được sử dụng trong [[văn học Hy Lạp cổ|văn thơ]], các tiếng còn lại chỉ được chứng thực trong chữ khắc.

Tiếng Hy Lạp của [[Homeros]] nổi bật nhất trong các phương ngữ Hy Lạp cổ là dạng văn học của tiếng [[Hy Lạp cổ phong|Hy Lạp thời cổ phong]] (chủ yếu lấy nhiều từ ở [[Ionia]] và [[Lesbos|Aeolia]]) được dùng nhiều trong các [[sử thi]] như ''[[Iliad]]'' và ''[[Odyssey|Odyse]]'', và nhiều bài văn thơ của nhiều nhà thơ khác. Tiếng Hy Lạp Homeros có sự khác biệt đáng biệt đáng kể về ngữ pháp và cách phát âm từ tiếng Attica cổ và những phương ngữ cổ khác.
[[Tập tin:Idioma griego antiguo.png|thumb|250px|Những vùng từng nói tiếng Hy Lạp cổ|alt=Idioma griego antiguo.png]]
Nguồn gốc và hình thái của hệ ngôn ngữ Hy Lạp chưa được hiểu rõ vì không có nhiều bằng chứng chứng minh. Một số giả thuyết nói về cách mà các nhóm phương ngữ Hy Lạp có thể đã  tách ra từ nhiều từ ngôn ngữ gần giống tiếng Hy Lạp từ nguồn gốc chung tiền Ấn-Âu và thời kỳ cổ đại, tiếng có rất nhiều điểm chung nhưng có sự khác biệt ở một vài chi tiết. Phương ngữ duy nhất được chứng thực từ thời kỳ này là tiếng Hy Lạp Mykenai, nhưng liệu có liên quan hay không với các phương ngữ  và các hoàn cảnh trong lịch sử có thể đã tồn tại ở một dạng khác.

Các học giả tin rằng nhóm các ngôn ngữ Hy Lạp thời cổ đại đã tồn tại đâu đó vào khoảng năm 1120 TCN, vào thời kỳ Dorian xâm lược - và sự xuất hiện đầu tiên của chúng dưới dạng chữ cái viết chính xác bắt đầu vào thế kỷ thứ 8 trước Công nguyên. Cuộc xâm lược sẽ không phải là "Dorian" trừ khi những kẻ xâm lược có một số mối quan hệ văn hóa với người Dorian lịch sử. Cuộc xâm lược được biết là đã di dời dân cư đến các vùng Attic-Ionic sau này, những người tự coi mình là hậu duệ của dân cư đã di dời hoặc tranh giành với người Dorian.

Người Hy Lạp vào thời điểm này tin rằng có 3 nhóm người chính ở Hy Lạp - Doris, Aeolis và Ionis (và người Athens), mỗi người có phương ngữ xác định và đặc trưng của họ. Cho phép họ giám sát Arcadian, một phương ngữ miền núi khó hiểu, và Síp, xa trung tâm của học thuật Hy Lạp, sự phân chia người và ngôn ngữ này khá giống với kết quả điều tra khảo cổ học-ngôn ngữ hiện đại.

[[Tập tin:AncientGreekDialects (Woodard) en.svg|thumb|250px|Các phương ngữ tiếng Hy Lạp cổ ở các vùng [[Hy Lạp]] và [[Tiểu Á]]]]
[[Tập tin:Magna Graecia ancient colonies and dialects-eu.svg|thumb|250px|Các phương ngữ Hy Lạp cổ ở vùng [[Magna Graecia]] ([[Nam Ý]] và [[Sicily]]) vào thời cổ đại.]]
Các vùng phân bố tiếng Hy Lạp cổ:<ref>{{cite encyclopedia |url=https://www.britannica.com/topic/Greek-language#ref74651 |title=Greek Language |encyclopedia=Encyclopædia Britannica |date=ngày 13 tháng 4 năm 2018 |first1=Brian E. |last1=Newton |first2=Cornelis Judd |last2=Ruijgh}}</ref>
* Nhóm Tây
** <font color = "#cea980">Dorismos Tây Bắc</font>
***[[Ípeiros (vùng)|Epirus]]
***Elis
** <font color = "#eacd85">Dōrismós Nam</font> 
*** [[Peloponnesos]]
*** [[Crete]]
*** [[Rhodes]]
** <font color = "#b5ad96 ">Bắc Akhaios</font>
*** Achaea
*** [[Magna Graecia]]
* Nhóm Trung
** <font color = "#ffee6f">Nhóm Aeolikos</font> 
*** Aeolia 
****Aeolis
****[[Lesbos]]
*** [[Boeotia]]
*** [[Thessaly]]
** <font color = "#ccebc5">Nam Akhaios</font> 
*** [[Arcadia]]
*** [[Địa lý Síp|Síp]]
* Nhóm Đông
** <font color = "violet">Attica</font> 
*** [[Attika]]
*** [[Lemnos]]
*** [[Skyros]]
** <font color = "purple">Ionia</font> 
*** [[Ionia]]
*** [[Euboea]]
*** [[Chalkidiki]]

==Âm vị==
===Phụ âm===
{| class="wikitable" style="text-align: center;"
|-
! colspan=2|
! [[Âm đôi môi|Âm môi]]
! [[Âm chân răng|Âm răng]]
! [[Âm ngạc mềm|Âm mạc]]
! [[Âm thanh hầu|Âm hầu]]
|-
!colspan=2|[[phụ âm mũi|Âm mũi]]
| [[Mu (chữ cái)|μ]]<br>({{IPAlink|m}})
| [[ν]]<br>({{IPAlink|n}})
| [[γ]]<br>({{IPAlink|ŋ}})
|
|-
!rowspan=3| [[phụ âm bật|Âm bật]]
! <small>Âm<br/>bật nhẹ</small>
| [[β]]<br>({{IPAlink|b}})
| [[δ]]<br>({{IPAlink|d}})
| [[γ]]<br>({{IPAlink|ɡ}})
|
|-
!<small>âm<br/>bật nặng</small>
| [[π]]<br>({{IPAlink|p}})
| [[τ]]<br>({{IPAlink|t}})
| [[κ]]<br>({{IPAlink|k}})
|
|-
!<small>âm<br/>bật hơi</small>
| [[φ]]<br>({{IPAlink|pʰ}})
| [[θ]]<br>({{IPAlink|tʰ}})
| [[χ]]<br>({{IPAlink|kʰ}})
|
|-
!colspan=2|[[phụ âm xát|Âm xát]]
|
| [[σ]] • [[Zeta|ζ]]<br>({{IPAlink|s}}) • (z)
|
| [[η]]<br>({{IPAlink|h}})
|-
!colspan=2|[[phụ âm rung|Âm rung]]
|
| [[ρ]]<br>({{IPAlink|r}})
|
|
|-
!colspan=2| [[phụ âm trung gian cạnh lưỡi|Âm trung lưỡi]]
|
| [[λ]]<br>({{IPAlink|l}})
|
|
|}

/z/ là [[tha âm vị]] của /s/, dùng trước các phụ âm kêu, và đặc biệt trong tổ hợp /zd/ được viết như ''zêta'' (ζ). Âm /{{IPA|r̥}}/ (r không kêu) được viết như ''rho'' với hơi mạnh ({{polytonic|ῥ}}) có thể là một tha âm vị của /r/.

{| class="wikitable" style="text-align: center;"
|-
!
! colspan="2" | [[Nguyên âm trước|Trước]]
! rowspan="2" | [[Nguyên âm sau|Sau]]
|-
!
! <small>[[Nguyên âm không tròn|không tròn]]</small>
! <small>[[Nguyên âm tròn|có tròn]]</small>
|- align=center
! [[nguyên âm kín|Kín]]
| [[ι]]<br>{{IPA link|i}} • {{IPA|iː}}
| [[υ]]<br>{{IPA link|y}} • {{IPA|yː}}
|
|-
! [[nguyên âm nửa kín|Nửa kín]]
| [[ε]] • [[ει]]<br>{{IPA link|e}} • {{IPA|eː}}
|
| [[ο]] • [[ου]]<br>{{IPA link|o}} • {{IPA|oː}}
|-
! [[Nguyên âm nửa mở|Nửa mở]]
| [[η]]<br>{{IPA link|ɛː}}
|
| [[ω]]<br>{{IPA link|ɔː}}
|-
! [[nguyên âm mở|Mở]]
| colspan="2" |
| [[α]]<br>{{IPA link|ä|a}} • {{IPA link|ä|aː}}
|}

Vào [[thế kỷ 4 TCN]], /oː/ được đọc sang /uː/
==Hình thái==
[[Tập tin:AGMA Ostrakon Cimon.jpg|thumb|[[Ostracon]] bearing the name of [[Cimon]], [[Stoa of Attalos]]]]

==Tham khảo==
{{tham khảo|30em}}
{{Sơ khai ngôn ngữ}}
{{Sơ khai Hy Lạp cổ đại}}

[[Thể loại:Tiếng Hy Lạp|Cổ đại]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ cổ|Hy Lạp cổ đại]]
[[Thể loại:Hy Lạp cổ đại]]
[[Thể loại:Tiếng Hy Lạp cổ đại]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ tại Sicilia]]