Nasiebou

Nasiebou is die vorming van 'n oorkoepelende nasionale identiteit, om 'n gevoel van samehorigheid en lojaliteit aan die nasie wat deur nasiebou geskep is, te weerspieël. Dié nasionale identiteit word dan deur die bevordering en gebruik van nasionale simbole versterk.

Só sê prof. Elirea Bornman in die boek Die reënboognasie versus die kleure van die reënboog (2013). Sy verduidelik dat politieke wetenskaplikes soos Karl Deutsch en William Foltz, Charles Tilly en Reinhard Bendix die term gedurende die 1950’s en 1960’s begin gebruik het. "Hierdie teoretici het hoofsaaklik gefokus op prosesse van nasionale integrasie en konsolidasie wat tot die vestiging van die moderne staat bydra. Nasiebou word dus beskou as ’n proses van sosiale transformasie waardeur onderontwikkelde, arm en bekrompe groepe in ’n moderne staat byeengebring word – ’n staat wat gekenmerk word deur vrede, gelyke geleenthede en ekonomiese geleenthede", skryf sy.

Die boek verduidelik voorts dat die tradisionele, premoderne staat gewoonlik uit geïsoleerde groepe aan die onderpunt van die samelewing en 'n afsydige staat of vors aan die bopunt bestaan. Volgens nasiebou-teorie word hierdie twee sfere deur middel van nasiebouprosesse in nouer kontak met mekaar gebring. Diverse groepe word deur opvoeding en politieke deelname by die groter samelewing ingetrek. Die staat brei ook sy verpligtinge teenoor die groter samelewing uit deur 'n reeks dienste en geïntegreerde netwerke te bied. Sodoende word die onderdane van byvoorbeeld ’n monarg aktiewe en deelnemende burgers van die nasiestaat.

'n Belangrike aspek van dié proses is dat lojaliteit jeens en identifisering met subnasionale groepe (byvoorbeeld etniese of kulturele groepe) minder belangrik word en hul politieke relevansie verloor. Hierdie subnasionale identiteite word vervang deur lojaliteit teenoor en identifisering met die groter entiteit, naamlik die staat of nasiestaat.

Prof. Bornman sê dat ontleders soos Deutsch en Foltz redeneer dat modernisering – met ander woorde die uitbreiding van kommunikasie- en vervoernetwerke, asook toenemende verstedeliking en industrialisasie – lei tot die assimilasie van burgers van afgeleë streke en parogiale groepe in die hoofstroom van die nasionale lewe, die ontbinding van etnisiteit en die verskuiwing van lojaliteite van diverse etniese groepe na die staat. Gevolglik sou alle groepe uiteindelik in ’n homogene en verenigde nasie versmelt.

Die verskillende betekenisse van “nasiebou”

Volgens prof. Bornman beteken die konsep “nasiebou” dikwels verskillende dinge vir verskillende mense.

“Suid-Afrika het by die aanvang van ’n nuwe politieke bedeling gebreke gegaan aan ’n algemeen aanvaarde nasionale identiteit en ’n gevoel van nasieskap. ’n Proses van nasiebou is gevolglik beskou as die logiese stap om die leemtes te vul wat deur die apartheidsbestel gelaat is en om ’n verenigde en harmonieuse Suid-Afrikaanse nasie uit die verdeeldheid van apartheid te skep. Maar ten spyte van die oorweldigende nasiebou-diskoers en ’n oorvloed inisiatiewe om die verdelings van die verlede te bowe te kom, word die Suid-Afrikaanse regering steeds deur die probleem van nasionale eenheid – of die gebrek daaraan – gekonfronteer en in baie opsigte is die Suid-Afrikaanse samelewing steeds op rasse en etniese gebied versplinter.”

Kritiek op modernistiese nasiebou

Daar was egter ook groot kritiek op modernistiese nasiebou. Gedurende die middel sewentigerjare het Walker Connor gemeld dat die nasiebou-literatuur kulturele diversiteit of die moontlikheid van die voortgesette bestaan van etniese groepe binne ’n nasiestaat byna volkome negeer. Prof. Bornman verduidelik dat modernistiese teorieë dikwels nie in ag neem dat die vroegste konseptualiserings van die term “nasie” na ’n groep mense verwys wat ’n gemeenskaplike geskiedenis, tradisies en kultuur, dit wil sê ’n gemeenskaplike etnisiteit, deel nie.

“Connor wys daarop dat slegs nege persent van die ledestate van die Verenigde Nasies as ware nasiestate wat etnies homogeen is, beskou kan word. Aangesien nasiebou gewoonlik assimilasie in die groter samelewing en die ontkenning en/of uitwissing van etniese diversiteit impliseer, is Connor van mening dat die sosiale ingenieurswese wat met nasiebou verband hou, die uitwissing van etniese diversiteit en derhalwe die vernietiging – eerder as die vorming – van nasies kan beteken. Verskeie ontleders wys voorts daarop dat die doeltreffendheid van die sosiale manipulasie wat met nasiebou geassosieer word dikwels oorskat word. Dit is byvoorbeeld nie vanselfsprekend dat modernisering tot die verdwyning van etniese identiteite sal lei nie. Sosiale ingenieurswese om nasiebou te bevorder, is eerder dikwels teenproduktief en lei tot ’n teenreaksie in die vorm van etniese herlewing. Boonop is pogings wêreldwyd om etnisiteit en ander vorme van diversiteit uit te roei, grootliks onsuksesvol.”

Nog ’n fundamentele gebrek in nasiebou-teorie waarop Connor wys is die terminologiese verwarring weens die onderskeie betekenisse wat aan die woord “nasie” gekoppel word. Die term word soms gebruik om na selfbewuste kulturele groepe en mense te verwys, terwyl ander ontleders dit gebruik om politieke entiteite soos in die naam “Verenigde Nasies” en “internasionale politiek” te beskryf. Selfs meer verwarrend is die gebruik van die term “nasie” om na die totale bevolking van ’n bepaalde staat te verwys sonder om in ag te neem of hierdie bevolking etnies divers is of nie.

“’n Nuwe generasie ontleders soos Anthony Smith en Kymlicka verkies om die term nasie te gebruik wanneer hulle na etniese of kulturele groepe eerder as na die totale bevolking van ’n land verwys. Hulle beklemtoon derhalwe die etniese aspekte van ’n nasie. Smith en Kymlicka koppel ’n “neoprimordiale” dimensie aan die konsep nasie deur dit met kulturele, simboliese en miteskeppende aspekte van etniese groepe te verbind. Binne hierdie standpunt is etniese homogeniteit en kulturele eenheid ’n belangrike oorweging wat in nasiebou in gedagte gehou behoort te word. In heterogene samelewings behoort nasiebou gevolglik met ’n ideologiese verbintenis tot pluralisme, kulturele verdraagsaamheid en die logika van die etniese situasie toegepas te word,” skryf prof. Bornman.

Modelle vir nasiebou

Volgens Dersso word twee vorme van nasiebou geassosieer met die twee uiteenlopende standpunte oor die rol en posisie van etniese groepe. Prof. Bornman verduidelik dat, volgens die modernistiese of liberale standpunt, etniese groepe ontbind behoort te word om deel van die “hoër”, dominante kultuur te word. Die “hoër kultuur” word met die nasiestaat in verband gebring en daar word aanvaar dat daar ooreenstemming tussen die nasie en die staat behoort te wees. Daar word dus geglo dat die nasie ’n linguisties en kultureel homogene entiteit behoort te wees wat die eenheid van die staat weerspieël.

“Nasiebou behels dus prosesse van “assimilasie”, “akkulturasie” of “amalgamering” vir die totstandbrenging van ’n enkele kultuur, identiteit en taal en die vorming van nuwe lojaliteite en ’n nuwe identiteit wat met die staat geassosieer word. Hierdie standpunt behels derhalwe ’n een-tot-een-verhouding tussen modernisering en kulturele homogenisering,” skryf sy.

Daar word dikwels na hierdie model – wat voorheen die dominante model en kenmerk van die grondwetlike staat was – as Jakobinistiese nasiebou verwys. Daarenteen beskou die alternatiewe neopremordiale standpunt kulturele diversiteit as voordelig vir ’n samelewing en ’n skans teen tirannie. Daar word geglo dat die samelewing nie deur die ideologie van eenheid, eenvormigheid en assimilasie nie, maar eerder deur respek vir diversiteit gerig behoort te word. Hierdie tweede benadering – ook bekend as sinkretistiese nasiebou – erken en waardeer die realiteit van diverse etnopolitieke gemeenskappe en groepe binne ’n staat. Etniese identiteite verkry erkenning deur middel van verskillende instellings en beleid wat openbare ruimte vir hul erkenning bied, terwyl ’n gemeenskaplike nasionale identiteit terselfdertyd bevorder word deur gemeenskaplike instellings en gedeelde waardes en simbole. Sinkretistiese nasiebou word tans in moderne multi-etniese state soos Switserland en Kanada beoefen.

Die boek wys op ’n drieledige tipologie van staatmodelle wat met verskillende standpunte oor diversiteit en nasiebou ooreenstem. Eerstens die burgerlike staat – die staat is daar vir sy burgers, ongeag hul etniese lidmaatskap. Tweededens die bi- of multinasionale staat wat uit twee of meer etnokulturele groepe bestaan. Derdens die hibridiese model waarvolgens die staat nie as ’n nasionale of nasionaliserende staat beskou word nie. Lede van minderheidsgroepe geniet nie slegs individuele regte as burgers nie, maar ook bepaalde minderheidsgroepregte wat hulle teen potensiële nasionaliseringsneigings van die staat beskerm.

Verreikende gevolge vir etniese groepe in Afrika

Volgens prof. Bornman hou nasiebouprosesse verreikende nadelige gevolge vir etniese groepe in Afrika in. “Eerstens het unitêre en hoogs gesentraliseerde regeringsvorme gelei tot oorheersing van die staatsmasjinerie deur bepaalde dominante groepe en wydverspreide sosio-ekonomiese ongelykhede tussen groepe en streke. Aan die een kant het hierdie situasie in baie gevalle mededinging (in plaas van samewerking) om beheer oor die staat en, aan die ander kant, die marginalisering en vervreemding van minderheidsgroepe veroorsaak. Op die politieke terrein was geweld – selfs gewapende geweld – dikwels die bitter gevolg van nasiebou. In ’n land soos Soedan het inter-etniese geweld uiteindelik tot afstigting en die skepping van twee nuwe state, Soedan en Suid-Soedan, gelei.”

Op kulturele vlak, sê sy, het nasiebou in Afrika tot die nasionalisering van kultuur en tale gelei ten einde “eenheid” van die land te weerspieël. In die meeste Afrikastate dien die twee belangrikste koloniale tale – Engels en Frans – nie alleen as die simboliese tale van nasionale eenheid nie, maar het dit ook die lingua franca en tale van die regering en ekonomie geword. Waar inheemse tale wel erken word, word voorkeur gegee aan die tale van die dominante groep. Die gebruik van baie minderheids- inheemse tale is gevolglik beperk tot die gesin, kerk en die kleiner gemeenskap, wat tot die marginalisering en agteruitgang van hierdie tale en kulture lei.

Eksterne skakels

• https://www.npvanwyklouw.org.za/standpunte/ Geargiveer 28 Julie 2017 op Wayback Machine