Rhätischi Bahn
Di Rhätisch Bahn isch d' Bahngsellschaft, wu fü ä Kantuu Graubündä zueschtändig ischt. Si het ä meterspurigs, vermaschts Liniänetz uhni Zaastange unter sich. D' Äschiniöre hend's verschtande, mit Chehrtunnel Höhediffäränze z' überwinde.
Bis im Jahr 1925 isch s' Autofare im ganze Kantuu verbotä gsi. So het mer ä Konkurs vu d'r Rhätische Bahn wellä verhindärä.
Gschicht
Vu Landquart uf Davos
De Gründervater vu d'r Bahn isch de Jan Willem Holsboer gsi. Er isch ä Holländer gsi, wu z Davos gwont het. D'r ehemalig Seemaa und Kaufmaa het's verstande, Iiheimischi us em Prättigau für d'r Buu vu d'r Ysebahnliniä Landquart-Davos z' gwünne. Am 7. Februar 1888 isch d' Schmalspurbahn Landquart-Davos AG ggründet wordä.
Ass diä Bahn uhni Zahstange und Spitzchehrene exischtiärt, isch nüd z' letscht d'r erfolgriiche Gotthardbahn z' verdangge. Z' Chloschters het's am Aafang nuch ä Spitzchehri gchaa, doch diä isch dänn uufghobe wordä.
Au d' Expansiuu i anderi Regiune vum Kantuu Graubündä guht wiitgehend uf Plän vum Jan Willem Holsboer zrugg, so dass de Firmäname im Jahr 1895 uf Rhätischi Bahn umg'änderet wordä-n-ischt.
Diversi Erwiiterige
Vu Davos uus isch d' Bahn uf Filisur wiitergfüehrt wordä. D'rzwüschet ligget 19 Kilometer. Deet isch de berüehmt Wiesner Viaduggt. De Streggänabschnitt ischt im 1919 eleggtrifiziert wordä.
Au am andere-n-Änd vu d'r Landquart-Davos-Bahn isch buut wordä. Z' Landquart und z' Chur het di Rhätisch Bahn gmeinsami Bahnhöf mit de SBB und dad'rmit mit d'r äinzige normalspurige Liniä im Bündnerland. Zwüsche Chur und Domat/Ems git's nuch es Driischinägläis, damit normalspurigi Güeterzüg chänd bis zur Ems-Chemie fare. In Riichenau verzwiigs sich d' Bahnliniä. Di äint Streggi füehrt em Vorderrhi nache bis uf Disentis, und det git's ä Fortsetzig unter d'r Matterhorn-Gotthard-Bahn. D'r Glacier-Experss isch ä diräggte Schnällzug vu Sankt Moritz bis uf Zermatt. Di anderi Liniä füehrt em Hinterrhii nache und ergit so ab Thusis d' Albulabahn.
Berninabahn, Chur-Arosa-Bahn und Misoxerbahn
Im 1905 isch d' Bernina-Bahngsellschaft ggründet wordä, mit em Ziel, ä Ysebahnlinie vu Sankt Moritz überä Berninapass bis uf Tirano im Veltlin z' realisiärä. Diä Bahn isch i viär Etappä eröffnet wordä: am 1. Juli 1908 zwüsche Pontresina und Morteratsch und au zwüsche Poschiavo und Tirano, am 18. Auguscht zwüsche Pontresina und Celerina und am 1. Juli 1909 zwüsche Morteratsch und Bernina Suot; de schwirigscht Abschnitt, de zwüsche Bernina Suot und Poschiavo, hend's uf ä 5. Juli 1910 chänne bewältige.
Diä Bahn het vu Aafang aa massivi finanzielle Problem gchaa. So het si i d'r Ziit vum Zwäite Wältchriäg, im Jahr 1943, di Rhätisch bahn übernoo.
Im Ganze isch d' Streggi 60,69 Kilometer lang. In Poschiavo befindet sich d'r Bahnhof usserhalb vum Dorf, will's di Iiheimische so hend wellä. Det befindet sich au ä Werchstatt, wu au historischi Fahrzüg vu d'r Berninabahn erhaltä wärdet. D'r gälbi Personäzug gchört det hüt nuch zum Erschiinigsbild.
D' Berninabahn isch sit em 7. Juli 2008 uf d'r Lischtä vum UNESCO-Wältkulturerb.
Di Rhätisch Bahn het schu im 1942 d' Chur-Arosa-Bahn und d' Misoxerbahn übernoo. D' Chur-Arosa-Bahn haltet z' Chur uf em Bahnhofplatz und fart i d'r Stadt wiä-n-äs Tram uf d'r Strass. Ä berüehmt's Buuwärch isch d'r Langwies-Viadukt. Di ander Ändstaziuu isch Arosa im Schanfigg.
Di verluschtbringendi Misoxerbahn bschtuht hüt noch als Museumsysebahn. D'r italiänisch Name (Diä Bahnliniä verläuft im Italiänisch-Bündä und im Tessin) ischt „Ferrovie Bellinzona-Mesocco“. Im 1895 sind erschti Plän für sonä Bahn entstande. Im 1905 hend d' Buuarbete aagfange, und am 6. Mai 1907 isch diä 21,4 Kilometer langi Streggi em Betrieb übergii wordä. Diä Bahn ischt am Aafang nuch ä-n-äigeni Gsellschaft gsi. Am 28. Mai 1972 isch d'r Personeverchehr iigstellt wordä.
Albulabahn
D'r Jan Willem Holsboer het sich in 're kritischä Fase für d'r Buu vu d'r Albulabahn iigsetzt, obwohl er urschprünglich e anderi Streggäfüehrig het wellä - bis is italienische Chiavenna.
Di ganz Albulabahn (D' Albula isch ä Fluss, wu bi Thusis i Hinterrhii flüüsst) füehrt vu Thusis über d'r Albulapass bis uf Sankt Moritz und ischt 61,67 Kilometer lang. Si ischt vum 1898 bis zum 1903 buut wordä. Si gchört wiä d' Berninabahn sit em 7. Juli 2009 zum Wältkulturerb vu d'r UNESCO.
Ä wichtigi Rollä hät si bim Buu vu de Bergeller Chraftwärch vum EWZ ab em Jahr 1958 gschpillt. Di Rhätisch Bahn het müese Tag für Tag um di tuusig Tonnä Zemänt über d'r Albulapass uf Sankt Moritz transportiärä. Us dem Grund hend's di sibe Ge 6/6 II-Loggene bschtellt.
Dur s' Ängadin
Am 1. Juli 1908 isch d'r Abschnitt zwüsche Pontresina und Samedä eröffnet wordä, gliichzitig wiä d' Fortsetzig i d' Morteratsch vu d'r Berninabahn. Am 1. Juli 1913 isch au d' Streggi vu Samedä bis uf Schuls fertig wordä. In Samedä stuht es Depo mit historischä Schinäfahrzüg. Det isch au d'r gälb Personäzug vu d'r Berninabahn.
Vereinatunnel
Dur ä Vereinatunnel füehrt di nüüschti Streggi vu d'r Rhätische Bahn. S' Projäggt het ä diräggti Verbindig vu Chloschters uf Sagliains im Underängadin vorgseh. D'r Grund isch gsi, ass d'r Flüelapass im Winter nur mit Müe und Not het chänne befare wärde. D'r Bundesrat Leon Schlumpf isch ä Befürworter gsi, und d'r Buu vu dem Tunnel isch in 're Volksabschtimmig vum 22. September 1985 aag'noo wordä.
Uhni verschidäni Iisprache isch es nüd ggange. Am 19. November 1999 isch dänn diä Streggi under em Patronat vum Bundesrat Moritz Löiäbärger eröffnet wordä. Sithär fared diräggti Züg vu Schuls uf Landquart und zum Täil bis uf Disentis. Ä speziells Aagebot sind d' Autoreisezüg. Uf d'r Staziuu Chloschters Selfranga und in Sagliains cha mer Privatauto uf spezielli Ysebahnwäge lade - ähnlich wiä am Lötschberg.