Bildiriş (qəzet)

Bildiriş qəzeti (türk. Bildiriş gazetesi) - Türkiyədə yaşayan azərbaycanlı mühacirlərin 1930-1931-cü illərdə nəşr etdiyi ilk həftəlik siyasi və sosial-ictimai qəzet.

1930-cu ilin 7 avqustunda nəşrə başlayan qəzetin ilk sayının imtiyaz sahibi A.Kazımzadə, məsul müdiri Kamal olmuşdur. Lakin qəzetin 45-ci sayından məsul müdir vəzifəsini B. Süleyman, 56-cı saydan etibarən isə Ümumi Nəşriyyat və Yazı İşləri müdirliyi M.B.Məmmədzadə tərəfindən yerinə yetirilmişdir. "Orhaniyyə" mətbəəsində nəşr ediən qəzet 37-ci sayından başlayaraq "Öztürk" mətbəəsində nəşr edilmişdir. Qəzet həftədə bir dəfə cümə axşamı 4 səhifədən ibarət olaraq nəşr olunurdu. Qəzetin son sayı 1931-ci il 10 sentyabr tarixinə aiddir.

Tarixi

Azərbaycan ruslar tərəfindən işğal edildikdən sonra ölkələrini tərk etmək məcburiyyətində qalan Azərbaycan ziyalıları müstəqilliklərini bərpa etmək üçün milli mübarizələrini Azərbaycandan kənarda da davam etdirdilər. Onlar özlərinə mərkəz seçdikləri yerlərdə milli mübarizəni davam etdirməyə çalışırdılar. Bu mərkəzlərin ən əhəmiyyətlilərindən biri də İstanbul idi. Azərbaycan Milli Hərəkatını yaşatmaq, Rusiyada yaşayan xalqların dərdlərini dünya ictimaiyyətinə çatdırmaq üçün ilk dəfə 1922-ci ildə İstanbulda “Yeni Qafqaz” adlı jurnal nəşrə hazırlanmışdır. Jurnal sabiq Buxara Respublikası Prezidenti Osman Hocanın adı ilə yayıma başlamışdı. Ayda iki dəfə nəşr olunan jurnalın 1927-ci ilə qədər 94 nömrəsi işıq üzü görmüşdü. Mühacirət dövründə çıxan bir çox qəzet, jurnal və kitabların redaktoru olmuş Mirzə Bala Məmmədzadə “Yeni Qafqaz”ı “təkcə azərbaycanlıların deyil, rus əsarətində olan bütün türklərin ilk jurnalı” adlandırırdı. Jurnalda Azərbaycandan başqa Dağıstan, Gürcüstan, Polşa, Rusiya, İran və Türkiyə ilə bağlı xəbərlərə tez-tez yer verilirdi . Sovet İttifaqının güclü təzyiqi nəticəsində 1927-ci il sentyabrın 1-də “Yeni Qafqaz” jurnalı bağlandı.

Mühacirlər bu təzyiqlərdən çəkinməyərək “Azəri Türk”, “Yaşıl Yarpaq” və “Odlu Yurd” jurnallarını nəşr etdilər. Bu jurnalların proqramı da “Yeni Qafqaz”la eyni idi. Sovet İttifaqının təzyiqləri artdıqca qaçqınların vəziyyəti daha da çətinləşirdi. Nəticə də, bu jurnallar da bağlandı.

Türkiyədə azərbaycanlı mühacirlərin nəşr etdiyi ilk həftəlik siyasi və sosial-ictimai qəzet Bildirişdir. Mirzə Bala Məmmədzadənin rəhbərliyi ilə nəşrə başlayan qəzetin ilk nömrəsi 7 avqust 1930-cu il cümə axşamı günü işıq üzü görmüşdür.

"Bildiriş"in məqsədi

Rusiyada baş verən hadisələri dünya ictimai rəyinə çatdırmağı qarşısına məqsəd qoyan Bildiriş qəzeti ilk nömrəsinin birinci səhifəsində dərc etdiyi təqdimatda qəzetin məqsədi və məzmunu ilə bağlı aşağıdakı cümlələrə yer vermişdi:

Bu gündən etibarən hər həftə mütəmadi olaraq nəşr olunacaq “Bildiriş” qəzeti yaxın, orta və uzaq şərq başda olmaqla, siyasi, milli, mədəni və ictimai hərəkatlar haqqında aktual məlumatlar verərək Türkiyə ictimai rəyini işıqlandırmağa çalışacaq. “Bildiriş” oxucularına Türk dünyasının yeganə müstəqil dövləti, Şərqin tək Cümhuriyyəti olan Türkiyədə gedən ümumbəşəri islahat hərəkatı, bu istiqamətdə Türkiyənin hərtərəfli iqtisadi, mədəni, ədəbi və sosial yenilikləri haqqında məlumat verəcək. . “Bildiriş” təkcə Azərbaycan, Türküstan, İdil-Ural, Şimali Qafqaz, Krım, Gürcüstan və Ukraynada baş verən hadisələri deyil, həm də Sovet Rusiyasının. siyasi, iqtisadi və sosial həyatın mərhələlərini göstərən hadisələrə işıq salacaq. “Bildiriş” İran, Əfqanıstan, Hindistan kimi şərq ölkələri haqqında məlumat verəcək; Hətta Misir, Suriya, Fələstin, Hicaz kimi ərəb dünyasındakı hadisələr də öz köşələrində yer alacaq və Avropadakı mühüm xəbərləri qeyd etməyə çalışacaqdır

Qəzetin proqramını açıqladığı bu təqdimatdan da anlaşılacağı kimi Bildiriş Türkiyədəki siyasi və ictimai vəziyyətlə bağlı məlumat verəcəyini, eyni zamanda Azərbaycanda başda olmaqla Türküstan, İdil-Ural, Şimal Qafqaz, Krım, Gürcüstan və Ukrayna baş verən prosesləri çatdıracağını açıqlamışdır.

Dörd səhifəlik qəzetin birinci səhifəsində “Bildiriş” imzası ilə dərc olunan başlıqla yanaşı Rusiyada baş verən digər hadisələr, o cümlədən Azərbaycanla bağlı xəbərlərin əhəmiyyətindən bəhs edilərkən, ikinci səhifədən digər ölkələrə dair xəbərlər davam edirdi. Aşağı hissədə xarici ölkələrlə bağlı hadisələrə yer verilmiş, vaxtaşırı silsilə yazılar dərc olunmuşdu. Üçüncü səhifənin bir hissəsi Türkiyəyə həsr olunduğu halda, xatirə kitabının nəşrinə də cəhd edilmişdi. Dördüncü səhifədə Türk Dünyası xəbərləri və birinci səhifənin davamı olan xəbərlər yerləşirdi.

Qəzet ilk sayından etibarən verdiyi sözə və məzmununa sadiq qalmağa çalışmışdı. Birinci sayda; “Sovet Rusiyasında”, “Amerikada GPU”, “Qafqazda siyasi vəziyyət”, “Son xəbərlər”, “Yeni rus-çin qarşıdurması?”, “İki ayda 18000 vəzifə” məqalələri dərc edilmiş və bir elan verilmişdir. Elanda “Solovkidə gördüklərim... Növbəti sayımızda Solovkinin maraq dairəsində olan gənc azərbaycanlı istiqlal fəalının maraqlı xatirələrini oxuyun!” cümlələri yer alırdı.

Redaksiya heyəti

Bildiriş qəzeti də digər mühacir nəşrləri kimi rusların təzyiqinə məruz qalmışdı. Ona görə də qəzetin nəşr olunduğu müddətdə bəzi məqalələr anonim olaraq dərc edilmiş, bəzi müəlliflər isə ixtisar və ya təxəllüslərdən istifadə etməli olmuşdu. Bu səbəbdən də müxtəlif mənbələrdə qəzetin naşirləri və yazarları haqqında müxtəlif məlumatlar vardır. Ancaq bir çox mənbə, nəşriyyat və müəllif; Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Mirzə Bala Məmmədzadə,Krımlı Cəfər Seyid Əhməd, Əbdülqadir İnan (Fəthilqadir Süleymanov) adlar üzərində razılaşmışdır.

1930-cu ilin 7 avqustunda nəşrə başlayan qəzetin ilk sayının imtiyaz sahibi A.Kazımzadə, məsul müdiri Kamal olmuşdur. Lakin qəzetin 45-ci sayından məsul müdir vəzifəsini B. Süleyman, 56-cı saydan etibarən isə Ümumi Nəşriyyat və Yazı İşləri müdirliyi M.B.Məmmədzadə tərəfindən yerinə yetirilmişdir.

Xaləddin İbrahimlinin yazdıqlarına görə B. Süleymanov və Mirzə Bala Məmmədzadə eyni şəxs idi. Lakin Əli Hüseynoğlu bu məlumatı təkzib edərək əksinə B. Süleymanovun Mirzə Bala yox Əbdülqadir İnan olduğunu yazmışdı.

Mənbə

• Nəsiman Yaqublu. Azərbaycan Mühacirət Mətbuatı (PDF). Bakı: «Elm və təhsil». 2014. səh. 152.