Melita Norvud
Ona XX esrin ve ya son 100 ilin en uzun muddet keshfiyyat orqanina xidmet etmish biri kimi de muraciet edirler. 35 il KQB-ye xidmet eden bu qadin Melita Norvud idi. Hal-hazirda 90 yashli bu qadin Londonun cenubundaki kichik evinde yashayir. Melita Norvud 1945-ci ilde SSRİ-ye ingilislerin elindeki atom bombasinin sirrlerini vermekle 1 il sonra SSRİ-nin de “atom klubu”na uzv olmasinda bash rol oynayan casus olaraq keshfiyyat tarixine kechmishdi. 1937-ci ilden 1972-ci ile qeder SSRİ KQB-ne xidmet eden bu qadinin ifsha olunmasi ise 1992-ci ilde bash verir. Xanim Norvudun ich uzunu ortaya chixaran ise 1992-ci ilde İngiltereye siginan KQB arxiv idaresinde chalishan Vasiliy Mitroxin oldu. Mitroxinin iltica telebinin qebul olunmasini qebul olunmasini qarshiliqsiz buraxmayaraq, aralarinda Norvudun da oldugu bir chox İngiltere vetendashi rus agentlerinin adini Mİ6 sheflerine chatdirmishdi. Bele ki, xanim Norvud her ne qeder elmi arashdirma merkezlerinin birinde kichik vezifeli memur olaraq chalishsa da, atom bombasinin sirlerini teqaude chixdigi 1972-ci ile qeder ruslara oture bilmishdi.
50 il davam eden casusluq
İngilis keshfiyyati onu 1940-ci illerden etibaren izlemesine regmen casus olmasini, ancaq iltica eden KQB uzvu sayesinde isbat ede bilmishdi. Casusluq karyerasina bashladiginda Londonun shimalindaki metal arashdirma shirketinde 5 il idi ki, katibe olaraq chalishirdi. SHirket İngilterenin nuve silahlarini tekmilleshdiren onemli arashdirmalar aparirdi. CHox guvenildiyinden vacib melumatlarin hamisi elinden kechirdi. Amma hech kimin diqqetini chekmeyen bu qadin tez-tez rus agentleri ile gorusherek elde etdiyi gizli bilgilerin nusxesini onlara verirdi. 1945-ci ilden etibaren gizli melumatlara bele eli chatan Norvudu Mİ6 artiq izlemeye bashlamishdi. Bunun uchundur ki, 1949-cu ilde gizli bilgilerle elaqesi kesilir. 1951-ci ilde ise tutarli delil tapa bilmediklerinden gizli bilgilere sizma mehdudiyyeti goturulur ve tebii ki, O, yeniden bu melumatlari ruslara oturmeye davam edir. Mİ6 uzvleri 1965-ci ilde onun Rusiyaya xidmet etdiyini bilenden sonra ellerinde subut olmadigi uchun ve arashdirmalari davam etdirmek uchun herekete kechmediler. Ve 1992-ci ilde elinde 6 qutu ile Vasiliy Mitroxin iltica edir. Getidiyi melumatlar xanim Norvudun KQB-nin maashli memuru oldugunu gosterirdi.
Buna regmen hele de davam eden emeliyyatlarin fiaskoya ugramamasi uchun xanim Norvud haqqinda hech bir qerar chixarilmir ve nazirler kabinetine de bu haqda melumat verilmir. 1996-ci ilde Mitorxinin getirdiyi bilgiler mediyaya achiqlanir. Kabinet ise Norvudun casus oldugunu 1998-ci ilde oyrenir. Achigi hokumet ve keshfiyyat bu ixtiyar qadina ne edeceklerini bilmirdiler. Qanunlara gore xanim Norvudun muhakime olunmasi ve chox guman edam olunmasi lazim idi. Amma ixtiyar ve sevimli nene goruntusunde olan bu qadinin asilmasinin ictimaiyyetde xosh qarshilanmayacagina inanan mesullar bu fikirden dashinirlar. 1999-cu il 22 aprelde mesele ile meshgul olan bash hakim Norvud haqqinda muhakimenin 1992-ci ilden etibaren uzun zaman kechdiyinden muhakime olunmasinin ve edam edilmesinin “uygunsuz” olacagi sheklindeki qerarini achiqlayir. “Yuksek ideallari” ugrunda olkesinin nuve silahi sirrlerini Rusiyaya satan qadin bir sozle olkesinin merhemeti sayesinde kendirden xilas olmushdu.
“Peshman deyilem”
Sirri ifsha olunduqdan sonra “etdiklerimden peshiman deyilem ve lazimi sheyleri etdiyime inaniram” – deyirdi. Melitanin casus olmasinda xeberdar olan tek insan ise bu iller erzinde ancaq heyat yoldashi idi. CHox yalvarmasina regmen xanimini bu yoldan dondere bilmemishdi. Hetta qizi bele tutulana qeder anasinin ishlerinden xeberdar deyildi. Xanim Norvud ifsha olunduqdan sonra Mİ6 sorguchularini chox yormadi. Her sheyi qururla danishmishdi. İnanmish bir kommunist idi ve ona gore “SSRİ tehsil ve sehiyye sahesinde hamiya beraber imkanlar veren, zenginliyi beraber paylashdiran sisteme bir ornek idi, qerbliler ise onu ortadan qaldirmaga chalishirdilar. Amerika ile İngilterenin sahib oldugu atom bombasina Rusiyanin sahib olmamasi boyuk bir haqsizliqdir”. Norvud nuve muharibesine sebebiyyet vere bilecek cehdde oldugu uchun chox tenqid olundu, amma ferqinde olmadan dunya uchun boyuk bir yaxshiliq etdiyini ve balans yaratdigini teqdir edenler de vardir. Onlara gore Amerika 1950-ci illerin evvelerinde Koreya muharibesinde, SSRİ-nin de nuve silahi oldugu uchun Yaponiya oldugu kimi davranmamishdi ve ya buna curet ede bilmemishdi.
En yuksek medal
Xanim Norvud 30-cu illerde kommunizme baglanmish ve gizlice kommunist partiyasina uzv olmushdu. Hech kim kommunist oldugunu bilmirdi. SHirin gorunushlu bu xanimi yuz ilin en onemli casuslarindan biri olmasi shubhesizdir. Ele onemli bilgiler sizmishdi ki, ruslar onu en yuksek medallardan biri ile teltif etmishdiler. Ruslar uchun casusluga bashladiginda hele 25 yashinda genc bir qiz idi. Kommunist sevgisi ona latviyali atasindan miras qalmishdi. Stalinin Rusiyada iqtidara gelmesinden 4 il sonra casusluga bashlamishdi. O zamanlar Stalinin Rusiya ichinde etdiyi zulmlerden dunya xebersiz idi.CHox guman ki, Norvud da. 40 ile yaxin ruslar uchun chalishan Norvudun bank hesabinda deyishiklik olmamishdi. Ozu bu hali “pul uchun deyil, yuksek ideallarim uchun casusluq edirem” sheklinde izah edirdi.
“... hech yarashdirmiram”
Ingilterenin en onemli casusu indi 90 yashindadir ve 50 il once riyaziyyat muellimi olan eri ile satin aldiqlari ve casusluq heyatinin hamisina shahid olan London xaricindeki 2 mertebeli evindexoshbext heyat yashayir. Dediyine gore eri de inanmish bir sosialist idi. Casusluq etmesini istemese de, hech vaxt qarshisini almaga chalishmamishdi da. 1986-ci ilde erinin vefatindan sonra xanim Norvud evde tek-tenha yashayir.
Tutulmasini ustunden chox kechmesine baxmayaraq, hele de onun KQB uchun chalishmasina kim sebeb oldugunu soylemeyen Norvud Rusiyaya en sonda eri ile 1979-cu ilde getmish ve ona verilen pul mukafatini qebul etmemishdi. Rusiyaya oturduyu melumatlarla hemin olke uchun xidmet eden qadin casuslarin en onculu idi. Bele ki, onun gonderdiyi bilgilerr sayesinde Stalin İngilterenin nuve silahlanma proqrami haqqinda bezi ingilis nazirlerinden daha chox melumatli idi. O dovrun İngiltere bash naziri Klement Attilinin kabinetindeki dostlarindan bele gizletdiyi bilgiler birbasha Kremle oturulurdu. Hele de bagchasinda meyve yetishdirmekle meshgul olan xanim Norvud herdenbir onunla reportaj hazirlamaga gelen media mensublarina “İnsanin oz olkesi eleyhine casusluq etmesini hech yarashdirmiram” deyir.
Son soz evezi
Beli, Soyuq muharibe bu ve bunun kimi olaylarla yadda qaldi. Dunya yenice rahat nefes almaga bashlamishdi ki, yeniden arani qizishdiracaq olay oldu. Tarixe 11 sentyabr 2001-ci il terror hadisesi bomba kimi dushdu. Ve yeniden Amerikanin da ichinde oldugu bir chox olkeler keshfiyyat sistemlerine yeniden “el gezdirmeli” oldular. Bunun evvelceden planlashdirilan ve ya tesaduf olmasini soylemek chetindir. Amma gerchek budur ki, dunyada Soyuq muharibeden sonra indi daha tekmil keshfiyyat muharibesi getmekdedir. Statistikaya diqqet edek. 11 sentyabrdan sonra Amerika oz keshfiyyat personalini ne az, ne chox duz 170 mine chatdirmaq niyyetine idi. Yaradilacaq bu 4 yeni orqanin illik budcesi ise 37 milyard dollar olacaqdir. Bu 170 min neferlik personalin her biri uchun texminen illik 220 min dollar demekdir. “Super Keshfiyyat Xidmeti” olaraq da tanimlandirilan bu orqan 100-den chox ayri-ayri ofisin bir araya getirilmesi ile formalashacaqdir. Tesevvur uchun mence, kifayet qeder maraqli reqemlerdir. 11 sentyabrdan sonra keshfiyyatin, daha dogrusu dunya keshfiyyatinin neye ve ya kime qarshi yoneleceyi de o qeder melum deyildir. Dunyada geden prosesler, bash veren olaylar, meqsedli ve ya meqsedsiz ictimaiyyete sirinan verilishler, shou proqramlar sanki bizlere gizlice pichildamaqdadir: “Qardashina bele guvenme”. Heqiqeten de olduqca tehlukeli tendensiyadir. Medeniyyet qeder dunyada daha tez etrafli qol atan, milyonlarla insan birleshdirmek imkani olan bu qavrami belke de dagitmaq, shuurlardan silmek meqsedi gudur. Mehz “mexfiler” silsilesi bashligi altinda verdiyim bu yazilarda sade tarix reqemlemesi etmek fikrim qetiyyen olmamishdir. Men bunlarla insanlari etraflarinda bash verenlere soyuqqanli yanashmalarina ve siradan bir keshfiyyat oyunun qurbanlarina chevrilmemelerine chagiriram. Dunya ikibashlidir. Nece deye sorushsaniz bu cur cavab vererdim ve ya terif ederdim bu dunyani. Bu gun kulli miqdarda pul mukafatinin, maliyye yardiminin, her cure komekliyin acindan olmemek uchun qida menteqesine yeriye bilmediyinden surune-surune getmeye chalishan bir ushagi deyil, onun bu acinacaqli veziyyetini goruntuye alan bir fotoqrafa verildiyi bir dunyanin sakinleriyik. Ali CHimenin “İstihbarat dunyasinin perde arxasi” kitabindan yararlanaraq hazirladigim bu meqalede de insanlarin diqqetini bu kimi ikibashli oyunlara chekmekle bele bir chirkinliklerin hokm sureceyi teqdirde get-gede insanlarin, insan heyatinin pul qeder deyeri olmayacagina inandigimi bildirmek isteyirem. Amma tesellim de var. Mexfiler sayti uchun bu yaziya son sozu bele deyerdim;
“Allahi zalimlerin etdikleri emellerden esla qafil sanma! Allah (c.c) onlarin cezasini yubadib ele bir gune saxlayar ki, hemin gun gozleri hedeqesinden chixar.”