Noğay tili
| Noğay tili | |
|---|---|
| Memleketler: | Rusiye, Türkiye, Romaniya |
| Regionlar: | Dağıstan |
| Laf etken sayısı: | sabıq ŞSCBde 87-100 binge yaqın |
| Sınıflaştırma | |
| Kategoriya: | Avrasiya tilleri |
Altay tilleri
| |
| Elifbe: | kiril elifbesi |
| Til kodları | |
| ISO 639-1: | yoq |
| ISO 639-2: | nog |
| ISO 639-3: | nog |
Noğay tili — noğaylarnıñ tilidir, Altay til ailesindeki türkiy tillerge mensüp. Yazı tili kiril urufatı esasındadır.[1] Dağıstannıñ devlet tili. Rusiyede 87,1 biñ adam noğay tilinde laf ete.
Yazı
[deñiştir | kodunı deñiştir]1928 evel arap yazısı qullanıldı, soñra — latin yazısı, 1938 s. berli kiril yazısı qullanıla. Zemaneviy elifbe 1950 s. tasdıqlanğan.
Şiveler
[deñiştir | kodunı deñiştir]Noğay tiliniñ üç şivesi bardır:
- noğay şivesi (Stavropol ülkesi);
- qaranoğay şivesi (Dağıstan);
- aqnoğay şivesi (Qaraçay-Çerkesiya)
Elifbe
[deñiştir | kodunı deñiştir]Arap
[deñiştir | kodunı deñiştir]Arap arifleriniñ episinen beraber özgün noğay sesleri içün bir qaç ilâve işaret bar edi:
ڮ, ۇ, ۋ, پ, ںُ, چ, ژ , گ
.[2]
Kiril
[deñiştir | kodunı deñiştir]
| А а | Аь аь | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ё ё | Ж ж | З з | И и | Й й | К к |
| Л л | М м | Н н | Нъ нъ | О о | Оь оь | П п | Р р | С с | Т т | У у | Уь уь | Ф ф |
| Х х | Ц ц | Ч ч | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
Latin
[deñiştir | kodunı deñiştir]1928 senesi bütünittifaq latinizatsiya leyhası çerçivesinde latin esasındaki noğay elifbesi yaratılğan. Onıñ müellifi oca Abdulhamid Şerşenbiy oğlu Canibekov edi. Bu elifbede şöyle arifler bar edi: a, в, ç, d, e, ә, f, g, ƣ, i, k, l, m, n, ꞑ, o, ө, p, q, r, s, ş, t, u, y, j, ь, z, v. 1929 bu elifbege esaslanğan "Noğay elifbesi" kitabı çıqtı.
1936 s. taba noğay elifbesi şöyle edi [3]:
| A a | B в | C c | D d | E e | F f | G g | Ƣ ƣ | I i | J j | K k |
| L l | M m | N n | Ꞑ ꞑ | O o | Ө ө | P p | Q q | R r | S s | Ş ş |
| Ꞩ ꞩ | T t | U u | V v | X x | Y y | Z z | Ƶ ƶ | Ь ь |
Elibelerniñ kelişik cedveli
[deñiştir | kodunı deñiştir]
| Кир. | Лат. | Кир. | Лат. | Кир. | Лат. | Кир. | Лат. | Кир. | Лат. |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| А а | A a | Ё ё | (Jo jo) | Л л | L l | С с | S s | Ш ш | Ş ş |
| Аь Аь | Ə ə | Ж ж | Ƶ ƶ | М м | M m | Т т | T t | Щ щ | - |
| Б б | B в | (Дж дж) | Ç ç | Н н | N n | У у | U u | Ъ ъ | ' |
| В в | V v | З з | Z z | Нъ нъ | Ꞑ ꞑ | Уь уь | Y y | Ы ы | Ь ь |
| Г г | G g | И и | I i, I̡ ı̡ | О о | O o | Ф ф | F f | Ь ь | - |
| Гъ гъ | Ƣ ƣ | Й й | J j | Оь оь | Ө ө | Х х | X x, H h | Э э | E e |
| Д д | D d | К к | K k | П п | P p | Ц ц | Ꞩ ꞩ | Ю ю | (Ju ju) |
| Е е | E e, (Je je) | Къ къ | Q q | Р р | R r | Ч ч | C c | Я я | (Ja ja) |
Noğay KHV
[deñiştir | kodunı deñiştir]Menbalar
[deñiştir | kodunı deñiştir]- ↑ Noğay tili 2 iyünniñ 2019 s. arhivlengen.
- ↑ Р.С. Гиляревский, В.С. Гривнин "Определитель языков мира по письменностям"
- ↑ статья|автор=С. А. Калмыкова|заглавие=Алфавит ногайского языка|язык=ru|издание=Вопросы совершенствования алфавитов тюркских языков СССР|место=М.|издательство=Наука|год=1972|страницы=118-125