Joint Sigint Cyber Unit

Hoofdkwartier van de AIVD in Zoetermeer, waarin ook het hoofdkantoor van de JSCU gevestigd is

De Joint Sigint Cyber Unit (JSCU) is een gezamenlijk onderdeel van de Nederlandse geheime diensten AIVD en MIVD en is gericht op het afluisteren van radio- en satellietverkeer (Sigint) en het verkrijgen van inlichtingen via cyberoperaties. De JSCU is begin 2013 opgericht en per 15 juni 2014 operationeel geworden.

Organisatie

De oprichting van de JSCU werd sinds eind 2012 voorbereid door een gezamenlijk team van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) en de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) onder de naam Project Symbolon.

De Joint Sigint Cyber Unit wordt geleid door een Management Board, waarvan ten minste de directeur-generaal van de AIVD, de directeur van de MIVD en het hoofd van de JSCU lid zijn. Voor aangelegenheden die de unit overstijgen is er de Bestuursraad JSCU, waartoe de secretarissen-generaal van de ministeries van Algemene Zaken, Binnenlandse Zaken en Defensie behoren. Intern wordt de JSCU geleid door het hoofd van deze unit.

Het hoofdkantoor van de JSCU is gevestigd in het pand van de AIVD in Zoetermeer, waar naar verwachting 350 mensen zullen werken. Andere onderdelen zullen bij de MIVD in Den Haag komen. Voor de 100 tot 150 personen van de MIVD die voor de JSCU in het AIVD-gebouw komen te werken, eiste de AIVD opnieuw een veiligheidsonderzoek. De MIVD accepteerde dat, maar de betreffende militairen, die vaak al toegang tot de hoogste geheimhoudingsniveaus hadden, voelden zich door het wantrouwen van de AIVD dermate geschoffeerd dat zij juridische stappen eisten.

Alle cyberoperaties van de JSCU worden uitgevoerd door een business unit die uit ca. 80 tot 100 personen bestaat. Deze unit omvat teams voor onder meer aftapactiviteiten, Computer Network Defence (CND) en Computer Network Attack (CNA). Het CNA-team bestaat uit hackers die op offensieve wijze vijandige computernetwerken mogen binnendringen.

Wettelijk kader

Als gezamenlijk onderdeel van de AIVD en MIVD vallen de werkzaamheden van de JSCU onder de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2002 (Wiv). Beide diensten zijn in het convenant inzake de Joint Sigint Cyber Unit van 3 juli 2014 overeengekomen welke taken en bevoegdheden door de JSCU uitgevoerd mogen worden.

Taken

Op basis van het convenant heeft de JSCU de volgende taken:

• Verwerven van elektronische data, waaronder het met technische middelen afluisteren van communicatie
• Deze gegevens toegankelijk en doorzoekbaar maken en er onderlinge verbanden in leggen
• (Ondersteuning bij de) analyse van data en onderzoek naar cyberdreigingen en 'taalcapaciteit'
• Capaciteit voor afluisteren en cyberoperaties leveren, zo nodig op locatie in of nabij missiegebieden
• Innovatie en kennisontwikkeling op deze gebieden om tijdig te kunnen inspelen op technologische ontwikkelingen

Bevoegdheden

Op basis van het convenant mag de JSCU voor het vervullen van zijn taken de feitelijke uitvoering verzorgen van de volgende bijzondere bevoegdheden:

• Observeren en volgen van personen (art. 20 Wiv)
• Onder een dekmantel verzamelen van informatie (art. 21 Wiv)
• Computers binnendringen door middel van hacken (art. 24 Wiv)
• Door middel van een telefoontap of internettap gericht communicatie onderscheppen (art. 25 Wiv)
• Ongericht radio- en satellietverkeer van of naar andere landen onderscheppen (art. 26 & 27 Wiv)
• Gebruikersgegevens opvragen bij telecommunicatiebedrijven (art. 28 & 29 Wiv)

Voor het uitoefenen van deze bevoegdheden hebben medewerkers toegang tot alle plaatsen die nodig zijn om bijvoorbeeld 'observatie- en registratiemiddelen' aan te brengen (art. 30 Wiv).

De bijzondere bevoegdheden tot het doorzoeken van besloten plaatsen of gesloten voorwerpen, de identiteit van personen vaststellen door voorwerpen te onderzoeken (art. 22 Wiv), het openen van brieven en andere postzendingen (art. 23 Wiv) zijn niet aan de JSCU toegekend.

Activiteiten

Het afluisteren van radio- en satellietverkeer werd tot nu toe gedaan door de Nationale Sigint Organisatie (NSO), die eveneens in opdracht en onder verantwoordelijkheid van zowel de AIVD als de MIVD werkte en die per 15 juni 2014 in de JSCU is opgegaan.

De 'cybertaak' van de JSCU zal onder meer het vergaren van inlichtingen via cyberoperaties omvatten, evenals het onderzoeken en voorkomen van dreigingen, aanvallen en spionage gericht tegen Nederlandse computernetwerken. Offensieve cyberoperaties zijn echter voorbehouden aan het Defensie Cyber Commando (DCC). De JSCU zal nauw samenwerken met de afluisterdiensten van buitenlandse bondgenoten, onder meer voor het analyseren van SIGINT.

In januari 2018 werd onthuld dat het Computer Network Attack (CNA)-team van de JSCU sinds de zomer van 2014 was geïnfiltreerd in het netwerk van de Russische hackersgroep Cozy Bear, ook wel aangeduid als APT29, en zodoende kon waarnemen hoe deze groep bij de Amerikaanse Democratische Partij, het ministerie van Buitenlandse Zaken en het Witte Huis probeerde binnen te dringen. Deze informatie werd vervolgens aan de Amerikaanse geheime diensten CIA en NSA doorgegeven, die daarmee bewijs in handen kregen voor de Russische beïnvloeding van de Amerikaanse presidentsverkiezingen 2016.

Afluisterstations

Voor het onderscheppen van draadloze communicatie beschikt de JSCU over twee afluisterstations, die voorheen door de NSO bediend werden: Burum voor interceptie van satellietverkeer en Eibergen voor interceptie van hoogfrequent radioverkeer.

Burum

[[Bestand:120715 Grondstation Nationale SIGINT Organisatie (NSO) Burum Fr NL.jpg|Vorlage:Largethumb|Het satellietgrondstation op It Greate Ear bij Burum (2012)]] Het afluisterstation voor satellietverkeer is gelegen in Burum (gemeente Kollumerland c.a.) in Friesland en werd in de loop van 2006 volledig operationeel. De bouw van dit station (officiële naam: Satelliet Grondstation Burum) begon in 2005 en diende ter vervanging van het voormalige grondstation in Zoutkamp in Noord-Groningen.

Op de zuidoosthoek van het Stratos-terrein, bijgenaamd It Grutte Ear, staan twee grote satellietschotels van 18 meter doorsnee, negen kleinere schotels van 11 meter doorsnee en vier zogeheten 'wafelijzers' met een doorsnee van 4 meter. Zeven schotels onderscheppen communicatie via Intelsat-satellieten en acht de communicatie via satellieten van Inmarsat.

Eibergen

Een tweede afluisterstation van de JSCU bevindt zich op de militaire basis Kamp Holterhoek in de plaats Eibergen in de Achterhoek, waar sinds 1967 door het 898e Verbindingsbataljon radioverkeer uit het voormalige Oostblok werd afgeluisterd. In 1998 ging dit bataljon samen met de 1e Luchtmacht Verbindingsgroep uit Alphen en een deel van de Marine Inlichtingendienst (het Technisch Informatie Verwerkings Centrum, TIVC) uit Eemnes op in het nieuwe Operationeel Verbindings-Inlichtingen Centrum (OVIC), dat in Eibergen gevestigd werd.

In de omgeving van Kamp Holterhoek bevinden zich ten minste drie antennecomplexen om hoogfrequent radioverkeer te onderscheppen. In 2015 werd dit echter bemoeilijkt door de plaatsing van windmolens in de Duitse buurgemeente Vreden, iets waar Defensie om die reden invloed op probeerde uit te oefenen. In hetzelfde jaar werd bekend dat op termijn veel functies in Eibergen zullen moeten verdwijnen als gevolg van de invoering van een 'Breedband Interceptie Systeem'. Dit nieuwe systeem zal echter naar verwachting pas begin 2017 gereed zijn.

Verwerkingssystemen

Over de systemen waarmee de JSCU de uit radio- en satellietverkeer onderschepte data vervolgens verwerkt is in de loop der tijd de volgende informatie naar buiten gekomen:

De MIVD nam in 2009 een eerste versie van een nieuw informatieverwerkingssysteem in gebruik, waarmee onder meer binnen dertig milliseconden informatie uit miljoenen documenten kon worden gevonden. Later zouden onder andere ook 'expertmeetings, samenwerkingsvormen, ketenbenadering, koppeling van gestructureerde en ongestructureerde informatie' mogelijk moeten worden. Blijkens de jaarverslagen was de dienst in 2010 en 2011 bezig met de aanschaf van een nieuw 'SIGINT-productie-ondersteuningssysteem', waarvan in 2013 de eerste versie en in 2014 verdere versies beschikbaar zouden komen.

In november 2013 werd bekend dat het ministerie van Defensie onder de naam project Argo II voor 17 miljoen euro apparatuur van het Israëlische bedrijf NICE Systems had besteld om vanaf 2014 'informatie uit communicatiemiddelen te verwerken tot inlichtingen'. Het systeem zou zowel door de AIVD als MIVD gebruikt gaan worden en is vooral bedoeld om SIGINT bruikbaar te houden voor 'de wereld van het internetprotocol', aldus het Rijks ICT-dashboard, dat ook vermeldt dat het contract met de leverancier tot en met 2018 loopt.

In de media werd vermoed dat de Nederlandse diensten met de aanschaf van Argo II vooruitliepen op toegang tot kabelcommunicatie, iets wat onder de huidige wet niet is toegestaan. Het ministerie van Defensie liet vervolgens op zijn website weten dat Argo II zelf geen data kan onderscheppen of verzamelen en dat het systeem vooralsnog alleen wordt gebruikt om internetverkeer te verwerken dat uit de ether is opgevangen.

In het jaarverslag over 2012 liet de AIVD weten dat zij, ogenschijnlijk parallel aan het project van de MIVD, een systeem hebben ontwikkeld waarmee zeer snel grote hoeveelheden data uit SIGINT en andere bronnen kan worden opgeslagen en doorzocht. Ook heeft de AIVD applicaties ontwikkeld om deze 'bulk data' te analyseren en specifieke trends daarin in statistieken en rapportages weer te geven.

Externe links

• AIVD en MIVD slaan handen ineen tegen cyberdreigingen, ministerie van Defensie
• Samenwerking inlichtingendiensten, ministerie van Defensie