Hiragana
 |
Orri honetako testu zati batzuk japoniar idazkerarekin idatzita daude. Euskarri eleaniztun egokirik gabe, galdera ikurrak ikusiko dituzu kanji edo kana karaktereen ordez. |
Hiragana (平仮名) silabategi bat da, katakana eta kanji-rekin batera berezko japoniar idazkera-sistema osatzen duena. Batzuetan rōmaji edo latindar alfabetorako transkribapena ere erabiltzen dute. Hiragana eta katakana kana-sistemak dira, eta ez dute kontzepturik (kanji bezala) irudikatzen, soinuak baizik. Kana bakoitzak bokal bat (あ,a), kontsonante bat + bokal bat (か, ka) edo sudurkaria (ん, n) irudikatzen du.
Japoniar testu arruntetan hiru sistemak daude nahastuta. Hiragana kanji-rik ez duten japoniar hitzak idazteko erabiltzen dute (partikulak barne) eta baita aditz-hondarkietan ere. Hiragana kanji-ahoskera adierazten duen furigana sisteman ere erabiltzen dute. Hiragana japoniar umeek ikasten duten lehen idazkera da.
Oinarrizko hiragana karaktereak
| あ a | い i | う u | え e | お o | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| か ka | き ki | く ku | け ke | こ ko | |||
| さ sa | し shi | す su | せ se | そ so | |||
| た ta | ち chi | つ tsu | て te | と to | |||
| な na | に ni | ぬ nu | ね ne | の no | |||
| は ha | ひ hi | ふ fu | へ he | ほ ho | |||
| ま ma | み mi | む mu | め me | も mo | |||
| や ya | ゆ yu | よ yo | |||||
| ら ra | り ri | る ru | れ re | ろ ro | |||
| わ wa | ゐ wi | ゑ we | を wo | ||||
| ん n | |||||||
Gorrian karaktere zaharkituak.
Ahoskerari buruzko oharra: Letra guztiak euskaraz bezalatsu ahoskatzen dira hauexek izan ezik:
- u: zubererako ü edo frantsesezko u bezalatsu .
- h: hasperenduna da, lapurteraz edo ingelesez bezala.
- r: beti leuna, ostiRala hitzean bezala, inoiz ez gogorra baRRe hitzean bezala, ezta hitzaren hasieran ere.
- w: ingelesezko w bezala.
- j: ingelesezko j bezala.
- y: euskara batuko Jada bezala.
- fu: fu eta hu artean ahoskatzen da.
- ch: tx ahoskatzen da
- ts: tz ahoskatzen da
- sh: euskarazko x bezala, ixo hitzean bezala
- ha, he, wo: Partikulak direnean, wa, e eta o ahoskatzen dira.
Nigori-ren bidez soinu berrien eraketa
Japonieraz nigori izeneko azentu diakritikoa existitzen da, eta kontsonante ozenak edo ezpuruak (G, Z, D eta B kasuak) eta P erdi ezpurua eratzeko erabiltzen da.
Kontsonante ozenak eratzeko (゛) dakuten-a (濁点) erabiltzen da eta P soinua eratzeko (゜) handakuten-a (半濁点) erabiltzen da, biak karakterearen goi-eskuineko aldean jartzen direnak.
| が ga | ぎ gi | ぐ gu | げ ge | ご go |
| ざ za | じ ji | ず zu | ぜ ze | ぞ zo |
| だ da | ぢ ji | づ zu | で de | ど do |
| ば ba | び bi | ぶ bu | べ be | ぼ bo |
| ぱ pa | ぴ pi | ぷ pu | ぺ pe | ぽ po |
Diptongoak
Beste alde batetik, silaba bat ya, yu edo yo-rekin elkartzen denean, diptongoak eratu daitezke. Kasu honetan bigarren kana (ya, yu edo yo) ohituraz baino txikiagoak idazten dira.
| きゃ kya | きゅ kyu | きょ kyo | |||||
| しゃ sha | しゅ shu | しょ sho | |||||
| ちゃ cha | ちゅ chu | ちょ cho | |||||
| にゃ nya | にゅ nyu | にょ nyo | |||||
| ひゃ hya | ひゅ hyu | ひょ hyo | |||||
| みゃ mya | みゅ myu | みょ myo | |||||
| りゃ rya | りゅ ryu | りょ ryo | |||||
| ぎゃ gya | ぎゅ gyu | ぎょ gyo | |||||
| じゃ ja | じゅ ju | じょ jo | |||||
| びゃ bya | びゅ byu | びょ byo | |||||
| ぴゃ pya | ぴゅ pyu | ぴょ pyo | |||||
Kontsonante bikoitzak
Kontsonante bikoitzak kontsonantearen aurrean tsu txikia (っ) idatziz eratzen dira. K, s, t eta p kontsonanteak baino ez dira bikoizten. Adibideak: よっか (yokka, hilaren 4. eguna), ざっし (zasshi, aldizkaria), だった (datta, izan aditzaren lehenaldia), にっぽん (nippon, Japon). Ahoskera hauxe da: yok-ka, zas-shi, dat-ta, nip-pon, hots, kontsonantea bitan ahoskatzen da. M eta n kontsonante sudurkariak ん aurrean jarriz bikoizten dira. Adibideak: おんな (on'na, emakumea), うんめい (unmei, patua).
Bokal luzeak
Honelaxe eratzen dira:
- a + a: おかあさん (okaasan = ama)
- i + i: おにいさん (oniisan = anaia edo neba nagusi)
- u + u: じゅう (juu = hamar)
- e + e: おねえさん (oneesan = ahizpa edo arreba nagusi)
- e + i: せんせい (sensei = irakasle, maisu)
- o + o: おおきい (ookii = handi)
- o + u: おうじ (ouji = printze)
Jatorria
Hiragana man'yōgana-tik (japonierazko fonemak irudikatzen zituzten txinatar karaktereak) 5. mendean sortu zen eta hasieran batez ere emakumeek erabiltzen zuten. Hiragana karaktereak txinatar idazkeraren kaligrafia etzanetik sortu ziren. Beheko taulak manyōgana-tik kaligrafia etzanaren bidezko eratorpena adierazten du: Goiko aldeak karakterea kaligrafia arruntean erakusten du, gorriz dagoen erdiko aldeak kaligrafia etzanean erakusten du eta beheko aldeak hiragana baliokidea erakusten du.
