Bertran de Born

Bertran de Born
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Périgord, 1140
Lehen hizkuntza	antzinako okzitaniera
Heriotza	Sainte-Trie, 1215 (74/75 urte)
Hezkuntza
Hizkuntzak	antzinako okzitaniera
Jarduerak
Jarduerak	trobadorea, poeta, aristokrata eta musikagilea
Mugimendua	musika klasikoa
Sinesmenak eta ideologia
Erlijio-ordena	Zistertar

Bertran de Born (1140 inguruan - Dalon abatetxea, 1215 inguruan) Hauteforteko jauna (Périgord eta Limousin artean, Akitaniako dukerrian) eta XII. mendeko trobalari okzitaniar garrantzitsuenetako bat izan zen.

Liskarti eta borrokazalea omen zen. 1152tik aurrera Ingalaterrako Henrike II.a Akitaniako duke bilakatu zenez, honek eta bere ondorengoek izandako istilu eta gatazka guztietan hartu zuen parte: Lehenik eta behin aipatu duke berria eta Akitania eta Poitouko aitoren semeen artean izandako gerratean eta ondoren, Henrike II.a hil eta gero, bere semeen artean izandako borroketan: Hasiera batean Joan Lurgabearen alde baina gero bandoz aldatu eta Rikardo Lehoi-Bihotzaren alde.

Bertranen olerkietan gatazka politiko horiek islatzen dira. Haren lanetik berrogeiren bat poema iritsi dira gure egunotaraino eta haietan, dela gorteetako giroa dela guda-ingurua, gizarte feudalaren erretratu nabarmena ematen du.

Honatx hemen adibide bat Be.m platz lo gais temps de pascor izeneko poesia edo sirventes-ean:

(...) E ai grant alegratge Quan vei per champanha renjatz Chavaliers e chavaus armatz (...) E platz mi en mon coratge Quan vei fortz chastels assetjatz (...) E quant er en l'estorn entratz Chascus om de paratge, No pens mas d'asclar chaps e bratz, Que mais val mortz que vius sobratz (...)

(...) Alaitasun handia ekartzen dit, zelaietan margozturik, gerlariak eta zaldiak batailan ikusteak (...) Nire bihotza pozez betetzen da gaztelu gotorrak inguraturik ikusten ditudanean (...) Bataila hasten denean Utz iezaiezue familia oneko gizon guztiei Bakarrik buru eta besoak apurtzeaz pentsatzen; hobe dute hiltzea bizirik harrapatua izatea baino (...)

Rikardo Lehoi-Bihotz Germanian preso egon ondoren, 1194ean libre geratu eta Ingalaterrara itzuli zelarik, haren omenetan idatzitako Ar ven la coindeta sazos poeman Bertran de Bornek euskaldunak aipatu zituen, garaiko estereotipoak jarraiki "bidelapur" hitzaren sinonimo gisa. Zazpi bat mende beranduago, 1962ko otsailean Jon Mirandek eta Txomin Peillenek poesia hori aipatu zuten Igela, euskaldun heterodoxoen errebista aldizkariko "Euskaldun Itsusia (The ugly basque)" kronikan, Euskal Herriko ohituren kritika egin asmoz:

«

"Frantsesek diote, famili barrenean dala bear arropa zikina garbitu. Ber asmoekin Ameriketan MAD errebista agertzen da. Amerikano bizimodu ta moden satira egiten azkarra da, guri asko ikasi digu; baina azkenik agertu den liburu batek geiago: The ugly american, Amerikano itsusia, dauka titulutzat. IGELA xumeoago da eta gure euskaldun itsusiarena kronikatxo bat bakarrik izango da. Irakur zer dion Bertrand de Born trobadore zaldunak euskaldunetzaz Errege Ricardo-ri zuzendutako sirventes edo poema batean: "Ez zait euskaldunen konpainia Puta salduena baino gustatzenago" ("Nom platz companha de Basclos Ni de las putanas venaus")"

»

Dantek Jainkotiar komedian irudikatu zuen, Infernuan, eskuan kriseilu moduan burua zeramala zigor gisa.

Kanpo estekak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Bertran de Born

• "Ar ven la coindeta sazos" poema interpretaturik eta azpian ingelesezko itzulpena