صادق زیباکلام

صادق زیباکلام
استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران
اطلاعات شخصی
زاده	صادق زیباکلام مفرد ۱۳۲۷ تهران، ایران
صادق زیباکلام
خویشاوندان	سعید زیباکلام فاطمه زیباکلام
تحصیلات	دکترای علوم سیاسی

صادق زیباکلام مفرد (متولد ۱۳۲۷، تهران) فعال، پژوهشگر و تحلیل‌گر سیاسی است. زیباکلام دارای دکترای علوم سیاسی از دانشگاه برادفورد است و هم‌اکنون استاد تمام دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد است.

زندگی شخصی

صادق زیباکلام در سال ۱۳۲۷ در کوچه معروف به دعانویس‌ها در محلهٔ بازارچه آب‌منگول تهران در جنوب خیابان ری متولد شد. پدرش تاجر و دارای مغازه‌ای در خیابان قزوین تهران بود اما وارد فعالیت‌های سیاسی نیز شده بود. او از طرفداران محمد مصدق بود اما از لحاظ تشکیلاتی در حزب زحمتکشان به رهبری مظفر بقایی فعالیت می‌کرد.

دختر بزرگ او سارا زیباکلام است که زیباکلام او را «دقیقاً در نقطه مقابل خود» می‌داند. سارا با پسر احمد توکلی ازدواج کرده‌است. زیباکلام می‌گوید نه او و نه توکلی هیچ نقشی در این ازدواج نداشته‌اند و آن دو پس از آشنا شدن در روزنامه همشهری با هم ازدواج کرده‌اند. سارا هم اکنون سردبیر ماهنامه صبح دوکوهه به صاحب امتیازی و مدیرمسئولی مسعود ده نمکی است.

تحصیلات

صادق زیباکلام پنج سال نخست ابتدایی را در دبستان غزالی واقع در خیابان سینا و سال آخر را در دبستان دکتر قاسم‌زاده واقع در خیابان غفاری تحصیل می‌کند. با نقل مکان خانواده به منزل بزرگی در نیاوران، زیباکلام در دبیرستان رهنما در خیابان منیریه ثبت نام می‌کند. او پس از اخذ دیپلم دبیرستان در سال ۱۳۴۵ در کنکور دانشگاه تهران پذیرفته می‌شود اما پدرش با تحصیل او در ایران مخالفت کرده او را روانه اتریش می‌کند تا او را از درگیری‌های سیاسی دانشگاه تهران به دور نگه دارد. در اتریش تحت تاثیر تفکرات مارکسیستی قرار می‌گیرد و تحصیل خود را در اتریش نیمه‌تمام گذاشته و به توصیهٔ پدر در خرداد ۱۳۴۶ به انگلستان می‌رود.

بعد از طی دوره دوساله کالج او به پلی تکنیک شهر هدرزفیلد در شمال انگلستان می‌رود و وارد رشته مهندسی شیمی می‌شود. او بعد از اتمام دوره کارشناسی وارد دوره کارشناسی ارشد و سپس دکترای مهندسی شیمی در دانشگاه برادفورد می‌شود. پس از آزادی در سال ۱۳۵۵، دستگاه امنیتی کشور مانع بازگشت او به انگلستان و ادامه دوره دکتری شده و او به ناچار در ایران مانده و بعنوان مربی در دانشکده فنی دانشگاه تهران استخدام می‌گردد. پس از انقلاب در سال ۱۳۶۳ برای ادامه تحصیل به انگلستان بازمی گردد اما به جای ادامه تحصیل در رشته مهندسی شیمی به علوم انسانی روی می‌آورد. او در دانشکده صلح شناسی دانشگاه برادفورد فوق لیسانس و دکترای خود را می‌گیرد. موضوع تز دکترای او انقلاب اسلامی ایران بوده‌است. زیباکلام در سال ۱۳۶۹ به ایران بازگشته و پس از دو سال وارد گروه علوم سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران می‌شود.

زندان

عکس بازداشت زیباکلام در زندان کمیته مشترک ضدخرابکاری

در تابستان ۱۳۵۳ موقع آمدن به ایران توسط ساواک دستگیر و به اتهام خرابکاری علیه حکومت و تبلیغ برای مجاهدین خلق به ۳ سال زندان محکوم شد. اسناد آزادشده آرشیو ملی بریتانیا در سال ۲۰۰۶ نشان می‌دهد که محافل دانشگاهی، وزارت خارجه و دفتر نخست‌وزیر بریتانیا هارولد ویلسون، که در آن زمان ریاست دانشگاه برادفورد را برعهده داشت، تلاش زیادی را برای روشن‌شدن وضعیت زیباکلام و آزادی او انجام داده بودند که البته بی‌نتیجه مانده بود. او نهایتاً در شهریور ۱۳۵۵ پس از ۲ سال و ۱ ماه از زندان آزاد می‌شود.

محکومیت به زندان، بعد از انقلاب

صادق زیباکلام به هجده ماه حبس تعزیری محکوم شده بود. وی اعلام کرده احکام حبس توسط دادگاه انقلاب اسلامی و در ارتباط با اظهارنظرهای او در مورد سیاست هسته‌ای جمهوری اسلامی و نحوه برخورد قضایی با متهمان پرونده اختلاس سه هزار میلیارد تومانی صادر شده است. به گفته وی به واسطه این پرسش که سیاست هسته‌ای چه حاصلی برای مملکت داشته به یک سال حبس تعزیری و به واسطه گفتن اینکه دادگاه اختلاس ۳۰۰۰ میلیارد تومانی ببیش از آنکه به دنبال کشف حقیقت و اجرای عدالت بوده، به دنبال ارضاء و اقناع افکار عمومی بوده، به شش ماه حبس تعزیری محکومیت یافته‌است. وی بیان کرده است که ارسال دو نامه سرگشاده به سردبیر کیهان باعث پیگرد قضایی او شد و دادستان انقلاب علیه او به اتهامات «فعالیت تبلیغی علیه نظام جمهوری اسلامی، نشر اکاذیب به قصد تشویش اذهان عمومی و توهین به قضات و مسئولین دستگاه قضایی» تشکیل پرونده داد و روانه دادگاه انقلاب کرد.

در آبان ماه ۹۳ حکم یک سال و نیم حبس صادق زیباکلام به ۵ میلیون تومان جریمه نقدی تبدیل شد.

در مذاکرات کردستان

در فروردین ۱۳۵۸ ابراهیم یزدی از زیباکلام برای همکاری با دفتر معاونت نخست‌وزیر در امور انقلاب دعوت کرد و از این راه او با مصطفی چمران معاون نخست‌وزیر در امور انقلاب آشنا شد و از سوی دولت موقت برای حل و فصل مسائل کردستان با او همکاری کرد. با وجود اینکه به گفتهٔ خودش هیچگاه با برخی نظرات چمران پیرامون خلع سلاح و راه حل مسلحانه در برخورد با گروه‌های معارض در کردستان موافق نبوده است، اما نظرات او را اصولی می‌داند. زیباکلام علت موفق نبودن مذاکراتش با کردها را اینطور بیان می‌کند که در جریان یکی از جلسات مذاکره ربوده می‌شود و پس از چند ساعت آزاد می‌گردد، «این اتفاق باعث شد که خلخالی و حسنی و خیلی‌های دیگر، از جمله عزت‌الله سحابی و هاشم صباغیان، به من مشکوک شوند و و تصریحاً و تلویحاً بگویند زیباکلام به نفع دموکرات‌ها کار می‌کند» و این تصویر ایجاد شد که زیباکلام جاسوس دموکرات‌ها است و به این ترتیب مذاکرات با حزب دموکرات کردستان متوقف شد.

پس از انقلاب سمت‌های متعددی را عهده‌دار می‌شود و در سال ۱۳۶۳ برای ادامه تحصیل به انگلستان بازمی گردد اما به جای ادامه تحصیل در رشته مهندسی شیمی به علوم انسانی روی می‌آورد. او در دانشکدهٔ صلح‌شناسی دانشگاه برادفورد کارشناسی ارشد و دکترای خود را می‌گیرد. موضوع پایان‌نامه دکترای او انقلاب اسلامی ایران بوده‌است. زیباکلام در سال ۱۳۶۹ به ایران بازگشته و پس از دو سال وارد گروه علوم سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران می‌شود.

دیدگاه‌ها

مصدق

زیباکلام، محمد مصدق را شریف‌ترین، ملی‌ترین و متدین‌ترین رجال سیاسی ۲۰۰ سال اخیر ایران برشمرد که این صحبت با واکنش مجری همراه شد که خطاب به وی اعلام کرد «شما در حالی از مصدق چنین تعریفی می‌کنید که قبلاً وی را به تعلل و کوتاهی و در شکست نهضت ملی نفت متهم کرده بودید» زیباکلام با رد این موضوع گفت؛ «مصدق مرد خاص در تاریخ سیاسی ایران است» و در پاسخ، با متهم‌کردن سلیمی نمین به توهم توطئه و نگاه دایی جان ناپلئونی به مسائل تاریخی بیان داشت: «شما زمین و زمان را به هم می‌دوزید که رضاخان را خائن معرفی کنید» او در رد ادعای سلیمی نمین مبنی بر خشم مردم از آمدن جنازه رضا شاه به تهران گفت: «وقتی جنازه رضاخان را به ایران آوردند، هزاران نفر از جنازه وی استقبال کردند. فدائیان اسلام که می‌خواستند مراسم را به هم بزنند از مردم کتک خوردند چرا که مردم پی برده بودند که رضاخان خیلی هم آدم بدی نبود»

رضا شاه

زیباکلام در مناظره‌ای با رهدار در دانشگاه صنعتی اصفهان به بررسی ریشه‌های ضدیت با آمریکا و آمریکا ستیزی در ایران پرداخت و از رضا شاه دفاع کرد و گفت: «مدیون چکمه‌های رضا شاهیم. من معتقدم تاریخ بهترین تعیین کننده است به شرطی که تحریف نشود؛ به نظر من رضا شاه خدمات زیادی را به ایران کرد. من معتقدم که ایران مدیون دو نفر است؛ یکی شمشیر آقا محمد خان و دیگری چکمه رضا خان؛ هر چند در دوران رضا شاه فضای بسته و دیکتاتوری حاکم بود ولی همین رضا خان توانست یکپارچگی را در ایران حفظ کند و تمامیت ارضی را حفظ کند و خدمات عمرانی زیادی را برای ما به ارمغان بیاورد» زیباکلام در دیگر مناظره خود در شبکه چهار سیما از رضا شاه دفاع کرد و گفت: «در دوران دولت رضا خان، صنعت ایران با رشد بسیاری مواجه شد و صنایع راه آهن، نساجی و... از موفقیت‌های آن دوره است».

انتخابات ریاست جمهوری ۹۲

برخی از رسانه‌ها معتقددند که وی در جریان انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۲ از حامیان جریان اکبر هاشمی رفسنجانی بوده است. در زمانی که صلاحیت نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری مشخص نشده‌بود، زیباکلام تاکید داشت اصلاح‌طلبان می‌بایست پشت سر هاشمی قرار گیرند و نه کواکبیان و روحانی؛ زیرا کواکبیان و روحانی نمی‌توانند بیش از یک یا دو میلیون رای را به خود اختصاص دهند. بعد از حذف هاشمی از انتخابات توسط شورای نگهبان و عدم حضور محمد خاتمی و در نهایت کناره‌گیری عارف به نفع روحانی، زیباکلام به این نتیجه رسید که در انتخابات از حسن روحانی می‌توان حمایت کرد. وی در مصاحبه‌ای که بعد از انتخابات انجام داد، روحانی را نه یک اصلاح‌طلب همچون خاتمی دانست و نه وی را یک اصولگرای سنتی می‌داند.

زیباکلام در اظهارنظری در آبان ۱۳۹۲ عنوان کرد: «گر به عقب برگردیم یعنی به ماه‌های پس از ۲ خرداد ۱۳۷۶، مشاهد می‌کنیم که تا چه اندازه فضایی کنونی کشور مشابه آن فضا است. در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲ خرداد ۷۶ جناح راست، همچون انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲ غافلگیر شدند؛ چرا که همانطور که انتظار پیروزی سید محمد خاتمی را نداشتند، حسن روحانی نیز به همان ترتیب پیروز شد. در هر دو مورد، راست‌گرایان تا مدتی در شوک شکست به سر بردند و بعد از چندماه با موضع‌گیری جدید شروع به زورآزمایی با دولت منتخب نمودند.

به رسمیت شناختن اسرائیل

صادق زیباکلام و عبدالله گنجی مدیرمسئول روزنامه جوان در مناظره‌ای با موضوع «تعامل انقلاب اسلامی با غرب» در دانشگاه امام صادق حضور یافتند. زیباکلام ضمن بیان اینکه علت دشمنی رژیم صهیونیستی با ایران بدین خاطر است که ما می‌خواهیم آنان را محو کنیم، گفت: من کشور اسرائیل را به رسمیت می‌شناسم چرا که سازمان ملل آن را به رسمیت شناخته است.

حمایت از شعار نه غزه، نه لبنان، جانم فدای ایران

صادق زیبا کلام در راهپیمایی روز قدس سال ۹۳ درباره شعار نه غزه و نه لبنان در گفتگو با افکار نیوز گفت: بنده به عنوان یک ایرانی مسلمان نمی‌دانم که چرا باید از شعار نه غزه و نه لبنان اعلام برائت کنم؟ من فکر می‌کنم هنوز هم اول برای من اول ایران می‌آید، دوم ایران می‌آید و مهم است وسوم هم ایران می‌آید و آخر هم ایران می‌آید.

ایران در جام جهانی فوتبال

زیباکلام در آستانه مسابقات تیم ایران در جام جهانی فوتبال ۲۰۱۴ برزیل در ماهنامه «دنیای فوتبال» نوشت: برای بسیاری از کشورها، پیروزی در جام جهانی، صرفاً پیروزی در جام جهانی و در زمین فوتبال است. اگر پیروز شوند، اما در ایران آن پیروزی بیش از آنکه پیروزی در فوتبال باشد، پیروزی سیاسی و ایدئولوژیک ایران محسوب خواهد شد؛ و بلافاصله خیلی از مسئولان ما و ارگان‌های دولتی از آن بهره‌برداری سیاسی و تبلیغاتی می‌کنند. پیروزی در زمین فوتبال را مسئولان ما تبدیل به پیروزی سیاسی و ایدئولوژیک خواهند نمود. به زعم آنها، آن پیروزی مبین درستی رویکرد و مواضع سیاسی و بین‌المللی ایران خواهد بود. تفاوت دیگر رویکرد نژادپرستانه و شوونیزم ما ایرانیان است. در جوامع دیگر، پیروزی در فوتبال، پیروزی در فوتبال است و به معنای برتری نژادشان، قومشان، ملیتشان، فرهنگ و تمدنشان، پرچمشان و مردمشان بر دیگران نیست؛ اما در ایران این‌گونه نیست.

توافق ژنو

زیبا کلام معتقد است مسائل هسته‌ای ایران نباید در خدمت نگاه ایدئولوژیک ایران با غرب باشد و بر همین اساس وی شدیداً حامی کلیات توافقنامه هسته‌ای ژنو بوده تا حدی که اعلام داشته است: «نسبت به کلیت آن مثل سنگ می‌ایستم و از توافق ژنو دفاع می‌کنم».

اسیدپاشی‌های زنجیره‌ای

صادق زیباکلام، در یک سخنرانی در دانشگاه سمنان، در ارتباط با حادثه اسیدپاشی‌های زنجیره‌ای در اصفهان، این اقدام را به تندروها و افراط‌گرایان مذهبی نسبت داد و آن را با حادثه قتل‌های زنجیره‌ای مشابه دانست.

برنامه اتمی ایران

وی در ۲۶ آذر ۱۳۹۳ در یک کنفرانس در دانشگاه تهران درباره برنامه اتمی جمهوری اسلامی گفت: «موضوع هسته‌ای» بیشتر از جنگ هشت ساله ایران و عراق به کشور ضربه زده است.

حصر موسوی و کروبی

وی در ۲۳ آذر ۱۳۹۳ در جمع دانشجویان دانشگاه شهید باهنر کرمان اظهار کرد: «در موضوع حصر با مطهری موافقم».

بازگشت به صدا و سیما

در ۲۶ مرداد ۱۳۹۲ زیباکلام در صفحهٔ فیسبوک خود از ممنوع‌الورود شدنش به صدا و سیمای جمهوری اسلامی خبر داد.

وی در مناظره‌ای با دکتر زرشناس در برنامه تلویزیونی زاویه که در تاریخ ۳ مهر ۱۳۹۲ از کانال چهار صدا و سیما پخش شد، شرکت کرد. موضوع این مناظره سنت و مدرنیته بود.

وی در ۳۰ فروردین ۱۳۹۳ نیز با حمید رسایی در برنامه مناظره رادیو گفتگو مناظره کرد. موضوع مناظره ممنوع‌الورود شدن حمید ابوطالبی به آمریکا به عنوان نمایندهٔ ایران در سازمان ملل بود.

همچنین در 17 فروردین 1394 نیز با حمید رسایی در مناظره آمفی تئاتر باشگاه خبر نگاران مناظره کرد . موضوع مناظره درباره توافق هسته ای لوزان بود.

تالیفات

• ما چگونه، ما شدیم: ریشه‌یابی علل عقب ماندگی در ایران، صادق زیبا کلام، تهران: روزنه
• هاشمی بدون روتوش: پنج سال گفتگو با هاشمی رفسنجانی، صادق زیبا کلام، فرشته سادات اتفاق فر، تهران: روزنه
• جامعه‌شناسی به زبان ساده، صادق زیبا کلام، تهران: روزنه
• مقدمه‌ای بر انقلاب اسلامی، صادق زیبا کلام، تهران: روزنه
• فرهنگ خاص علوم سیاسی (دربرگیرنده کلیه اصطلاحاتی که به «ایسم» ختم می‌شوند)، حسن علیزاده، صادق زیبا کلام (مقدمه)، تهران: روزنه
• سنت و مدرنیته: ریشه یابی علل ناکامی اصلاحات و نوسازی سیاسی در ایران عصر قاجار، صادق زیبا کلام، تهران: روزنه
• از دموکراسی تا مردم سالاری دینی: نگرشی بر اندیشه سیاسی شریعتی و زمانه او، صادق زیبا کلام، تهران: روزنه
• تحولات سیاسی و اجتماعی ایران ۱۳۲۰ - ۱۳۲۲، صادق زیبا کلام، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)
• قربانیان، وقایع نگاری فرازها و فرودهای جنبش نوخاسته اصلاحات، صادق زیبا کلام، امیرهوشنگ شهلا، تهران: قطره
• آذری غریب، صادق زیبا کلام، نصیر عبادپور (به اهتمام)، تهران: بیدگل
• نهادها و اندیشه‌های سیاسی در ایران و اسلام، حمید عنایت، صادق زیبا کلام (مصحح)، تهران: روزنه
• از هانتینگتون و خاتمی تا بن لادن: برخورد یا گفتگو میان تمدن ها؟، صادق زیبا کلام، تهران: روزنه
• مبانی علم و سیاست، مرتضی صادقی، جواد شفیع‌پور، حسین عنایت مهدی، صادق زیبا کلام (زیرنظر)، تهران: رهپویان شریف
• افلاطون، توماس هابز، جان لاک، جان استوارت میل و کارل مارکس: پنج گفتار در باب حکومت، صادق زیباکلام، تهران: روزنه
• ایران در عصر نادر، مایکل اکسورتی، صادق زیباکلام (مترجم)، سیدامیر نیاکویی (مترجم)، تهران: روزنه
• گفتن یا نگفتن
• کتاب توهم توطئه
• هاشمی رفسنجانی و دوم خرداد
• عکسهای یادگاری با جامعه مدنی
• یادداشت‌های انقلاب

پیوند به بیرون

• وب‌گاه رسمی
• اتوبیوگرافی زیباکلام در وبگاه شخصیش
• فیسبوک صادق زیباکلام
• تحلیل انتخاباتی صادق زیباکلام در گفتگو با روزنامه آرمان: کسانی که می‌خواهند هاشمی نیاید
• تندروها مثل ۲ خرداد ۷۶ شوکه شده‌اند
• چرایی صف‌آرایی مجلس در برابر دولت؟! فرارو