آرایه‌شناسی لینه‌ای

آرایه‌شناسی لینه‌ای - بسته به کاربرد - به یکی از این دو اشاره دارد:

رده‌بندی (آرایه‌شناسی) توسط محمد امین طاوسی، چنان‌که در کتاب سامانه طبیعت (کتاب) (چاپ نخست در ۱۷۳۵ (میلادی)) و آثار پسینش ارائه گردید. در این آرایه‌شناسی، طبیعت به سه فرمانرو تقسیم می‌شود: کان، گیاه، جانور. فرمانروها به رده‌ها (class)، رده‌ها به راسته‌ها (order)، راسته‌ها به سرده‌ها (genus) و سرده‌ها به گونه‌ها (species) تقسیم می‌شوند، با یک طبقهٔ پایینتر به نام جوره (variety).
اصطلاح دیگری برای طبقه‌بندی علمی، به مفهوم سنتی کلمه، که همان رده‌بندی رتبه-پایه (طبقه-پایه) است. در این روش، هر جانداری در جایگاه ویژه‌ای از نظر دسته‌بندی قرار می‌گیرد. به هر سطح از طبقه‌بندی، یک آرایه (Taxon) گفته می‌شود. این معنا به ویژه در برابر سامانه‌شناسی هم‌نیایی، که ارگانیسم‌ها (اندامگان‌ها) را به صورت کلادها دسته‌بندی می‌کند، به کار می‌رود.

بدین ترتیب، «آرایه‌شناسی لینه‌ای» انتزاعی است ازآنچه که در عمل زمینه‌ها و رشته‌های جدایی هستند که راه‌کارهایی همانند را به کار می‌گیرند. روش رده‌بندی رتبه-پایهٔ (طبقه-پایهٔ) موجودات زنده در اصل توسط لینه توده‌پسند شد و از این‌رو بعدها نام وی را بر آن نهادند و آن را «آرایه‌شناسی لینه‌ای» برخواندند، گرچه این روش پس از وی دگرگونی چشمگیری داشته‌است.
لینه بیشتر به خاطر معرفی روشی که هنوز برای فرمول‌بندی نام علمی هر گونهٔ زیستی به کار می‌رود، شناخته می‌شود.

نمای کلی زیست

زیست

آرایه‌شناسی لینه‌ای

تبارزایی و گاه‌نگاری فرضی (به مقیاس نیست)

** فرمانرو: پریاختگان جانوری

 هادئن    نخست‌زیستی     پیشین‌زیستی      پیدازیستی        
     واپس‌نیا
       |--یوباکتری‌ها -----------------------------------
       `--باستانیان  ----------------------------------
            `------- یوکاریوت‌ها -----------------------
                     |--- گیاهان  ---------------------
                     `-----+------ قارچ‌ها -------------
                           `------ پریاختگان جانوری ---

زیست در کیهان: تعاریف زیست | اخترزیست‌شناسی | خاستگاه زیست

طبقه‌های آرایه‌شناختی

در آرایه‌شناسی لینه‌ای اصطلاحات ویژه‌ای برای آرایه‌ها به‌کار می‌رود. اصطلاحات در طبقه‌بندی جانداران، از بزرگ به کوچک به این صورت است:

پیشرفت‌های پس از لینه

در گذر زمان، فهم ما از ارتباط‌ها و خویشاوندی‌های بین موجودات زنده تغییر یافته‌است. لینه تنها توانست که طرحش را بر پایهٔ شباهت‌های ساختاری اندامگانهای مختلف استوار سازد، اما بزرگترین تغییر پس از او، پذیرش گستردهٔ نظریه تکامل به عنوان سازوکار تنوع زیستی و شکل‌گیری گونه‌ها می‌باشد.

لینه ۱۷۳۵^[۱]	هکل ۱۸۶۶^[۲]	چاتون ۱۹۲۵^[۳]	کوپلند ۱۹۳۸^[۴]	ویتیکر ۱۹۶۹^[۵]	ووز و دیگران ۱۹۹۰^[۶]	کاوالیر-اسمیت ۱۹۹۸^[۷]
۲ فرمانرویی	۳ فرمانرویی	دوقلمرویی	۴ فرمانرویی	۵ فرمانرویی	سه‌حوزه‌ای	۶ فرمانرویی
(در نظر گرفته نشده)	آغازیان	پروکاریوت‌ها	مونرا	مونرا	باکتری‌ها	باکتری‌ها
		پروکاریوت‌ها	مونرا	مونرا	باستانیان ^(Archaea)	باکتری‌ها
		یوکاریوت‌ها	آغازیان	آغازیان	یوکاریا	پروتوزوآ
			آغازیان	آغازیان		کرومیست‌ها
گیاهان	گیاهان		گیاهان	گیاهان		گیاهان
گیاهان	گیاهان		گیاهان	قارچ‌ها		قارچ‌ها
جانوران	جانوران		جانوران	جانوران		جانوران

جستارهای وابسته

منابع

↑ Linnaeus, C. (1735). Systemae Naturae, sive regna tria naturae, systematics proposita per classes, ordines, genera & species.
↑ Haeckel, E. (1866). Generelle Morphologie der Organismen. Reimer, Berlin.
↑ Chatton, É. (1925). "Pansporella perplexa. Réflexions sur la biologie et la phylogénie des protozoaires". Annales des Sciences Naturelles - Zoologie et Biologie Animale. 10-VII: 1–84.
↑ Copeland, H. (1938). "The kingdoms of organisms". Quarterly Review of Biology. 13: 383–420. doi:10.1086/394568.
↑ Whittaker, R. H. (January 1969). "New concepts of kingdoms of organisms". Science. 163 (3863): 150–60. Bibcode:1969Sci...163..150W. doi:10.1126/science.163.3863.150. PMID 5762760.
↑ Woese, C.; Kandler, O.; Wheelis, M. (1990). "Towards a natural system of organisms: proposal for the domains Archaea, Bacteria, and Eucarya". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 87 (12): 4576–9. Bibcode:1990PNAS...87.4576W. doi:10.1073/pnas.87.12.4576. PMC 54159. PMID 2112744.
↑ Cavalier-Smith, T. (1998). "A revised six-kingdom system of life". Biological Reviews. 73 (03): 203–66. doi:10.1111/j.1469-185X.1998.tb00030.x. PMID 9809012.

Wikipedia contributors, "Linnaean taxonomy," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Linnaean_taxonomy&oldid=279329200 (accessed March 27, 2009).

برابرهای واژه‌های علمی از:

عطری، مرتضی، واژه‌نامه علوم زیستی، دوجلدی، همدان: اداره انتشارات دانشگاه بوعلی‌سینا، ۱۳۸۴.

این یک مقالهٔ خرد زیست‌شناسی است. می‌توانید با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.

[Linnaeus1735-1] Linnaeus, C. (1735). Systemae Naturae, sive regna tria naturae, systematics proposita per classes, ordines, genera & species.

[Haeckel-2] Haeckel, E. (1866). Generelle Morphologie der Organismen. Reimer, Berlin.

[Chatton1925-3] Chatton, É. (1925). "Pansporella perplexa. Réflexions sur la biologie et la phylogénie des protozoaires". Annales des Sciences Naturelles - Zoologie et Biologie Animale. 10-VII: 1–84.

[Copeland1938-4] Copeland, H. (1938). "The kingdoms of organisms". Quarterly Review of Biology. 13: 383–420. doi:10.1086/394568.

[Whittaker1969-5] Whittaker, R. H. (January 1969). "New concepts of kingdoms of organisms". Science. 163 (3863): 150–60. Bibcode:1969Sci...163..150W. doi:10.1126/science.163.3863.150. PMID 5762760.

[Woese1990-6] Woese, C.; Kandler, O.; Wheelis, M. (1990). "Towards a natural system of organisms: proposal for the domains Archaea, Bacteria, and Eucarya". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 87 (12): 4576–9. Bibcode:1990PNAS...87.4576W. doi:10.1073/pnas.87.12.4576. PMC 54159. PMID 2112744.

[CavalierSmith2004-7] Cavalier-Smith, T. (1998). "A revised six-kingdom system of life". Biological Reviews. 73 (03): 203–66. doi:10.1111/j.1469-185X.1998.tb00030.x. PMID 9809012.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

ن ب و رتبه‌های آرایه‌شناختی جانداران
				کلان‌راسته
حوزه/دامنه/بالافرمانرو	بالاشاخه/بالادسته	بالارده	هم‌زادان	بالاراسته	بالاتیره	بالاسرده	بالاتبار	بالاگونه
سلسله/فرمانرو	شاخه/دسته	رده	هَنگ	راسته	تیره	سرده	تبار	گونه
زیرسلسله/زیرفرمانرو	زیرشاخه	زیررده		زیرراسته	زیرتیره	زیرسرده	زیرتبار	زیرگونه
فروفرمانرو/رشته	فروشاخه	فرورده		فروراسته		بخشه		جوره
	ریزشاخه	خردرده		خردراسته