فرهنگ یاز

فرهنگ‌های باستان‌شناختی همراه با مهاجرت‌های هندو-ایرانی (سپس دف‌ه‌ا‌). فرهنگ‌های آمودریا، یاز و آندرونوو؛ گاهی با مهاجرت‌های هندو-ایرانیان همراه بودند.

فرهنگ یاز یا تمدن یاز (بخاطر محوطه شاخص یاز دَپَه (به ترکمنی: Yaz-depe, Yaz Depe) ، یاز تَپَه (به ترکمنی: Yaz Tepe)، در نزدیکی بایرامعلی، ترکمنستان نامیده شده است)، یکی از فرهنگ‌های عصر آهن آغازین فرارود دربرگیرنده فرهنگ مرو، باختر و سغد (حدود ۱۵۰۰ تا ۵۰۰ پ.م.) بوده است. این فرهنگ در فرودست فرهنگ آمودریا ، که آن هم بازمانده عصر آهن است؛ یافت شده که دارای خانه‌های سنگی ستوندار با سامانه‌های آبیاری بوده است. در این شهرگانی ظروف گلی یافت شده که آن‌ها با چرخ سفالگری ساخته شده‌اند. همچنین گزارش‌ها بیانگر این هستند که ابزارهای برنجی و آهنی نیز مانند داس‌ها یا چاقوهای فرش آهنی در میان ابزارها پیدا شده است.

با ارگ‌های کشاورزی، فلزکاری و سرامیک کاری برگرفته از فرهنگ استپی و عدم تدفین، آن را به‌عنوان بازتابی باستان‌شناختی احتمالی از فرهنگ نخستین ایران شرقی در اوستا تلقی می‌کنند. تاکنون هیچ آرامگاهی مرتبط با این فرهنگ پیدا نشده است و این به عنوان مدرکی احتمالی از رویه زرتشتیان در تدفین آسمانی مردگان تلقی می‌شود. گفته شده که زمان سرایش بخشهایی نوین تر از اوستا با باشندگی این فرهنگ همراه بوده است؛ گرچه این گفته تنها بر پایه برخی برآوردهای پاره ای از زبانشناسان به دست داده شده است.

منابع

• Diakonoff, Igor M. (1985), "Media", in Ilya Gershevitch (ed.), The Cambridge History of Iran, Volume 2: The Median and Achaemenian periods, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-20091-2
• Parpola, Asko (1995), "The problem of the Aryans and the Soma: Textual-linguistic and archaeological evidence", in George Erdosy (ed.), The Indo-Aryans of Ancient South Asia: Language, Material Culture and Ethnicity, Walter de Gruyter, ISBN 978-3-11-014447-5
• Mallory, J. P.; Adams, Douglas Q. (1997), Encyclopedia of Indo-European Culture, Taylor & Francis, ISBN 9781884964985
• Askarov, A. (1999), "The beginning of the Iron Age in Transoxiana", in Ahmad Hasan Dani; Vadim Mikhaĭlovich Masson (eds.), History of Civilizations of Central Asia, Motilal Banarsidass Publ., ISBN 978-81-208-1407-3
• C.C. Lamberg-Karlovsky (2005), "Archaeology and Language: The Case of the Indo-Iranians", in Edwin Francis Bryant; Laurie L. Patton (eds.), The Indo-Aryan Controversy: Evidence and Inference in Indian History, Psychology Press, ISBN 978-0-7007-1463-6
• Parpola, Asko; Carpelan, Christian (2005), "The cultural counterparts to Proto-Indo-European, Proto-Uralic and Proto-Aryan: Matching the dispersal and contact patterns in the linguistic and archaeological record", in Edwin Francis Bryant; Laurie L. Patton (eds.), The Indo-Aryan Controversy: Evidence and Inference in Indian History, Psychology Press, ISBN 978-0-7007-1463-6
• Kuzmina, Elena E. (2007), J.P. Mallory (ed.), The Origin of the Indo-Iranians, BRILL, ISBN 978-90-474-2071-2
• Kuzmina, E. E. (2008), Victor H. Mair (ed.), The Prehistory of the Silk Road, University of Pennsylvania Press, ISBN 0-8122-4041-3
• Parpola, Asko (2012), "The formation of the Aryan branch of Indo-European", in Roger Blench; Matthew Spriggs (eds.), Archaeology and Language III: Artefacts, Languages and Texts, Routledge, ISBN 978-1-134-85586-5
• Buławka, Nazar (2009–2010), "Decorative motifs of the Early Iron Age (Yaz I) pottery in southern Turkmenistan", Światowit, Institute of Archaeology of the University of Warsaw, VIII (XLIX)/A
• Bendezu-Sarmiento, Julio; Lhuillier, Johanna (2013), "Sine Sepulchro cultural complex of Transoxiana(between 1500 and the middle of the 1st Millennium BCE). Funerary Practices of the Iron Age in Southern Central Asia: Recent Work, old Data, and new Hypotheses", AMIT (45)
• Boroffka, Nikolaus G. O.; Sverchkov, Leonid M. (2013), "The Jaz II and III period pottery. Classification and chronology viewed from Bandykhan, Southern Uzbekistan", in Marcin Wagner (ed.), Pottery chronology of the Early Iron Age in Central Asia, Kazimierz Michałowski Foundation, Institute of Archaeology, University of Warsaw, pp. 49–74
• Buławka, Nazarij; Kaim, Barbara (2015), "The Iron Age in Serakhs Oasis (Turkmenistan). The Preliminary Results of the Application of Geographic Information System in the Study of the Settlement Pattern of the Earliest Confirmed Occupation of the Oasis", Keep The Revolution Going. Proceedings of the 43rd Annual Conference on Computer Applications and Quantitative Methods in Archaeology, Oxford: Archaeopress, ISBN 978-1-784-91338-9 {{citation}}: Check |isbn= value: checksum (help); Unknown parameter |ignore-isbn-error= ignored (|isbn= suggested) (help)
• Khlopina, K. I. (2015), "Namazga-depe and the Late Bronze Age of Southern Turkmenia", in Philip L. Kohl (ed.), The Bronze Age Civilization of Central Asia: Recent Soviet Discoveries, Routledge, ISBN 978-1-317-28225-9
• Parpola, Asko (2015), The Roots of Hinduism: The Early Aryans and the Indus Civilization, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-022691-6