Roma
Roma | |
|---|---|
| Roma Capitale | |
 Dagiti pakaimatangan ti Roma: ti ngato a kanigid a ladawan ket ti Koliseo, sarunuen (kanigid nga agpakanawan) babaen ti Monumento para kenni Vittorio Emanuele II, ti Piazza della Repubblica, ti Castel Sant'Angelo, ti Ubbog ti Trevi, ti simborio iti Basilioka ni Santo Pedro ken ti tangatang a panakakita ti pakasaritaan a sentro ti siudad | |
 Wagayway | |
| Parbo a nagan: | |
  Roma Lokasion ti Roma idiay Italia | |
| Nagsasabtan: 41°54′N 12°30′E / 41.900°N 12.500°ENagsasabtan: 41°54′N 12°30′E / 41.900°N 12.500°E | |
| Pagilian | Italia |
| Rehion | Lazio |
| Probinsia / Metropolitano a siudad | Roma (RM) |
| Gobierno | |
| • Mayor | Gianni Alemanno (PDL) |
| Kalawa | |
| • Dagup | 1,285.31 km2 (496.26 sq mi) |
| Kangato | 20 m (70 ft) |
| Populasion (Disiembre 2010)[1] | |
| • Dagup | 2,761,477 |
| • Densidad | 2,100/km2 (5,600/sq mi) |
| Nagan dagiti umili | Romano |
| Sona ti oras | UTC+1 (CET) |
| • Kalgaw (DST) | UTC+2 (CEST) |
| Kodigo ti koreo | 00100; 00121 aginggana 00199 |
| Kodigo ti panagtawag | 06 |
| Patron a santo | San Pedro ken San Pablo |
| Aldaw ti santo | 29 Hunio |
| Website | Opisial a website |
Ti Roma (Panangibalikas nga Ingles: /ˈroʊm/; Italiano: Roma panangibalikas [ˈroːma] (
dengngen); Latin: Rōma) ket maysa a siudad ken naipangpangruna a komuna ("Roma Capitale") idiay Italia. Ti Roma ket isu ti kapitolio iti Italia, ti kapitolio iti Lazio (Latin: Latium) ken ti kangrunaan nga ili iti Probinsia iti Roma. Nga addaan iti agarup ar 2.7 riwriw nga agtaeng 1,285.3 km2 (496.3 sq mi), isu pay daytoy ti kadakkelan ken kaaduan apopulasion a siudad ken komuna iti daytoy a pagilian. Daytoy a siudad ket mabirukan idiay tengnga a laud a paset iti Italiano a Peninsula, idiay Karayan Tiber ti uneg ti Lazio a rehion iti Italia.
Ti pakasaritaan ti Roma sangadpaenna ti dua ken kagudua a ribo a tawtawen. Isu idi ti kapitolio a siudad ti Romano a Pagarian, ti Romano a Republika ken ti Romano nga Imperio, nga isu ti dominante a kabilegan idiay Lumaud Europa ken dagiti dagdaga a nabeddengan ti Mediterraneo para iti sumurok a pito gasut a tawtawen manipud idi umuna a siglo BC aginggana idi maika-7 a siglo AD ken daytoy a siudad ket naipammategan a kas maysa a nakaipasngayan iti lumaud a sibilisasion. Manipud idi umuna a siglo AD, ti Roma ket isun ti tugaw iti Papa ken, kalpasan ti gibus iti Bisantino a dominasion, idi maika-18 a siglo nagbalin daytoy a kapitolio dagiti Papa nga Estado, a nagbayag daytoy aginggana idi 1870. Idi 1871 ti Roma ket nagbalin a kapitolio iti Pagarian iti Italia, ken idi 1946 ti kapitolio iti Italiano a Republika.
Kalpasan dagiti Tengnga a Panawen, ti Roma ket tinurayan babaen dagiti papa a kas ni Alejandro VI ken Leon X, a nagbaliw iti siudad iti maysa kadagiti kangrunaan a sentro iti Italiano a Renasimiento, a nairaman ti Florencia.[2] Ti agdama a bersion iti Basilika ni San Pedro ket inpatakder idi ken ti Kapilia Sistina ket pinintaan babaen ni Michelangelo. Dagiti nalatak nga artista ken arkitekto, a kas ni Bramante, Bernini ken Rafael ket nagtaengda idiay Roma, nga isuda ket nagparawad kadagiti Renasimiento ken Baroko nga arkitektura.
Ti Roma ket nairanggo idi ti GaWC idi 2010 a kas maysa a beta+ a sanglubongan a siudad,[3] ken ti pay maika-28 a kangrunaan a sangalubongan a siudad.[4] Idi 2007, ti Roma ket isu idi ti Maika-11 a kaaduan a nabisbisita a siudad iti lubong, maika-3 a kaaduan a nabisbisita iti Kappon ti Europa, ken ti kadayegan a papanan dagiti turista idiay Italia.[5] Ti siudad ket maysa kadagiti kaballigian a "pabrika" iti Europa, kadagiti termino a kadayaw ken puonan.[6] Ti naipakasaritaan a sentrona ket inlista babaen ti UNESCO a kas maysa a Tinawtawid a Lugar iti Lubong.[7] Dagiti monumento ken dagiti museo a kas dagiti Batikano a Museo ken ti Koliseo ket dagiti 50 a kaaduan a papanan a mabisbisita dagiti turista iti lubong (ti Dagiti Batikano a Museo a naka-awawat kadagiti 4.2 a riwriw a turista ken ti Koliseo ket naka-awawat kadagiti 4 a riwriw a turista iti tungngal maysa a tawen). Ti Roma ket nangsangaili idi ti Kalgaw nga Olimpiada ti 1960.
Etimolohia
[urnosen | urnosen ti taudan]No ti maipanggep a taudan ti nagan a Roma adda dagiti nadumaduma a hipotesis a naibagnabaga.[8] Ti kangrunaan ket dagiti sumaganad are the following:
- Manipud iti Rommylos (Romulus), tinaudan ni Ascanius ken nangbangon ti sudad;
- Manipud ti Rumon wenno Rumen, arkaiko a nagan ti Tiber, ken nagtaudan ti adda met laeng nga isu a ramut a kas ti Griego a berbo ti ῥέω (rhèo) ken ti Latin a berbo ti ruo, a kaibuksilan dagitoy dua ket "agayus";[9]
- Manipud ti Etruskano a balikas ti ruma, a ti ramutna ket ti *rum- "mungay", a mabalin a mangitudo ti totem a lobo a nangampon ket nagpaspasuso dagiti singain a kognado nga agnagan ti Romulus ken Remus, wenno ti sukog dagiti turod ti Palatino ken Aventino;
- Manipud ti Griego a balikas ti ῤώμη (rhòme), a kayatna asaoen ket kapigsa.[10]
Pakasaritaan
[urnosen | urnosen ti taudan]Kasapaan a pakasaritaan
[urnosen | urnosen ti taudan]Adda ti arkeolohiko nga ebidensia ti panagsakup ti tao iti lugar a Roma manipud idi 14,000 a tawtawen, ngem ti napuskol a tuon ti ub-ubing a rugrugit ket ilemmengna dagiti lugar ti Palaeolitiko ken Neolitiko.[11] Adda dagiti ebisensia ti bato a ramramit, banga ken dagiti bato nga armas a mangikeddeng ti saan a basbassit ngem 10,000 a tawtawen a kaada ti tao. Adda dagiti nakalkali a mangsuporta ti panirigan a ti Roma ket dimakkel manipud kadagiti pastoral a pagtaengan idiay Turod Palatino a nabangon idiay ngato ti lugar iti masakbayan a Romano a Timpuyogan. Bayat nga adda met dagiti arkeologo a sumupsuppiat a ti Roma ket nabangon iti tengnga ti maika-8 a siglo BC (ti patesa ti tradision), daytoy a petrsa ket suheto ti kontrobersia.[12] Nupay kasta, ti bileg ti nadayeg a sarita ti naisalaysayan a pannakabangon ti Roma ket tarawidwidanna a mangilingay ti panangikaskaso manipud iti husto, ken dagiti naduduog a tinaudan.
Sarita ti pannakabangon ti Roma
[urnosen | urnosen ti taudan]Dagiti tradisional a sarita a a naibagbaga met laeng dagiti taga-ugma a Roamno ket nangipalpalawag ti kasapaan a pakasaritaan ti siudadda kadagiti termino iti sarita ken mito. Ti naamammuan kadagitoy a mito, ken mabalin a ti kadayegan kadagiti amin ket dagiti Romanomano a mito, ket ti istoria ni Romulus ken Remus, ti dua a singin a pinsuso babaen ti maysa a babai a lobo.[13] Nangikeddengda a mangbangon ti maysa a siudad, ngem kalpasan ti maysa a panagringngor, ni Romulus ket pinatayna ti kabasatna alalaki. Segun kadagiti Romano nga analista, daytoy ket napasamak idi 21 Abril 753 BC.[14] Daytoy a sarita ket nainaipada iti dua a tradision, a napasamak iti nasapsapa a panawen, nga adda ti Troiano a nagkamang a ni Aeneas ket timmalaw idiay Italia ken nakabiruk kadagiti linia ti Romano babaen ti anakana lalaki a ni Iulus, ti kabiengas ti Julio-Claudia a dinastia.[15] Daytoy idi ket lineppas babaen ti Romano a mannaniw a ni Virgilio idi umuna a siglo BC.
Dagiti nagibasaran
[urnosen | urnosen ti taudan]- ^ "Demograpia dagiti Bilbilang". Istituto nazionale di statistica (ISTAT). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2016-03-26. Naala idi 2012-04-06. Disiembre 2010.
- ^ "Roma, siudad, Italia". Ensiklopedia ti Columbia (Maika-6 nga ed.). 2009. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2010-04-20. Naala idi 2012-04-06.
- ^ "GaWC – TI lUbong segun ti GaWC 2010". Lboro.ac.uk. 14 Septiembre 2011. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-05-24. Naala idi 11 Pebrero 2012.
- ^ "Archive copy" (PDF). Naiyarkibo (PDF) manipud iti kasisigud idi 2011-05-16. Naala idi 2011-05-16.
{{cite web}}: Panagtaripato ti CS1: naiyarkibo a kopia a kas titulo (silpo) - ^ Bremner, Caroline (12 Disiembre 2008). "Panagiranggo Kaagiti Kasayaatan a Papanan a Siudad ti Euromonitor Internasional". Euromonitor International. Naala idi 2 Marso 2010.
- ^ "Dagiti Europeano a pabrika ti siudad". City Mayors. 28 Agosto 2008. Naala idi 14 Hunio 2010.
- ^ "Naipakasaritaan a Sentro ti Roma, dagiti tagikua ti Santa Sede idiay Siuda nga Agragrag-o kadagiti Ekstrateritorial a Karbengan ken San Paolo Fuori le Mura". UNESCO a Tinawtawid a Sentro ti Lubong. Naala idi 8 Hunio 2008.
- ^ Claudio Rendina, Roma ieri, oggi, domani, Newton Compton, Roma, 2007, pg. 17
- ^ Daytoy a hipotesis ket nagtaud manipud iti Romano a Gramatiko a ni Maurus Servius Honoratus.
- ^ Daytoy nga hipotesis ket nagtaud manipud kenni Plutarch
- ^ Heiken, G., Funiciello, R. kenDe Rita, D. (2005), Dagiti Pityo a Turod ti Roma: Ti Maipapan ti Heolohiko a Panagpasiar iti Agnanayon a Siudad. Unibersidad ti Princeton a Pagmalditan.
- ^ Wilford, John Nobel (12 Hunio 2007). "Adu pay dagiti Mangibagnos iti Sarita (wenno Daytoy Kadi ket Kinapudno?) ni Romulus". New York Times. Naala idi 11 Agosto 2008.
- ^ Livy (1797). Ti Pakasaritaan ti Roma. George Baker (patarus). Naimaldit para kenni A.Strahan.
- ^ Hermann & Hilgemann(1964), p.73
- ^ Livy (26 May 2005). Ti Nasap a Pakasaritaan ti Roma. Penguin Books Ltd. ISBN 978-0-14-196307-5.
Dagiti akinruar a silpo
[urnosen | urnosen ti taudan]
Dagiti midia a mainaig iti Roma iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Roma manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)
- Pagsurotan ti panagbiahe idiay Roma iti Curlie (iti Ingles)
- Opisial
- Komuna ti Roma (iti Italiano)