Kontentke ótiw

Gvatemala

Siltemelerdi redaktorlaw
Wikipedia, erkin enciklopediya
Baspadan shıǵarıw múmkin bolǵan versiya endi qollap-quwatlanbaydı hám vizuallastırıwda qáteler bolıwı múmkin. Brauzer betlerin jańalap, onıń standart baspadan shıǵarıw funksiyasınan paydalanıń.
Gvatemala Respublikası
Gvatemalanıń bayraǵı Gvatemalanıń gerbi
Gvatemala bayraǵı Gvatemala gerbi
Gvatemala dúnya kartasında

Gvatemala dúnya kartasında

Paytaxtı Gvatemala
Prezidenti Alexandro Djammattei
Rásmiy til(ler)i Ispan tili
Gimni Guatemala Feliz
Jer maydanı 108 889 km²
Xalqınıń sanı
 – adam/km² 		18,697,234
 171,7/km²
Ǵáresizlik kúni 15-Sentyabr 1821-jıl
Pul birligi ketcal
Waqıt poyası -6…
Telefon kodı +502
Internet domeni .gt

Gvatemala (ispansha Guatemala, rásmiy atı Gvatemala Respublikası (ispansha República de Guatemala) — Oraylıq Amerikada jaylasqan mámleket. Qubla-shıǵısta Salvador, shıǵısta Gonduras, arqa-shıǵısta Beliz hám de arqa menen batısta Meksika mámleketleri menen shegaralasadı. Gvatemalanıń shıǵıs jaǵısı Karib teńizi menen, al batıs jaǵısı Tınısh okeanı menen ushlasadı.

Oraylıq Amerika respublikaları arasında xalqı boyınsha eń úlken mámleket.

Paytaxtı - Gvatemala qalası. Rásmiy tili - ispan tili bolıp tabıladı.[1].

Etimologiya

"Gvatemala" ataması astek tilindegi Cuauhtēmallān, sózinen kelip shıqqan bolıp, "kóp terekler mákánı" degen mánisti ańlatadı[2] . Bul atama aymaqqa Ispaniya basqınshılıǵı waqtında Pedro de Alvaradoǵa joldas bolǵan Tlaskala áskerleri tárepinen berilgen.

Geografiyası

Shegaraları: Gvatemala Beliz, Salvador, Gonduras hám Meksika menen shegaralasadı.

Jaǵısı: Mámleketti eki okean suwları juwıp turadı: Tınısh okeanı (Kecal hám San-Xose portları) hám Atlantika okeanı (Karib teńizi, Puerto-Barrios hám Santo-Tomas-de-Kastilya portları). Mámlekettiń eń ataqlı plyajları hám kurort aymaqları (Monterriko, San-Xose, Retaluleu) Tınısh okeanı jaǵasında jaylasqan bolıp, ol jerde bálent tolqınlar sebepli sayaxatshılar arasında eń ataqlı nárse vindserfing (samal serfingi) bolıp tabıladı. Karib teńizi jaǵasındaǵı Punta-de-Palma hám Livingston plyajları tolqınlardıń joq ekenligi hám qırǵaqqa jaqın jerdegi suwdıń sayızlıǵı sebepli balalı shańaraqlar ushın júdá qolaylı.

Aymaǵı: Gvatemala aymaǵınıń yarımınan kóbi Kordilyer tawlı poyasına tiyisli. Bul poyas Oraylıq Amerikanıń eń bálent shıńı - Taxumulko vulkanın (4220 m), arqada siyrek tóbeshikli Peten platosına qaray túsken karstlanǵan páskeltek Alta-Verapas oypatlıqlarına jalǵanatuǵın Syerra-de-los-Kuchumatanes, Syerra-de-las-Minas qırları menen belgili bolǵan qatparlı-boklı taw dizbeklerin óz ishine alatuǵın Syerra-Madre vulkanlı taw dizbeklerinen ibarat. Beliz tárepten Gvatemalaǵa páskeltek Mayya tawları kirip keledi. Tınısh okeanı jaǵasın allyuviallıq pástegislik iyelegen.

2006-jılǵı maǵlıwmatlarǵa qarasaq ormanlar mámlekettiń derlik 83 %in iyeleydi, sonıń menen birge ormanlardı kesiw dárejesi joqarı kórsetkishke iye (jılına 1,7%).

Vulkanları: Mámlekette 33 vulkan bar bolıp, olardan 3 danası elege shekem qáwipli esaplanadı. 1541-jılda eń belgili bolǵan Agua vulkanınan qaynaǵan suw hámde ılay aǵımları atılıp shıǵıp, Gvatemalanıń birinshi paytaxtın wayran etti. Sonıń menen birge aqırǵı márte 1965-jılda kúshli atılǵan Pakaya vulkanı da kópshilkke málim.

Íqlımı: Gvatemalanıń ıqlımı tropikalıq bolıp, jaǵısta hám tegislikte ortasha jıllıq temperatura 23—27 °C, platoda 15—20 °C. Jazǵı yamasa qurǵaq máwsim (noyabr-aprel) hám qısqı yamasa jamǵırlı máwsim (maydan oktyabrge shekem) tek jawın muǵdarı hám túngi temperatura menen parıqlanadı, dekabr-yanvarda temperatura tawlarda -10 °Cqa shekem, platoda bolsa 0 °Cqa shekem túsedi[3]. Basqasha aytqanda bul aymaq ushın "jaz" hám "qıs" túsinikleri shártli túrde qollanıladı hám uyqas túrde qurǵaq hám jamǵırlı máwsimlerdi ańlatadı[4]. Eń ıssı aylar fevral-may bolıp esaplanadı. Qısta (maydan baslap oktyabrge shekem) kúshli jawınlar sebepli dúbeleyler hám suw tasqınları kelip shıǵadı. Solardan eń kúshlileri 1998-jılda (Mitch dúbeleyi) hám 2005-jılda (Stan) júz berip, olar nátiyjesinde mámlekettiń úlken bólegi suw tasqını hám kúshli samallardan zálel kórgen. Ortasha jılına 1300 mm jamǵır jawadı.

Jer silkiniwler: Bul tábiyat qubılısları vulkanlar hám Tınısh okeanı túbiniń dúzilisi sebepli mámlekette júdá keń tarqalǵan. Eń kúshli jer silkiniw 1976-jıl 4-fevralda bolıp ótip, ol paytaxt hám basqa iri qalalardıń 90 %in wayran etti (sol waqıtta 20 mıńnan aslam adam qaytıs boldı hám millionnan artıq adam úysiz qaldı).

Gvatemalanıń topografiyalıq kartası
Gvatemalanıń topografiyalıq kartası

Tariyxı

Siyasiy sisteması

Hákimshilik-aymaqlıq dúzilisi

Fayl:Гватемала АТД.png
Департаменты Гватемалы
№ Департамент Адм. центр Площадь,

км² 		Население,

(2002) чел. 		Плотность,

чел./км²
1. Альта-Верапас Кобан 8 686 776 246 89,37
2. Баха-Верапас Салама 3 124 215 915 69,11
3. Чимальтенанго Чимальтенанго 1 979 446 133 225,43
4. Чикимула Чикимула 2 376 302 485 127,31
5. Петен Флорес 35 854 366 735 10,23
6. Эль-Прогресо Гуастатоя 1 922 139 490 72,58
7. Киче Санта-Крус-дель-Киче 8 378 655 510 78,24
8. Эскуинтла Эскуинтла 4 384 538 746 122,89
9. Гватемала Гватемала 2 126 2 541 581 1195,48
10. Уэуэтенанго Уэуэтенанго 7 401 846 544 114,38
11. Исабаль Пуэрто-Барриос 9 038 314 306 34,78
12. Халапа Халапа 2 063 242 926 117,75
13. Хутьяпа Хутьяпа 3 219 389 085 120,87
14. Кесальтенанго Кесальтенанго 1 951 624 716 320,20
15. Реталулеу Реталулеу 1 856 241 411 130,07
16. Сакатепекес Антигуа-Гуатемала 465 248 019 533,37
17. Сан-Маркос Сан-Маркос 3 791 794 951 209,69
18. Санта-Роса Куилапа 2 955 301 370 101,99
19. Солола Солола 1 061 307 661 289,98
20. Сучитепекес Масатенанго 2 510 403 945 160,93
21. Тотоникапан Тотоникапан 1 061 339 254 319,75
22. Сакапа Сакапа 2 690 200 167 74,41
Всего 108 890 11 237 196 103,20
Возрастно-половая пирамида населения Гватемалы на 2020 год
Собор святого Иосифа, город Гватемала, Гватемала

Siltemeler

  1. ↑ „ГВАТЕМАЛА • Большая российская энциклопедия — электронная версия“.
  2. ↑ Campbell 1997.
  3. ↑ Гватемала. Консульский департамент МИД РФ. Дата обращения: 8 августа 2013. Архивировано 13 августа 2013 года.
  4. ↑ Vidgen, Lucas.Guatemala. Lonely Planet, 2010. Дата обращения: 8 августа 2013. Архивировано 7 ноября 2013 года.

Derekler

  • Гарднер Е. И. Гватемала // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1892. — Т. VIII. — С. 198—199.
  • Campbell, Lyle. American Indian languages: The historical linguistics of Native America. — New York & Oxford: Oxford University Press, 1997. — P. 512. — ISBN 0-19-509427-1.
«https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?title=Gvatemala&oldid=97524» saytınan alınǵan