Ньюкасл-апон-Тайн

Ньюкасл-апон-Тайн
	Қала
	Ньюкасл-апон-Тайн
	ағыл. Newcastle upon Tyne
	Елтаңбасы
Әкімшілігі
Ел	Ұлыбритания
Аймағы	Солтүстік-Шығыс Англия
Салтанатты графтық	Тайн-энд-Уир
Тарихы мен географиясы
Координаттары	54°58′40″ с. е. 01°36′48″ б. б. / 54.97778° с. е. 1.61333° б. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 54°58′40″ с. е. 01°36′48″ б. б. / 54.97778° с. е. 1.61333° б. б. (G) (O) (Я)
Құрылған уақыты	II ғасыр
Жер аумағы	114 км²
Орталығының биiктігі	30 м
Тұрғындары
Тұрғыны	295 800 адам (2017)
Тығыздығы	4883 адам/км²
Сандық идентификаторлары
Телефон коды	0191
Пошта индексі	NE
	newcastle.gov.uk (ағыл.)
	Ньюкасл-апон-Тайн
	Ньюкасл-апон-Тайн шекарасы
	Ортаққордағы санаты: Ньюкасл-апон-Тайн

Ньюкасл-апон-Тайн (ағыл. Newcastle upon Tyne), қысқаша — Ньюкасл [[njuːˈkæsəl]] — Ұлыбританияның солтүстік-шығыс жағалауы, Тайн-энд-Уорд графтығындағы өнеркәсіптік қала. Тайн өзенінің солтүстік жағалауында орналасқан. Бұрын Нортумберленд графтығының әкімшілік орталығы болды.

Қаланы римдіктер Понс-Элиус деген атпен қалаған. Орта ғасырда қала латын тілінде «Novum Castellum» атымен аталды(қаз. «Жаңа қамал»).

Ньюкаслдан басқа, Гейтсхед, Хебберн, Джарроу, Норт-Шилдс және Саут-Шилдс кіретін Тайнсайд қалалық агломерациясы халқы саны бойынша Англияда жетінші орында тұр.

Ньюкаслдың тұрғындарын «джорди» деп атайды, олардың сөйлеуі британдық ағылшын тілінің өзіндік жеке диалектері тән.

Өнеркәсіп

Көлік торабы, Тайн өзеніндегі кемежай, Солтүстік теңізіне құятын жерге жақын. Кәсіпорындар салаларына кеме жасау және электротехникалық кеме жөндеу, қазандық және турбиналық құрылыс, теңіз қозғалтқыштарын өндіру, тау-кен және басқа да жабдықтар жатады.

Тұрғындар

Халқы саны, адам^[1]
2001	2011	2016
247 710	268 064	282 708

Экономика

Ньюкасл XIX ғасырдағы ағылшын өнеркәсіп төңкерісінде үлкен рөл атқарды және көмір өндіруде көшбасшы болды. Орыс тіліндегі «Тулуға өзінің самауырамен» дегені ағылшын тіліндегі «Ньюкаслға өзінің көмірімен» дегеніне ұқсас.

Ауыр өнеркəсіп өндірісі XX ғасырдың екінші жартысында азайды. Қазіргі уақытта Ньюкаслда кеңсе және сауда нүктелеріне арналған тауарлар өндірісі басым. Қала сондай-ақ экологиялық проблемаларды шешуге деген ұмтылысы үшін құрметтеледі, онымен қоса Carbon Neutral бағдарламасын жоспарланған бірінші қала ретінде танылды. Ньюкасл - солтүстік-шығыс Англияға бағытталған Гейтсхэдпен серіктестікте коммерциялық және білім беру қаласы болып табылады. Тайнсайдтың бөлігі ретінде Ньюкаслдың экономикасы бюджетте шамамен 13 млрд фунт стерлингті құрайды. Орталық іскерлік ауданы Сеннамен, Орталық станциямен және жағалау аймағымен шектеліп, қала орталығында орналасқан.

A1 тас жолы қала арқылы өтеді.

Жекелеп сататын сауда

Негізгі дүкендер орталықта және жақын аудандарында орналасқан. Ең үлкені - Элдон алаңындағы сауда орталығы. Қазіргі уақытта бұл Ұлыбританиядағы ең үлкен сауда кешені. Оның құрамына бірінші және ең үлкен универмаг - «Феник» (Fenwick), сондай-ақ Лондоннан тыс жерде орналасқан ірі универмагтардың бірі «Маркс пен Спенсер» (Marks and Spencer) кіреді. «Дебенхэм» (Debenham) флагмалық дүкені, «Джон Льюис» (John Lewis) дүкені сияқты «Bainbridges» деген атпен халыққа танымал. «Bainbridges» сияқты, бұл дүкендер, бәлкім, ең алғашқылары. Қазіргі кезде Элдон алаңы толықтай қалпына келтірілуде. Ескі автовокзалдардың орнына жаңаларын ауыстыру. Жаңартылған автовокзал ресми түрде 2007 жылы наурызда ашылды. Ньюкаслдың басты сауда көшесі - Northumberland Street. 2004 жылғы есеп бойынша ол Лондоннан кейін Ұлыбританияда жалға алу үшін ең қымбат көше болды. Ньюкаслдың жаныныда Гейтсхедте (Gateshead) Еуропадағы ең ірі сауда орталығы - MetroCentre орналасқан.

Білім беру

Студенттің даңқы қаланың сыртында күшейе түсті, өйткені екі университет (Ньюкасл университеті мен Нортумбрия университеті) және әлемге әйгілі колледж көптеген жастарды қызықтырады. Ньюкасл колледжі - Ұлыбританиядағы №1 мемлекеттік колледждің ресми танылған беделіне ие ең ірі оқу орны. Колледж 1956 жылы құрылды және әлемнің 40-тан астам елдерінен студенттерді қабылдайды. Студенттердің жалпы саны - 40 000, ал күндізгі бөлімде оқитын студенттер - 5000. Әр түрлі салалардағы мамандар даярлайды - өнер және дизайн, денсаулық сақтау, қонақжайларды басқару, есептеу техникасы, музыка және орындаушылық өнер және т.б.

Мәдениет және демалыс

Ньюкасл қаласында көркем галереялар мен театрлар бар, соның ішінде Ройял театры.
Әлемге танымал Миллениум көпірі Ньюкаслда орналасқан.
Шопинг ұнатушылар Элдон алаңындағы Ньюкасл орталығында орналасқан Еуропадағы ең ірі сауда орталықтарының бірімен қуанады.
1859 жылы 28 қаңтарда Ньюкаслда ағылшын сеттерлердің алғашқы көрмесі өтті.
Қаланың орталығында Ұлыбританияның 26-шы Премьер-Министрі, граф Чарльз Грейдің ескерткіші орналасқан.

Қалалық кеңес

Ньюкаслдағы билік қалалық кеңес мүшелері арасынан сайланған мэрдің көмегі арқылы жүзеге асады. Кеңесшілердің басым бөлігі либералды-демократтар.

Қалада заң бар, ол бойынша: «Қаланың әрбір азаматы садақ пен жебесі бар қалада жүрген шотландықты өлтіруге құқылы».

Дін

Ньюкасл қаласында 2 собор бар: Әулие Николостың Англикан соборы, биязы шам-мұнарасымен және Август Велби Пугин жасаған Әулие Марияның Рим католик соборы. Олар өздерін приходтық шіркеу ретінде бастады. Әулие Мария соборы 1850 жылы соборға, ал 1882 жылы Әулие Николос соборға айналды. Біріккен Корольдікте орналасқан Англиканның ең ірі евангелиялық шіркеулерінің бірі Ньюкасл қаласында орналасқан, Джесмонд приходтық шіркеуі, қала орталығынан солтүстігінде қарай орналасқан.

Мәдениет

Диалект

Ньюкасл тұрғындарының диалектісі «джорди» (geordie) деп аталады және Ұлыбританияның басқа аймақтарының тұрғындарына түсініксіз және басқа жақтан алынған көптеген сөздерімен ерекшеленеді. Джорди диалектісінде ағылшын-саксон, скандинавия және кельттік тамыры бар. Барлық британдық диалектерге қарағанда (австралиялықты қоса алғанда) қазіргі ағылшын тіліне ұқсамайды. Ньюкаслда ағылшын-джорди-сөздігін сатып алуға болады, сонымен қатар сөздіктің онлайн нұсқалары да бар. Ньюкасл тұрғындарының диалектік айтылуының мысалдары: «dead» («дэд» — «өлі»), «cow» («кау» - «сиыр»), «house» («хаус» - «үй») және «strong» («строн» - «күшті») осылар «deed» («диид» - «өлі»), «coo» («ку» - «сиыр»), «hoos» («хус» — «үй») және «strang» «(«стрэн» - «күшті») деп айтылады. Барлық осы мысалдарда айтылу ағылшын-саксон диалектегі сөздердің айтылуына ұқсас. Сондай-ақ, ағылшын-саксоннан шыққан джордиге «larn» (ағылшын-саксоннан «laeran», «teach» - «үйрету» дегенді білдіреді), «burn» («stream» - «ағын»), «gan» («go» — «бару») және т.б. жатады.

Спорт

Қала бүкіл әлемге әйгілі футбол клубы «Ньюкасл Юнайтедтің» отаны, ол кәсіби футболда Ньюкаслдың жалғыз өкілі. Ол Англияның төрт мәрте чемпионы, 1969 жылғы Астаналық Кубогының иегері, сондай-ақ басқа да көптеген құрметті атақтарға ие. Англиядағы үлкендігі жағынан төртінші стадион «Сент-Джеймс Паркта» ойнайды.