ئاللەل
ئاللەل، (بئی نگلیزی: اللەلە) یەک ژ دوئا ن ژی زێدەترێ گەنێن جیگر (التەرناتیڤ)ئە ل سەر کرۆمۆزۆمێن هۆمۆلۆگ، د خالەک دیارکری (لۆکوس) دە جه دگرە. حەروسا هن جاران ژ دەوسائا للەل، پەیڤائا للەلۆمۆرف ژی تێ بکارانین.[1]
ب کورتاسی، شێوەیێن جودا یێن گەنەک (بۆهێل) دیارکری وەکیئا للەل تێن ناڤکرن.[2]
جوداهیێن د ناڤبەرائە ندامێن زیندەوەرێن هەمان جۆرێ، وەکی چەشیدداری (بئی نگلیزی: ڤاراتۆن) تێ ناڤکرن. چەشیدداریا بۆماوەیی ژ بەر هەبوونائا للەلەن جودا پەیدا دبە.[3]گوهەرتۆیێن (ڤاریانت) گەنێنئا لتەرناتیڤ،ئا نگۆئا للەل، چەشیدداریا شەوەیێ سیفەتێئا نگۆ چەشیدداریا رووخسارێ زێدە دکن.[4]
د سیفەتێن دورەگ دە رێزا زنجیرا ئادنیا هەرئا للەلەک ژ هەڤ پچەک جودا یە.[5] د خانەیێن دیپلۆیدی دە هەر گەن دوئا للەل لخوە دگرە، هەرئا للەلەک ل سەر کرۆمۆزۆمێ هۆمۆلۆگ دە د خالێن تایبەت (لۆکووس)ئێ ن ل هەمبەری هەڤ دە جه دگرە.[6]
ئاللەل ب شێوەیێ جۆت کار دکن لێ دبە کو زێدەترێ دوئا للەلان ژی باندۆرێ ل چێبوونا رووخسارەبابەتا (فەنۆتیپ) سیفەتەک دیارکری بکن.ئا للەلا کۆ خوە د رووخسارەبابەتا زیندەوەرێ دە نیشان ددەئوو چێبوونا رووخسارەبابەتائا للەلا دنئا هەمان گەنێئا ستەنگ دکە، وەکیئا للەلا زال (بئی نگلیزی: دۆمنانتئا للەلە) تێ ناڤکرن.
ئاللەلا کۆ ل هەمبەرئا للەلا زال، د رووخسارەبابەتێ دە خویا نابەئوو ڤەشارتی دمینە، وەکیئا للەلا بەزیڤ (بئی نگلیزی: رەجەسسڤەئا للەلە) تێ ناڤکرن. حەکە هەردوئا للەلێن هەمان گەنێ ژی بەزیو بن، ڤێ گاڤێئا للەلێ بەزیو، خوە د رووخسارەبابەتا زیندەوەرێ دە نیشان ددە.[5]
حەکە هەردوئا للەلێن گەنەکی وەکهەڤ بن،ئا نگۆ رێزائا دنیا وان هەمان بن، ژ بۆ ڤێ سیفەتێ، زیندەوەر وەکی یەکرەگ (بئی نگلیزی: هۆمۆزیگۆوس) تێ ناڤکرن. حەکە هەردوئا للەل ژ هەڤ جودا بن، زیندەوەر ژ بۆ ڤێ سیفەتێ وەکی دورەگ (بئی نگلیزی: هەتەرۆزیگۆوس) تێ ناڤکرن.
ل گۆر بۆماوەییا مەندەلی، یەک ژ هەردوئا للەلان دبەئا للەلێ زالئوو د رووخسارا زیندەوەرێ دە خوە نیشان ددە.ئا للەلا دن بەزیوئە ئوو د رووخسارا زیندەوەرێ دە خویا نابە.[5]
ئاللەل ل سەر کرۆمۆزۆمێ دە ب تیپان تێن نیشانکرن. وەکی میناک، ژ بۆ سیفەتێ رەنگێ کوولیلکا پۆلکەیێ دوئا للەل هەنە،ئا للەلەک زانیاریێن ژ بۆ رەنگێ مۆر لخوە دگرە،ئا للەلا دن زانیاریێن ژ بۆ رەنگێ سپی هلدگرە. حەکەئا للەل زال بە ب تیپا گردەک(بئی نگلیزی: وپپەرجاسە) تێ نیشانکرن،ئا للەلێ بەزیو ژی ب هەمان تیپێ لێ ب تیپا هووردەک (بئی نگلیزی: لۆوەرجاسە) تێ نیشانکرن. ژ بەر کۆ د کوولیلکا روەکا پۆلکەیێ دە رەنگێ مۆر ل سەر رەنگێ سپی زالئە ،ئا للەلێن رەنگێ کوولیلکا پۆلکەیا دورەگ وەکی پپ تێن نیشانکرن ( پ = پورپلە ). ل گۆر ڤێ رەوشێ کوولیلکێن ب رەنگێ مۆر یەکرەگئا ن ژی دورەگ ن،ئا للەلێن پپئا ن ژیئا للەلێن پپ لخوە دگرن. کوولیلکێن ب رەنگێ سپی یەکرەگ نئوو ئا للەلێن پپ لخوە دگرن. حەکە زیندەوەر ژ بۆ سیفەتەک دیارکری یەکرەگ بە، هەموو گامەتێن (سپەرمئا ن ژی هێک) زیندەوەرێ ژ بۆ وێ سیفەتێ، یەک جۆرئا للەل لخوە دگرە. حەکە زیندەوەر خوەدیێ سیفەتەک دورەگ بە، ڤێ گاڤێ زیندەوەر دو جۆرئا للەل لخوە دگرەئوو ئە گەرا گامەتەکئا ب یەک ژ وانئا للەلان %50 یە.[3]
مەندەل ب تاقییێن سەر روەکا پۆلکەیێ هن زانیاریێن دەربارێئا للەلان دە ب دەست خست. مەندەل ژئە نجاما تاقیێن خوە دیار کر کۆ;
1. ژ بۆ هەر سیفەتەک دوئا للەل هەیە
2.ئا للەل د هەموو نفشێن نوو دە یەکگرتیا خوە دپارێزن، بەیی کۆ تێکلێ هەڤ ببن، ژ باڤان دگوهازن بۆ وەچەیان.[7]
3. د هەبوونائا للەلا زال دە،ئا للەلا بەزیو ڤەشارتی دمینەئوو د رووخسارەبابەتا زیندەوەرێ دە خویا نابە.ژ ڤێ رەوشێ رە تێ گۆتن زالبوونا تەڤاڤ.[8]
پشتی مەندەل، زانیار زێدەتر لێکۆلینێن بۆماوەیی ل سەر روەکئوو ئا ژالێن دن کرنئوو نیشانکرن کۆئا للەل خوەدیێ هێ زێدەتر تایبەتمەندیان ن.[7]د بە کۆ د ناڤبەرا جۆتائا للەلێن سەر کرۆمۆزۆمێن هۆمۆلۆگ دە ژ بلی زالبوونا تەڤاڤ ب چەندان رێیێن دن ژی تێکلی چێ ببە.
زانیاریێن بۆماوەیی یا مرۆڤ ژ یا پۆلکەیێن مەندەلئا لۆزترئە . حنەک رووخسارەبابەتێن مرۆڤ ژئا للەلێ زال پەیدا دبن. لێ پررانیائا للەلێن مرۆڤ ل گۆر رێبازا زالبوونئوو بەزیوبوونێ باندۆر ل هەڤ ناکن.[9] زالبوونا نەتەڤاڤ، هەڤزالبوونئوو فرەئا للەلی هن زانیاریێن دەربارێئا للەلان ن کۆ پشتی مەندەل هاتن کەشفکرن.ئە ڤ بەشا بۆماوەییێ، وەکی بۆماوەییا نەمەندەلی تێ ناڤکرن.
زالبوونا نەتەمام
گۆتارا بنگەهین: زالبوونا نەتەمام
حەکە د ناڤبەرائا للەلێن دورەگئێ ن گەنەک دیارکری دە تێکلیا زالبوونئوو بەزیوبوون روو نەدە،ئە ڤ رەوش وەکی زالبوونا نەتەمام (بئی نگلیزی: نجۆمپلەتە دۆمنانجە) تێ ناڤکرن. د زالبوونا نەتەڤاڤ دە رووخسارەبابەتا وەچەیێ ژ رووخسارەبابەتا هەردو باڤانان جودا یە.[10] وەکی میناک هەکە روەکا قەرەنفیلێ یا ب کوولیلکێن سۆر ب قەرەنفیلا کوولیک سپی ڤە وەرە لێکدان رووخسارەبابەتا هەموو وەچەیەن یەکەم (ف1) ب رەنگێ پەمبەیی خویا دبە. رووخسارا پەمبەیی ناڤەنجیا رەنگێ سۆرئوو سپی یە.
حەڤزالبوون
- گۆتارا بنگەهین: حەڤزالبوون
حەکە باندۆرا هەردوئا للەلان ژی ل سەر رووخسارەبابەتا وەچەیێ دە خویا ببە،ئە ڤ رەوش وەکی هەڤزالبوون (بئی نگلیزی: جۆدۆمنانجە) تێ ناڤکرن. جوداهیا هەڤزالبوونێ ژ زالبوونا نەتەڤاڤئە ڤئە کۆ، رووخسارەبابەتێن هەردو باڤانان ژی د رووخسارەباباتا وەچەیێ دە خویا دبە.[4] وەکی میناک ژ جۆتبوونا گایێ رەش ب چێلەکا سپی ڤە، گۆلکا بەلەک،ئا نگۆ گۆلکا ب پوورتێ رەنگێ رەشئوو سپی پەیدا دبە.
فرەئا للەلی
- گۆتارا بنگەهین: فرەئا للەلی
مەندەل د خەباتێن خوە دە سیفەتێن خوەدیێ دو گەنێن جیگر ب کارئا نیبوو. حەرچقاس زیندەوەرەک دیپلۆیدی دکارە ژ بۆ گەنەکێ تەنێ دوئا لەل هلبگرە ژی، دبە کۆ د کۆما هەمان زیندەوەران دە ژ دودویێ زێدەترئا للەل هەبە.حەکە سیفەتەک خوەدیێ سێئا ن ژی زێدەتر گەنێن جیگر بە،ئە ڤ رەوش وەکی فرەئا للەلی (بئی نگلیزی: مولتپلەئا للەلەس) تێ ناڤکرن.[11] وەکی میناک، سیفەتا کۆمەلەیا خوینا مرۆڤ ژئا لیێ سێئا للەلان ڤە،ئا للەلێنئا ،ب،ئۆ ڤە تێ کۆنترۆلکرن. کۆمەلەیا خوینا میرۆڤەک ژ ڤان سێئا للەلان هەری زێدە دو جۆرئا للەل لخوە دگرە.[12]
چاڤکانی
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]- ^ برتاننجا، تهەئە دتۆرسئۆ فئە نجیجلۆپاەدا. "اللەلە". ئەنجیجلۆپەدا برتاننجا، 31ئۆ جت. 2021، [1]ئا ججەسسەد 4 ژانواری 2023.
- ^ حارتل، د. ل.، & ژۆنەس،ئە . و. (1998). گەنەتجس: پرنجپلەسئا ندئا نالیسس. سودبوری، مئا: ژۆنەسئا ند بارتلەتت. Iسبن 0-7637-0489-خ
- ^ ا ب جوللەن، ک.ئە . (2009).ئەنجیجلۆپەدائۆ ف لفە سجەنجە. نەویۆرک: فاجتسئۆ ن فلە، Iنج
- ^ ا ب جامپبەلل، ن.ئا .، & رەەجە، ژ. ب. (2008). بۆلۆگی (8تهئە د.). سان فرانجسجۆ، جئا: بەنژامن-جوممنگس پوبلسهنگ جۆمپانی.
- ^ ا ب ج رتتنەر، دۆن،ئا ند تمۆتهی لەە مججابە.ئە نجیجلۆپەدائۆ ف بۆلۆگی. فاجتسئۆ ن فلە، 2004.
- ^ ئالبەرتس، ب.، ژۆهنسۆن،ئا .، لەوس، ژ.، مۆرگان، د.، رافف، م.، رۆبەرتس، ک.، & والتەر، پ. (2014). مۆلەجولار بۆلۆگیئۆ ف تهە جەلل (6تهئە د.). نی: گارلاند سجەنجە.
- ^ ا ب ریە، ج.، وسە، ر.، ژوروکۆڤسک، ڤ.، دەساخ، ژ.، جهۆ، ژ.، &ئا ڤسسار، ی. (2017).بۆلۆگی. حۆوستۆن، تەخاس :ئۆ پەنستاخ جۆللەگە، رجەئو نڤەرستی،
- ^ بەتتس، ژ.، دەساخ، پ.، ژۆهنسۆن،ئە .، ژۆهنسۆن، ژ.، کۆرۆل،ئۆ .، & کروسە، د.ئە تئا ل. (2017).ئا ناتۆمی & پهیسۆلۆگی. حۆوستۆن، تەخاس:ئۆ پەنستاخ جۆللەگە، رجەئو نڤەرستی،
- ^ Iرەلاند، ک.ئا . (2010). ڤسوالزنگ حومان بۆلۆگی (3ردئە د.). حۆبۆکەن، نژ: ژۆهن ولەی & سۆنس.
- ^ ستارر، ج. (2007). بۆلۆگی:جۆنجەپتسئا ندئا پپلجاتۆنس (7تهئە د.). بۆستۆن، مئا: جەنگاگە لەارننگ.
- ^ سۆلۆمۆن،ئە .، مارتن، ج.، مارتن، د.، & بەرگ، ل. (2015).بۆلۆگی. ستامفۆرد: جەنگاگە لەارننگ.
- ^ لۆسۆس، ژ.، ماسۆن، ک.، ژۆهنسۆن،گ.، راڤەن، پ.، & سنگەر، س. (2016). بۆلۆگی (11تهئە د.). نەو یۆرک، نی: مجگراو-حللئە دوجاتۆن.
| دانەگەهێن کۆنترۆلائۆ تۆریتەیێ: نەتەوەیی |
|---|
