Cabalian

Cabalian (vulgo Cabalian), hodie notum sub nomine Joannopolis, in honorem Sancti Joannis, ejusdem Patroni ac titularis ecclesiae paroecialis, commune est de gradu quinto provinciae Leytis Australis insulae Leytensi sitae.

Etymologia

Cabalian nomen oppidi habet originem de verbo balì, radix quae significat rupturam vel actus diruptionis, ad quod figentur praeverbium ka- et postverbium -an. Haec constructio nominis dat signficationem quod oppidum est locus rupturarum seu locus rerum ruptorum. Haec res materia habeant multae fabulae ac historiae describentium originem nominis oppidi.

Theoria I – De malo rupto

Inter haec figuravit narratus unde unus malus unius ex navibus navigatoris iberici Ferdinandi Magellani ruptus est. Chronica non habent Magellanica hanc historiam, sed ipsa per linguas seniorum a generatione in generationem fuit transmissa. Secundum has historias, quae non congruunt in suarum versionibus, quando classis Magellanica praeternavigabat mari ante sinum Cabalianum, autochthones Cabalienses videbant illos, et congregabant littori maris ut ipsos viderent melior. Factus est et unus malus praedicti classis ruptus est, et ipsi autochthones clamabant Cabaliane “Gikabalian! Gikabalian!” ; hoc est « Fit ruptura ! Fit ruptura ! ». Clamore audito, Magellano instruxit ut recordetur nomen loci sicut Cabalian. Haec historia habet duos versiones.

Versio de tempestate

Princeps illarum est versio de tempestate haec, quae exponit quod praedictus malus navis ruit tempestate, hoc est, celeritate et potestate ventorum. Haec tempestas, vocata subasko cabaliane, erat momentaria, et quando subsedit, indigeni qui adspexerant rupturam, exclamaverunt “Gikabalian! Gikabalian!”

Versio de erythrina

Depingit haec quod littori Cabalianae inventae erant arbores Erythrinae variegatae quae in loquella Cabaliana vocantur dapdap. Intentavit Magellanus appropinquare littus sed, inscientibus ejusdem sociis topographiam loci, unius navis unus malus illaquetus est ramis arborum erythrinarum ut ipse rumperet. Casu visu, praeclamaverunt Cabaliani “Gikabalian! Gikabalian!”.

Theoria II – De plantario corypharum

In illis temporibus ante adventu Hispanorum, locus ubi collocatur hodie commune Cabalian fuerit magnum plantarium corypharum. Plantae Coryphae elatae sunt palmae magnae, qui in Cabalian et in parte majore e tota urbe Bisaja vocantur bulí. Secundum modum nomenclaturae locorum in his insulis, locus plantarii corypharum est vocatus kabulihán, hoc est, locus corypharum. Per multos annos, hoc nomen pervertum est, et quod hodie superest est Cabalian.

Versio de mutatione indigena

Secundum hanc versionem, primordium plantarium corypharium quod locus Cabaliani fuerit inventum, per agriculturam est transmutatum in plantarium aliorum plantarum vel granarum. Haec transmutatio repoposcit destructione antiquum plantarium per incendium et extirpationem palmarum. Nonnullos abhinc annos, cum completus erat destructio plantariorum, indigenis loci, moti desiderii mutare nomen habitationis eorum, transnominatus est Cabalian.

Versio de mutatione alienigena

Haec versio narrat quod tempus contacti inter autochthones ac invasores Hispanos, cum nomen loci quaesitum est, responderunt indigeni kabulihán, intelligentes quod Hispani quaesierunt scire naturam vel qualitatem loci. Quia Iberici non percipierunt bene loquellam autochthonam, persignaverunt nomen loci sicut Cabalian.

Theoria III – De flexu littorale

Coloniae antiquae in his insulis Philippinensibus erant conditae juxtim corpora aquarum videlicet flumina, mares, stagna, etc. Cabalian haec colonia fuit condita littori maris ubi haec littus format sinum. Sinus hic apparuit antiquis navigatoribus Bisajis sicut discontinuatio vel ruptura orae, propter quod vocaverunt eorum colonia Cabalian.

Theoria IV – De eruptione vulcanica

Incola mons ignifer Cabaliani clare fons haec theoria. Pricis temporibus, hic mons dimisit ejus iram in ignes et cineres, eventum quod fregit montem. Hic fragor, qui generavit stagnum quod situm est in caldera montis, erat gravus et magnus ut Cabalianos sunt moti vocare domicilium eorum Cabalianum.

Historia

Tempus praehispanicum

Chronista ejusdem explorationis Magellanicae Antonius Pigafetta scripsit quod una ex insulis quae constituuntur archipelagum recentem baptizatam sicut Archipelagum Sancti Lazari erat Abarien, sita mari. Abarien, verbum carens quandam litteram, erat Cabalian, quod reppertum est inter feriam secundam infra hebdomadam majorem et feriam quintam in coena Domini. Quadraginta quinque abhinc annos, ipsum in chronica historica explorationis hispanicae resurrexit cum magister campi novae expeditionis, capite Michaele López de Legazpi, chronographo Ferdinando Riquel, Martinus de Goiti, reconantis vincere terras alienas in nomine coronae Hispaniae, vidit Cabalian in suam inquisitionem copiarum.

Princeps gubernator Cabaliani delatus Satraps Malitichium (vulgo: Datù Malitík) est, cujus filius Camutuxanus (vulgo: Kamutuhan) functus est cum Andrea de Ybarra vexillario principe expeditionis ritus fraternitatem e sanguine super navim capitaneam, ipse princeps, qui venit cum aliis potestatibus baranchaji, qui promisit cambiare cum Hispanis. Cras promissio completa non fuit, et quia advenit feria quarta cinerum, Camutuxano aliisque potestatibus redditis in navim detentis ut pater Camutuxani Satraps Malitichium coerceretur dare facultates, Legazpi ordinavit ut commercia autochthonum ad montes fugitorum abstulerentur.

Tempus hispanicum

Primi religiosi christiani qui in Cabalianum venerunt fuerunt de Ordine Sancti Augustini, sed qui reduxerunt baranchajum fuerunt de Societate Jesu. Fundatum est Cabalian sicut reductio anno Domini MDCIII cum duo missionarii exierunt ut perfunderent lucem Christi Evangelii locis reliquis Insulae Pictorum. Missio Cabaliana adpertinuit Sedi Carigaranae, maximae ac divitissimae omnibus sedibus et missionibus praedictae insulae. Plus ducenti abhinc annos, separatum est Cabalian de matre sua Malitbuchia (vulgo: Malitbog), et post quattour annos, fundata est paroecia Cabaliana.

Tempus hodiernum

Anno MCMLXI Cabalian transnominatum est in honorem ejusdem patronis Sancti Joannis Baptistae Praecursoris D.N.J.C. Non obstante hac declaratione, permanet usque hos dies antiquum nomen oppidi, et autochthones oppidi constant vocare se Cabalianos junctim Joannipolitanos. Post praesentem nomen Joannipolis in directionibus communicationum ac transportationum additur inter parentheses nomen Cabalian.

Geographia

Situm est Cabalian super superficiem cum acclivitate 10 graduum. Habet duos montes et sinum. Antequam Bernardopolis fuerit separatum a Cabaliano, oppidum antiquum habet tredecim flumina.

Montes

Mons Cantajuchthochium visus e mare. Mons Campahuchium occultus est nubibusque nebulis. Cantajuchthocium et Campahuchium sunt montes igniferi. Hiatus virorum in medio locus est ostii fluminis Xitunlobii, unius ex magnis fluminis Cabaliani. Littus ubi coëunt aquae maris et siccitas terrae format partem sini Cabaliani.

Duo montes qui inveniuntur in Cabalianum sunt Mons Cabalian (anglice: Mount Cabalian), quem Cabaliani vocant Montem Cantajuchthochium (vulgo: Bukid sa Kantayuktok), et Mons Cantulochium (anglice: Mount Cantoloc), quem ipsi vocant Montem Campahuchium (vulgo: Bukid sa Kampaug). Duo hi montes sunt montes igniferi : Mons Cabalian est activus ; Mons Campahuchium est potente activus.

Sinus

Fasciculus:Centrum Cabaliani.jpg

Sinus Cabalianus ante centrum communis.

Sinus Cabalianus situs littori communis est. Qualitas aquarum in hunc sinum est spectabilis propter earum amnes diversos. Idem qualitas permanet quod descripserat anno MDCLXVIII D. Franciscus Ignatius Alcina e Societate Jesu, qui visitavit missiones bisajas et depinxit qualitates insularum leytensium in ejusdem libro Historia insularum indorumque bisajorum, hispanice Historia de las islas e indios bisayas.

Quod reppereram in his insulis, quia commeaveram pleraeque illarum ubi est nostrum ministerium bisajarum, est quia in nonnulis locis videtur quod fines sunt fluxorum, ac quod inter illos dividunt jurisdictionem. Insulae Leytensi, parti adversus Caragam, locus est quod vocant Cabalianum, et circa illum una colonia ipsius nominis, ubi essendo mari admodum profundo itinereque ad littus Caragae essendo nonnullarum lecuarum, essendo autem illo loco libero insululis, videtur unam sicut lineam in medio maris, ubi abscinditur amnis, iens ad solis ortum unus adque solis occasum alius, propter quod navis quae venerit a solis ortu amne adjuvante, ibi loco fere indivisibili, saltem indeterminabili, eumdem invenit oppositum, idemque autem, et cum tanta intemperantia aliquando, ut necesse est sperare trans locum usque quando resedit ejusdem furor. (Lib. 2., cap. 13., De mare harum insularum, ejusdemque qualitatibus insignis : de ejusdem fluxu refluxuque, amnis, etc.)

Flumina

Tres sunt maxima flumina Cabaliani, scilicet, Flumen Xitunlobium (vulgo: Hitunlob), Flumen Najunothum (vulgo: Nayunot), et Flumen Magchasaum (vulgo: Magkasa).

Flumen Xitunlobium post pluviam.

Flumen Magchasaum post pluviam.

Divisio civilis

Cabalian in 18 baranchaja seu pagos seu vicos dividitur. Inter hos vicos, tres principes baranchaja, scilicet Christopolis, Crucipolis, et Josephopolis, formant nucleum oppidi ubi sedes urbana atque aedes civicae sunt sitae. Vici hi etiam minimi in universo oppido sunt, sed prosperissimi. Ad solis ortum oppidi, affines Bernardopolis (vulgo: Saint Bernard) inveniuntur Minojus, Punojus, et Hosaus, sed ad solis occasum affines Hanaxavanae (vulgo: Anahawan) uterque Buboniae, Sua, Hagajajus, Timba, Vincentiopolis, Garridus, et Basachus. Montani pagi sunt Sumoxea ac Philomenopolis ad septentrionalem occidentalem oppidi, et Dajanuchia ac Rochopolis ad septentrionalem orientalem.

Nomen officiale	Cabaliane	Origo nominis
Basachus	Basák	Plantaria oryzarum
Bubonia I	Bobón A	Puteus
Bubonia II	Bobón B	Puteus
Christopolis	Santo Niño	-
Crucipolis	Santa Cruz	-
Dajanuchia	Dayanog	-
Garridus	Garrido	-
Hagajajus	Agay-ay	Scobis
Hosaus	Osao	-
Josephopolis	San José	-
Minojus	Minoyhò	-
Philomenopolis	Santa Filomena	-
Punojus	Pong-oy	-
Rochopolis	San Roque	-
Sua	Suâ	Citrus
Sumoxea	Somojê	Obstipus
Timba	Timbà	Situla
Vincentiopolis	San Vicente	-

Nomina antiqua

Nonnullae baranchaja habent nomina antiqua quae fuerunt mutata propter vel inconvenientiam antiqui nominis vel devotionem incolarum ad eorum patronum.

Nomen officiale	Nomen antiquum	Cabaliane	Origo nominis antiqui
Christopolis	Dapdapium	Dapdap	Erythrina variegata
Garridus	Sunochia	Sun-ok	Incendium
Philomenopolis	Hanislachia	Anislag	Securinega flexuosa
Rochopolis	Cambudochia	Kambudóg	Vicus Budochii
Vincentiopolis	Luhochia	Loóg	Odiosus

Non obstantibus novis nominis, haec nomina continuunt dici junctim recentiores.

Demographia

Incolae

Secundum coensionem anno Domini MMX, oppidum Cabalianum habet incolas 14,073 domosque 3,055. Maximum numerum incolarum invenitur Christopoli unde sunt viventes 2,039.

Baranchajum	Incolae	Nomen incolarum adjectivum
Basachus	1,156	Basachensis
Bubonia I	380	Buboniensis
Bubonia II	351	Buboniensis
Christopolis	2,039	Christopolitanus(-i, m)
Crucipolis	1,183	Crucipolitanus(-i, m)
Dajanuchia	780	Dajanuchianus(-i, m)
Garridus	391	Garridensis
Hagajajus	546	Hagajajanus(-i, m)
Hosaus	1,189	Hosauensis
Josephopolis	918	Josephopolitanus(-i, m)
Minojus	961	Minojensis
Philomenopolis	365	Philomenopolitanus(-i, m)
Punojus	1,080	Punojensis
Rochopolis	494	Rochopolitanus(-i, m)
Sua	652	Suensis
Sumoxea	582	Sumoxeanus(-i, m)
Timba	393	Timbensis
Vincentiopolis	613	Vincentiopolitanus(-i, m)

Multa incolarum Cabalianorum vel Joannopolitanorum vivet in barachaja nuclei seu centri communis, scilicet Crucipolim, Christopolim, et Josephopolim.

Religio

Cabalianorum multorum religio est Christianitas propter quod christicolae majorem constituunt partem topiae religiosae Cabaliani. Inter hos christicolas numerant maxime Catholicae, fideles qui confitentur religionem Sanctae Romanae Ecclesiae Catholicae. Habent autem in Cabalianum aliae religiones adhaerentes viz. Ecclesia Philippina Libera (vulgo: Iglesia Filipina Independiente) et aliae sectae Protestantismi.

Conservatur in Cabaliano majores expressiones antiquissimae fidei Catholicae. Mensis Majus mensis festorum vel feriarum Joannopolis est, unde major pars ejus baranchajum celebrat eorum feriae. Commune sollemnizat ejus proprium festum VII Kalendas Julii in honorem Nativitatis Sancti Joannis Baptistae, titularis ecclesiae paroecialis. Hoc festum celebretur in tres vel quattuor dies, incipiens a die ante eo in quo dicitur I Vesperas festi, usque ad diem post eum qui dicitur II Vesperas ipsius. Hoc princeps dies dicitur cabaliane antedisperás (hispanice: antevísperas). Dies secundum dicitur disperás (hispanice: vísperas), et dies tertium, in quo festum magnum celebratur, dicitur pista (hispanice: fiesta) vel kahuyugan (e verbo huyog quod significat casus). Dies quartum dicitur cabaliane liwas, verbum quod significat tempus post quoddam eventus.

Individua baranchaja habent eorum festa particulares, quae celebrantur propriae dies festi.

Baranchajum	Patrocinium	Feria
Basachus	Sanctus Isidorus Agricola	Idibus Maji
Bubonia I	Sanctissimum Rosarium B.M.V.	Idibus Octobris
Bubonia II	Sanctissimum Rosarium B.M.V.	Idibus Octobris
Christopolis	Sanctissimum Nomen J.C.D.N.	XVII Kalendas Februarii
Crucipolis	Inventio Sanctae Crucis	V Nonas Maji
Dajanuchia	Sanctus Isidorus Agricola	Idibus Maji
Garridus	Inventio Sanctae Crucis	Nonas Maji
Hagajajus	Exaltatio Sanctae Crucis	XVIII Kalendas Octobris
Hosaus	Inventio Sanctae Crucis	IX Kalendas Junii
Josephopolis	Sanctus Joseph Opifex	Kalendis Maji
Minojus	B.M.V. de Perpetuo Succursu	Pridie Idus Junii
Philomenopolis	Sancta Philomena	VIII Kalendas Junii
Punojus	Sanctus Isidorus Agricola	Idibus Maji
Rochopolis	Sanctus Rochus	XVII Kalendas Septembris
Sua	B.M.V. Dei Genitrix Regina Pacis	IX Kalendas Junii
Sumoxea	Inventio Sanctae Crucis	XVI Kalendas Junii
Timba	Sanctus Vincentius a Paulo	XIV Kalendas Augusti
Vincentiopolis	Sanctus Vincetius Ferrerius	Nonis Aprilis

Sermo

Cabalian commune tenet singularem sermonem quod non auditur seu dicitur in alios locos provinciae Leytis Australis, unde fere omnibus dicitur sermo caebuano cum boholano, quod hoc vocatur loquella vel sermonulus vel lingua Austroleytensis. Loquella deducta e sermone surigaoense dicitur late in Cabaliano. Haec sermo habet phonemas /dʒ/ et /j/ quae non enuntiantur tam frequenter in alios sermones provinciae quam in ipso oppido. Haec loquella Cabaliane vocatur Cabalianon antiquiusque Kinabalianón.

Latine	Hispanice	Anglice	Philippinice	Caebuane	Cabaliane
canis	perro	dog	aso	irô	idò
felis	gato	cat	pusà	iríng	idíng
domus	casa	house	bahay	baláy	bayáy
ignis	fuego	fire	apóy	kalayo	kayajo
vir	varón	man	lalaki	lalaki	layaki
mulier	mujer	woman	babae	babaye	babaji

Praeterhac loquella Cabaliana et loquella reliquorum communum provinciae non congruunt, quia in illis locis, phonema /l/ inter vocales demittitur sed adtinetur caeteris casibus, et tantum /j/ mutatur ad /dʒ/.

Caebuane	Austroleytense	Cabaliane
irô	irô	idò
iríng	iríng	idíng
baláy	ba:ay	bayáy
kalayo	kajo	kayajo
lalaki	laki	layaki
babaye	baji	babaji

Gubernatio

Praefectus urbanus praesens oppidi Cabaliani vel Sancti Joannis Honorabilis Fredericus Flores est et ejus vicarius Dolorellus Casera filius est.