Haamsjeut
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Haamsjeut of hamsj, ouch waal Vogelliem geneump (Nederlands: Maretak; Ingelsj: Mistletoe) weitesjappelike naam: Viscum album, ies 'n inheemse plant in de Benelux. 't Greunblievend sjtruukske laef es haufparasiet op bepaalde soorte buim. Veural zoute en water ónttrèk 'r aan die buim. Op de kalkhoutende grónd in Zuud-Limburg en in de Voorsjtreek in Belsj kump 'r mèt reigelmaot veur. In Nederland ies de haamsjeut 'n besjermde plant.
De naam haamsjeut lièt ziech verklaore, doordat de sjeut blaedsjes haet, die lieke op 'ne paerdshaam. Dees gaffelvörm zou ouch 'n Keltisch heilsteike zin, dat geboorte en nuuj leve aangeuf. Nóg 'ne andere Zuud-Limburgse naam ies duvelsjnies. Duvel wies nao geheimzinnige krachte en nès weurt gebruuk, vanwege de geliekenis op 'n kraojenès.
Gasbuim zint: populier, appeleboum, akasia (Robinia), liesterbes, meideunsjtroek.
De plant ies twiè-hoezig, dat wilt zègke, dat óf allein vrouwelike óf mannelike blome aanwezig zint. De vrouwelike vörm geuf de besse. De bleuj vèlt in mièrt-april. De wiette besvröch weurt door veugel, veural liestersj, versjpreid. Doordat 't zaod, dat neet verteert, nao 't ete in de oksel van de boumtek blief liegke, geit 't hie op d'n doer sjete. 't Doert 2 jaor veur de ièrsjte blaedsjes versjiene. De wortel greujt wiejer de boum in. 't Zaod ies ouch zoa plekkerig, dat veugel 't nao ander buim euverbringe. Dat verklaort de naam vogelliem. De plekkerige liem zou ouch gebruuk zin um veugel te vange.
Aafknippe van 't sjtruukske hèlt neet in, dat de plant dan veur good verdwene ies. Me zal 't gans takdeil moete aafzaege wilt me de plant kwiet zin.
Volkscultuur
- Rónd de Kaersjmes weurt de haamsjeut es versering opgehange. De achterliegkende bedoeling ies, dat es me ziech hie ónder puènt, diet gönstig zal zin veur de leefde en de vröchbaarheid.
 | Lèt good op 't veurbehawd bie medische informatie. Gank bie gezóndjheidsklachte nao 'nen hoesdokter. |
- De plant weurt in de kroedgeneeskunde en antroposofie es geneesmieddel gebruuk (Hippocrates, Dodoens). Bie bepaald gebruuk kèn de hartsjlaag dale. Sómmige extrakte verwieje de vate en bringe de blooddrök umlièg. Biewèrkinge zint: angsdruime en benauwdheid in de sjlaop. Dat ies de koa geis, (mare) zag me vreuger.
- De haamsjeut weurt aan de balke in sjtel gehange um de mare (in de beteikenis van heks, sjpoak, nachmerrie) weg te jage en 't viè vröchbaar te houte.