Koreaans
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
't Koreaans (한국어 "Han-gu-geo" in Zuid-Korea; 조선어 "Cho-son-o" in Noord-Korea) is 'n taol, gesproke op 't sjiereiland Korea en in 't aongrenzend deil vaan China. De taol weurt door zeker tacheteg miljoen lui gesproke en is daomèt oongeveer de daartiende taol vaan de wereld. 't Koreaans weurt soms bij de femilie vaan de Altaïsche taole ingedeild (dèks same mèt 't Japans) meh weurt allewijl dèkser es taolisolaot bezeen.
Sjrifsysteem
[bewirk | brón bewèrke]Korea stoont vaanaajds oonder sterke culturelen invlood vaan China, en naom daan ouch 't Chinees sjrif euver. Dit op de isolerende structuur vaan 't Chinees gegreujd sjrif is evels oongesjik veur 'n taol wie 't Koreaans. Midde vieftiende iew woort 't Hangul oontworpe, e letter- en syllabesjrif wat väöl beter op de taol is touwgerös. De Chinees teikes bleve evels in gebruuk, en in Zuid-Korea liert me ze noe nog. Dit sjrif neump me Hanja, wat te verglieke is mèt 't Japans kanji.
Historie
[bewirk | brón bewèrke]Vaandaog d'n daag oondersjeit 't Koreaans wel dialekte, meh is Korea toch 'n dudeleke taolkundege einheid. 't Steit evels wel vas tot in vreuger tije mierdere, neet-verwante, taole gesproke woorte: in 't noorde de zoegeneumde Buyeo-taole, en in 't zuie de Han-taole. De Buyeo-taole, die good bewoerd zien gebleve es de taol vaan 't riek Goguryeo (ierste-zevende iew nao Christus) zien vaan Altaïsche origien en stoon reejlik kort bij 't Toengoezisch; de Han-taole zien bewoerd gebleve in tekste oet 't riek Baekje en zien in weze de veurluipers vaan 't Koreaans.
In de zevende iew oonderwórp 't keuninkriek Silla alle ander riekskes op 't Koreaans sjeereiland. De politieke einheid zörgde al gaw ouch veur 'n cultureel dominantie vaan de Silla-cultuur, en de taol dróng euveral in 't land door. Dees expansie is te verglieke mèt die vaan 't Latien euver gans Italië in d'n tied tot de Romeine aon hun vereuveringe begóste.
Vaanaof de tiende iew, wel d'n tied tot 't Silla-Handialek alle andere taole es gesproke taole vervóng, sprik me vaan Middelkoreaans. Pas vaanaof de inveuring vaan 't Hangul (zuug bove) heet me helder ziech op de optrejjende klaankpercesse in de taol. In de zeventiende iew traoje zoeväól veranderinge tegliek op tot me dao de grens trèk tösse Middelkoreaans en Nuikoreaans.
Nao de Korea-oorlog kaome dao inkel versjèlle tösse de sjrieftaole vaan Noord- en Zuidkorea; Noordkorea sjafden 't Hanja aof en baseerde zien taol op 't dialek vaan Pyongyang, Zuid-Korea naom 'nen houp Ingelse wäörd euver en gebruukde 't dialek vaan Seoul. Evegood zien bei standerdtaole oonderein good te begriepe, wie alle gesproke dialekte boete dat vaan 't eiland Jeju-Do.
Grammair
[bewirk | brón bewèrke]'t Koreaans is 'n agglutinerende taol: 't plek miedere korter en langer wortele aonein. Väöl vaan die suffixe zien neet verpliech, ouch al drökke ze 'ne naomval, 'n persuunlike relatie, geslech of getal weer: meistal moot me de beteikenis oet de contex haole. 't Gebruuk vaan persuunlike pronome is hiel oongewoen. Adjectieve bestoon bekans neet; meistal weurt dat door 'n verbaoladjectief (e soort participium) oetgedrök.
't Koreaans kint, wie 't Japans, drei nivo's vaan beleefheid, die 'n ganse spraoketikette mèt ziech mètbringk. Me sprik hei vaan honoratief, en 't perceis honoratiefsysteem luustert hendeg èng.