Zum Inhalt springen

Berthe Morisot

Vun Wikipedia
Berthe Morisot üm un bi 1872

Berthe Marie Pauline Morisot (* 14. Januar 1841 in Bourges; † 2. März 1895 in Paris), ok Berthe Manet, weer en franzöössch Malerin vun de Impressionismus.

Se stamm ut en riek franzöösch Familie un kreeg Privatünnericht in Malen un Teken. In de 1860er Johren weer se en Schölerin vun Camille Corot. Se hett aber den konventschonellen Stil vun hör Lehrer aflehnt un sück för de impressionistisch Oort vun de Maleree entscheedt. Se weer eng mit de Maler Édouard Manet befrüend, de hör tüschen 1868 un 1874 mehrfak malt hett. In de Maleree hett se sück Manet ok annähert, hett aber hör eegen selbständigen Stil, präägt vun luchthollig Farven, en stark Betonung vun graphisch Middel un en zart Geföhlsutdruck, bihollen. Berthe Morisot weer de eerste Fro in de Grupp vun de Impressionisten. Af 1874 nehm se mehrfak an de damals organiseert Impressionistenutstellen deel. 1877 hett se Eugène Manet, den Bröer vun Édouard Manet, heiraadt. In dat Johr dorop wurr hör Dochter Julie Manet boren.

Mit fien Pinselstreek mal Berthe Morisot an leevsten Familienszenen, Fruen- un Kinnerporträts, Interieurs un Landschappen, ünner de sück faken Biller vun de Küst befinnen. Berthe Morisot gellt tosamen mit de US-amerikaansch Künstlerin Mary Cassatt as de bedüüdenst Malerin vun dat laat 19. Johrhunnert.

Leven

Familienachtergrund

Die Wiege vun Berthe Morisot, 1873, Musée d’Orsay, Paris

Berthe Morisot weer de Dochter vun Tiburce Morisot un Marie Cornélie Thomas. Letztere entstamm ut en Familie vun ansehn un hoochrangig franzöösch Verwaltensbeamten. Tiburce Morisot Vörfohren dorgegen weern Handwarker-Familien. Dank vun den Infloot vun sien Schwegervader kreeg Tiburce Morisot, de de sössteihnjohrig Marie Cornélie 1835 heiraadt harr, in dat Johr 1836 en Stäe in de franzöössch Finanzverwaltung un bewährte sück dor so good, dat he all nah veer Johren to’n Präfekten vun de Verwaltensbezirk Cher upsteeg. 1846 wurr he för sien Leistungen to’n Offizier vun de franzööschen Ehrenlegion befördert. Siene gau Karriere, in de ehrn Verloop he mit sien Familie in Valenciennes, Bourges (Berthe Morisots Geburtsoort), Limoges, Caen, Rennes un af 1851 in Paris leev, is aber eerst mal to Enn’ ween mit de Beginn vun dat tweet franzöösch Kaiserriek ünner Napoléon III.. An’ 5. Juli 1852 wurr he ut sien Deensten entlaten un blots en nochmalig Inschalten vun de Familie Thomas weer dat to verdanken, dat he Johren later, de wat weniger inflootriek Upgaav vun en Conseiller référendaire à la Cour des Comptes (Rechtsberader vun de Rekenshoff) kreeg. De Familie is somit de bövere franzöösch Middelschicht tototellen. Tosätzlich to dat Inkamen ut den Beroop vun Tiburce Morisot harr de Familie ok noch dör dat Arvdeel vun Marie Cornélie Thomas en Privatinkamen. De Familie weer somit riek un Berthe Morisot weer nie dwungen, to’n Bestrieden vun hör Levensünnerholt hör Warken to verkopen.[1]

Ut de Ehe vun Tiburce Morisot un Marie Cornélie Thomas gungen tohopen veer Kinner togang. De an’ 14. Januar 1841 boren Berthe Morisot weer de darte Dochter. Hör Süster Yves Morisot weer 1838 to Welt kamen un Edma Morisot wurr 1839 boren. Dat Geboortsjohr vun hör eenzig Bröer is nicht bekannt. He keem irgendwenner tüschen 1845 un 1848 up de Welt.[2]

Kindheit un Jöögd

Das Bad vun Berthe Morisot, 1885/86, Sterling and Francine Clark Art Institute, Williamstown, Mass. USA

Över Berthe Morisot ehr Kindheit is blots wenig överleevert. Se sülvst hett in hör later schreven Upteknungen blots över en engelsch Gouvernante. All dree Süsters kreegen Kunstünnerricht. Neben Klaveer-, Gesangs un Konversatschoonsstünn weer dat dormals en Bestanddeel vun de Utbilln vun Döchter, as man dat in de franzöösch Middelschicht för de Stand anmeten empfunn. En sücker Utbilln weer grundsätzlich nich dorto dor, de Vorutsetten för en professionelle Loopbahn up disse Rebeden to geven. Dat höör aber to’n good Toon, dat Fruen vun de börgerlich oder adlig Sellschop noog Anlagen bibrocht kregen, üm up en Avendsellschop de Gäst en Klaveerstück oder Leed vördragen to künnen. In dissen Sinn wurr vun de Döchter ok verwacht, dat se de Familie un Familienszenen passabel porträteeren kunnen. Kunstünnerricht för jung Fruen konzentreer sück denn ok up Teken un lüttformatig Arbeiten in Gouache un Aquarellfarven. Anners as bi de Öölmaleree weer dorför kien upwennig Atelier nödig un de finanzielle Upwand weer düütlich leeger. Sülvst wel sück intensiv mit Aquarellmalerei beschäftigen dee, muss dorför nich mehr as fievtig Francs in en Johr upwännen. De jährlich Ünnerholt vun en professionell Maleratelier, in de de grootformatig Gemälde entstunnen, as se in de Pariser Salon wiest wurrn, beleep sück dorgegen up twee- bit dreeduusend Francs.[3] För den Kunstünnerricht, de börgerlich un adlig Döchter kreegen, wurr meest jümmer en Privatschoolmeester engageert. Sülvst so ansehn Maler as Jean-Auguste-Dominique Ingres un Jacques-Louis David hebbt de jung Fruen in Maleree ünnerricht. Professionell Kunstünnerricht, as he in renommeert Kunstscholen anboden wurr, stunn Fruen damals nich apen. Eerst 1897 geev de École des Beaux-Arts as eerste Kunstakademie vun Frankriek de groot Nahfraag vun Fruen för en Kunststudium nah.

Vun de Morisot-Döchter hebbt aber blots de beid jüngeren – Berthe un Edma – en intensiver Intresse an de Maleree entwickelt. Hör eerst Tekenlehrer weer de akademisch Genremaler Geoffrey-Alphonse Chocarne[4] un tüschen 1857–1860 de Maler Joseph Guichard, de sien Schölerinnen mitünner ok dorto anhollen hett, de Meesterwarken in den Louvre to kopeeren. Af 1860 fung Camille Corot an, de beid Süsters to ünnerrichten. An hör Moder schreev de bereits bekannt Maler allerdings vör Upnahm vun den Ünnerricht en Mahnung:[5]

Bei Charakteren wie die Ihrer Töchter, wird mein Unterricht sie zu Malerinnen machen [und] nicht zu unbedeutenden, talentierten Amateurinnen. Ist Ihnen bewusst, was das bedeutet? In der Welt der „grande bourgeoisie“, in der Sie sich bewegen, ist dies eine Revolution, ich würde sogar sagen, eine Katastrophe!

De fröhen Kuntakten to de franzöösch Kunstszeen

Bi de Abendsellschoppen, de Marie Cornélie Thomas jeden Dienstag in hör Huus geev, tellen Künstlers regelmatig to de laaden Gäst. Neben Camille Corot un de in de Nahberskopp vun de Marosit-Familie leven Komponist Gioachino Rossini weern ok de Kunstmaler, mit de de beid Morisot-Süsters Berthe und Edma Bekanntschap sloten harrn, anwesend. All während hör Studien vör de Meesterwarken in’t Louvre weer de beid Süsters de Maler Félix Bracquemond, de sien Fru Marie Bracquemond hüüd ebenfalls to de bedüüdend impressionistisch Malerinnen vun dat 19. Johrhunnert tellt wurrd, vörstellt wurrn. Félix Bracquemond wedderum stell Edma un Berthe Morisot den Maler Henri Fantin-Latour vör, un Camille Corot maak de Süsters mit en Rieg vun Maler, de to de School vun Barbizon tellen, bekannt. Af 1863 övernehm Achille Francois Oudinot, de disse Maalschool anhörrn de, vun Camille Corot för eenig Tiet den Ünnerricht vun de beid Morisot-Süsters. In de sülvig Tiet sloten de Süsters ok Bekanntschap mit Emile Auguste Carolus-Duran un de in de fröhen 1860er Johren bannig spoodriek Porträtmaler Alfred Stevens.[6] In’ Winter 1863/64 studeer Berthe Morisot bi Aimé Millet ok Bildhaueree.[7] Skulpturen vun Berthe Morisot ut de Tiet sünd aber nich erhollen bleven.

Étendre le linge dehors pour qu'il sèche vun Berthe Morisot, 1875, National Gallery of Art, Washington, D. C.

To de för Berthe Morisots inflootriekste Bekanntschapen in de 1860er Johren tell Adèle Colonna, en Swiezer Frau, de in den röömschen Hoochadel inheiraadt harr, deren Mann aber all söss Maand nah de Hochtiet storven weer. De rieke Wittfru Adèle Colonna leet sück in Paris daal un brook de sellschoplich Konventschonen vun hör Tiet dör, as se professionell as Bildhauerin anfangen de to arbeiten. 1863 weer Marcello, as sück Adèle Colonna nömmen de, ünner annern mit dree Skulpturen up den Pariser Salon spoodriek vertreden. De Bekanntschap mit Adèle Colonna, de 1864 anfung, hett Berthe Morisot later as en vun de wichtigsten in hör Leven betekent.[8] Anne Higonnet heevt in hör Biografie över Berthe Morisot vör allen rut, dat de Rull, de Adèle Colonna in Berop un Sellschop leev, up Morisot utstrahlen de. Anners as George Sand un Rosa Bonheur (disse beid Fruen harrn in de Generatschoon dorvör as Schrieverinen un Künstlerinnen Acht funnen), de sück „symbolisch as Manlüüd“ verhollen hebbt,[9] lehn Adèle Colonna so en Verhollen af. Ofschoons Adèle Colonna mit de Bildhaueree en Kunstrebeet wählt harr, dat – noch mehr as Schrieveree un Maleree – as en de Mannlüüd vörbehollen Feld gull, legg se groten Weert dorup, as Fru wohrnommen un behannelt to wurrn. Alleen hör Wark sull mit dat vun Mannlüüd vergleken weern.[10]

1868 stell Henri Fantin-Latour de beid Süsters Morisot Édouard Manet vör.[11] Édouard Manet, de sien Biller all sovöl Upsehn erregt harrn, weer de Süsters all dör sien Wark bekannt. He un sien twee Bröers Eugène un Gustave hörrn to ähnlich sellschopliche Kreisen as de Familie Morisot. De öllere Generatschonen vun de Familie Manet harrn ok in hooch administrativen Funkschonen den franzööschen Staat deent. All dree Bröers betrucken ut dat arvt Vermögen vun de Familie en Inkamen, dat hör Levensünnerholt sekern dee. As Marie Cornélie Thomas geev ok Eugénie-Désirée Fournier, de Moder vun de Manet-Bröers, Abendsellschopen, bi de de Familie Morisot nu regelmatig to Gast weer.[12] Berthe Morisot hett up en vun disse Soireen ünner annern de för hör wiedere künstlerisch Entwicklung wichtig Edgar Degas kennenlehrt.

De eersten Utstellungen

In dat Johr 1864 hebbt sowohl Edma as ok Berthe Morisot je twee Biller in den Pariser Salon utstellt. För Berthe Morisot weer de Präsentatschoon vun hör twee Landschapsbiller de eerste Träe henn to en professschonell Malerin. Dat de beid Süsters kört nah disse Utstellung en groot Atelier up dat Grundstück vun hör Öllernhuus boen leeten, is woll nich Tofall oder en Luun totoschrieven. De Pariser Salon gull to dissen Tietpunkt as de bedüüdenste franzöösch Kunstutstellung. Dat leeg in dat Ermeeten vun en konservativ tosommensett Jury to beoordeelen, welcker Biller dor in de Apenlichkeit präsenteert weern sullen. In’ Pariser Salon utstellen to können, in de Presse good Kritiken to kriegen un villicht noch sogor mit en Utteknung bedacht to wurrn, weer för en Maler en sekern Weg, ok finanziell Spood to hemmen. Aflehnt Biller leeten sück meest nich verkoopen. Vun de Maler Jongkind is denn ok överleefert, dat he dat Honorar för en vun de Jury torüchwiest Biller an de Köper torüchbetallen muss.

Liegendes Mädchen vun Berthe Morisot, 1893, Gallery Richard Green, London

Dat hör Biller annommen wurrn, harr seker ok dormit to doon, dat se temelk lütt Formate malt hett, de man good uphangen kunn. De „groot“ Maler vun de Kunstakademien vun Frankriek hebbt mitünner Biller inreicht, de dree mal söss Meter groot weern.[13] Berthe Morisots Biller stooken ünner de vun de Fronslüdd to de Tiet dör hoge Gööd vun de Utführung rut un weder Farvwahl, Maaltechnik noch de wählt Sujets hebbt en Aflehnung vun Sieden vun de Jury provozeert. All dat tell nich för de Biller, de hör later gliekfalls to de Impressionisten tellen Tietgenossen inreicht hebbt. Künstler as Monet, Manet, Renoir, Bazille oder Sisley harrn mit hör vun de konservativ Akademien afwieken Kunstupfaten lütte Chancen, up den offiziellen Pariser Salon uttellt to wurrn. Se harrn deswegen all 1863 hör Biller in de Upsehn erregen Salon des Refusés (Kunstutstellung vun de Aflehnten) wiest. Édouard Manets Wark Frühstück im Grünen harr dor jüst so as James McNeill Whistlers Bild Mädchen in Weiß mit hör damals ungewöhnlich Sujets un hör modern Maalwies för en temelken Schandaal sörgt.

Ofschoons de Jury de Biller vun Edma un Berthe Morisot so hangen dee, dat sülvst jemehr Moder Probleme harr, de ünner de völ anner Maalwarken to finnen[14], hett de Jury ok in de folgen Johren de meisten vun de vun Berthe Morisot inreicht Biller annahmen. In de Johren 1865, 1866 un 1870 weer se jeweils mit twee un in de Johren 1868, 1872 un 1873 mit jeweils een vun hör Warken up den Pariser Salon vertreden. Seker beleggt is aber ok. dat de Jury 1872 een un 1874 sogor mehrere vun de vun hör inreicht Biller aflehnt hett. [15] Afsehn vun de Utstellungen in de Pariser Salon hebbt sowohl Berthe Morisot as ok hör Süster Edma Biller up Kunstutstellungen in de franzöösch Provinz inreicht. 1867 hett Alfred Cadart, en vun de eerst Galeristen vun dat 19. Johrhunnert, in’ Schaufenster vun sien Galerie en Utwahl vun Biller vun de beid Süsters präsenteert.

De Heiraadt vun Edma Morisot

An’ 8. März 1869 hett de midderwiel dartigjohrige Edma Morisot den franzööschen Marineoffizier Adolphe Pontillon heiraadt un truck in de Bretagne, wo hör Mann statschoneert weer. Edma Morisot geev mit de Heiraadt hör künstlerisch Ambitschonen up. Vun hör sünd blots twee Biller bewohrt bleven: en Landschapsmaleree un en Porträt vun hör Süster Berthe bi’d Malen. Nah de Inschätzung vun de Kunsthistorikerin Anne Higonnet wiest disse beiden Biller aber, dat Edma Morisot dat sülvige hooch künstlerisch Niveau harr, as hör Süster.[16]

Ok för Berthe Morisot gung mit de Hochtiet vun hör Süster en wesentlich Levensafsnitt to Ennen. Edma harr hör künstlerisch Ambitschonen deelt; tosamen harrn se Malexkursionen ünnernahmen oder harrn den Louvre upsöcht, um dor de ollen Meesters to kopeeren. As Dochter vun en goodbörgerlich Familie, weer dat Berthe Morisot nich mögelk, dat nu alleen to maken. De sellschaplichen Konventschonen vun hör Tiet verlangen vun hör as jung, unverheiraadt Fro, dat se sück in de Apenlichkeit nich alleen wiesen de. Dor muss jümmer en dorbi ween. Dat Scheden vun hör Süster weer dorher en bannig groden Insnitt in hör persönlich Freeheit. Todem keem de Druck ut de Familie dorto, de Weert dorup legg, dat se sück nu ok verheiraaden de. Ok hör persönlich keem immer mehr Twiefel, of hör Entscheidung, en künstlerisch Loopbahn antostreven, de richtige weer. An hör Süster Edma schreev se in’n Harvst 1869:[17]

Ich bin traurig und schlimmer noch, alle verlassen mich. Ich fühle mich einsam, desillusioniert und alt obendrein.

De Fründschap to Édouard Manet

Berthe Morisot, 1872, maalt vun Édouard Manet

Berthe Morisot sloot nah de Heiraadt vun hör Süster en enge Früendschap mit Édouard Manet. De Relatschoon to den mit Suzanne Leenhoff verheiraadt Künstler weer mit grode Wohrschienlichkeit vun rein platoonsche Natur. De beid dröpen sück för gewöhnlich blots in Situatschonen, in de ok noch annere Personen togegen weern. Anners as de meesten vun hör Tietgenossen weer Berthe Morisot ganz fröh dorvan övertüügt, dat Édouard Manet den Kreis vun de tietgenössisch Maler överragen dee.[18] Dat lett sück aber swoor afschätzen, welker Infloot disse Insicht up hör eegen Schapen harr. Upfallen is aber, dat se in de eerst Johren vun hör Früendschap to Édouard Manet weniger malen dee, as in de Johren dorvör. [19]

Glieks to Anfang vun hör Bekanntschap hett Édouard Manet Berthe Morisot boten, hüm Modell to sitten.[20] Disse Bitte weer ungewöhnlich, denn Döchter vun respektabel Familien leeten sück woll vun Kunstmaler porträteeren, hebbt aber nich as egentlich Modell un Sujet vun en Künstler deent. För gewöhnlich hörrn Fronsmodellen to de Tiet to de Ünnerschicht un stunnen faken för jemehr Updraggever ok sexuell praat. Man dat wurr wiel de letzt dree Johrteihnten vun dat 19. Johrhunnert mehr un mehr begäng, dat Künstler hör Früenden, Verwandten un Bekannten as Motiv vun hör Warken wählen deen. Um den boden Anstand to wohren, wurr Berthe Morisot meest vun hör Moder Marie Cornélie Thomas in dat Atelier vun Édouard Manet begleit. Tosamen hett de Künstler Berthe Morisot up ölven Öölgemälde un een Aquarell dorstellt. Disse Warken weern nich för den Kunsthannel bestimmt – söben dorvan bleven denn ok bit to de Dood vun Manet sien Eegen. De restlich Warken, nämlich veer Öölbiller as ok dat Aquarell, keemen in den Besitt vun eng Früenden oder utwiest Kunstkenners, de Manet nah stunnen.[21]

Der Balkon vun Édouard Manet (Berthe Morisot is links afbildt)

Dat eerste Gemälde vun Édouard Manet, dat Berthe Morisot wiest, is Der Balkon, en vun Goyas Maja auf dem Balkon inspireert Gruppenbild.[22] Berthe Morisot is dor up gemeensam mit Manets Bekannten Antoine Guillemet as ok de Violinistin Fanny Claus to sehn. Dat Bild wurr 1869 in’ Pariser Salon utstellt un drop dor up ünnerscheedlich Reaktionen.[23] All latere Porträts, up de Berthe Morisot vun Édouard Manet afbildt wurrd, sünd düütlich intimer. Dat Folgebild mit de Titel Die ruhende Berthe Morisot wiest en gedankenverlorene, witt kledd Fru, de sück up en Sofa torüchlehnt. Dit Bild finnt sien Pendant in dat meest to glieker Tiet entstahn WArk Eva vor der Staffelei. De dorbi Porträteerte Eva Gonzalès hörr en ähnlich soziale Schicht as Berthe Morisot un Édouard Manet an, weer aber um söss Johr jünger as Morisot hett Édouard Manet beeden, Eva Gonzalès in Maleree to ünnerrichten. Dat Ümgahn tüschen Berthe Morisot un Eva Gonzalès weer aber nich immer ganz eenfach. In en Breef an hör Süster Edma klaag Berthe Morisot:[24]

Manet predigt mir und hält mir die unvermeidliche Mademoiselle Gonzalès als Beispiel vor; sie weiß, was sie will, ist beharrlich, und weiß ihre Vorstellungen auch umzusetzen, während ich zu nichts in der Lage bin. Währenddessen sitzt sie ihm jeden Tag [als Modell]…
Der Hafen von Lorient vun Berthe Morisot, 1869, The National Gallery of Art, Washington, DC

För den Pariser Salon vun dat Johr 1870 plaan Berthe Morisot twee Gemälde intoreichen. Een dorvan, nämlich Der Hafen von Lorient, is nah Ansicht vun hör Biografin Anne Higonnet en vun de fröh Hööchpunkte in dat Schapen vun Berthe Morisot. Meesterhaft utführt in Perspektive, Utwogenheit un Farvharmonie, sünd enkelte Partien vun dat Wark schienbor blots flüchtig utführt un nich fardig. In sien Samtheit gifft dat Bild den traditschonellen Indruck vun en luchtdörfloot Landschap weer. De Wirkung in de Deept, de dorbi waakt wurrd, verblüfft. Berthe Morisot kreeg disse Wirkung dör den Insatz vun en neeoordig Maalwies hen: dynamisch struktureert Böverflachen, de de Pinselstreek sichtbar maken, un dör dat Neben’nannersetten vun sättigt Farven.[25] Ok Édouard Manet hett de hoge Gööd vun dat Wark würdigt. Ganz anners verhull sück dat aber bi dat tweet Wark, wat Berthe Morisot inreichen wull.

Dat vun Manet överarbeit Morisot-Gemälde

Dat wiest Berthe Morisots Moder, lesen neben de up dat Sofa sitten Edma. De Maten vun dit Wark bedragen 101 mal 82 Zentimeter. Dormit is dat düütlich grötter as de meest anner Biller vun Morisot. Pierre Puvis de Chavannes, en vun de befrüend Maler vun de Familie, kritiseer de ut sien Sicht misslungen Köpp. Berthe Morisot hett doruphenn Édouard Manet um Rat fraagt. De funn dat Wark an un för sück in Ördnung, blots an den ünnern Rand vun en Kleed funn he wat to bemängeln. Mit Hülp vun Berthe Morisots Palette un Pinseln hett he denn eerst eenig lütt Akzenten sett, leet dat denn aber nich dorbi bewennen: [26]

…einmal dabei, war er nicht mehr aufzuhalten; nach dem Kleid nahm er sich den Busen vor, nach dem Busen den Kopf und schließlich auch den Hintergrund. Er riss einen Witz nach dem anderen, lachte wie ein Irrer, reichte mir die Palette, nahm sie mir wieder ab; um fünf Uhr nachmittags hatten wir die beste Karikatur geschaffen, die es je zu sehen gab.

För Berthe Morisot folgen pienfull Weken, in de se mit sück rung, of se dat Bild nu wohrhaftig utstellen sull. Se hett hapt, dat de Jury dat Bild aflehnen de, wat prompt nich passeer. Hör Moder hett denn aber dat Bild torüchkregen. Manet harr sein Grenzen överschreeden un dat weer belastend för de Frünschop. Morisot weer dordör ok tonehmen physisch beet. Se weer man sowieso temelk mager, aber nu kunn se ok meest nich mehr eeten. Letztlich wurrn beid Biller mit Spood up den Pariser Salon wiest.[27]
Berthe Morisot is an’ 2. März 1895 in Paris storven un up den Cimetière de Passy begraven.

Literatur

  • Dominique Bona: Berthe Morisot, Le Secret de la femme en noir; Le Livre De Poche (2002), ISBN 2-253-15347-8
  • Denvir, Bernard (2000): The Chronicle of Impressionism: An Intimate Diary of the Lives and World of the Great Artists. London: Thames & Hudson. OCLC 43339405
  • Higonnet, Anne (1995): Berthe Morisot. Berkeley: University of California Press. ISBN 0-520-20156-6
  • Pfeiffer, Ingrid und Hollein, Max (Hg.) (2008): Impressionistinnen. Berthe Morisot, Mary Cassatt, Eva Gonzalès, Marie Bracquemond. Ausstellungskatalog. Ostfildern: Hatje Cantz. ISBN 978-3-7757-2078-6
  • Turner, Jane (2000): From Monet to Cézanne: late 19th-century French artists. Grove Art. New York: St Martin's Press. ISBN 0-312-22971-2

Enkeld Nahwiesen

  1. ↑ Higonnet, S. 5–8 un Rouart, S. 15–16
  2. ↑ Higonnet, S. 8
  3. ↑ Higonnet, S. 14
  4. ↑ Roe, S. 85
  5. ↑ Higonnet, S. 19
  6. ↑ Rouart, S. 23
  7. ↑ Rouart, S. 21
  8. ↑ Higonnet , S. 33
  9. ↑ Higonnet, S. 34
  10. ↑ Higonnet, S.33 und S. 34
  11. ↑ Rouart, S. 30
  12. ↑ Rouart, S. 31
  13. ↑ Roe, S. 13
  14. ↑ Rouart, S. 24
  15. ↑ Higonnet, S. 28
  16. ↑ Higonnet, S. 51
  17. ↑ Higonnet, S. 49
  18. ↑ Higonnet, S. 54
  19. ↑ Higonnet, S. 55
  20. ↑ Roe, S. 88
  21. ↑ Higonnet, S. 56
  22. ↑ Roe, S. 88 – 89
  23. ↑ Roe, S. 89 – 91
  24. ↑ Rouart, S. 44
  25. ↑ Higonnet, S. 62
  26. ↑ Roe, S. 103
  27. ↑ Higonnet, S. 64–65 und Roe, S. 104

Weblenken

Berthe_Morisot. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.
Vun „https://nds.wikipedia.org/w/index.php?title=Berthe_Morisot&oldid=484763“